Het is eigenlijk hoogst ongebruikelijk. Een centrumrechtse kanselier kampt met de heftige storm rondom de euro en weet zelfs een herverkiezing te bewerkstelligen. De prestatie van Angela Merkel mag er zijn. Dat zou eigenlijk voldoende moeten zijn voor euforie op de financiële markten. Dat is ten minste het vertrouwde beeld in de geschiedenis, als opnieuw een christen democraat aan de macht komt.
Over sommige zaken kun je intuïtief een oordeel vormen. Zo ben ik al een tijdje de mening toegedaan, dat een deel van de problemen bij pensioenfondsen van eigen makelij is. Veel besturen van Nederlandse pensioenfondsen zijn waarschijnlijk leken op beleggingsgebied en zijn dus overgeleverd aan de willekeur van hun adviseurs. Dat moet wel ten koste gaan van het rendement.
De opluchting wereldwijd was groot afgelopen week. Op het allerlaatste moment schrok de Fed ervoor terug te stoppen met het stimuleren van de Amerikaanse economie met $ 85 miljard per maand. Overal schoten de beurskoersen omhoog. Veel valuta’s van opkomende landen wonnen fors op de dollar.
Bron: Gillian Tett, Debt explosion is the real story behind QE dance. In: Financial Times, 20 september 2013
Het gaat niet goed met Italië, ondanks recente, opbeurende berichten. Sinds 2008 is het bruto nationaal product (BNP) met maar liefst 8% gedaald, is de werkloosheid met bijna een miljoen mensen gegroeid en is een vaste baan nagenoeg een fata morgana geworden. De regering doet echter te weinig om de problemen fundamenteel aan te pakken. Het opvallendste aspect van de tamelijk hopeloze situatie is misschien nog wel, dat de bevolking rustig blijft en niet de straat opgaat.
De relatieve rust laat zich verklaren met een verwijzing naar de forse spaartegoeden van vooral de oudere generaties. Maar er speelt meer. Onderliggend worden trends zichtbaar, die een onstuitbare neergang van dit land bewerkstelligen. Het zijn trends die al veel langer spelen in Japan en ook daar al 20 jaar zorgt voor een proces van achteruitgang.
Twintig jaar lang heeft de Japanse overheid nagenoeg niets gedaan om de overheidsschulden te saneren. Die bedragen nu al meer dan 220% van het BNP. Waarom hebben politici dit niet gedaan? Het antwoord is, omdat de kiezer dit niet eiste. Dat is weer het gevolg van de demografie van dit land. De Japanse bevolking behoort tot de meest vergrijzende ter wereld. De gemiddelde leeftijd bedaagt 45,8 jaar. Ter vergelijking, in Nederland is de gemiddelde leeftijd 39 jaar. De grote groep ouderen in Japan zitten op een berg spaartegoeden. Dat maakt hen relatief onkwetsbaar voor economische tegenwind. Sterker nog, de aanhoudende daling van de consumentenprijzen verhoogt in feite hun koopkracht. Het doel van de oudere is om die koopkracht te beschermen en als het even kan nog te vergroten. Ze hebben er dus geen belang bij de status quo te veranderen.
Stond Griekenland in 2012 voortdurend in het brandpunt van de belangstelling, in dit jaar horen of zien we er weinig van. Als je al wat hoorde, dan was het meestentijds niet zo heel goed, maar Brussel was geneigd de slechte berichten weg te wuiven. Het ging en gaat immers geleidelijk beter. Die wat losse houding kan de eurozone nu duur komen te staan.
Bankroet
De Griekse crisis was van begin af aan buitenproportioneel van omvang. Opeenvolgende regeringen bleken Brussel om de tuin geleid te hebben en het land (en Europa) derhalve opgezadeld te hebben met onhoudbare schulden en tekorten. Al in 2010 werd pijnlijk duidelijk, dat het land zonder steun van buitenaf op een bankroet afstevende. Het IMF en de Europese Unie, die financieel te hulp schoten, hebben echter steeds de omvang en intensiteit van de problemen onderschat. De hulp was slechts uitstel van het onvermijdelijke, het wegstrepen van een groot deel van de uitstaande schulden. Bovendien zakte het land door die onderschatting weg in een steeds diepere recessie.
Leningen
Anno 2013 is de crisis geenszins verdwenen en is het risico nog steeds levensgroot aanwezig, dat ook andere landen erdoor besmet raken. En dus moet er een nieuwe ronde van hulpverlening op gang komen. Die is in strijd met alle eerder gemaakte afspraken. Anderzijds, in de praktijk blijkt dat al die afspraken op drijfzand zijn gebouwd. Die steunmaatregelen hebben vooralsnog de recessie in het land verlengd en verergerd.
Ondertussen hebben de Grieken nagenoeg nog geen cent terug betaald van de leningen die het land sinds 2010 ontvangen heeft. Het gaat in totaal om een bedrag van € 282 miljard.
Woordbreuk
Eigenlijk is er maar een uitweg en dat is een streep zetten door de hele schuldenlast. Maar hier schuilt een heel venijnig addertje onder het gras. Griekenland is de komende jaren verplicht om eerst de schulden aan het IMF af te betalen. Daar is echter geen geld voor. Dat moet eerst geleend worden ofwel van het IMF zelf of van de buren. Het IMF voelt zich heel ongemakkelijk onder deze situatie en wil er eigenlijk helemaal van af om de eigen belangen veilig te stellen. Daarom zien de Europese buren zich gedwongen het geld te lenen, hoewel ze maar al te goed beseffen, dat dat nooit terug betaald zal worden. Een afschrijven van heel de schuld of een gedeelte ervan zou immers woordbreuk van de diverse regeringen jegens de belastingbetalers zijn. Het zou ook in strijd zijn met uitspraken van het Europese Hof van Justitie. Die verbiedt een ‘bailout’.
Voldongen feiten
Ook mevrouw Merkel heeft zich inmiddels gecommitteerd aan de nieuwe redding van Griekenland. Ze is bang voor de onbekende consequenties wanneer het land aan zijn lot wordt overgelaten. De Duitse kiezer is echter allesbehalve verzoeningsgezind en wil beslist van geen nieuwe leningen weten. De nieuwe Duitse regering zal daarom slechts een beperkt mandaat voor Europa krijgen. Dat betekent, dat belangrijke projecten zoals de inrichting van een bankenunie kans lopen op ernstige vertraging. Als de overheid het trucje van een technisch fait accomplis uithaalt en het nationale parlement voor voldongen feiten stelt, dan zal de weerzin tegen alles wat Europa is alleen maar groter worden.
Het heeft er alle schijn van, dat door de laksheid van Brussel, Europa aan de vooravond staat van een langdurige periode van politieke en juridische strijd. De uitslag van die strijd is niet te voorspellen. Een ding is zeker: als de strijd gestreden is, ziet Europa er weer heel anders uit. Ten goede of ten kwade!
Bron:
Ashoka Mody, A new Greek test for Europe. Project-syndicate, September 16 2013.
De strijd tegen het water kent in Nederland een eeuwenlange geschiedenis. Het voortbestaan van de Rijndelta hing mede af van het onder controle brengen en houden van de watermassa’s. Die bedreigden mens en dier, maar ook het land.
Nederland staat niet langer alleen in deze strijd. Steeds meer regio’s in de wereld worden geconfronteerd met de (economische) gevolgen van veel te veel water of veel te weinig.
Bedrijfsrisico’s
Een teveel aan water of een tekort is niet langer puur een probleem van overheden. Steeds meer bedrijven zien dat risico’s, samenhangend met water, van invloed zijn op hun resultaten onder aan de streep. Sterker nog, volgens het World Economic Forum is water naast bijvoorbeeld groeiende inkomensongelijkheid en veel te hoge staatschulden de grootste bedreiging voor het bedrijfsleven van de 21ste eeuw. Het gaat dan om het veroorzaken van schade aan gebouwen en gewassen, slechte kwaliteit en verstoringen in de waardeketen.
Verstoring groei
Enkele voorbeelden maken duidelijk, dat het Forum niet overdrijft. De Deutsche Bank heeft berekend, dat de langdurige droogte die in 2012 meer dan 30 staten in de VS teisterde, het land een vol procent aan economische groei heeft gekost. Om het allemaal nog wat erger te maken, het volgende. Ongeveer 20% van het wereldwijde bruto nationaal product wordt gegenereerd in regio’s die nu al te kampen hebben met langdurige periodes van ernstige tekort aan water. Volgens het International Food Policy Research Institute (IFPRI) kan dat percentage tegen 2050 meer dan verdubbeld zijn, als er niet snel serieus werk wordt gemaakt van duurzaam waterbeheer.
Platform Veel bedrijven en instellingen zijn inmiddels tot de conclusie gekomen, dat het IFPRI absoluut niet overdrijft. Grote namen als General Electric en Goldman Sachs bundelen de krachten en zijn bezig met de inrichting van een online platform, Aqueduct, waarop andere bedrijven op basis van de laatste inzichten en cijfers de risico’s van water voor zichzelf in kaart kunnen brengen. Komend jaar ook, hoopt Aqueduct verschillende scenario’s te kunnen aanbieden van mogelijke water stres al dan niet gecombineerd met de effecten van klimaatverandering. Voor sommige bedrijven duurt dit allemaal te lang en zijn zelf aan de slag gegaan op basis van de huidige data die op Aqueduct te vinden zijn. Zo is McDonalds druk bezig om de risico’s voor zijn wereldwijde bedrijfsvoering in kaart te brengen. Maar het bedrijf gaat nog verder. Het bedrijf is voornemens zijn toeleveranciers niet alleen te verplichten tot grotere efficiency in het waterverbruik, maar ook om zich op te werpen als stakeholders ter bescherming van de lokale watervoorraden. Zakelijke praktijk De boodschap is duidelijk. Watermanagement wordt steeds meer onderdeel van de zakelijke praktijk voor steeds meer bedrijven. Voor veel bedrijven is overigens de bewustwording van het belang van watermanagement de eerste stap naar een verder reikende strategie om verantwoorder om te gaan met natuurlijke voorraden. En dus ontwikkelen ze nu ook strategieën om het hoofd te bieden aan de groeiende risico’s die de natuur steeds meer voor de wereld in petto heeft. Bedrijven, die alles maar op hun beloop laten, zullen daar op den duur een hoge rekening voor gepresenteerd krijgen. Ze raken achterop bij de concurrentie, die wel in risicomanagement geïnvesteerd heeft. Cor Wijtvliet Bron Andrew Steer, Water risk on the rise. Project-syndicate, September 16 2013 >> Wilt u de dagelijkse column van Cor Wijtvliet zonder een dag vertraging ontvangen? Klik hier om u aan te melden voor de gratis Wijtvliets Investment Insider nieuwsbrief! <<
Volgens de Macro-Economische Verkenningen (MEV) van het Centraal Planbureau (CPB) zal Nederland na twee opeenvolgende jaren van economische krimp in 2014 weer een bescheiden groei kennen van 0,5%. Voor politici van de regeringspartijen was dit aanleiding om de vlag uit te steken. Er was immers in brede kring op een derde jaar van krimp gerekend, omdat er in 2014 opnieuw € 6 miljard extra bezuinigd moet worden. De negatieve effecten zouden elke kans op herstel bij voorbaat onmogelijk maken. Volgens woordvoerders van de coalitie levert de MEV het bewijs, dat het jarenlang volgehouden beleid van bezuinigingen en lastenverzwaringen positief uitpakt.
Op die claim is nogal wat af te dingen. Dat geeft ook het CPB toe. De overheid heeft voor 2014 enkele konijnen uit de hoge hoed getoverd. Zo heeft ze door enkele belastingtrucs toe te passen de inkomsten voor 2014 kunstmatig verhoogd. Die zijn naar voren gehaald. Dat geeft eenmalig verlichting, maar het is onduidelijk wat de effecten in de jaren daarna zijn. Waarschijnlijk hoopt het kabinet op aanhoudend herstel en derhalve meer belastinginkomsten.
Daarnaast komt de groei eigenlijk alleen tot stand dankzij de groei van de export met maar liefst 4,25% na een magere 2,75% dit jaar. Het optimisme van het CPB is gebaseerd op een aantrekkende groei van de wereldeconomie en de daarmee samenhangende wereldhandel.
Die groei is echter met nogal wat onzekerheden omgeven. De grootste onzekerheid is waarschijnlijk wel het effect van de afbouw van het Amerikaanse monetaire verruimingsprogramma QE3. Alleen al de aankondiging heeft voor veel tumult op de financiële markten gezorgd met als voornaamste slachtoffers tot nu de Opkomende Markten. Veel internationale beleggers halen nu hun tegoeden en beleggingen terug uit deze landen. Die uitstroom zorgt voor de nodige problemen. Zo veel is duidelijk. Maar ook voor de landen in de eurozone kunnen de Amerikaanse voornemens funest uitpakken. De lange rente is weer in beweging gekomen en dit keer gaat de rente stijgen in plaats van verder dalen. Een aanhoudende stijging van de lange rente is wel het laatste waar de landen van de eurozone op zitten te wachten. Die kan het nog prille en broze herstel in een klap teniet doen. Nederland exporteert het leeuwendeel van zijn goederen en diensten naar de landen binnen de Europese Unie.
Als de export tegenvalt, is er binnenlands niets wat dat kan compenseren. Burgers en bedrijven mogen in 2014 rekenen op een lastenverzwaring van iets meer dan € 8 miljard. Daarvan komt € 6 miljard op de schouders van de burger terecht. Het kan niet anders dat een stijgende lastenverzwaring opnieuw ten koste gaat van de consumptie. Volgens het CPB zal in 2014 de consumptie voor het vijfde jaar op rij dalen. Daarmee zal die gedaald zijn tot het niveau van 2001. De consumptie per hoofd van de bevolking is echter op het niveau van de jaren negentig van de vorige eeuw terechtgekomen. Sinds 2001 is de Nederlandse bevolking nog behoorlijk in aantal gegroeid. De doorsnee Nederlander boert met andere woorden behoorlijk achteruit. Het is daarom moeilijk voor te stellen, dat hij bij voortgaande lastenverzwaringen in 2014 plotseling de portemonnee zal trekken.
Het CPB gaat er in zijn beschouwingen over koopkracht en consumptie vanuit, dat de huizenmarkt in 2014 stabiliseert. Daardoor zal het consumentenvertrouwen wellicht wat omhoog kunnen en de koopbereidheid ook. Maar hoe reëel is deze veronderstelling. De binnenlandse bestedingen zijn nog altijd goed voor meer dan de helft van het bruto nationaal product. Als de bestedingen blijven dalen dan zal dat zich vertalen in een steeds hogere werkloosheid veroorzaakt door het voortdurend verlies van banen. Hoe hoger de werkloosheid, hoe meer huiseigenaars in de problemen komen. Dan is een stabilisatie op de woningmarkt een vorm van wensdenken.
Het CPB voorziet voor 2014 een gemiddelde werkloosheid van 68.5000 ofwel 7,5 van de beroepsbevolking. Maar dan mag er niet zoveel misgaan, bijvoorbeeld op de huizenmarkt of bij de export. Ook dit cijfer kan wel eens veel te optimistisch blijken. Trouwens dit percentage ligt in werkelijkheid al veel hoger. Nederland telt bijna een miljoen zzp-ers. Ongeveer de helft verdient het zout in de pap niet. Er is derhalve sprake van een hoge verborgen werkloosheid en de feitelijke werkloosheid ligt al ver boven 10%!
En het tekort? Dat stijgt in 2014 naar 3,3% ondanks of beter gezegd dankzij al die lastenverzwaringen.
Cor Wijtvliet
Bron
Centraal Planbureau, Macro-Economische Verkenningen 2014. September 2013
De lucht is er vol van. Overal valt het te horen. De crisis in de eurozone is na vijf jaar nagenoeg voorbij. Is dat wel zo? Is het niet erg aanmatigend om na een of twee kwartalen van zeer lichte groei al te claimen dat de problemen voorbij zijn?
Dat het beter gaat, staat buiten kijf. Denk maar eens terug naar het begin van 2012. Toen verlaagden kredietbeoordelaars de kredietwaardigheid van maar liefst tien landen. De economische activiteit zakte als een plumpudding in elkaar en beleggers wisten niet hoe snel ze de relatie met de zuidelijke banken moesten beëindigen.
Het grootste drama speelde zich echter in en om Griekenland af. In dat land werden verkiezingen gehouden en instanties als het IMF en de Europese Unie vreesden voor het ergste. Het land kon na de verkiezingen wel eens de plannen voor financiële gezondmaking naar de prullenbak verwijzen. Dat zou de opmaat zijn voor een Grexit met daaraan gekoppeld de mogelijkheid van een domino-effect. Andere landen zouden zich ook gedwongen kunnen zien om het Griekse voorbeeld te volgen. Als dat gebeurde, dan zou dat het einde betekenen van de eurozone en de euro.
Laten we eerlijk zijn, velen onder ons hebben in 2012 geen cent gegeven voor de toekomst van de euro. Die leek gedoemd. Die is uiteindelijk gered door de opstelling van het leeuwendeel van de Europese politici en de partijen, waar ze toe behoorden. Zelfs in Griekenland wilde de gevestigde politiek niet weten van een ‘nee’ tegen Europa. In het sceptische Duitsland is het nog maar zeer de vraag of de anti-Europa partij, Alternative für Deutschland de kiesdrempel gaat halen. Het euro-scepticisme heeft noch onder politici, noch onder de bevolking echt wortel geschoten. Los daarvan was iedereen toch ook wel erg benauwd voor het onbekende. Wat stond er te gebeuren als de euro echt zou stranden en de eurozone uit elkaar vallen? Niemand durfde het risico aan. Iedereen was daarom bereid het misselijk smakende medicijn voor de gezondmaking te slikken.
De waarschijnlijk beslissende wending in de crisis kwam achteraf bezien in de zomer van dat jaar. In juli beloofde Mario Draghi, dat de ECB alles zou doen wat in haar vermogen lag om de euro overeind te houden. Enkele dagen later lanceerde de ECB the Outright Monetary Transactions programma. Dat beloofde dat er in geval van nood ongelimiteerd staatsobligaties opgekocht zouden worden. Mochten beleggers weer eens hypernerveus worden, dan hoefde dat geen zwaarwegende gevolgen meer te hebben voor de financiële markten. Vanaf dat moment was de ECB the Lender in last Resort, waar financiële instellingen in tijden van nood op konden terugvallen. Het maakte de weg vrij voor steun om opnieuw, maar ditmaal kritisch, naar de gezondheid van de banken te kijken. Die audit leerde bijvoorbeeld, dat Spaanse banken zeker € 100 miljard nodig hadden voor hun herkapitalisatie. Hiermee werd ook een belangrijke stap in de richting van een bankenunie gezet. Die is er nog niet en dat kan ook nog wel even duren. Het principebesluit ligt er echter. Daarmee is de grote angst voor een ineenstortende Europese bankensector van de baan.
Dat is allemaal zonder meer goed nieuws. Maar daar is niet alles mee gezegd. Europese banken zijn en blijven zwak, ook de Duitse en de Nederlandse. Ze maken ook amper aanstalten om de herkapitalisatie serieus op te pakken. De benodigde bedragen zijn waarschijnlijk veel te groot. Zolang dat echter niet gebeurd is, zal de kredietverlening in Europa wankel blijven.
Hetzelfde geldt voor verschillende overheden in Europa. Die willen er maar niet aan om een deel van de overheidsschulden af te schrijven. Dat doen ze om de houders van die schulden te beschermen. Ze hebben echter wel de belastingen verhoogd om de schulden af te betalen. De resultaten van dat beleid zijn inmiddels genoegzaam bekend. Het zou voor het herstel beter zijn de ECB, het IMF en het Europese Stabiliteitsmechanisme te laten opdraaien voor de kosten van de afschrijvingen. Daar horen de lasten, niet bij de burger en bedrijf.
Daar is echter veel daadkracht voor nodig en daar beschikken maar weinig politici en beleidsmakers over. Dat maakt ook de duurzaamheid van dit herstel zo onzeker.
Cor Wijtvliet
Bron: Barry Eichengreen, Is Europe out of the woods? Project-syndicate, September 11 2013
>> Wilt u de dagelijkse column van Cor Wijtvliet zonder een dag vertraging ontvangen? Klik hier om u aan te melden voor de gratis Wijtvliets Investment Insider nieuwsbrief! <<
Aan het begin van deze maand heeft Goldman Sachs, de grootste zakenbank, ter wereld zijn groeiverwachtingen voor China opwaarts bijgesteld. De groei voor dit jaar gaat nu uitkomen op 7,6% in plaats van 7,4%. Voor 2014 blijven de verwachtingen gehandhaafd op een groei van 7,7%.
Volgens de bankiers heeft het er alle schijn van, dat de groei in de loop van het huidige kwartaal aangetrokken is. Een reeks van recente economische data ondersteunen de opinie van Goldman Sachs. Zo blijkt de productie van bedrijven in augustus met 10,4% gestegen te zijn, terwijl op 9,9% was gerekend. Dat was de tweede maand op rij dat de productie verbeterde. Het herstel was merkbaar in 39 van de 41 industriële sectoren van het land. De staalproductie steeg bijvoorbeeld met 15,6% en de vraag naar elektriciteit steeg met 13,4%. Het zijn evenzovele tekenen, dat aan de teruggang van twee jaar wel eens een einde kan zijn gekomen.
De verbeterende omstandigheden zijn ook af te lezen aan een forse groei van de detailhandelsverkopen. Die namen met 13,4% toe in de afgelopen maand. De koopgrage consument gaf zijn geld vooral uit aan nieuwe auto’s. De verkoop ervan steeg met 11% tot een totaal van 1,35 miljoen stuks.
Niet alleen de binnenlandse bestedingen deden het goed, ook de export liet zich van zijn beste kant zien. Die groeide met 7,2% en de import deed het ook goed met een stijging van 7%. De export naar landen in de regio, Japan uitgezonderd, lieten met 30,8% een meer dan forse verbetering zien. Terwijl ook de uitvoer naar de VS licht verbeterde tot 6,1%. Die naar Europa liet weinig verbetering zien.
De reeks van beter dan verwachte uitkomsten vormen een steun in de rug voor de Chinese overheid. Die had ingezet op een groei van 7,5% dit jaar. Die lijkt nu zonder meer haalbaar. Dat is dan wel weer te danken aan extra investeringen in de aanleg van spoorwegen en de huizenbouw. Bovendien werd de kredietverlening aan kleine bedrijven versoepeld.
Consument
Toch wil een en ander niet zeggen, dat de economische problemen van het land tot het verleden behoren. Verre van dat. De overheid moet komende jaren een reeks van hervormingen doorvoeren, die van China een economie maakt die op consumentenbestedingen drijft in plaats van op overbodige investeringen die alleen maar meer overcapaciteit scheppen en bubbels creëren. Er zijn simpelweg teveel fabrieken en er worden teveel huizen in nieuwe steden gebouwd. Het was juist deze structurele overcapaciteit die de overheid ervan weerhield om grootschalige stimuleringsplannen door te voeren, zoals ze aan in 2009 gedaan had ter bestrijding van de crisis van toen.
Deze ombouw van de economie zal lang gaan duren en dat heeft waarschijnlijk mede als gevolg, dat de economie op een structureel lagere groeivoet terecht komt. Voor een economie die drijft op diensten en dienstverlening is dat echter geen probleem. Maar ook voor de korte termijn zijn er bedreigingen voor het herstel. De groei van de export was eerst en vooral te danken aan de grotere vraag uit de Opkomende Landen om China heen. Die hebben nu echter zwaar te lijden onder plannen van de Amerikaanse centrale bank, de Fed. Die wil nog dit jaar de monetaire stimuleringsprogramma’s gaan afbouwen. Daardoor is een kapitaalvlucht uit de Opkomende Landen opgang gekomen. Dat tast hun economische groei aan en dus ook de vraag naar producten uit het buitenland. Het was voor veel beleggers zelfs de vraag in hoeverre de tweede economie ter wereld immuun zou zijn voor de plannen van de Fed. De sterke cijfers over de maand augustus zullen hen wel gerustgesteld hebben. Ze hebben in ieder geval Goldman Sachs overtuigd. Voor hen is dat land op dit moment de positieve uitzondering. Voor landen als India, Indonesië, Thailand en Maleisië hebben ze de groeiverwachtingen verlaagd.
Cor Wijtvliet
>> Wilt u de dagelijkse column van Cor Wijtvliet zonder een dag vertraging ontvangen? Klik hier om u aan te melden voor de gratis Wijtvliets Investment Insider nieuwsbrief! <<
Wie zijn oor te luisteren legt in de gangen van de Brusselse bureaucratie, raakt er al snel van overtuigd. Na de Duitse verkiezingen van 22 september aanstaande wacht Europa een nieuwe toekomst. De crisis zal definitief het onderspit moeten delven. Dat is een mooi en aantrekkelijk scenario. Maar is het wel realistisch? Zijn de bureaucraten niet geneigd teveel naar Europa te kijken en te weinig naar Duitsland zelf?
Als we naar Duitsland zelf kijken, dan zijn er hele andere scenario’s denkbaar en daar zal niemand in Brussel of daarbuiten erg gelukkig van worden. Afgaande op de opiniepeilingen lijkt het niet erg waarschijnlijk, dat Duitsland een langdurige periode van politieke stabiliteit tegemoet gaat. Dat heeft alles te maken met de logica van de Duitse verkiezingen en het machtsevenwicht in de Bundesrat, de Duitse tegenhanger van de Eerste Kamer.
De Bundestag telt nu vijf partijen. Twee aan de politieke rechterzijde en drie ter linker. Daar kan na de verkiezingen nog een zesde bijkomen: Alternative für Deutschland. Deze partij ijvert voor een vertrek uit de euro. Volgens de opiniepeilingen zal de huidige coalitie van CDU/CSU en FDP hun kleine meerderheid kunnen behouden in de Bondsdag, maar ze hebben dan wel ten minste drie jaar te kampen met een minderheidspositie. Dat maakt regeren moeilijk, zoals we nu in Nederland maar al te goed weten. Een SPD, die opnieuw in de oppositiebankjes terecht komt, zal minder toeschietelijk zijn dan in de afgelopen jaren. De partij zal waarschijnlijk onder druk van de achterban naar links opschuiven, weg uit het centrum.
Er resteren uiteraard alternatieven voor de huidige rechtse combinatie. Vanuit Europa beziet men verlekkerd de mogelijkheid van een grote coalitie van CDU/CSU en SPD. Die komt er alleen als rechts geen meerderheid behaalt. Als dat het geval is, dan berust de meerderheid bij links. Een linkse regering ligt echter niet meteen voor de hand. De SPD heeft er zich geen voorstander van betoond. Maar wat niet is, kan nog komen en mevrouw Merkel zou er voortdurend rekening mee moeten houden, dat de SPD alsnog de grote coalitie laat struikelen om een linkse coalitie te vormen. Dat zou een drie partijen regering kunnen zijn of een tweepartijen regering van Groenen en SPD met stilzwijgende steun van die Linke. Gelet op de verkiezingsbelofte van de SPD is een linkse coalitie van of drie of twee partijen niet erg waarschijnlijk. De enige twee opties, die overblijven zijn een rechtse coalitie met een vijandige Bundesrat of een wankele Grand Coalition, die elk moment kan struikelen. Waarlijk, het zijn geen van beiden aantrekkelijke alternatieven.
Wat betekent dit voor Europa? In ieder geval niet, dat na 22 september mevrouw Merkel meer bewegingsvrijheid krijgt om Europa echt vlot te trekken. Als ze dat al zou willen! Het is waarschijnlijk, dat haar bewegingsvrijheid nog minder zal zijn dan in de afgelopen jaren. Het resultaat kan zijn dat de huidige politieke stagnatie in Brussel zal aanhouden totdat er weer nieuwe verkiezingen in Duitsland aankomen. Of de Alternative für Deutschland moet de kiesdrempel van 5% halen evenals de FDP. In dat geval is er maar een coalitie mogelijk en wel van CDU/CSU en SPD. Deze grote coalitie is dan echter een andere dan in bovenstaand scenario. Die zal stabiel zijn, omdat er voor beide partijen geen alternatief mogelijk is om naar uit te wijken.
Het is de ironie van het lot, dat Europa afhankelijk is van een anti-Europa partij om de nodige veranderingen teweeg te brengen.
Cor Wijtvliet
Bron:
Wolfgang Münchau, the arithmatic of Germany’s election points to instability. Financial Times, September 9 2013
Crash Investor: Het is misschien wel de tijd van het jaar. De herfst nadert en dan worden sommige mensen wat somberder. Dat is duidelijk het geval bij de dr. Dooms van de beleggingswereld. Ze verheffen weer nadrukkelijk hun stem en laten ons luidkeels weten, dat het einde der tijden onafwendbaar snel naderbij komt.
Beleggingsgoeroe Jim Rogers trekt weer ten strijde tegen wat hij de waanzin noemt van het huidig beleid van regeringen en centrale banken. Hij citeert Einstein: Het is gekte, als dezelfde fout telkens weer wordt gemaakt en men toch op andere resultaten hoopt. Centrale banken over de hele wereld drukken tegelijk geld en dat stroomt de financiële markten op. Dat kan niet eeuwig doorgaan en moet wel een keer fout lopen, zo is zijn stellige overtuiging. De belegger moet daarom waakzaam zijn. De neergang komt snel en onverbiddelijk.
Ook doemdenker Marc Faber vreest het ergste. De man, die bekend staat als de auteur van het gloom, boom and doom report, zegt tegenover het Zwitserse platform Gold Switzerland dat de prijs van goud net als in de jaren zeventig fors zal stijgen. Ondanks de recente prijsdaling ziet hij parallellen met de jaren zeventig, toen de prijs in drie maanden verdubbelde van $450 naar $850 per troy ounce. Volgens Faber is er een zeepbel ontstaan, waar de goudprijs voor zal corrigeren. In 2000 creëerde de Internethype een bubbel en hetzelfde gebeurde in 2007 toen er sprake was van een zeer forse exposure naar de Amerikaanse vastgoedmarkt. Nu lijkt sprake te zijn van een bubbel, waarin de waardering van beleggingstitels niet meer realistisch is.
Faber vindt de goudprijs op dit moment aantrekkelijk, al erkent hij wel dat het vaststellen van de ware goudprijs heel moeilijk is, aangezien centrale banken maar geld blijven printen. Rogers denkt dat dit monetaire beleid uiteindelijk ertoe leidt dat centrale banken het vertrouwen verliezen van de markten. Daarna komt er dan een moment komt dat overheden onderling afspraken moeten maken waarin goud een centrale rol speelt. Dit leidt volgens Faber op termijn tot een terugkeer van de aloude goudstandaard, zodat goud volgens hem in niemands portefeuille mag ontbreken.
Faber en Rogers krijgen steun van Albert Edwards, de strateeg van Société Générale. Hij stelt dat de poging van politici en centrale bankiers om de economische cyclus te beïnvloeden er toe leidt dat deze steeds volatieler worden. De Fed vernietigt volgens hem de wereld door niet-aflatend geld te printen. Dit leidt tot hogere inflatie. Hij rekent bij een dergelijke klap op een goudprijs van zelfs meer dan $10.000 per troy ounce, een S&P-index van onder de 450 punten en een tienjaarsrente van minder dan 1 procent.
En tot slot is er Nouriel Roubini, de professor economie die ook de geuzennaam dr. Doom draagt. Hij voorspelt een zeer guur najaar, één met veel known unknowns. Als voorbeelden noemt hij de afbouw van het Fed-beleid, een harde landing in China, de schuldencrisis in Europa en een escalatie van het conflict in het Midden-Oosten.
Het is zeker geen aperte onzin wat de heren te berde brengen, maar voorlopig hoeven de doemprofeten op weinig bijval van de financiële markten te rekenen. De afgelopen maanden waren de beurzen in een opperbeste stemming. Zelfs de aankondiging van de Fed-president dat de Amerikaanse centrale bank het kwantitatieve verruimingsbeleid gaat afbouwen leidde tot slechts kortstondige onrust op de financiële markten. Wel heeft het eerste slachtoffer van de mogelijkse beleidswijziging zich gemeld. Er is een massale kapitaalvlucht op gang te komen uit de opkomende landen. Wat de impact daarvan is, laat zich maar moeilijk raden. De financiële markten zijn trouwens voor het ogenblik meer geïnteresseerd in wat er in Syrië wel of niet gaat gebeuren.
Dit artikel verscheen afgelopen weekend in Wijtvliets Crash Investor.
