Tag: economie

Grafieken: De schulden gedreven economie

De Bank of International Settlements waarschuwde in haar laatste rapport nog voor het fenomeen schuld gedreven economische groei. De BIS stelt dat er geen duurzame economische groei mogelijk is als deze voor een belangrijk deel leunt op schulden. Toch is het moeilijk om de schuldverslaving te doorbreken, want hoe moeten we onze schuldenlast afbetalen als er niet meer nieuw krediet in het geldsysteem gepompt wordt?

Meer schulden
Centrale banken hebben met succes de rente verlaagd naar historisch lage niveau's, waardoor men langzaam aan weer durft te lenen. Door de vlucht naar liquiditeit kunnen ook overheden zeer goedkoop aan geld komen. Met zulke lage kosten is het erg verleidelijk om opnieuw schulden te stapelen. De volgende grafieken van vermogensbeheerder Incrementum en van de BIS zeggen eigenlijk alles. Dit herstel is gebaseerd op nog meer schulden en het is de vraag hoe lang dat nog vol te houden is...

Schuld gedreven economische groei (Bron: Incrementum)

Wereldwijd groeien de schulden nog steeds (Bron: BIS)

4 juli 2014
Grafiek: Herstel inkoopmanagersindex sinds 2012

Op Zero Hedge kwamen we een interessante tabel tegen die het herstel van de inkoopmanagersindex over de afgelopen twee jaar goed in kaart brengt. We zien dat de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk vooruit lopen op het herstel in de Eurozone, wat mogelijk verband houdt met het meer soepele monetaire en fiscale beleid in deze landen. Maar ook in veel Europese landen begint de stemming langzaam weer om te slaan van krimp naar groei. De grafiek is afkomstig uit een rapport van JP Morgan.

Wereldwijde inkoopmanagersindex sinds 2012 in één grafiek

4 juli 2014
BIS: “Schuld kan niet de drijfveer zijn van economische groei”

De Bank of International Settlements (BIS) heeft zondag een nieuw rapport naar buiten gebracht over de toestand van de wereldeconomie. Ondanks de stijgende aandelenkoersen en de afnemende volatiliteit op de financiële markten ziet de BIS nog geen robuust economische herstel. Volgens de BIS is nieuw beleid nodig om uit de schaduw te komen van wat men inmiddels de ‘Grote Recessie’ noemt. Dit omvat een andere kijk op de manier waarop we economische groei realiseren.

Hoewel er de laatste jaren meer positieve signalen over de economie naar buiten komen blijven de investeringen zwak. Dat terwijl centrale banken een extreem soepel monetair beleid voeren met historisch lage rentes. Schulden – zowel op publiek als privaat niveau – stijgen weer, maar de toename in de economische productiviteit vlakt steeds verder af. Men spreekt zelfs van economische stagnatie. Eerder dit jaar schreven we ook al over deze zorgelijke trend, die goed zichtbaar wordt aan de hand van de volgende grafiek.

Productiviteit van schulden neemt snel af

Financiële cyclus

De BIS schrijft in haar rapport dat beleidsmakers verder moeten kijken dan de traditionele focus op de bedrijfscyclus om gebalanceerde en duurzame economische groei te realiseren. Naast een bedrijfscyclus bestaat er volgens de BIS namelijk ook nog iets als een financiële cyclus. De structurele tekortkomingen van ons economische model en de verkeerde allocatie van kapitaal, die verborgen blijven in tijden van groei en die pas zichtbaar worden in een crisis, moeten aangepakt worden. Dit klinkt misschien wat abstract, maar de volgende zin van de samenvatting van het BIS rapport laat niets aan duidelijkheid te wensen over: “Het is noodzakelijk om af te stappen van schulden als belangrijkste groeimotor voor de economie”.

De aanhoudend lage rente geeft een ‘vals gevoel van zekerheid’, zo stelt de BIS. Het economische en monetaire beleid legt teveel nadruk op versoepeling tijdens de fase van economische neergang, terwijl er te weinig gedaan wordt om bubbels in de economie te voorkomen. De BIS schrijft het volgende in haar rapport:

“Dit veroorzaakt een neerwaartse tendens in de rente en een opwaartse tendens in schuldniveaus. Daardoor vallen we in een schulden gat, een situatie waarin het nog moeilijker wordt de rente te verhogen zonder de economie schade toe te brengen. Systemische financiële crises worden niet minder frequent of minder intens, private en publieke schulden blijven toenemen, de economie slaagt er niet in een duurzaam groeimodel te vinden en de monetaire en fiscale beleidsmaatregelen schieten te kort. Na verloop van tijd verliezen de maatregelen hun effectiviteit en veroorzaken ze de omstandigheden die ze juist moeten bestrijden.”

De financiële cyclus en de bedrijfscyclus (Klik voor een grotere versie)

30 juni 2014
Grafiek: Monetaire stabiliteit onder de goudstandaard

Vaak wordt beweerd dat een goudstandaard zorgt voor een grotere mate van prijsstabiliteit. Op de lange termijn zou de koopkracht van het geld zelfs toenemen door een hogere economische productiviteit. De strenge discipline van een goudstandaard zou de economie moeten behoeden voor grote fluctuaties, omdat er minder makkelijk met krediet gestrooid kan worden.

Maar klopt dat wel? Was de economie echt stabieler onder de goudstandaard? De volgende grafiek suggereert in elk geval van niet. Tussen 1875 en 1934 was de bedrijfscyclus sterker en waren er veel meer periodes van economische krimp.

Bedrijfscyclus VS vanaf 1975 tot 2011

De volgende grafiek uit een studie van Eichengreen laat zien dat verschillende landen baat hadden bij het verlaten van de goudstandaard. De klemmende deflatiespiraal werd doorbroken en men kon eindelijk de vicieuze cirkel van krimp doorbreken. Door kredietexpansie bloeide de economie weer op en daalde de hoge werkloosheid.

Is daarmee gezegd dat goud slecht is? Natuurlijk niet! Deze grafieken suggereren alleen dat de economische problemen niet uit de wereld verdwijnen als we op een of andere manier ons geld weer aan een vaste prijs koppelen aan een goudvoorraad...

Economie bloeide op na loslaten goudstandaard

h/t: MK10, bedankt voor de tip!

30 juni 2014
Video: Warren Mosler over Modern Monetary Theory

In de volgende video geeft econoom Warren Mosler zijn visie op de economie. Mosler heeft veel geschreven over de Modern Monetary Theory (MMT), een economische theorie die beschrijft hoe fiatgeld circuleert in de moderne economie. Mosler publiceerde in 2012 het boek “Seven Deadly Innocent Frauds of Economic Policy”, waarin hij naar eigen zeggen zeven misvatting over de economie behandelt.

27 juni 2014
Voetbal en politiek in Latijns Amerika

Het is Latijns Amerika de afgelopen twintig jaar redelijk voor de wind gegaan. De economische groei is er duidelijk versneld, de democratie is er nu steviger geworteld en de middenklasse groeit in getal en kracht. Brazilië behoort zelfs tot het exclusieve groepje BRICS-landen, dat de westerse economieën in de nabije toekomst zal voorbijstreven.

Toch heeft al dat succes een duidelijke schaduwkant. De ontwikkelingen zijn niet snel genoeg gegaan om aan de wensen en verlangens van de bevolking te voldoen. Daardoor groeit de frustratie bij de verschillende bevolkingsgroepen met als gevolg demonstraties en opstootjes in verschillende landen. Niemand heeft echter kunnen bevroeden, dat de frustratie en onvrede weleens de kop kunnen kosten aan een van de betere politieke leiders van het land, de Colombiaan Juan Manuel Santos. Voor Brazilië kan het betekenen, dat het voetbal opgescheept wordt met en negatief imago.

President Santos heeft de afgelopen vier jaar met redelijk succes gewerkt aan economische hervormingen. Het heeft gedaan door onder andere deelbelangen van sectoren en pressiegroepen te negeren. De resultaten mogen er zijn, maar het is in de ogen van de bevolking niet goed genoeg.

De president heeft ook nog zijn politieke toekomst gekoppeld aan de uitkomst van de onderhandelingen van de terreurbeweging Farc, die het land zoveel ellende heeft bezorgd. Die onderhandelingen slepen nu al drie jaar en dat biedt de oppositie in de persoon van Alvaro Uribe mooie schietkansen om de publieke opinie op zijn hand te krijgen. Door zich nadrukkelijk uit te spreken tegen een mogelijk pardon voor de Farc wist hij de zittend president in eerste ronde van de verkiezingen op achterstand te zetten. In tweede instantie wist Santos zijn achterstand meer goed te maken. Zijn voorsprong was echter bedenkelijk klein!

Evenals de Colombianen hebben ook de Brazilianen last van depressieve gevoelens. Die uiten ze door zich nadrukkelijk te keren tegen de Wereldkampioenschappen voetbal en tegen de Olympische Spelen van 2016. Hun openlijke afkeer van beide evenementen staat symbool voor hun woede jegens de regerende Arbeiderspartij van de huidige president Dilma Rousseff.

Zowel voor haar voorganger Lula als voor haarzelf onderstreept de organisatie van beide grote evenementen de nieuwe grootheid van het land. De beide leiders hielden er echter geen rekening mee, dat het met de Braziliaanse economie al vanaf 2011 langzaam bergafwaarts gaat. Die stagnatie tastte vooral de positie van de lagere middenklasse aan. Die zagen plotsklaps hun ambities om verder op de ladder te stijgen gedwarsboomd. Bovendien ging het snel achteruit met hun koopkracht. Een verhoging van de kosten voor openbaar vervoer was voldoende om hen in grote getale de straat op te sturen. Tijdens de dagenlange demonstraties keerden de deelnemers zich ook tegen beide geld verslindende evenementen. De onvrede met de politieke en economische koers vertaalde zich ook in een groeiend afkeer van het WK voetbal. Aan de vooravond in mei kon nog maar de helft van de bevolking ervoor warm lopen. Een harde kern van demonstranten blijft zich nog steeds met kracht uitspreken tegen zowel het WK als tegen de Olympische Spelen. Diezelfde harde kern is bereid ver te gaan om een van beide evenementen te laten mislukken.

Toch is die insteek niet juist. Een succesvol afsluiten van beide evenementen zal het imago van Brazilië goed doen met alle mogelijke positieve consequenties van dien. Dat is misschien op korte termijn het beste wat de lagere middenklasse kan overkomen. Hetzelfde geldt min of meer voor Colombia. De zoektocht naar vrede is op korte termijn het beste voor het land. En voor het overige moet iedereen er maar het beste van hopen. Lage groeicijfers hebben hoge ambities gefnuikt. Dat heeft Latijns Amerika in en depressieve stemming doen belanden. Hoe dit continent daaraan kan ontsnappen, is vooralsnog onduidelijk. Het beste recept is hopen en bidden!

Cor Wijtvliet

Bron: Jorge G. Castaneda, World Cup Blues. Project syndicate, june 14 2014

BELANGRIJK:

– Opmerkingen en vragen kunt u richten aan: [email protected]
– Bezoek ook de website van Cor Wijtvliet en lees meer door hem geschreven artikelen
– U kunt Cor Wijtvliet boeken voor een inspirerende spreekbeurt. Laat u verrassen!
– U kunt zich hier abonneren voor het wekelijks Cor Wijtvliet Journaal, voor het geval u deze
nog niet automatisch ontvangt.
– Maak ook kennis met de nieuwsbrief Crash Investor, een vrijwel onmisbaar document voor de actieve belegger!

26 juni 2014
Shinzo Abe mist doel met zijn derde pijl

Afgelopen week heeft premier Shinzo Abe eindelijk zijn derde pijl afgeschoten. Het is de laatste pijl in zijn drietrapsplan om de Japanse economie nieuwe vitaliteit te bezorgen. De eerste twee pijlen zijn al in de loop van 2013 met redelijk succes afgevuurd. De eerste pijl was bedoeld om de inflatie in een periode van 2 jaar op te jagen naar 2%. Deze doelstelling oogt in eerste instantie succesvol. Het niveau van inflatie bedraagt na een jaar ongeveer 1,5%. De tweede pijl was bedoeld om de economische groei aan te jagen. Ook deze pijl is redelijk succesvol afgevuurd. Dankzij een stimuleringsbudget ter waarde van $ 110 miljard is de groei in 2013 uitgekomen op meer dan 1,5%.

En nu is dan de derde pijl afgevuurd. De derde is bedoeld om structureel de groeikracht van de Japanse economie te vergroten. Dat is hard nodig, want jaarlijks neemt de werkzame bevolking met 0,5% af. Dat afkalvingsproces kan nog enigszins vertraagd worden door meer vrouwen en bejaarden tot de arbeidsmarkt toe te laten. Ook het werven is een optie, maar een zeer omstreden optie. En dus moet de structurele groei verbeteren door een hogere productiviteit. Als de zaken op zijn beloop gelaten worden, dan is het land veroordeeld tot een groei tussen 0,5% - 1%. Als het eerste gewin kattengespin is, dan ziet het er niet naar uit, dat de derde pijl het succes van de eerste twee gaat evenaren. Het probleem is, dat er feitelijk geen pijl is afgeschoten maar dat talloos veel naaldjes geplaatst zijn in de hoop dat enkele hun heilzame werk zullen doen. Zo wil Abe enkele hervormingen in de corporate sector doorvoeren. Die moeten ervoor zorgen, dat meer bedrijven oog krijgen voor de belangen van de aandeelhouder. Dat is geen overbodige luxe. Veel bedrijven zitten op stapels liquiditeiten en voelen amper of geen aandrang een deel van die gelden terug te ploegen in het bedrijf. Als ze gedwongen worden meer aan aandeelhouders terug te geven, dan kan dit een impuls aan de economie geven.
Over het nut van andere maatregelen kun je twijfels hebben. Premier Abe gaat de belasting voor bedrijven verlagen om zo investeringen te bevorderen. En inderdaad met 35% is die belasting hoog. Maar waarom nu verlagen, terwijl bedrijven op hun geld blijven zitten? Misschien was een maatregel om de koopkracht van de consument te verhogen meer op zijn plaats geweest. Die consument ziet zijn koopkracht sinds jaar en dag dalen. Ook kun je vraagtekens zetten bij pogingen om de arbeidsmarkt beter te laten functioneren. Nu al bestaat bijna 40% van de werkgelegenheid uit laagwaardige flexbaantjes met een marginale beloning. Heeft het dan zin om het ontslagrecht nog verder te versoepelen?
En wat te denken van zijn pogingen meer vrouwen naar de arbeidsmarkt te lokken? Zolang het voor vrouwen belastingtechnisch aantrekkelijker is om thuis te blijven is ook deze maatregel gedoemd in schoonheid te sterven. De discussie over meer immigratie heeft de premier uiteindelijk niet eens aangedurfd. Voorlopig krijgt Shinzo Abe weinig handen op elkaar voor zijn ‘derde pijl’. De hoogste lof is, dat hij het in ieder geval geprobeerd heeft. Cor Wijtvliet Bron: Financial Times, Abe’s third arrow is more like a thousand needles. June 19 2014
BELANGRIJK: - Opmerkingen en vragen kunt u richten aan: [email protected] - Bezoek ook de website van Cor Wijtvliet en lees meer door hem geschreven artikelen - U kunt Cor Wijtvliet boeken voor een inspirerende spreekbeurt. Laat u verrassen! - U kunt zich hier abonneren voor het wekelijks Cor Wijtvliet Journaal, voor het geval u deze nog niet automatisch ontvangt. - Maak ook kennis met de nieuwsbrief Crash Investor, een vrijwel onmisbaar document voor de actieve belegger!

24 juni 2014
Marketupdate in gesprek met Herman Meester
Marketupdate sprak onlangs met Herman Meester, docent Hebreeuws en NT2. Meester studeerde rechten en heeft zich verdiept in de economie. Daarbij heeft hij zich gespecialiseerd in de modern monetary theory (MMT), een beschrijvende economische theorie die de geldstromen volgt in de economie. We kwamen Herman Meester voor het eerst op internet tegen in een gesprek met Lex Hoogduin, waarmee onze interesse gewekt werd. Zijn alternatieve invalshoek op de economie levert ook voor onze lezers wellicht nieuwe inzichten op. In elk geval heeft zijn verhaal ons zodanig geïnspireerd dat we hem een aantal pittige vragen wilden voorleggen. Herman Meester is te volgen op twitter (@hermanovice) en heeft ook een aantal columns geschreven voor Joop.nl.

Vragen aan Herman Meester
1. Kun je de modern monetary theory (MMT) kort omschrijven? Modern Money Theory beschrijft het modern geldsysteem zo:
- Alle geld is schuld;
- De (monetair soevereine) overheid stelt een rekeneenheid vast, en heft belastingen in die eenheid;
- De overheid creëert geld door het uit te geven, door het kopen van goederen en diensten uit de private sector;
- Er is geen mogelijkheid dat een soevereine overheid onvrijwillig in gebreke blijft voor haar betalingsverplichtingen;
- Het heffen van belastingen in de eigen munt is voldoende om waarde te geven aan de munt;
- Het begrotingstekort van de overheid is het begrotingsoverschot van de private sector (binnenlands en buitenlands).
Je kan ook zeggen dat MMT een synthese is van chartalisme, de sectorbalans van Wynne Godley en Abba Lerners Functional Finance. MMT beschrijft de monetaire operaties in detail en stelt dat je de centrale bank en het ministerie van financiën van “monetair soevereine staten” kan beschouwen als één geconsolideerde “sector overheid”. Daar krijgt MMT erg veel commentaar op, want veel mensen beschouwen de zelf-opgelegde beperkingen van de overheid als reële beperkingen. Voor monetair soevereine staten bestaan dus geen financiële beperkingen voor de hoogte van het begrotingstekort (deze overheden kunnen dus nooit zeggen dat “het geld op is”). Maar MMT beweert niet dat het overheidstekort zo hoog kan zijn als regeringen maar willen, en ook niet dat belastingen niet noodzakelijk zijn. Inflatie is goed mogelijk als de economie volledige werkgelegenheid bereikt en alle productiecapaciteit volledig benut, en de overheid dan toch zonodig meer geld wil uitgeven. MMT wil dus niet per se een Grote Overheid. Belastingen zijn een belangrijke voorwaarde om waarde te verlenen aan de munt, maar zijn niet de bron van bestedingen van de (monetair soevereine) overheid. In detail kijken naar de balansen van Financiën, van de Centrale Bank en van de macro-economische sectoren is erg belangrijk. Monetaire en fiscale operaties zijn nodeloos ingewikkeld, doordat de overheid zich allerlei beperkingen oplegt. Maar als je ze reduceert tot de essentie komt het erop neer dat overheidsuitgaven belastinggeld financieren, en niet andersom; en overheidsuitgaven financieren de aankoop van staatsschuldpapier, en niet andersom. MMT beschrijft hoe het werkt, maar heeft ook voorstellen voor een stabielere economie. Abba Lerner was student van Friedrich Hayek en John Maynard Keynes. Lerner verwierp al in de jaren 1940 het idee van 'Sound Finance' (begrotingsdiscipline) en verving dit door zijn Functional Finance. Heel in het kort: begrotingstekorten moeten net zo groot zijn als nodig is om de reële tekorten in de economie – waaronder de werkloosheid – op te lossen. Ze moeten ook net zo laag zijn (of desnoods in een overschot veranderen) als nodig is om een oververhitte economie af te koelen. 2. Je gelooft sterk in Modern Money Theory (MMT). Hoe ben je op dat spoor terecht gekomen en waarom ben je zo overtuigd van deze benadering van het monetaire systeem? Het woord geloof is wat sterk, het is goed als er altijd kritisch debat is. Ik heb o.a. Hebreeuws gestudeerd en in de oudheid was schuld al een belangrijk thema. Economie en godsdienst lopen dwars door elkaar heen. Neem bijvoorbeeld de mensenoffers in Carthago en in andere regio's. Mensen offerden soms hun eigen kinderen om schulden aan de goden “terug te betalen.” Het staat in de bijbel vol van de verwijzingen naar schuldkwijtschelding. Dat was nodig om de maatschappij niet in chaos te laten ontaarden als schulden sneller waren gegroeid dan de reële economie aankon. Jezus komt in het Onze Vader-gebed met de zin “vergeef ons onze schulden”. Waarom zou dat niet gegaan zijn over echte, financiële schulden in plaats van alleen over morele dingen? Het is niet de eerste hervormer die de elite in het Romeinse Rijk laat ombrengen om zijn privileges te beschermen. Ook Julius Caesar werd vermoord door de elite omdat hij de schulden van de bevolking aan diezelfde elite wilde saneren. Maar op het gymnasium leer je dat hij “dictatoriale neigingen” had en daarom werd vermoord. Flauwekul, want andere dictators, die veel vriendelijker waren voor de “1%” lieten ze netjes in leven. Dus de economische geschiedenis vind ik erg interessant. Michael Hudson (Super Imperialism) is zo'n historicus, die werkt aan de “MMT”-universiteit UMKC. Ook MMT kijkt naar de geschiedenis van geld om te begrijpen wat geld nou eigenlijk is. 3.Volgens de Oostenrijkse economische school is de spaardrift van de bevolking een belangrijk fundament voor nieuwe investeringen en economische groei. Dat terwijl MMT stelt dat spaardrift leidt tot onderbesteding en onvolledige benutting van het potentieel van de economie. Dat is een fundamenteel verschil. Hoe is dat volgens jou te verklaren? Volgens mij is er geen echt verschil. Voor investeringen die burgers en bedrijven uit hun eigen spaargeld (dus hun eigen neergeslagen inkomen) financieren is iedereen het eens over het belang van spaargeld. Maar spaargeld financiert geen nieuwe kredieten, als we het over de banken hebben. Als er een kredietwaardige klant is verlenen banken nieuwe kredieten, die tegelijkertijd nieuwe deposito's creëren, en zoeken ze pas achteraf naar de vereiste bankreserves. Bankgeld is endogeen, niet exogeen. In de banken creëert krediet spaargeld, niet andersom. MMT beweert dat als het netto spaargeld van de private sector onder een bepaalde grens komt, of zelfs negatief wordt, er vaak een te laag tekort of zelfs een overschot van de overheidssector tegenover staat. Als je kijkt naar de economische geschiedenis van bijv. de Verenigde Staten, dan wordt elke periode waarin de overheid een begrotingsoverschot had gevolgd door een recessie. De begrotingsoverschotten van de regering Clinton worden vaak gezien als een groot succes. Maar MMT ziet dit juist als slecht beleid: daardoor zakte de private sector in het rood, met een recessie als gevolg. 4.Volgens MMT kunnen overheden met een eigen munt en een eigen centrale bank nooit in de problemen komen, omdat er altijd meer geld in omloop gebracht kan worden. Een hoge staatsschuld of een structureel begrotingstekort is in dat geval geen enkel probleem. Toch zijn er talloze gevallen van hyperinflatie geweest waarin het geld al haar koopkracht verloor. Spreekt de praktijk de MMT theorie niet tegen? Onverstandig beleid is onverstandig beleid. Als de economie op volle toeren draait maar de overheid voert het begrotingstekort op, krijg je mogelijk hoge inflatie. Als het probleem aan de aanbodkant zit (zoals de oliecrisis in de jaren 1970) maar er wordt meer geld tegenaan gegooid en er komen geen structurele aanpassingen aan de aanbodkant, krijg je inflatie, zelfs met hoge werkloosheid. Maar hyperinflatie is toch een vrij uniek verschijnsel. Als het belastingstelsel instort, zoals in Zimbabwe, verliest geld snel elke waarde omdat mensen kunnen overstappen op stabielere valuta zoals bijv. Amerikaanse dollars. Als de reële productie instort door grote sociale conflicten, door (burger)oorlog, en ook als er hoge schulden zijn in buitenlandse valuta of goud zoals in de Weimarrepubliek, en de wisselkoers raakt in vrije val, krijg je mogelijk hyperinflatie. Het idee dat je volgens MMT nooit te hoge begrotingstekorten zou kunnen hebben is dus een karikatuur. Maar een flexibele wisselkoers, geen schulden aangaan in buitenlandse valuta, en goed een functionerend belastingstelsel zorgen voor de meeste beleidsruimte voor een soevereine overheid. Zolang de overheid de private sector niet probeert te overbieden, is hoge inflatie niet waarschijnlijk. De causale relatie tussen (hyper)inflatie en hoge overheidsuitgaven is niet automatische eenrichtingsverkeer. Hoge overheidsuitgaven kunnen ook veroorzaakt worden door hogere prijzen, i.p.v. omgekeerd. Stoppen met het indexeren van overheidsuitgaven en het verhogen van de belastingen kunnen pijnlijk maar noodzakelijk zijn om hoge inflatie te lijft te gaan – ook volgens Modern Money Theory. 5. Volgens de Oostenrijkse economische school is de overheid altijd minder productief dan de private sector. Het laten stijgen van de overheidsbestedingen is onwenselijk, omdat daarmee waarde vernietiging plaatsvindt. Wat vind je van deze argumentatie? Over de hele wereld zijn de meest succesvolle economieën allemaal gemengde economieën, waarin de overheid een grote maar niet allesoverheersende rol speelt. Je moet de overheid wel goed in de gaten houden, maar dat geldt ook voor (grote) bedrijven. Ook private bedrijven kunnen bureaucratisch, corrupt, inefficiënt en zelfs gewoon crimineel zijn. Als ze eenmaal failliet gaan is de schade al aangericht. Het probleem is dat de private sector in zijn eentje niet kan zorgen voor duurzame volledige werkgelegenheid. Als de reële economie veel ongebruikte hulpbronnen heeft (zoals nu, met vele miljoenen werklozen in heel Europa) dan is het juist waardevernietiging om deze niet in te schakelen om zo waarde toe te voegen aan de economie. En daar heb je hogere begrotingstekorten voor nodig. Blijkbaar is de private sector niet in staat om zelf die verspilling van arbeid tegen te gaan. Dat hoeft ook niet, daar kan de overheid een rol in spelen. Ik denk dat de Oostenrijkse school geld ziet als een soort “grondstof”, dus als het geld op is, moet er weer gegraven worden zodat er weer geld is. Er zit een moralistische kant in de Oostenrijkse kijk op de wereld, ik snap ook waarom dat mensen aanspreekt. Maar geld is puur krediet, een techniek om slapende rijkdommen te mobiliseren om nieuwe welvaart te maken. En geld graaf je niet uit de grond, dat creëer je op het toetsenbord. Uiteraard kunnen hogere begrotingstekorten ontstaan door belastingverlagingen in plaats van hogere overheidsuitgaven. MMT is dus op zich niet links of rechts. In zijn Modern Money Theory-introductie schrijft L. Randall Wray expliciet dat MMT goed samen kan gaan met de Oostenrijkse school en het ideaal van een zo groot mogelijke private sector en een kleine overheid (ook al kijkt hij er zelf anders tegenaan). 6. Hoe kijk je vanuit de MMT benadering naar de onconventionele monetaire stimuleringsprogramma’s van centrale banken? Denk aan QE, operation twist, LTRO? Er is veel ongerustheid over het “bijdrukken” van geld door centrale banken, maar bankreserves zijn assets, geen geld dat de economie in kan vloeien. Banken hebben ook geen reserves nodig om geld te kunnen scheppen, die regelen ze achteraf. Dus behalve een lage rente (lucht voor debiteuren), carry trade en het verlossen van de banken van slechte leningen doet het eigenlijk niets voor de economie. Wat mij betreft moeten banken niet gered worden; pure moral hazard. Het is veel efficiënter om de reële economie te redden. Dus het “cash for trash” deel van de “onconventionele” programma's is een regelrechte ramp. Slechte leningen moet je wegvagen. MMT'ers vergelijken bankreserves vaak met een betaalrekening, en staatsobligaties met een spaarrekening bij de centrale bank. De aankoop van obligaties voor reserves is dus het equivalent van een afboeking van de spaarrekening en een bijboeking van de betaalrekening; er wordt netto geen nieuw geld gecreëerd. Dat betekent niet dat “QE” ook een goed idee is, want begrotingsmaatregelen zijn nodig, in plaats van monetaire trucs die het leven van de zeepbeleconomie maar verlengen. 7. Hoe zou de economische situatie in de VS en in Europa eruit hebben gezien als centrale banken geen stimuleringsprogramma’s hadden opgestart? Tegen de lage rente kan ik niet zijn, want hoe kan een hoge rente bijdragen aan de welvaart van de productieve economie? Een hogere rente maakt de private schuldenlast zwaarder, en dan zou de schulddeflatie en dus de krimp sterker zijn. Maar het monetair beleid doet erg weinig, dus ook zonder dat waren we weinig opgeschoten. We hebben begrotingsbeleid nodig. In de Eurozone is het probleem dat landen geen eigen munt meer hebben, en dat we idiote begrotingsregels hebben afgesproken. Zelfs als we de falende banken failliet hadden laten gaan (zodat ze de staatsschulden niet hadden laten exploderen), zouden we daarna van onszelf niet het beleid mogen voeren (met begrotingstekorten ver boven de 3% om puin te ruimen) dat we moesten voeren in zo'n diepe crisis. 8. De Federal Reserve bouwt haar stimuleringsprogramma af. Wat is de volgende stap? Kan de centrale bank het stimuleringsprogramma ook weer terugdraaien? Of is dit het new normal? Je kunt niet terug in de tijd maar de aankoop van financiële assets kun je terugdraaien, door ze weer te verkopen – als iemand ze wil hebben. Warren Mosler, een drijvende kracht achter MMT is 'berucht' om zijn uitspraak: “the natural rate of interest is zero.” Hij bedoelt dat er onder normale omstandigheden, waarin de overheid een begrotingstekort heeft, automatisch overtollige bankreserves in het systeem zitten. Behalve als de centrale bank er rente over betaalt of Financiën ze laat ruilen voor staatsobligaties, is de rente over die reserves 0%. De Fed kiest er nu voor om rente te betalen over die reserves, maar dat is net als het uitgeven van obligaties een onvrijwillige keuze. Veel MMT'ers pleiten ervoor om nooit rente te betalen over risicovrije financiële assets. Maar ik denk dat de druk vanuit de pensioensector zal oplopen om de staatsrente weer op te schroeven als er weer eens een aandelenzeepbel is doorgeprikt. Het is schijnwelvaart maar mensen willen graag gefopt worden. 9. Er dreigt deflatie in de Eurozone. Is de terughoudendheid van de ECB een verstandige aanpak? Het wordt zomaar aangenomen dat centrale banken in de reële economie even de inflatie aan kunnen wakkeren, maar dat is helemaal niet zo. Geld groeit endogeen, als banken een kredietwaardige klant zien, niet omdat de rente zo laag is. Maar met de euro zijn de mogelijkheden van begrotingsbeleid erg beperkt. Als de ECB iets nuttigs wil doen zou ze veel grotere hoeveelheden overheidsschuld moeten aankopen, zodat de rente daarover tot nul daalt, en de overheidstekorten op een peil kunnen komen waarbij de werkgelegenheid echt kan toenemen. Begrotingsbeleid is het enige effectieve in een schulddeflatie/balansrecessie zoals we die hebben. Politiek nu niet haalbaar, maar dat kan misschien veranderen als Frankrijk echt dwars zou gaan liggen met het begrotingsbeleid. 10. Met de komst van een gemeenschappelijke munt hebben Europese regeringen het devaluatie instrument ingeleverd. Daardoor kunnen ‘probleemlanden’ als Spanje, Italië, Frankrijk, Portugal en Griekenland niet meer devalueren zoals ze dat in het verleden deden. Is dat naar jouw inzicht een goede of een slechte ontwikkeling? In het licht van het alternatief dat we nu zien (van de “interne devaluatie” die neerkomt op een economische depressie) is het een slechte ontwikkeling geweest. Dat hoeft het op zichzelf niet te zijn. De euro schept een paradijs voor één categorie: de exporterende bedrijven. Maar een land dat netto exporteert, exporteert ook zijn werkloosheid de grens over. Die onbalansen op zichzelf kunnen alleen niet het probleem zijn, want over de hele wereld bestaan er binnen muntunies altijd regio's met tekorten en regio's met overschotten. Ook de Verenigde Staten – vergelijkbaar met de EMU – heeft structurele 'onbalansen' tussen staten. Stel dat Californië op de betalingsbalans structurele overschotten heeft en Alabama structurele tekorten. Waarom lezen we daar nooit iets over in de krant? Omdat het niets uitmaakt, en niemand het weet. Met het begrotingsbeleid van de federale overheid wordt werkgelegenheid gecreëerd in de chronische tekortstaten (daar worden dan bijv. de nieuwe tanks van het leger in elkaar gezet, en gevangenissen of windmolenparken uit de grond gestampt – met geld van de federale overheid). Niemand klaagt erover dat “de belastingbetaler” in Texas de chronische tekorten van South Carolina financiert. Het probleem van de Eurozone zit dus niet in de betalingsbalans maar in het feit dat de lidstaten geen monetair soevereine staten meer zijn. En dat zonder dat er een sterk begrotingscentrum zoals Washington voor in de plaats is gekomen. We willen niet vooruit, en we kunnen niet achteruit, en zo zit de Eurozone met zijn wielen vast in de modder. 11. Hoe kijk je vanuit het MMT perspectief naar de extreem lage rente van centrale banken? Zijn hier positieve of negatieve externaliteiten aan verbonden. Veel economen (o.a. Oostenrijkse) geloven in de rol van de rente als de “prijs” van geld, waarbij het mechanisme van vraag en aanbod essentiële informatie overbrengt. De centrale bank zou die informatie maar verstoren met “kunstmatig” rentebeleid. Maar elke centrale bankrente boven (of onder) de 0% is eigenlijk kunstmatig, want een rentevergoeding over overheidsschuld (bankreserves, obligaties) is voor een soevereine staat helemaal vrijwillig. Als banken vrij concurreren en hun huiswerk maken staat niets ze in de weg om klanten de 'juiste' rente te rekenen. Banken lenen hun reserves niet uit aan hun klanten, dus lage rentes hebben op zichzelf geen invloed op de kredietverstrekking. Overheden die vrijwillig rente betalen over hun staatsschuld voegen netto die rentebetalingen toe aan het saldo van de private sector. In die zin bevorderen hoge rentes juist de inflatie die ze zogenaamd moeten bestrijden! Je hoort wel dat een te lage rente de oorzaak is van hypotheekgestuurde huizenzeepbellen, maar dat is te simpel. In de jaren 1960 was de rente laag, maar er werden geen zeepbellen geblazen. Deregulering, fraude, een regressief belastingstelsel, renteaftrekbaarheid, stagnerende reële lonen, zijn allemaal veel belangrijke oorzaken. Eigenlijk zou je banken gewoon moeten verbieden om de aankoop van bestaande assets zoals huizen en grond te financieren (in plaats van echte investeringen). 12. Hoe kijk je vanuit het MMT perspectief naar de klassieke goudstandaard, waarin de waarde van geld gekoppeld is aan goud en bankbiljetten inwisselbaar zijn voor goud? Het is niet noodzakelijk voor het behoud van de waarde van geld, daarvoor is een goed functionerend en eerlijk belastingstelsel genoeg. Elke claim van inwisselbaarheid van goud is een belofte waarvan je nog maar moet zien dat die gehouden wordt. De overheid beperkt er de eigen beleidsvrijheid mee. In de jaren '30 was de depressie het diepst en hardnekkigst in Nederland. Nederland bleef koppig vasthouden aan de goudstandaard. Ik zie goud nu vooral als een enorme milieuramp, kijk eens naar Suriname en hoe ze daar het oerwoud vergiftigen om dat spul tevoorschijn te halen. Een goudstandaard op alleen internationaal niveau is zinvoller, dan worden de goudstromen tussen centrale banken gestuurd door schommelingen op de betalingsbalans. Het werkt in een machtsevenwicht maar in 1971 zagen we dat een supermacht als de VS die belofte eenzijdig kan intrekken als een overschot omslaat in een tekort. De VS stond voor de keus: bezuinigen op oorlog voeren of stoppen met goud leveren voor dollars. Hoe kun je een goudstandaard afdwingen als de VS alle bommen en granaten heeft? 13. Centrale banken hebben de afgelopen jaren veel goud aan hun reserves toegevoegd. Wat is daar de gedachte achter? Ook als het voorzorg is betekent het nog niet dat een nieuwe goudstandaard er in de toekomst echt aan zit te komen. Vergelijk het met de bewapeningswedloop. Rusland, de VS en China hebben langeafstandsraketten, atoomwapens enz., maar dat betekent nog niet dat ze ermee schieten. Soms is de dreiging alleen al genoeg. De toekomst is fundamenteel onzeker. Centrale banken mogen in feite zoveel goud aantrekken als ze willen, terwijl ze voor het kopen van printers of koffiezetapparaten netjes de bonnetjes moeten inleveren. De Griekse overheid probeert te bezuinigen en de Grieken raken massaal werkloos, maar de Griekse centrale bank kocht vrolijk goud! Wat veel goudhandelaren misschien niet helemaal beseffen is dat centrale banken ook strategisch goud kunnen dumpen, als het in hun straatje past, waardoor handelaars in de problemen kunnen komen. Goudspeculanten die veel risico namen worden dan weggevaagd. 14. De ECB waardeert de goudreserve van het Eurosysteem eens per kwartaal naar de actuele marktwaarde. Op die manier kan een waardedaling van valutareserves opgevangen worden door een waardestijging van het goud. Wat vind je van dit systeem? Je moet voor niet-financiële assets op de een of andere manier een getal op de balans zetten, dus of dat marked-to-market is of niet lijkt me niet essentieel. Wat wel opvallend is, is dat bekende goudkevers zoals Willem Middelkoop het vaak hebben over de manipulatie van de goudprijzen – ongetwijfeld wordt er van alles gemanipuleerd, maar als de koersen stijgen horen we die klacht niet. Dat is niet erg consequent: als er gemanipuleerd wordt, is dat zowel omhoog als omlaag. 15. Hoe kijk je vanuit de MMT visie naar rol van goud binnen het monetaire stelsel? Geld is altijd schuld, het zijn de getallen op de 'spreadsheet' (het scorebord) van de economie. Geld is geen stof die uit de grond komt. Iedereen houdt van glimmend spul dat niet vergaat, maar ergens snap ik niet waar al die goudkoorts en boosheid richting het “fiat geld” vandaan komt. Stel, je hebt geen vertrouwen in fiat geld, en je koopt goud. Dat kan gewoon! Wat voegt het toe als de overheid je belooft om een bepaalde hoeveelheid goud per zoveel euro of dollar te geven? De fundamentele onzekerheid blijft, want je weet dat beloften kunnen worden gebroken. Achter de goudkoorts zit de illusie dat bezitters van een zak “fiat geld” een soort grondrecht hebben op het behoud van de reële waarde van dat geld. De maatschappij, de economie ontwikkelt zich in een bepaalde richting, de welvaart neemt toe, de bevolking groeit – maar toch moet je voor $100 uit 2014 net zoveel kunnen kopen als voor $100 uit 1914? Veel van wat nu te koop is bestond in 1914 niet eens, en omgekeerd. Het idee dat er een vorm van bezit bestaat met een gegarandeerde waarde past niet in een dynamische wereld. Geld moet rollen en geïnvesteerd worden voor productieve doelen zodat de mensheid er wat aan heeft. Stel, je hebt een mooie dure viool uit 1717, en er is een gebrek aan violen zodat de marktwaarde van je viool de lucht in schiet. Je bent – op papier – miljonair. Maar dan worden er opeens veel nieuwe, goede vioolbouwers opgeleid die geweldige nieuwe violen bouwen. Goede kans dat je viool minder waard wordt omdat er nu ruime keus aan alternatieven bestaat. Ga je dan protesteren tegen de vioolinflatie, omdat er zoveel mooie nieuwe violen bijkomen? 16. Velen voorspellen een crash van de dollar, bijvoorbeeld in de vorm van een devaluatie of in de vorm van hyperinflatie. Wat vind je daarvan? De Verenigde Staten leven als economie al decennia op veel te grote voet. Niet zozeer door de netto import van consumptiegoederen, maar meer door het Amerikaanse leger dat wereldwijd in honderden bases in tientallen landen aanwezig is, en gefinancierd wordt met fiat dollars. Veel van de rest van de wereld wil van die dominantie af, maar ziet erg op tegen de instabiliteit die het gevolg kan zijn van een echte “crash” van de dollar. Dus er is zoveel onzekerheid dat je onmogelijk een duidelijke voorspelling kan doen. Je moet dus vooral kijken naar het Amerikaanse leger. Zolang de VS nog overal “satellietstaten” heeft waarvan de overheid goed naar Washington luistert, en die blijven de Amerikaanse legerbases overal van voorzien, zie ik geen gevaar voor de status van de dollar. Maar aan elk privilege komt een eind. Misschien komt dat in stroomversnelling wanneer China van overschotland omslaat naar tekortland, zodat de Chinese munt een belangrijke reservemunt kan worden. 17. Wat vind je van Bitcoin? De techniek is interessant, als betaalmiddel (hoe schimmig ook) is het altijd goed als de banken concurrentie krijgen. Banken moeten gewoon netjes concurreren zodat hun diensten niet te duur zijn. Het is ook tekenend dat de afkeer van de banken zo groot is dat iets als Bitcoin zoveel stof doet opwaaien. Maar het is nog onbetrouwbaarder dan de banken en de waarde ervan is 0 als het gaat om waardeopslag. Leuk voor speculanten maar als ik dan moet kiezen, geef mij dan maar goud...
11 juni 2014
Grafiek: Het fictieve herstel van de economie

Een grafiek zegt soms meer dan duizend woorden. Wat te denken van het volgende exemplaar, dat gisteren verscheen op Zero Hedge. De rode lijn laat de participatiegraad van de Amerikaanse beroepsbevolking zien, oftewel het percentage van mensen dat werkelijk een baan heeft. U ziet dat de daling in 2009 een halt werd toegeroepen, maar van een herstel was absoluut geen sprake. Ondertussen wisten bedrijven hun winstmarges te herstellen, enerzijds door sterk te bezuinigen en anderzijds door een vloedgolf van goedkoop geld. Met monetaire stimuleringsprogramma’s werd de rente omlaag gedrukt, ten gunste van bedrijven en de aandelenmarkt.

Aan welke lijn moeten we het economisch herstel nu aflezen? De donkergroene, de lichtgroene of de rode? Het ligt er misschien maar net aan aan wie u het vraagt…

Aandelen versus werkloosheid (Grafiek via Zero Hedge)

26 mei 2014
Handel tussen Rusland en China in kaart gebracht

De handelsrelatie tussen Rusland en China is nog niet eerder zo intensief geweest als op dit moment, zo verklaarde de Vladimir Poetin in een interview met het Chinese Central Television. In dat interview prees hij China voor de snelheid waarmee de economie zich ontwikkeld heeft, een verandering die goed te zien is in een megastad als Shanghai. Ook liet hij weten dat het versterken van de handelsrelatie tussen de twee landen topprioriteit is. In een wat ruimere context bezien wijst Poetin op de stabiliteit die sociaal-economische ontwikkeling van de regio kan bieden, zeker in een tijd als deze.

Rusland en China werken intensief samen
De Russische president is in Shanghai om een stapel belangrijke handelsovereenkomsten met China te ondertekenen. In 2013 had de onderlinge handel tussen beide landen een omvang van omgerekend $90 miljard, een omzet die tegen 2015 de $100 miljard bereikt moet hebben en die in 2020 zelfs tot $200 miljard verdubbeld moet zijn. Een nieuw project van $60 miljard om China van Russische olie te voorzien is daar onderdeel van, maar de twee giganten zoeken ook samenwerking op het gebied van luchtvaart, infrastructuur, voedselverwerking, mijnbouw en transport. Ook op financieel gebied willen Rusland en China meer naar elkaar toe groeien. Poetin zei daar het volgende over: "We moeten onze financiële samenwerking versterken en ons beschermen tegen wisselkoersfluctuaties in de grootste valuta van deze wereld. Daarom denken we na over manieren om in onze nationale valuta te betalen". Lees meer op de site van Russia Today.

Handel tussen China en Rusland in kaart gebracht (Bron: RT)

19 mei 2014
Grafiek: Nederlandse economie krimpt met 1,4%

Geschrokken waren we, toen de cijfers over de economische groei van Nederland bekend werden gemaakt. Het afgelopen jaar zagen we al een recordaantal faillissementen, de werkloosheid blijft maar toenemen en consumenten die nog wel wat geld achter de hand hebben besluiten dat massaal te gebruiken voor de aflossing van hypotheekschulden. Het resultaat: De Nederlandse economie kromp in het eerste kwartaal van dit jaar met maar liefst 1,4% ten opzichte van het vierde kwartaal van vorig jaar, de slechtste prestatie van alle landen in Europese Unie.

Economische krimp
De krimp is veel groter dan waar economen van de Rabobank rekening mee hielden. Zij voorzagen dat de economie in het eerste kwartaal van dit jaar met 0,2% zou krimpen. Voor heel 2014 ziet de Rabobank een groei van 1%, een klein lichtpuntje in donkere economische tijden. In het vierde kwartaal van vorig jaar deed de Nederlandse economie het nog relatief goed, maar dat kwam voor een deel door veranderingen in de fiscale regels voor auto's. Dat zorgde voor een impuls in de autoverkopen tegen het jaareinde. De volgende grafiek laat zien dat Nederland niet meer het beste jongetje van de klas is.

Nederlandse economie kromp met 1,4% (Grafiek via twitter, cijfers van Eurostat)

15 mei 2014