De overstimulering van de Spaanse huizenmarkt met goedkope kredieten en speculatief geld uit het buitenland heeft een verwoestend effect gehad op de huizenmarkt. Sinds het uitbreken van de crisis is de vraag naar Spaans vastgoed sterk afgenomen. Tegelijkertijd is er veel leegstand die weggewerkt moet worden. Soms zegt een goede grafiek meer dan duizend woorden…
Aantal bouwvergunningen voor nieuwbouw in Spanje (via twitter, afkomstig uit dit BBVA rapport)
De volgende grafiek van Zero Hedge willen we u niet onthouden. Wat deze grafiek zo sprekend maakt is de sterke correlatie die er de afgelopen jaren bestond tussen deze twee ontwikkelingen. De groene lijn laat het verschil zien tussen de Spaanse en de Duitse obligatierente (de spread) en de rode lijn geeft het percentage slechte leningen weer op de balans van de Spaanse banken. Tussen 1997 en 2007 was het aantal betalingsachterstanden op private leningen nog verwaarloosbaar klein en was het vertrouwen in de kredietwaardigheid van de Spaanse banken en de Spaanse overheid nog groot. Dat vertaalde zich naar een relatief klein verschil in rente tussen de Duitse en de Spaanse staatsobligaties.
Door de financiële crisis werd alles anders. De Spaanse huizenmarkt crashte en veel mensen die daar hun boterham mee verdienden raakten werkloos. Als gevolg daarvan steeg het percentage leningen met betalingsachterstanden van minder dan 1% naar meer dan 13%. Die explosieve toename van slechte leningen op de balans van Spaanse banken (rode lijn) zette de bankensector zodanig onder druk dat Bankia genationaliseerd moest worden. Als gevolg daarvan kregen financiële markten meer twijfels over de kredietwaardigheid van de Spaanse overheid en begon ook de rente op de Spaanse staatsobligaties toe te nemen (groene lijn).
Rente Spaanse staatsobligaties daalt, maar aantal slechte leningen blijft stijgen (Bron: Bloomberg, via Zero Hedge)
We brengen u graag even op de hoogte van de situatie in Spanje. Dat doen we gemakshalve aan de hand van drie grafieken, die we zomaar bij Zero Hedge hebben weggeplukt. De eerste grafiek laat de werkloosheid en de economische groei van het zonnige Zuid-Europese land zien. Het is geen mooi plaatje, want de werkloosheid stabiliseert op een hoog niveau van meer dan 25%. Als we de experts van het IMF moeten geloven zal die situatie tot en met 2018 niet veel verbeteren. Dat het economisch slecht gaat blijkt ook wel uit de bijna onafgebroken daling van het bbp.
Werkloosheid en economische groei in Spanje (Bron: Bloomberg)
De tweede grafiek laat het percentage slechte leningen zien. Dat zijn de leningen die door Spaanse banken verstrekt zijn en waar een betalingsachterstand op rust. In de jaren tachtig en aan het begin van de jaren negentig steeg het percentage slechte leningen ook al, maar toen was de situatie niet zo ernstig als nu. Merk op dat het aantal wanbetalingen in de hoogtijdagen van het Spaanse vastgoed ver beneden de 1% lag. Bijna iedereen kon zijn of haar lening toen nog terugbetalen. Volgens de cijfers van de Spaanse centrale bank had 12,68% van alle leningen een betalingsachterstand. Steeds meer Spanjaarden kunnen de schulden die ze eerder hebben gemaakt door de financiële crisis niet meer afbetalen. Deze ontwikkeling houdt direct verband met de oplopende werkloosheid en de krimp van de economie.
Percentage wanbetalingen op leningen neemt toe (Bron: Bloomberg)
De derde grafiek laat de ontwikkeling op de huizenmarkt zien. Van de top naar de bodem zijn de Spaanse huizen ongeveer een kwart goedkoper geworden. Leuk voor mensen die nu een huis willen kopen, maar vervelend voor de banken die veel hypotheken uit hebben staan. Hun onderpand wordt immers steeds minder waard. Een klein lichtpuntje: de prijzen lieten dit jaar voor het eerst sinds 2007 een kleine stijging zien. Zero Hedge schrijft dat er in september minder dan 15.000 hypotheken in Spanje verstrekt werden, terwijl dat er op de piek van september 2005 er ongeveer 129.000 waren in één maand.
Huizenmarkt Spanje heeft bodem bereikt? (Bron: Bloomberg)
De Spanjaarden uiten hun onvrede over de politici, de bankiers en “Europa” op het meest zichtbare product dat ze hebben voortgebracht: de euro bankbiljetten! Het Belgische Express.be trof de twee foto’s aan op twitter en plaatste deze op hun site.
A partir de ahora no dejaré un billete sin nada escrito. pic.twitter.com/K6jWnhwycj
— El tito Jonan. (@jonanperrea) March 1, 2013
‘Aan alle bankiers en politici: ik weet dat dit biljet ooit in jullie handen terecht zal komen. Daarom maak ik van de gelegenheid gebruik om jullie deze boodschap na te laten: Jullie zijn dieven en hoerenzonen’ staat op dit briefje van €50 te lezen…
Estoy va para Rajoy jaja y mira lo q me encontrado en el billete escrito jaja pic.twitter.com/WvxlJjsurb
— Raul De La Paz Lama (@RaulDeLaPazLama) June 1, 2013
‘Kan iemand terug de tijd in gaan en ervoor zorgen dat de ouders van (premier) Rajoy elkaar niet ontmoeten’, is de boodschap op dit €10 biljet
Mirad lo que me he encontrado escrito en un billete de 5 € pic.twitter.com/2RGCPGZJTB — HUGO (@Humilcor_Boss) August 21, 2013
Ook op een bankbiljet van €5 kan een krachtige boodschap gekrabbeld worden: ‘Politici en bankiers: een schande voor deze natie’
Volgens Jim Rickards is de euro momenteel de sterkste grote valuta in de wereld. Ook zal de munt in de toekomst alleen nog maar sterker worden. Dat zei Rickards, auteur van de best-seller ‘Currency Wars’, in een interview voor Trumanfactor. Hij is van mening dat veel analisten de dynamiek en de drijvende kracht achter de euro niet begrijpen en dat ze daarom zo negatief zijn over de munt.
“De meeste analisten begrijpen de dynamiek achter de euro niet. Ze maken de foutieve aanname dat als de economische groei zwak, de werkloosheid hoog en de bankensector insolvabel is, dat de valuta dan automatisch ook zwak moet zijn. Dat is niet waar. De kracht van een munt wordt niet bepaald door de staat van de economie. Het wordt gedreven door de rente en door kapitaalstromen. Momenteel heeft Europa een hoge rente in vergelijking met de VS en Japan en er stroomt veel kapitaal binnen vanuit China.”
Op de vraag hoe ver Duitsland zal gaan om de euro te behouden zei Jim Rickards het volgende:
“Duitsland profiteert meer van de euro dan welk ander land ook, omdat het Europese handelspartners in staat stelt de Duitse exportgoederen te kopen. Burgers in heel Europa zijn blij met de euro, omdat deze munt beschermt tegen de devaluaties die ze regelmatig te verwerken kregen met hun oude nationale munt. Geen enkel land zal de muntunie verlaten. Ieder jaar zullen er juist nieuwe landen toetreden tot de muntunie. Duitsland zal alles doen om de euro en het Europese monetaire systeem te verdedigen. Op basis van al deze ontwikkelingen denk ik dat de euro nog veel sterker zal worden”.
Op de vraag of Spanje wel gebaat is bij een sterke munt als de euro:
“De moeilijkheden die Spanje de afgelopen vijf jaar heeft meegemaakt zijn onderdeel van een noodzakelijk structureel aanpassingsproces dat nodig is op Spanje meer concurrerend te maken. De meeste aanpassingen zijn nu voltooid en daarmee is Spanje klaar voor een goede economische groei in de komende jaren. De loonkosten zijn met meer dan 20% gezakt sinds 2008, waardoor Spanje veel meer concurrerend is geworden ten opzichte van de rest van de wereld. De werkloosheid is een probleem, maar het geeft Spanje tegelijkertijd een groot potentieel waar uit geput kan worden nu er weer kapitaal richting Spanje vloeit. Een toegenomen arbeidsparticipatie onder de werklozen zal de Spaanse economie in staat stellen om veel harder te groeien dan de demografische kenmerken doen vermoeden.
De euro heeft Spanje een sterke munt gegeven, waardoor het land extreem interessant is voor buitenlandse investeerders. Ford en Peugeot hebben onlangs nieuwe investeringen in Spanje aangekondigd en dat is nog maar een voorbode voor wat komen gaat. Chinees kapitaal is ook bereid te investeringen in de infrastructuur van Spanje. Het Zuid-Europese land heeft met succes een aantal structurele hervormingen doorgevoerd en de grote problemen achter zich gelaten. In tegenstelling tot de Verenigde Staten, waar de structurele problemen nog niet zijn aangepakt en waar pijnlijke economische aanpassingen nog moeten komen.”
Jim Rickards: De euro is de sterkste valuta in de wereld
Het percentage slechte leningen in Spanje is naar recordhoogte gestegen, zo schrijft Zero Hedge. Van al het uitstaande krediet bij Spaanse banken heeft 11,61% een betalingsachterstand. Onderstaande grafiek laat zien dat het aantal slechte leningen in Spanje explosief is toegenomen sinds 2006/2007. Dat is geen toeval, want dat was ook de tijd dat de Spaanse vastgoedzeepbel uiteen spatte. De slechte leningen zetten de balansen van Spaanse banken onder druk, omdat hun reserves waarschijnlijk niet toereikend zijn om de mogelijke verliezen te dekken.
Het hoofdpijndossier van Spanje is dus niet voorbij. De tweede grafiek van Zero Hedge laat zien dat het percentage slechte leningen bij banken inmiddels sneller stijgt dan de werkloosheid, terwijl die twee lijntjes eerder nog erg dicht bij elkaar lagen. Het einde van de schuldencrisis is voor de Spanjaarden helaas nog lang niet in zicht…
Veel Spanjaarden zijn steeds langer werkloos, zo blijkt uit onderstaande grafieken. De arbeidsmarkt in Spanje laat jaren na het knappen van de vastgoedzeepbel nog steeds geen herstel zien. De groep werklozen die nu al langer dan twee jaar zonder baan zitten is dit jaar gegroeid tot meer dan 2 miljoen. De groep Spanjaarden die langer dan één jaar, maar minder dan twee jaar, zonder werk zit groeide in het tweede kwartaal van dit jaar naar ongeveer 1,4 miljoen. Het aantal Spanjaarden dat de hoop om een baan te vinden al heeft opgegeven verdubbelde sinds 2007 naar meer dan een half miljoen.
Gelukkig kunnen we ook nog wat goed nieuws uit de cijfers halen. Zo is de aanwas van ‘nieuwe’ werklozen (korter dan drie maanden werkloos) dit jaar verder afgenomen. Ook de groep van Spanjaarden die drie tot twaalf maanden werkloos zijn lijkt niet meer in omvang toe te nemen. Klik op onderstaande grafieken voor een grotere versie. De tweede grafiek geeft de cumulatieve werkloosheid weer tot en met het eerste kwartaal van 2013.
Bloomberg concludeerde op basis van de meest recente cijfers van het pensioenfonds dat er het afgelopen jaar voor €4,6 miljard aan staatsobligaties van deze drie eurolanden verkocht is en dat er voor in totaal €20 miljard aan Spaans schuldpapier in de portefeuille opgenomen is.
Doordat het pensioenfonds voor ambtenaren zich opstelde als financier voor de eigen overheid kon de Spaanse regering haar kosten voor het lenen omlaag brengen. Dat gebeurde vooral in de tweede helft van vorig jaar. Inmiddels bestaat de portefeuille van het Spaanse pensioenfonds voor maar liefst 97% uit schuldpapieren van de eigen overheid.
De Spaanse regering paste de wetgeving aan om dit mogelijk te maken. Voorheen mocht een pensioenfonds vanuit het oogpunt van risicospreiding maar een beperkt percentage van haar totale portefeuille in één type belegging stoppen. Door de regels aan te passen zijn die limieten opgerekt. In plaats van een maximum van 16% mag nu 35% van de portefeuille bijvoorbeeld bestaan uit Spaanse schuldpapieren met een looptijd van 10 jaar. Door dat te combineren met staatsobligaties die een langere of kortere looptijd hebben kan het pensioenfonds op 97% ‘exposure’ aan Spaanse staatsschuld uitkomen. Het is een zeer risicovolle strategie, want als het slecht gaat met de Spaanse schuldfinanciering hebben ook de ambtenaren die voor hun pensioen gespaard hebben een probleempje.
We hebben in de Europese schuldencrisis al gezien dat zowel de verstrekkers van vreemd vermogen (spaargeld en deposito’s) als eigen vermogen (aandeelhouders) aangeslagen kunnen worden als er verliezen genomen moeten worden. Het is te hopen dat de bezitters van Spaanse staatsobligaties niet op een soortgelijke manier aangeslagen zullen worden, maar garanties worden niet meer gegeven…
Het fonds beheerde eind vorig jaar een vermogen van €63 miljard, waarvan ruim €60 miljard aan het einde van het jaar bestond uit Spaanse staatsobligaties. Daarmee heeft het pensioenfonds voor ambtenaren bijna 10% van de totaal uitstaande Spaanse staatsschuld in handen (exclusief kosten voor bailouts). Onderstaande grafiek van de Wall Street Joual laat zien dat deze trend al enige jaren aan de gang is. In 2012 werd het percentage Spaanse staatsobligaties verder opgekrikt van 89,6 naar 97 procent van het totaal beheerde vermogen.
Spaans pensioenfonds voor ambtenaren springt in de bres en koop steeds meer schulden van eigen overheid (Bron: WSJ)