Tag: stagnatie

Negatieve rente voedt angst voor ‘secular stagnation’
Op het moment van schrijven hebben staatsobligaties met een totale waarde van pakweg $10 biljoen een negatieve rente. Dat wijst erop dat de wereld afkoerst of opnieuw beland is in deflatoire tijden. Hoe het ook zij, beleggers en beleidsmakers maken zich terecht zorgen over de gezondheid van de wereldeconomie. Die kan wel eens sneller aan vaart verminderen dan nog aan het begin van 2019 voor mogelijk werd gehouden.

Japan en Duitsland zijn nu in een race verwikkeld voor de prijs van staatsobligaties met de grootste vergoeding. Japan leidt deze onzalige race, maar gevreesd moet worden dat Duitsland wel eens een nationaal record kan breken. In 2016, op het hoogtepunt van de discussie over secular stagnation bereikte de vergoeding op de 10-jaars Bund een dieptepunt van -0,19%. De yield heeft dit jaar -0,07% aangetikt.

Japan-scenario

De trend in Duitsland en in mindere mate in bijvoorbeeld Nederland geeft steun aan de veronderstelling dat de eurozone aan het Japaniseren is. Natuurlijk heeft Japan in het verleden unieke fouten gemaakt waardoor in 1990 twee bubbels tegelijk klapten, namelijk de beurs en het onroerend goed. Maar er zijn wel degelijk parallellen. Denk bijvoorbeeld aan de demografische ontwikkeling. Dat is trouwens een ongunstige trend die overal in de westerse wereld terug te zien is.

Er zijn nog meer parallellen. In de nasleep van de financiële crisis droogde de kredietverlening op, omdat vooral huishoudens en bedrijven fanatiek hun schulden gingen afbetalen, ook al was de rente extreem laag. Dat veroorzaakte in de termen van Richard Koo van Nomura een balansrecessie. Dat overkwam Japan in de jaren na het klappen van de bubbels. Amerikanen en Europeanen reageerden op deze balansrecessie door de fiscale kraan open te draaien en door een extreem soepel monetair beleid te introduceren. Toen de publieke schuldenlast tot in de hemel gestegen was, draaiden overheden de fiscale kraan dicht, zoals Japan in de jaren negentig van de vorige eeuw herhaaldelijk had gedaan.

Duitse 10-jaars rente opnieuw omlaag (Bron: Bloomberg)

Seculiere stagnatie

Het heeft uiteindelijk allemaal niet mogen baten en in 2016 moesten centrale banken erkennen dat ze feitelijk geen wapen meer in handen hadden om de stagnatie te doorbreken. Toen verscheen president Trump op het toneel en met hem een hernieuwde poging tot fiscaal stimuleren. Mede geholpen door het beleid van ‘Abenomics’ in Japan en de Chinese massieve fiscale stimulering kwam de economie weer van de grond.

Hier houden overigens de overeenkomsten op. Zo financierden de Verenigde Staten hun stimulering door de verkoop van obligaties aan de private sector, terwijl China het stimuleringsbeleid betaalde doordat de centrale bank indirect de aankoop van obligaties door banken financierde. In Japan nam de centrale bank de rekening in het geheel op haar conto. De rente op de Amerikaanse 10-jaars Treasury ligt nog steeds royaal boven het niveau van 1,36% van juli 2016, in tegenstelling tot de eerdergenoemde Bund. De verschillen in niveau onderstrepen nadrukkelijk de groeimogelijkheden van beide economische blokken.

China

Misschien geldt het gevaar voor Japanisering nog wel het meest voor China. Vooral dankzij de een-kind-politiek van de afgelopen decennia slaat nu de vergrijzing in combinatie met de ontgroening heel hard toe. De bevolking groeit nog maar amper of niet, terwijl de beroepsbevolking al sinds 2010 aan het krimpen is. Die krimp zal in de komende jaren alleen maar versnellen. Daarentegen zal het aantal senioren groeien van de huidige 10% van de totale bevolking naar 20% in 2035. Deze demografische trends hebben de overheid gedwongen om hun economische groei minder afhankelijk te maken van investeringen en meer te laten leunen op consumptie. Dat blijkt een succes. De spaarquote is gedaald van 42% van het beschikbaar inkomen in 2010 naar 35% in 2018.

Een belangrijke pijler onder de Chinese groei is altijd het proces van urbanisatie geweest, de massale trek van het platteland naar de stad. Er moest heel snel en heel veel gebouwd worden. Dat stuwde de economie. Nu begint die trek op te drogen door een afnemend aantal jongeren, met als resultaat dat het positief effect van de bouw op de economie aan het verdampen is. Dat gaat druk op de groei zetten!

Structureel lagere groei

Japan, China, de Eurozone en de VS, al deze economische blokken zien een structureel lagere groei. De Japanse les zou moeten zijn dat vooral grootschalige fiscale stimulering een effectief antwoord kan zijn. Maar die les is nog steeds niet geleerd, ook niet door Japan zelf. Dat land gaat later dit jaar de consumptie zwaarder belasten.

Van Duitsland weten we dat ze daar gruwen van fiscale stimulering. Het is echter ook nog maar de vraag of de Trumpiaanse vorm van fiscale stimulering wel de juiste is. Van een gezamenlijke en eenduidige aanpak is nog geen sprake. Waarschijnlijk is de nood nog niet hoog genoeg!

Cor Wijtvliet

Deze bijdrage is afkomstig van www.corwijtvliet.nl

Tot slot:
- Hebt u opmerkingen en/of vragen? Mail ze gerust aan: [email protected]
- Of via mijn twitteraccount: @wijtvliet
- Voor meer door mij geschreven artikelen bezoekt u mijn website: www.corwijtvliet.nl
- Of bezoek www.Beurshalte.nl
- Ontvangt u het Cor Wijtvliet Journaal niet rechtstreeks? Abonneert u zich dan hier!
Vindt u deze columns van Cor Wijtvliet interessant, dan kunt voor €25 per jaar donateur worden van het CorWijtvlietJournaal. Ook kunt u een geheel vrijwillige bijdrage overmaken naar NL14RABO0156073676, ten name van Wijtvliet Research.

Donateurs krijgen niet alleen zonder vertraging het CorWijtvlietJournaal in hun mailbox, maar kunnen ook rekenen op een wekelijkse extra nieuwsbrief met vijf beleggingstips van Cor Wijtvliet. Neem voor meer informatie contact op met Cor Wijtvliet via het hierboven genoemde mailadres.
11 april 2019
Beleid centrale banken leidt tot stagnatie en achteruitgang

Ooit was het een historische wetmatigheid. Een lager rendement op obligaties zou uiteindelijk uitmonden in hogere prijzen voor obligaties en aandelen. Vermogenswinsten en een lage rentevoet zouden meer investeringen en consumptie uitlokken met als resultaat meer banen, oplopende inflatie en hogere bedrijfswinsten.

In 2010 startte de Fed met haar programma van kwantitatieve verruiming. Dat is het begin geweest van een wereldwijde daling van de rente. In veel landen van de westerse wereld, ook in Europa, is de groei terug, zij het bescheiden en zij het dat de werkloosheid hoog blijft.

Het lijkt er dus op dat het medicijn van centrale bankiers werkt. Toch is het nog maar de vraag of een rente van bijna 0% daadwerkelijk goed is voor de reële economie. Er zijn aanwijzingen dat dit niet het geval is. Zo stagneert de productiviteitsgroei, een serieuze indicator van de vitaliteit van een economie, in talloze westerse landen. Zou het toeval zijn dat die stagnatie samenvalt met de invoering van de verruimingsprogramma’s en de ultra lage rente.

Stagnatie
Volgens de meeste centrale bankiers is de stagnatie een probleem voor de korte termijn. Het Japanse voorbeeld laat echter duidelijk zien wat een extreem lage rent betekent voor grote, ontwikkelde economie. Het laat zien dat die lage rente weinig teweeg brengt. Er is in Japan weinig reële groei en geen inflatie, eerder deflatie. Mocht het rendement op de overheidsschuld naar een meer normaal niveau terugkeren, dan is de huidige nominale groei van het bruto binnenlands product volstrekt onvoldoende om de enorme schuldenlast af te betalen. Er zijn nog meer nadelen. De investeringen, een belangrijke bron voor productiviteitsverbetering, hebben nog steeds niet het niveau van voor 2008 bereikt. Bedrijven zetten hun liquiditeiten steeds vaker in om eigen aandelen in te kopen en niet voor op de toekomst gerichte investeringen. Het gaat jaarlijks om vele honderden miljarden dollars en euro's. Al dat geld gaat in de zakken van beleggers en is niet bedoeld om toekomstige winstgevendheid veilig te stellen. In plaats van naar de reële economie stroomt al dat geld naar houders van vermogenstitels, die er weinig mee doen. Beleggen in overheidspapier rendeert immers amper of niet.
Investeren
Waarom maken overheden en bedrijven geen gebruik van de huidige extreem lage rente om te investeren in de reële economie? Deze manier van werken heeft zijn nut door de tijd heen bewezen. Het antwoord moet luiden, dat internationale instituties als het IMF en overheden als die in Nederland en Duitsland zweren bij evenwichtig budget. Schulden aangaan voor het goed van morgen, zoals Keynes dat voorschreef is voor die partijen vloeken in de kerk. De particulier sector heeft ook zo zijn bedenkingen. Er zijn trends die risico’s alleen meer groter maken. De wereldwijde vergrijzing is beslist geen voorbode van een groei van de consumptie. Het tegendeel is het geval. Bovendien steekt er een sterke anti-globaliseringswind op. De Brexit is daar tot nu toe het meest sprekende bewijs voor. Dat maakt bedrijven nerveus en ze verkiezen een pas op de plaats.
Lage rente
Er zijn nog meer evidente nadelen. Pensioenfondsen en verzekeraars werken met langlopende verplichtingen. Hun voortbestaan komt steeds meer onder druk nu hun toekomstige rendementen lager lijken uit te pakken dan voorzien. Als de rente niet normaliseert dan kunnen we wel eens aan het kortste einde trekken. Hun winstgevendheid komt steeds meer onder druk en daar zal ook de reële economie last van krijgen. Er zullen banen geschrapt worden en premies gaan omhoog, pensioenen komen in gevaar. Kortom, de wetmatigheid lijkt niet meer te werken en eerder stagnatie en verval uit te lokken. Centrale bankiers zijn echter nog steeds niet overtuigd en intensiveren hun verruimingsbeleid om de rente nog verder omlaag te duwen. Het waarschijnlijke resultaat staat haaks op wat ze voor ogen hebben: geen of weinig groei en geen inflatie maar eerder deflatie. Cor Wijtvliet Bron: Bill Gross, Central bankers are threatening the engine of the economy. The Financial Times, 18 augustus 2016 Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door Beurshalte Over Beurshalte: Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden! Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.

1 september 2016
Hoe lang stagnatie in Duitsland?
Er rolde een schokgolf over de financiële markten. Dat het met het herstel in de eurozone maar niet wil vlotten, is tot daar aan toe. Maar dat nu ook Duitsland niet langer immuun blijkt voor de crisis, dat was pas echt teleurstellen. De groei in Duitsland valt terug en het is niet langer uit te sluiten dat er de komende tijd een of meer kwartalen met een negatieve groei te noteren zijn.

De motor van de eurozone begint te sputteren. Maar mag dat eigenlijk een verrassing heten? Er zijn in de afgelopen jaren vanuit verschillende hoeken waarschuwende vingers opgestoken. De kritiek was steeds gelijkaardig van toon. Onderliggend is Duitsland helemaal niet zo sterk. De hervormingen van de afgelopen tien jaar zijn veel minder ingrijpend geweest dan gedacht en uitgedragen. De Duitse groei was en is gebaseerd op een onhoudbaar model, namelijk op investeringshausses in andere delen van de wereld. Maar die hausse is in landen als China en Rusland, maar ook in vele andere zogeheten opkomende markten, alweer een tijdje over zijn hoogtepunt heen. Als die hausse tot meer normale proporties is teruggekeerd, blijkt ook Duitsland zomaar een trage groeier.

Duitse groeimotor sputtert
Zal Duitsland zich in het debat over de toekomst van de eurozone nu wat soepeler en bescheidener gaan opstellen? Hier is waarschijnlijk de wens de vader van de gedachte. Vooralsnog lijkt het omgekeerde het geval. Duitse media en commentatoren blijven ongezouten kritiek oefenen op de voorstellen van Draghi voor verruiming en blijven Frankrijk en Italië fel attaqueren om de gekozen eigen route. Vooralsnog blijft het economisch kompas gericht op fiscale consolidatie. Het doel blijft om in 2015 en verder tenminste een evenwicht op de begroting te bereiken. Voor sommige politici is dat nog niet genoeg. Er zal en moet een overschot gekweekt worden. Als dat om bezuinigingen vraagt, dan moet het maar. Het doel heiligt de middelen. Het enige wat de Duitsers wellicht van het rechte pad van de fiscale zuiverheid kan wegleiden is misschien een snel oplopende werkloosheid. Maar niemand mag verbaasd opkijken, dat dan in eerste instantie gekozen zal worden aan het afbouwen van de financiële steun aan de periferie.

Figuur 1 Minister Schäuble van financiën weet van geen wijken
Waar komt trouwens die plotselinge zwakte vandaan? Het land was immers vrij gemakkelijk aan de financiële crisis, die de eurozone zo zwaar trof, ontkomen. Het was niet nodig om draconische maatregelen te nemen. Zoals hierboven is gememoreerd, is de zwakte niet plotseling maar het gevolg van een te grote afhankelijkheid van de export, die weer voornamelijk is gebouwd op hoogwaardige industriële goederen en machines. Omdat het land te zwaar leunt op de export, is het ook gevoeliger voor veranderingen in vraag en aanbod. Veranderingen zijn er meer dan voldoende. Oorlog in het Midden-Oosten en spanningen in Oekraïne tasten het internationale vertrouwen aan. In veel opkomende markten zwakt de groei af. Het verhaal is ook, dat van een nieuwe investeringshausse in welk deel van de wereld geen sprake is. Ergo, waar moet nu de extra plus in de groei vandaan komen. De economische denktanks kunnen weinig anders dan een groei van 1,3% voor 2014 en 1,2% voor 2015 intekenen. Met dat percentage zou trouwens de rest van de eurozone dolblij zijn.
Stagnatie
Op de wat langere termijn ziet het er trouwens ook niet goed uit voor Duitsland. Het zit op een tikkende demografische tijdbom. Het aantal gepensioneerden gaat komende jaren exploderen. Het aantal toetreders tot de arbeidsmarkt wordt daarentegen elk jaar kleiner. Het gevolg is, dat de potentiële groei in het land onder 1% kan komen. Wat nu zichtbaar wordt, kan wel eens het begin zijn van een langdurige economische stagnatie! Cor Wijtvliet Bron: Wolfgang Münchau, Germany’s weak point is its reliance on exports. Financial Times, Oktober 12 2014

De Duitse bevolking vergrijst
BELANGRIJK:
- Opmerkingen en vragen kunt u richten aan: [email protected]
- Bezoek ook de website van Cor Wijtvliet en lees meer door hem geschreven artikelen
- U kunt Cor Wijtvliet boeken voor een inspirerende spreekbeurt. Laat u verrassen!
- Ontvangt u het Journaal niet rechtstreeks? Abonneert u zich dan hier!
14 oktober 2014
Opzettelijke economische stagnatie

Al snel na het begin van de financiële crisis van 2008 waarschuwden enkele vooraanstaande economen voor een langdurige malaise à la Japan. De meeste economen dachten toen echter nog dat het niet zo’n vaart zou lopen. In de VS en in Europa hadden beleidsmakers de crisis in Japan nauwkeurig gevolgd en er de nodige lessen uit getrokken.

Van dat optimisme is vandaag de dag helaas weinig meer over. Het idee dat het Westen in een periode beland is van langdurige stagnatie, wint steeds meer terrein. Ook in Nederland zijn steeds meer economen ervan overtuigd dat er de komende jaren hooguit een groei van 1% bereikbaar is.

Onderhuids
Het probleem was indertijd, dat de economie in het Westen al voor 2008 op het verkeerde spoor was geraakt. Allerlei vermogenstitels waren veel te ver in prijs opgelopen, waardoor zich bubbels konden vormen. Dat was deels het gevolg van te laks toezicht en regelgeving, maar ook door de alsmaar dalende rente. Door de aanhoudende koersstijgingen leek de economie robuust, maar onder de oppervlakte sudderde een scala aan problemen. De eerste tekenen van een groeiende ongelijkheid werden zichtbaar. Maar ook bleven structurele hervormingen van de economie achterwege. Het Westen industrialiseerde in hoog tempo, maar overheden besteedden weinig of geen aandacht aan de negatieve gevolgen ervan. Het Westen verloor immers in record tijd zijn comparatieve voordelen. Die verdwenen naar het Oosten. Daarnaast groeide de onbalans tussen de VS en de rest van de wereld. De eerste kweekten in hoog tempo steeds grotere tekorten, waar de rest van de wereld in moest voorzien. Tenslotte groeide er een dominant financieel systeem, dat meer gericht was op speculatie dan op beleggingen, met als doel banen te scheppen en om meer sociaal welzijn te scheppen.

Verergeren
Hoe reageerden beleidsmakers in het Westen op al deze problemen die door de crisis versneld naar boven kwamen? Naar we nu moeten vaststellen op de verkeerde manier. Sterker nog, sommige maatregelen verergerden en verdiepten de crisis. Het uiteindelijk resultaat was immers, dat in veel landen het bruto nationaal product bleef krimpen, waardoor de overheid steeds krapper bij kas kwam zitten. Het beleid had daarmee als onbedoeld gevolg, dat investeringen in zowel de publieke als private sector kelderden. Een van de meest dramatische gevolgen van dit wanbeleid is de creatie van een verloren generatie in een groot aantal landen.
Ongelijkheid
Of een beleid nu goed is of slecht, uiteindelijk eindigt elke crisis. Het ziet er nu naar uit, dat de wereld in 2014 weer de weg omhoog in slaat. Het is echter onmiskenbaar, dat de crisis veel langer geduurd heeft dan nodig was en dat er waarschijnlijke onherstelbare schade in aangericht. Het meest verontrustende is wel, die van de gigantisch toegenomen inkomensongelijkheid. Het zogeheten mediane inkomen van een volwassen Amerikaanse man is nu, gecorrigeerd voor inflatie, lager dan 40 jaar geleden. De Nederlandse Bank heeft berekend, dat de inkomensontwikkeling voor de doorsnee Nederlander al bijna twee decennia stagneert. De crisis heeft de stagnatie alleen maar verergerd. De gevolgen beginnen nu steeds zichtbaarder te worden. Inkomensongelijkheid bevordert een zwakke vraag. Toenemende inkomensongelijkheid zal de vraag nog verder verzwakken. In Nederland is het huidig kabinet nog steeds ervan overtuigd, dat loonmatiging de sleutel tot herstel is, ook al vallen er op de binnenlandse markt duizenden bedrijven om bij gebrek aan bestedingskracht van de consument. Vreemd genoeg denkt een meerderheid van het MKB ook nog steeds dat loonmatiging de oplossing is voor de eigen problemen.

Meerderheid
Bezuinigingen en loonmatiging zijn sinds de crisis van de jaren tachtig toverwoorden gebleken om elke volgende crisis te bestrijden. Het komt bij veel beleidsmakers, economen en politici niet eens in het hoofd op, dat dit medicijn nu averechts uitpakt. Ze zijn er gewoon blind voor. Dat heeft er ook mee te maken, dat de bestuurlijke en economische elite van dit land geen benul heeft van de negatieve consequenties. Zij zitten financieel gesproken aan de goed kant van de lijn. In hun ogen is het onvermijdelijk, dat sommige groepen van de bevolking te kampen krijgt met een lagere levensstandaard. Laat dat nu toevallig de meerderheid van de bevolking zijn. Cor Wijtvliet, Bron: Joseph E. Stiglitz, Stagnation by design. Project-syndicate, February 6 2014 Vragen en opmerkingen kunt u richten aan [email protected]

11 februari 2014