The dollar is our currency, but your problem’ is een uitspraak die wordt toegeschreven aan John Connally, de Amerikaanse minister van Financiën in de regering van president Nixon. Hij zou deze legendarische woorden hebben uitgesproken tijdens een G10 bijeenkomst in Rome in november 1971, een paar maanden nadat Nixon de koppeling tussen de dollar en goud had verbroken.
Ruim 46 jaar later zijn de woorden van Connally nog steeds zeer actueel. De rol van de dollar als wereldreservemunt is een thema waar in bepaalde kringen al jarenlang over gesproken wordt, maar nu lijkt het onderwerp ook op het hoogste niveau steeds meer door te dringen.
Zo beschreef Jean-Claude Trichet, voormalig president van de Europese Centrale Bank, het huidige monetaire systeem op basis van de dollar als wereldreservemunt als een pervers systeem, omdat het de Verenigde Staten in staat stelt heel goedkoop en vrijwel zonder beperkingen geld te lenen op de wereldwijde kapitaalmarkt.
Kritiek op de dollar
Dat een voormalig centraal bankier dit zegt is zeer significant, want Trichet weet als geen ander hoe het financiële systeem werkt en hoe groot de belangen zijn die achter de schermen een rol spelen. Wat hij zegt is voor ons geen nieuws, maar het feit dat het dit hardop durft uit te spreken is veelzeggend.
Het dollarsysteem is in de basis een ongelijk systeem, omdat het de Verenigde Staten in staat stelt structureel boven haar stand te leven, een privilege dat ze in stand weet te houden door andere landen met economische sancties – en soms zelfs militaire interventies – te onderdrukken. Wie dat zegt wordt in veel kringen waarschijnlijk niet serieus genomen, maar het is een visie die in een steeds groter gedeelte van de wereld gedragen wordt.
‘Gevaarlijk monopolie’
Vol verbazing keek ik dan ook naar het eerste optreden van president Poetin sinds zijn inauguratie, waarin hij openlijk zei dat de monopoliepositie van de dollar voor veel landen een gevaar is geworden. Hij zei dat de Verenigde Staten hun financiële machtspositie steeds vaker misbruiken om andere landen onder druk te zetten, dat de dollar een politiek instrument is geworden om bepaalde economische doelen na te streven. Hij verwees daarbij expliciet naar het feit dat olie nog altijd in dollars verhandeld wordt, een situatie die hij als zeer onwenselijk omschreef.
Volgens Poetin is de monopoliepositie van de dollar onbetrouwbaar. Dat zagen we deze week met Iran, dat een onzekere toekomst tegemoet gaat nu de Verenigde Staten weer zware sancties zullen opleggen. De Russische president verwees in deze context ook naar de strategie van de Russische centrale bank om de valutareserves te diversificeren en meer goudreserves aan te houden.
Dat een van de meest invloedrijke regeringsleiders van dit moment dit soort uitspraken doet is ook zeer significant te noemen. Het benoemen en het erkennen van een probleem is doorgaans de eerste stap richting een oplossing. Wordt ongetwijfeld vervolgd…
Frank Knopers
Deze column van Frank Knopers verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].
Het dieptepunt van de kredietcrisis ligt al bijna tien jaar achter ons. Niet verwonderlijk dat er veel wordt teruggeblikt op die tijd. Op 24 april werd in De Balie in Amsterdam de documentaire ‘De achtste dag’ vertoond. Het is een tijdsdocument over de redding van Fortis – een week na de val van Lehman Brothers in september 2008 – met in de hoofdrol de beslissers op dat moment, waaronder voormalig president van de ECB, Jean-Claude Trichet.
Wat opvalt is dat het bij deze terugblikken meestal gaat over de crisis zelf en de nasleep ervan. Over de oorzaak wordt vrijwel nooit gesproken, hoewel dit misschien veel belangrijker is als we in de toekomst willen voorkomen dat we nogmaals zo in de problemen komen. Tijdens deze bijeenkomst kon ik de Trichet in een vraag en antwoord sessie een vraag stellen. Niet over de crisis en de nasleep, maar juist over de oorzaak van de kredietcrisis. Ik stelde daarom de volgende vraag aan Trichet:
Sander Boon: “Is het niet de monetaire zonde van het Westen, de ‘Monetary Sin Of The West’ (1) om overheden in staat te stellen onevenwichtigheden in de betalingsbalans (2) te injecteren in het financiële systeem, en daarmee tegelijkertijd kredietbubbels te creëren in de Verenigde Staten, Europa en Azië?
Staatsobligaties worden in dit systeem net als goud behandeld als risicovrij kapitaal en fungeren als onderpand in de repo markt in combinatie met de eurodollarmarkt, de wholesale offshore eurodollar market. Hierdoor kan het financiële systeem uit het niets krediet creëren. Terug naar mijn vraag, is het niet de originele ‘Sin of the West’ (zie voetnoot) waar dit allemaal mee begonnen is?”
De vraag en antwoordsessie met Trichet is in zijn geheel opgenomen. Het antwoord op deze vraag begint in de volgende video op 54:30. Voor het gemak hebben we de woorden van Trichet voor u uitgeschreven en vertaald. Deze vertaling staat onder de video.
Jean-Claude Trichet: “Dit is, zoals ik eerder al zei, het idee dat je permanente tekorten kunt hebben, zowel binnenlandse fiscale tekorten als tekorten op de betalingsbalans, dat is iets wat normaal is geworden in landen die op een gegeven moment een wereldmunt hadden en die gebruikt wordt om zichzelf heel makkelijk permanent te financieren.
Er wordt geen externe beperking gevoeld in de Verenigde Staten van Amerika, niet door de overheid, het parlement en economen. Ze denken dat het vanzelfsprekend is dat ze gefinancierd zullen worden door de rest van de wereld. En tot op de dag van vandaag werkt dat en dat zou nog een hele lange periode zo kunnen functioneren, rekening houdend met de liquiditeit en de diepte van de Amerikaanse financiële markten. Dus ik zie jouw punt als iets wat zeer belangrijk is. En het is waar dat wanneer je zegt dat je schulden kunt blijven accumuleren, en dat de instrumenten die die schuld vertegenwoordigen – de obligaties en dergelijke – zonder enig risico zijn, en dat de toezichthouder ervan uit kan gaan dat er geen risico is… dat dat pervers is. Ik ben het daarover met je eens.
Ik kan mezelf observeren dat op het moment van die transitie, toen de financiële private crisis waar de film over gaat, overging in een soevereine schuldencrisis, dat deze zich in het begin niet zo concentreerde op de Europese landen in kwestie, Griekenland, Portugal, Ierland, Spanje, maar dat het meer algemeen was. Ik kan me uit die tijd nog herinneren dat sommige investeerders publiekelijk zeiden dat ze niet meer in Amerikaanse staatsobligaties belegden, omdat ze er geen vertrouwen meer in hadden.
Je kon zien dat, nadat ze dramatisch getest waren op hun intelligentie in de private markt, er nu ook een aantal investeerders waren die zich afvroegen of het wel juist was om erop te vertrouwen dat overheden altijd kredietwaardig zijn. Dat ze altijd per definitie Triple A zijn. En daarna bleek dat de aandacht van investeerders zich concentreerde op die landen was die ik al genoemd heb en zeker niet op de grote…
Misschien dat het feit dat er een massief opkoopprogramma van staatsobligaties werd uitgevoerd door alle grote centrale banken een rol speelde in het overtuigen van beleggers en spaarders dat deze altijd liquide zouden blijven en dat ze permanent Triple A zouden blijven. Desalniettemin hebben kredietbeoordelaars de Amerikaanse staatsschuld afgewaardeerd. Dat was in die tijd echt dramatisch toen de eerste afwaardering kwam. We zagen toen ook afwaarderingen in Japan en in het Verenigd Koninkrijk.
Ik verwacht dat als de tijd zover is, dat er dan wellicht meer zal worden stilgestaan bij de vraag of het wel of niet gepast is om ervan uit te gaan dat bepaalde landen per definitie veilig of excellent zijn. Ik denk dat je daar een goed punt hebt.
Maar hoe dan ook, we zitten in een transitiefase. Ik heb er echt vertrouwen in dat – zoals ik zei leven we in een gevaarlijke wereld – het erg belangrijk is dat we hard werken om dit te corrigeren.”
Nawoord
Al eerder was het me opgevallen dat voormalig Europese centrale bankiers in privé correspondentie of conversaties opmerkelijk meer anti-Amerikaans zijn dan onze politici. De reden hiervoor is natuurlijk dat zij weten wat de financiële consequenties op de langere termijn zijn van de monetaire keuzes die de Amerikanen de afgelopen decennia hebben gemaakt, consequenties die de politici in hun dagelijkse praktijk minder raken (behalve bij een grote financiële crisis als de kredietcrisis).
Politici zijn waarschijnlijk ook minder kritisch op de VS omdat ze zelf kunnen profiteren van de mogelijkheid van uitbundig krediet sinds het gebruik van staatsobligaties als substituut voor goud. En er speelt natuurlijk een geopolitiek motief: de Verenigde Staten zijn de politieman van de (Westerse) wereld.
Centrale bankiers hebben geen politiek mandaat en koesteren hun onafhankelijkheid. Daarom houden ze zich doorgaans op de vlakte. Vlak na de kredietcrisis was het de Chinese centrale bankier Zhou Xiaochuan die als enige kritiek had op deze situatie en de vinger op de zere plek legde (3).
Hij gaf aan dat de crisis voor een belangrijk deel te wijten was aan het feit dat er wereldwijd bij financiële en handelstransacties gebruik wordt gemaakt van een nationale munt (de Amerikaanse dollar), waardoor ongewenste financiële instabiliteit wordt gecreëerd. Zhou stelde zo snel als mogelijk af te willen van deze situatie. Negen jaar later zitten we echter nog altijd in het zelfde schuitje.
Voetnoten:
The Monetary Sin of the West (1972) is een boek van de Franse econoom Jacques Rueff, landgenoot van Jean-Claude Trichet. Het gaat over de gevaren rondom het verlaten van een goudstandaard.
The Balance of Payments (1967) verscheen een paar jaar eerder en beschrijft in hoofdlijnen dezelfde problematiek van een geldsysteem waarin de handelsbalans niet met goud vereffend wordt.
In 2009 schreef de toenmalige gouverneur van de Chinese centrale bank Zhou Xiaochuan in het artikel ‘Reform the international monetary system‘ over de weeffouten in het huidige internationale monetaire systeem.
Het huidige schuldenniveau in de wereld is zorgwekkend en vereist dat beleidsmakers actie ondernemen. Dat zei Jean-Claude Trichet, voormalig topman van de ECB, deze week in een interview met CNBC. Er is weliswaar sprake van economische groei, maar de schuldengroei die daar tegenover staat is volgens hem zorgwekkend hoog. Daarover zei hij het volgende tijdens de Euro Finance conferentie in Frankfurt:
“Ondanks het feit dat er echte economische groei is – ik zou niet zeggen dat die overweldigend is, maar wel voldoende – zijn er een aantal indicatoren ten aanzien van de wereldwijde schulden die niet zo geruststellend zijn. En dan bedoel ik vooral de totale publieke en private schulden ten opzichte van de geconsolideerde economische groei in de wereld. We zitten nu op een niveau dat hoger is dan vlak voor het uitbreken van de financiële crisis. Er is dus geen tijd om daar zelfgenoegzaam over te doen.”
In oktober waarschuwde ook het Internationaal Monetair Fonds (IMF) al voor de toename van de wereldwijde schuldenlast. Volgens schattingen was de wereldwijde schuld in de eerste helft van dit jaar 225% van het wereldwijde bbp, waarvan het grootste gedeelte uit private schulden bestond. Dat zijn dus niet de schulden van overheden, maar die van bedrijven en huishoudens.
Lage rente
Door de extreem lage rente werd het erg aantrekkelijk om meer geld te lenen en dat gebeurde de laatste jaren dan ook op grote schaal. Dat heeft volgens de voormalig ECB-president gezorgd voor hoge waarderingen van obligaties en andere financiële activa. Daarover zei hij het volgende in het interview met CNBC:
“Kijken we naar de markt als geheel, dan is het overduidelijk dat zo’n lange periode van lage rente en zo’n lange periode van aankopen door centrale banken via QE een stijging van de prijzen van financiële activa heeft veroorzaakt. Dit is natuurlijk allemaal te verklaren, maar de huidige waardering van sommige activa geeft reden tot waakzaamheid en voorzichtigheid.”
Eerder deze week publiceerde Bank of America Merrill Lynch een nieuw onderzoek, waaruit bleek dat veel beleggers aandelen nu al te duur vinden maar dat zij toch bijkopen in de verwachting dat deze nog duurder zullen worden.
Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
