Auteur: Cor Wijtvliet

Paus Franciscus heeft gelijk

In zijn eerste grote publicatie van eigen hand, Evangelii Gaudium (de vreugde van het Evangelie) verdedigde Paus Franciscus I de stelling, dat de ideologie van het verabsoluteerde marktdenken de ongelijkheid in de huidige wereld in snel tempo vergroot.

Globalisering

Vooral commentatoren en economen ter rechterzijde van het politieke spectrum vielen de nieuwe Paus heftig aan. Hun voornaamste argument was ten dele valide. Inderdaad zijn dankzij de markt en het daarmee samenhangen van globalisering de verschillen tussen landen en delen van de wereld afgenomen. Dankzij dit proces loopt een doorsnee Chinees gezin zijn achterstand in op de welvaart van een doorsnee Amerikaanse familie. De ongelijkheid neemt dus af.

Ongelijkheid

Maar geldt dit ook voor de ongelijkheid binnen de landsgrenzen van bijvoorbeeld de Verenigde Staten of China. De statistieken zijn wat dat betreft een stuk minder geruststellend. In de VS heeft de onderkant van de samenleving het inkomen in de laatste 25 jaar niet zien toenemen. Dat stuk heeft geen deel gehad aan de groeiende welvaart van het land. Voor de top 1% van de Amerikaanse samenleving ziet het beeld er in diezelfde periode radicaal anders uit. Het reel besteedbaar inkomen van die 1% is in de laatste 25 jaar verdrievoudigd en het aandeel in het bruto nationaal product van de VS is opgelopen tot 20%. De Verenigde Staten zijn hard op weg om koploper te worden in de wereld, als het gaat om sociale en economische ongelijkheid.

De rest van de wereld lijkt in een steeds hoger tempo het voorbeeld van de VS te gaan volgen. In de zogeheten Opkomende Landen stijgt de gemiddelde levenstandaard, maar die van de top groeit veel harder en sneller. Het eindresultaat zal een samenleving zijn die qua sociale ongelijkheid griezelig veel lijkt op de Verenigde Staten van vandaag.

Technologie

Globalisering is echter maar deels de verklaring voor de groei van de ongelijkheid. Wereldwijde competitie doet lonen in India en China stijgen en in de VS en Nederland dalen. Maar een nog belangrijkere verklaring voor de groeiende ongelijkheid is de technologische verandering. Technologie is de motor van de vooruitgang, van de economische groei. Het is de wedren om met steeds minder mensen steeds meer te doen.

Tot dusverre was er een duidelijk patroon in technologische innovatie. Het vernietigde banen in de ene sector, maar schiep ze in een andere of schiep zelfs compleet nieuwe sectoren. De landbouw is daar een mooi voorbeeld van. De tractor vernietigde miljoenen banen in die sector, maar tractor, truck en auto legden de basis voor de creatie van nog veel meer nieuwe banen.

Wetmatigheid

De vraag is of deze wetmatigheid vandaag de dag nog geldig is? Neem de ICT. Hardware wordt steeds goedkoper, evenals software. De winnaar is de consument. De kosten voor een tablet of een smartphone, de innovaties van vandaag de dag, zijn niets vergeleken met de kosten voor een auto in bijvoorbeeld 1950. Daar zit echter een keerzijde aan. Enkele decennia geleden had General Motors honderdduizenden werknemers, vandaag de dag hebben innovatieve bedrijven als Facebook en Twitter slechts enkele duizenden werknemers. Hun aantal staat in geen verhouding tot het aantal banen dat door ICT weg geautomatiseerd worden.

Laagbetaald

Volgens sommigen is die bewering maar deels waar. Ze worden niet moe erop te wijzen, dat er in de persoonlijke dienstverlening nog steeds ruimte is voor miljoenen banen. Dat kan in de zorg, in de horeca of in de vrije tijdsector. Dat is zeker waar, zij het dat dat vaak slecht betaalde banen zijn met weinig kans op verbetering en geen vooruitzichten. Het is zelfs de vraag of meer en betere scholing hier verandering in kan brengen. De maatschappij kan zijn burgers toerusten met de beste IT-vaardigheden, maar zal Facebook of Linked-in daarom meer mensen gaan aannemen? Het lijkt onwaarschijnlijk.

Meer dan vroeger dreigt het gevaar, dat kunde en vaardigheden niet langer beslissend blijken om een goed betaalde baan te krijgen. We dreigen stappen terug te zetten in de geschiedenis nu afkomst en relaties weer bepalend gaan worden voor de toekomst.

Karl Marx

En dus heeft Franciscus I het gelijk wel aan zijn kant. Als we de inrichting van de maatschappij laten afhangen van de marktkrachten, dan ontstaat er vanzelf een onleefbare wereld van ongelijkheid. Vroeger of later maken dan revolutionaire krachten zich meester van die maatschappij en dan kan Karl Marx nog weleens gelijk krijgen.

Cor Wijtvliet

Bron,
Adair Turner, inequality by the click. Project-Syndicate, January 8 2014

Opmerkingen of vragen om meer informatie kunt u richten aan [email protected]

9 januari 2014
Van Grote Depressie naar Grote Malaise

De wereldeconomie heeft inderdaad met goed gevolg 2013 doorstaan. En volgens sommigen staan we in 2014 aan de vooravond van een definitieve doorbraak naar herstel. Dat is misschien toch wat aan de optimistische kant. Het kan ook het geval blijken te zijn, dat de wereld weliswaar ontsnapt is aan de Grote Depressie II, maar dat we daarvoor in de plaats getrakteerd worden op de Grote Malaise.

Ongunstig

De voortekenen zijn wat dat betreft niet gunstig. In de VS herstelt weliswaar de banengroei, maar de inkomens van de mannelijke beroepsbevolking ligt nu op het zelfde niveau als veertig jaar geleden. In Europa is de recessie overwonnen, maar tegen welke prijs? In Griekenland en Spanje is 50% van de jeugd werkloos en volgens het IMF zal de werkloosheid in Spanje nog jarenlang op een niveau van 25% blijven hangen. Hoezo herstel?

Onvermogen

Ondanks deze magere resultaten overheerst vreemd genoeg in Europa een gevoel van tevredenheid. Dat brengt het broodnodige proces van hervormingen in gevaar. Dat is nu al merkbaar bij het inrichten van de Bankenunie. Er wordt bijvoorbeeld niet meer gesproken over een depositogarantiesysteem op Europees niveau of de invoering van eurobonds. Niets van dat alles. Het beleid faalt, maar de politiek leunt zelfgenoegzaam achterover. Hetzelfde beeld zien we in de VS. Daar zijn democraten en republikeinen zo gepolariseerd, dat er van echt beleid maken geen sprake meer is. De republikeinen deinsden er zelfs niet voor terug het land failliet te laten gaan. Maar zelfs als ze elkaar wel zouden verstaan, dan nog is het beleid hopeloos. In 2014 komt er een nieuwe ronde bezuinigingen op gang, die de economie 1 à 2 procent groei gaan kosten, zodat er slechts een matig tempo van groei overblijft.

Vertraging

En dan zijn er nog de groeidiamanten van weleer, de Opkomende Markten. Ook daar valt de groei in 2014 verder terug om overigens uiteenlopende redenen. In India is vooral politiek onvermogen een belangrijke oorzaak en in Brazilië wijd verspreide ontevredenheid over de aanhoudende armoede en ongelijkheid. Het was wel opvallend, dat vooral de sterk gegroeide middenklasse het voortouw nam in de protesten. En zelfs China ontkomt niet aan een groeivertraging en het negatieve effect ervan ondervinden exporteurs van grondstoffen dagelijks aan den lijve. Het goede nieuws is hier echter,dat het land een groeitempo nastreeft, dat ook op langere termijn houdbaar is. Daar zal op den duur de hele wereld van profiteren.

Malaise

Het fundamentele probleem in 2013 was dat van het ontbreken van een geaggregeerde vraag. Niet dat die er niet was. Er is nog steeds behoefte aan infrastructuur. Er is ook een groeiende noodzaak landen voor te bereiden en toe te rusten op het voortgaande proces van klimaatverandering. Maar het huidige private financieel stelsel schiet danig tekort om overschotten daarheen te brengen, waar ze goed werk kunnen doen. Vooralsnog is er geen institutie die daar verandering in kan of wil brengen. Het ziet er trouwens niet naar uit, dat er in 2014 veel verandering komt in het hierboven geschetste scenario. Trouwens, het is nog maar de vraag of dit in een later stadium wel gaat gebeuren. Beleidselites op zowel nationaal en internationaal niveau lijken blind of bang voor het doorvoeren van de noodzakelijke hervormingen om een betere toekomst mogelijk te maken. De malaise zal dus blijven aanhouden, ook in 2014. Wellicht dat men over enkele decennia over deze jaren spreekt als de tijd van de gemiste kansen!

Het straatbeeld van de Depressie uit de jaren ’30

Bron: Joseph E. Stiglitz, the Great Malaise Drags on, Project Syndicate, January 5 2014

Stuur uw opmerkingen en kritieken naar [email protected]

7 januari 2014
2014 wordt een mooi jaar voor aandelen

De aandelenmarkten in de VS hebben een uitstekend jaar achter de rug. De S&P 500 is bijna 30% omhoog gegaan en de Dow Jones ook een royale 25%. Toch zijn veel vermogensbeheerders terughoudend als het gaat om de vooruitzichten voor 2014. Volgens T. Row Price krijgen we in 2014 te maken met een stier die op leeftijd is gekomen. De huidige stierenmarkt duurt immers al 58 maanden en dat is sinds de jaren dertig van de vorige eeuw het gemiddelde voor zo’n markt. Een vooraanstaande partij als BlackRock adviseert zijn cliënten daarom Europese en Japanse aandelen te kopen.

Mooi jaar

Bij Fidelity zijn ze echter niet overtuigd van de insteek van hun collega’s. Zij zien nog wel degelijk een mooi jaar voor Amerikaanse aandelen. Hun optimisme is gebaseerd op de verwachting, dat winstcijfers voor de Amerikaanse bedrijven op peil zullen blijven. Die gedachte is niet zo vreemd. Bedrijven hebben in de afgelopen jaren vooral winst gemaakt door niet te investeren of mensen aan te nemen. De financieringslasten hebben ze laag kunnen houden door schuldpapier uit te geven, waarover amper rente vergoed hoeft te worden. Ze hebben de winst per aandeel nog verder opgestuwd door in een ongehoord hoog tempo eigen aandelen op te kopen.

Omzetgroei Deze trends laten zich maar moeilijk keren, als de economische groei in 2014 gematigd blijft. Dan hoeft er geen nieuw personeel aangenomen worden en de voordelen van de goedkope schuld duren nog wel jaren voort. Mochten rente en lonen stijgen, dan is dat te danken aan een sterkere economie. De beloning daarvoor zal omzetgroei zijn. Dat is al jaren een nagenoeg ontbrekend verschijnsel. Bedrijven zullen echter op grote schaal aandelen blijven inkopen en een hoger dividend blijven uitkeren. De schatkist van het doorsnee bedrijf loopt immers over van de cash. Volgens Fidelity zullen winsten in 2014 daarom eigenlijk alleen maar kunnen stijgen en dat is goed nieuws voor aandelen. Stijging Er is nog een argument dat pleit voor stijgende aandelenkoersen. In januari is het zover. De Fed start met taperen. Voor veel obligatiehouders is dat de aanleiding om te gaan zoeken naar betaalbare alternatieven. Aandelen zijn dan nog steeds een aantrekkelijk alternatief. Er is uiteraard een grote MAAR. De Fed moet wel controle kunnen blijven uitoefenen over de rente. Als de Bank daarin faalt, dan is het leed niet te overzien in de VS en de rest van de wereld. Elke vorm van herstel zal dan onmiddellijk in de kiem gesmoord worden. Geschiedenis Maar ook in dat opzicht zijn de voortekenen niet slecht. De financiële wereld reageerde rustig op de aankondiging van voorgenomen afbouw van monetaire stimulering. De markt is er blijkbaar van overtuigd, dat het inderdaad gaat om minder verruiming en niet om een restrictief rentebeleid. De geschiedenis leert bovendien een geruststellende les. Zoals het er nu naar uit ziet, wordt 2013 voor de S&P 500 het vijfde beste jaar in haar bestaan. In alle voorafgaande gevallen volgde op dat topjaar opnieuw een sterk jaar met groeicijfers variërend van 8,5% tot 26,7%. De stierenmarkt mag dan op leeftijd zijn gekomen, maar hij is nog steeds tot veel instaat! Bron: Stephen Foley, Even an aging bull can stil pack some power. Financial Times, December 24 2013

31 december 2013
Japan laat de geldpers in 2014 nog harder draaien

Uit onderzoek van de Bank van Japan (BoJ) blijkt dat 31% van de Japanse huishoudens amper of geen financiële reserves heeft. Dit is het hoogste percentage sinds 1963, toen de BoJ het onderzoek startte. Deze situatie zal eerder verergeren dan verbeteren. Looninkomens van de Japanse werknemer dalen al 16 maanden op rij.

In april van dit jaar maakte de nieuw gekozen premier Shinzo Abe zijn herstelplan, genaamd Abenomics, bekend. Het programma bestaat uit een combinatie van stimulerende overheidsmaatregelen, monetaire verruiming en structurele hervormingen van de economie, waaronder hervormingen van het belastingstelsel. De premier stelde zijn plannen op in samenspraak met de Haruhiko Kuroda, de nieuwe gouverneur van de Bank of Japan.

Inflatie
Het uiteindelijk doel van Abenomics was en is om de inflatie in Japan naar 2% te brengen. Al bijna 20 jaar verkeert de Japanse economie in een staat van deflatie en dit heeft een verwoestende uitwerking gehad. Er is sinds jaar en dag geen economische groei van belang meer. De meest in het oog schietende maatregel is de monetaire stimulering van de economie met een bedrag van $70 miljard. Het is de bedoeling van de centrale bank van Japan dat de geldhoeveelheid in het land tegen 2015 verdubbeld is. Abenomics heeft tot dusverre redelijk succes gehad. Voor het eerst in twintig jaar zijn in Tokio de prijzen voor duurzame goederen weer gestegen en in oktober steeg de inflatie naar 0,9%. De kerninflatie kwam uit op 0,3%. Dat is het hoogste niveau sinds 1998.
Binnenlandse bestedingen
Het monetaire en fiscale stimuleringsbeleid van centrale bank en overheid heeft de waarde van de yen van meet af aan onder druk gezet. Al bij de aankondiging viel de yen 3% in waarde ten opzichte van de dollar. Daar heeft tot dusverre vooral de exportsector van geprofiteerd. De stijging van de Nikkei 225 in de loop van 2013 is voornamelijk te danken aan het succes van de exporterende bedrijven. De trends in het binnenland zijn echter minder bemoedigend. De werkgelegenheid neemt maar mondjesmaat toe, evenals de bedrijfsinvesteringen en de loonontwikkeling. Uit definitieve cijfers over het derde kwartaal van dit jaar spreekt dat die investeringen niet gestegen zijn ten opzichte van het tweede kwartaal. Het uitblijven van investeringen was ook de voornaamste oorzaak van het neerwaarts bijstellen van het groeicijfer over het derde kwartaal van 1,9% naar 1,1%. Zonder hogere lonen en meer binnenlandse bestedingen lijkt Abenomics gedoemd te mislukken. Daar komt nog bij dat de regering voornemens is om in april van 2014 de omzetbelasting op consumptieve goederen te verhogen. Zonder groei van de inkomens zal na april de consumptie wel moeten dalen, zo vreest men.
Extra maatregelen
Toch is het wel erg voorbarig om Abenomics nu al naar de schroothoop van de geschiedenis te verwijzen. Er zijn nog steeds reële kansen, dat het programma alsnog zijn doelstellingen gaat bewerkstelligen. De regering heeft al extra maatregelen aangekondigd om de pijnlijke effecten van de belastingverhoging te verzachten. Er is een steunpakket aangenomen ter waarde van ¥18,6 biljoen. Dat geld wordt gebruikt om de bestedingen te ondersteunen en om 250.000 nieuwe banen te scheppen. Deze stimulering moet in 2014 één procent toevoegen aan het Bruto Nationaal Product. Het is ook de verwachting dat de Bank van Japan in 2014 opnieuw een stevige duit in het zakje gaat doen. Volgens JP Morgan zal de centrale in april van volgend jaar besluiten om de monetaire stimulering met een tandje te verhogen naar omgerekend $97 miljard per maand.
Japan krijgt hulp van buitenaf
Deze extra geldschepping zal ongetwijfeld de waarde van de yen verder aanvreten. De extra monetaire stimulering komt waarschijnlijk op een gunstig tijdstip. Sterke cijfers over de Amerikaanse groei en over de Amerikaanse arbeidsmarkt maken het erg waarschijnlijk dat Janet Yellen al kort na haar benoeming in maart zal besluiten te starten met het afbouwen van het Amerikaanse monetaire stimuleringsprogramma. De kracht van de Amerikaanse economie lijkt nu zo groot, dat verdere ondersteuning niet noodzakelijk meer is. Financiële markten lijken dit ook te beseffen en daarmee lijkt de kans op een serieuze verstoring van de markt kleiner dan in 2013. De combinatie van een sterkere Amerikaanse economie en afbouw van de monetaire stimulering vis-á-vis een sterkere monetaire stimulering in Japan kan de yen in de loop van 2014 fors verder laten verzwakken ten opzichte van de dollar. Zelfs voorzichtige analisten in het Land van de Rijzende Zon voorzien in dit scenario aan het einde van 2014 een wisselkoers van 110 yen tegenover de dollar. Cor Wijtvliet Opmerkingen en reacties kunt u richten aan: [email protected]

Japan gaat nog meer monetair stimuleren in 2014

24 december 2013
Langdurige economische stagnatie wordt ons lot

Een nieuwe doemgedachte wint snel aan populariteit in kringen van vooral Angelsaksische economen. De wereld mag dan wel op de drempel staan van afscheid van de langdurige crisis. Maar het alternatief, wat zich nu aanbiedt, is niet veel aanlokkelijker. Volgens de Amerikaan Lawrence Summers is ons lot, dat na de crisis een periode van langdurige stagnatie aanbreekt.

Trage groei
Volgens Summers steunt zijn visie op goede argumenten. Hoewel in de VS vier jaar geleden al de belangrijkste financiële herstelwerkzaamheden hebben plaatsgevonden, is de economie sindsdien gegroeid in samenhang met de groei van de bevolking. In Europa kon zelfs dit lage groeitempo niet bijgebeend worden. Maar ook voor 2008 was het allesbehalve jubelen en juichen. Ondanks bubbels en extreem soepele kredietvoorwaarden groeide de economie ook toen niet echt hard. De rente is intussen al zo laag, dat die niet genoeg meer kan dalen om de gewenste investeringen uit te lokken. In de laatste plaats hebben lonen en prijzen in dit soort omstandigheden de neiging te dalen en krijgen consumenten meer en meer de neiging aankopen nog langer uit te stellen. Figuur 1 Japans voorbeeld: wel kijkers, geen kopers
Wet
Uiteraard is Japan, waar de stagnatie al 20 jaar aanhoudt het afschrikwekkende voorbeeld voor Summers. Natuurlijk is het voor hem beslist geen wet van Meden en Perzen, dat de VS en Europa de weg van Japan gaan. De laatste economisch-statistische data zijn zeker bemoedigend en er is in de VS een einde gekomen aan de scherpe fiscale krimp onder invloed van de overheid. Ook de financiële markten tonen het nodige elan. Maar waar de wereld voor moet waken is vals optimisme. De afgelopen jaren is bij herhaling aangekondigd dat een sterk herstel eraan kwam, maar die voorspelling is nooit ingelost.| Figuur 2 Wordt dit ons voorland?
Versnellen
En zelfs als de VS er in slagen de groei te versnellen, hoe groot is dan de kans dat dit blijvend is. De vooruitzichten in Europa en Japan zijn op zijn best mager. Daar staat echter tegenover, dat voor alle zogeheten industriële landen de inflatie extreem laag is. Dat wijst op een chronische vraaguitval. Bovendien blijven de investeringen al heel lang achter. Dat kan natuurlijk te wijten zijn aan een langzamere groei van de arbeidsmarkt of aan de geringe verbetering van de productiviteit. Als dat het geval is, dan is er beslist hoop. Hetzelfde geldt voor de consumptie. Die kan getemperd zijn, doordat steeds meer vermogen in minder handen terecht komt en het kapitaal een steeds groter deel van het beschikbare inkomen opeist. Ook hier kunnen maatregelen tegen genomen worden.
Risico-avers
Maar er kunnen ook andere factoren een rol spelen. De wereld wordt geteisterd door een groeiende risico-aversie als gevolg van de crisis. Die zadelde bedrijven, consumenten en overheden op met grote schulden. Tegelijkertijd dalen de kosten van vooral duurzame goederen in de sfeer van de informatietechnologie. Dat betekent, dat over een bepaalde periode van tijd met dezelfde besparingen meer gekocht kan worden. Een lage inflatie doet daar nog eens een schepje bovenop. Het rendement op beleggingen neemt alleen maar toe. Kortom, er is weinig wat ertoe uitnodigt om het risico-avers gedrag te wijzigen. De status quo blijft gehandhaafd en dat betekent dus stagnatie. Cor Wijtvliet, Bron: Lawrence Summers, Why stagnation might prove to be the new normal. Financial Times, December 16 2013 Opmerkingen en vragen kunt u richten aan [email protected]

19 december 2013
De dreiging van een verloren decennium blijft

Het jaar 2013 spoedt ten einde en er is veel optimisme voor 2014. Dat moet het jaar worden waarin de crisis definitief wijkt en weer gaat plaatsmaken voor groei. Het is echter niet moeilijk om grote vraagtekens te plaatsen bij dit groeiend optimisme. Tegenover positieve indicatoren staan zeker evenveel negatieve.

Stagnatie

Natuurlijk, de VS hebben het voortouw genomen in het herstel. Maar een deel van de groei is gebaseerd op het opbouwen van voorraden door bedrijven. Die moeten echter wel weer verkocht worden en daar schort het nog aan. Het is bovendien nog maar de vraag of Europa in 2014 de barrière van een bescheiden 1% groei kan slechten. Dat wordt een reuze toer. Daar zijn vriend en vijand het over eens. Sterker nog, bij menigeen begint langzamer het angstvisioen te groeien, dat zeker Europa verzeild kan raken in een langdurige periode van stagnatie. Die is dan het gevolg van alsmaar bezuinigen en besparen, waardoor de vraag helemaal opdroogt.

Fiscale stimulans
Het is echter nog veel te vroeg om te wanhopen. De westerse wereld zou kunnen terugkeren naar het stimuleringsbeleid van 2009. Toen namen overheden gezamenlijk het initiatief voor grootschalige investeringen. Dat beleid had succes, maar werd helaas veel te vroeg weer afgeblazen. Waarom zouden westerse overheden dit trucje niet nog een keer uitproberen en nu beter getimed en gecoördineerd. In april 2009 besloten overheden met Duitsland en de VS voorop om de internationale economie een fiscale stimulans te geven van $ 5 miljard. Chinese banken op hun beurt pompten massieve bedragen aan krediet de economie in om zo de import te bevorderen. Ook dat leverde een grote bijdrage aan het wereldwijde herstel in dit jaar. Landen bleken echter al heel snel tevreden en kregen de neiging alleen nog maar op de eigen problemen acht te slaan. Landen als Duitsland en de VS gaven hierin het kwalijke voorbeeld, evenals het Verenigd Koninkrijk.
Monetaire stimulering
De enige vorm van geaccepteerde stimulering is die door centrale banken. Maar deze vorm van stimulering heeft zo zijn beperkingen. Het kan alleen maar voor binnenlandse stimulering gebruikt worden en vaak ook nog ten koste van andere landen. Denk bijvoorbeeld aan de verzwakking van de Amerikaanse dollar en Japanse yen door het medicijn van de monetaire verruiming. Het (onbedoelde?) resultaat is, dat Europa, het continent met de zwakste economie nu opgescheept zit met een dure valuta. Aan het einde van het derde kwartaal waren de eerste negatieve uitkomsten te zien. Zowel Frankrijk als Duitsland zagen hun exportorders verminderen.
Handen ineenslaan
Als de VS, China, Duitsland en in mindere mate het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk de fiscale handen opnieuw zouden ineen slaan, dan zouden daar op korte termijn positieve uitkomsten van te noteren zijn. Het zou al heel snel de wereld wakker schudden uit haar comateuze slaap! Het zou bovendien het gevaar van een langdurige stagnatie afwenden. De kans is echter levensgroot, dat overheden anno 2014 dezelfde fout maken als in de jaren dertig van de vorige eeuw. Toen was het ieder voor zich en God voor ons allen. De crisis bleef onverminderd in hevigheid en zoiets kan ook in 2014 gebeuren! Cor Wijtvliet Bron: Ashoka Mody, the looming lost decade, Project-Syndicate, December 10, 2013 (U kunt uw reacties richten aan [email protected])

17 december 2013
Farmaceuten succesvol in de strijd tegen leukemie
Er daagt nieuwe hoop voor leukemiepatiënten. Deze ziekte tast het bloed en het beenmerg aan. Tot voor kort was chemotherapie de enige manier om deze ziekte te stoppen. Maar de bijeffecten waren aanzienlijk en zeer onprettig. Chronische vermoeidheid, misselijkheid en een aantasting van het immuunsysteem maken het leven er niet gemakkelijker op, vooral niet als je al wat ouder bent.
- Wereldwijd sterven er jaarlijks 7,6miljoen mensen aan kanker. In 2030 zijn er dat naar schatting 12 miljoen zijn
- Kanker is een ziekte die vooral bij ouderen boven 60 jaar voorkomt (40%)
- De ziekte kanker is niet langer een doodvonnis. Het gaat geleidelijk aan over in een chronische ziekte
- Preventief onderzoek kan de kans op borstkanker en baarmoederhalskanker halveren
- Het aantal kankerpatiënten blijft de komende jaren wel toenemen, maar dat komt vooral door de vergrijzing
Therapie

Studies, gepresenteerd door the American Society for Hemataolgy, wijzen op de komst van alternatieve biotechnologische therapieën. Die zorgen er op eigen houtje of in combinatie met andere therapieën voor, dat chemo op termijn wellicht helemaal overbodig wordt. Er zijn nu al enkele combinaties van medicijnen bekend, die hoopgevende resultaten leveren. Zo verbetert het medicijn Idelalisib van het bedrijf Gilead in combinatie met het medicijn Rituxan van de Zwitserse farmaceut Roche de kans om de ziekte terug te dringen. Rituxan is tot nu toe een van de succesvolste therapieën tegen deze ziekte. Een andere succesvolle combinatie is die tussen het nieuwe medicijn Gazyva, ook van Roche, en Rituxan. De combinatie verlengde het leven van de patiënten met gemiddeld een jaar vergeleken met het toedienen van alleen maar Rituxan.

Trends in de industrie Het succes van een bedrijf als het Zwitserse Roche komt niet uit de lucht vallen, maar is het resultaat van een jarenlang volgehouden strategie. Van meet af aan lag bij Roche de nadruk op innovatie. In 2012 investeerde de Zwitsers Sfr 8,4 miljard in R&D. Als innovatief bedrijf heeft Roche al in een vroeg stadium de mogelijke voordelen van biotechnologie gezien. In 2009 nam het voor een bedrag van $ 46,8 miljard Genetech over en sindsdien heeft het bedrijf wereldwijd een leidende positie in biotechnologie. De doelbewuste keuze voor biotechnologie hing samen met andere, ongunstige trends. De zogeheten blockbuster medicijnen waren tot voor kort de sleutel voor financieel succes voor menig farmaceut. Het financieel succes van deze millionsellers dwong bedrijven om dit kunststukje steeds meer te herhalen. Blockbusters vormden de basis voor winstgroei. Het ontbreken van succesvolle medicijnen of erger nog het aflopen van patenten van deze medicijnen had een daling van winst en omzet tot gevolg.

Figuur 1 Traditionele R&D levert steeds minder resultaat
Het wordt echter steeds moeilijker om een potentiële blockbuster te ontwikkelen. Deels is dat toe te schrijven aan de steeds grotere (financiële) inspanningen die nodig zijn om een heuse doorbraak op medicijngebied te forceren. Daarnaast krijgt de sector steeds meer last van generieke concurrentie. Dat zijn medicijnen waar het patent op is komen te vervallen. Die zijn dus aanmerkelijk goedkoper. Steeds meer overheden, zeker in Europa zijn in deze barre tijden op zoek naar alternatieven om de kosten van de gezondheidszorg te verlagen. Daarnaast stuit de sector op steeds meer regelgeving en op de groeiende onwil van verzekeraars om dure medicijnen te vergoeden.

Figuur 2 Patentexpiratie tussen 2008 - 2012. (bedragen in USD mrd)
Deze combinatie van factoren zet al weer bijna een decennium een druk op de marges van de sector. Daardoor kan het gebeuren, dat de ontwikkelingskosten groter zijn dan de uiteindelijke opbrengsten. Vooralsnog lijkt een verdere consolidatie de enige uitweg, waarbij de top tien bedrijven het leeuwendeel van de markt voor zich opeisen. Strategie De Zwitsers van Roche bouwen de toekomst van hun bedrijf op meerdere pilaren. Ze accepteren de generieke concurrentie als een fact of life. Voor hen heeft dat als consequentie dat ze fors blijven investeren in R&D om hun pijplijn continue aan te vullen. In het afgelopen jaar investeerden ze bijna Sfr 8,5 miljard in onderzoek en ontwikkeling. Ook in hun R&D maken ze bewuste keuzes. Ze streven niet meer naar de ontwikkeling van one size fits all producten, maar het accent komt te liggen op op maat gesneden, gepersonaliseerde medicijnen. Het (komende) succes van Gazyva en van en Rituxan bewijst de juiste insteek van Roche. Beide medicijnen zijn afkomstig uit de biotechnologie en kunnen afzonderlijk en in combinatie gebruikt worden voor verschillende groepen patiënten Bovenstaande strategie maakt ook begrijpelijk waarom Roche graag het bedrijf Alexion Pharmaceuticals wil overnemen. Dit bedrijf is gespecialiseerd in de ontwikkeling van medicijnen voor zeldzame ziektes. Het medicijn Soliris, dat bedoeld is als behandeling van twee zeldzame bloedziekte, kost de patiënt $ 400 000 per jaar. Er lijden wereldwijd ongeveer 20 000 mensen aan deze ziektes. Outlook Roche herhaalde bij de presentatie van de halfjaarcijfers de Outlook voor heel 2013. De omzet zal in dit jaar dezelfde groei laten zien als in 2012, terwijl de winstgroei die van de omzet zal overtreffen. In 2012 groeide de omzet met 4%. De markt gaat vooralsnog uit van een groei van bijna 11% tot een bedrag van Sfr 12,792 miljard. Dat is nagenoeg hetzelfde percentage als in 2012. Het dividendrendement bedroeg het afgelopen jaar 2,9% en zal in dit jaar waarschijnlijk op 3,1% uitkomen.
12 december 2013
Centrale bankiers laten ook in 2014 de geldpers draaien

Het jaar 2013 ijlt ten einde en daarmee breekt ook het tijdstip aan om even terug, maar vooral om alvast vooruit te kijken. Terug kijkend kun je concluderen, dat de euro en de Chinese yuan met een stijging van respectievelijk 3% en 2% tot de winnaars van 2013 behoren. De grootste verliezers zijn de Indiase roepie en de Japanse Yen. Die verloren respectievelijk 19% en 15% ten opzichte van de dollar. Voor 2014 zullen drie thema’s de valutamarkten domineren. De eerste is het beleid van centrale banken, de tweede zijn de groeiverwachtingen en de derde is die van de internationale politiek.

Verenigde Staten
De wereldwijde groei blijft ook in 2014 met 3,5% aan de magere kant. Ze blijft bovendien fragiel van aard. Dat laat beleidsmakers eigenlijk weinig ruimte om fundamenteel af te wijken van huidig stimulerend beleid. Gelet op het groeiend gevaar van disinflatie lijkt het voor de hand te liggen, dat de belangrijke centrale banken in het westen het verruimend beleid tot in 2014 zullen handhaven. Het lijkt bovendien niet aannemelijk, dat de Fed haar beleid gaat veranderen voordat Janet Yellen in maart de scepter overneemt van Ben Bernanke. Toch lijkt het logisch, dat nog in 2014 de Fed met taperen begint. De verwachting is nog steeds, dat de groei in de loop van 2014 gaat aantrekken naar 2,5%. Met deze groei steken de VS met kop en schouders uit boven de rest van de westerse wereld. Dat betekent wel, dat de US$ in de loop van 2014 meer en meer aan kracht gaat winnen ten opzichte van concurrerende valuta’s. De stijging wordt echter beperkt door de dreiging van oplopende rentevoeten. Daarnaast zal een duurdere dollar drukken op de economische groei en ook dat feit beperkt de kansen op een te sterke stijging van de dollar.
Eurozone
Voor Europa zijn de Amerikaanse problemen luxe problemen. Van een vorm van tapering zal in 2014 nog geen sprake zijn met als uitzondering het Verenigd Koninkrijk. In dit land trekt de economie momenteel erg sterk aan. Van de Europese Centrale Bank is dit jaar weinig vuurwerk meer te verwachten. De renteverlaging in november heeft weliswaar geen enkel effect gehad, maar een verdere verlaging is in 2013 niet meer te verwachten. Niet alleen omdat beleidsmakers er maar weinig heil van verwachten, maar ook om de Bundesbank niet nodeloos op de tenen te gaan staan. Draghi zal daarom terugvallen in zijn gebruikelijke strategie. Hij kan gaan suggereren, dat de ECB begin 2014 met een negatieve depositorente op de proppen gaat komen. Dat zou waarschijnlijk meer effect op de euro hebben dan een verdere renteverlaging. Het zou bovendien een stimulans kunnen betekenen voor de kredietverlening aan de reële economie. Het meest waarschijnlijke is, dat de ECB misschien al in januari zal beslissen tot een nieuwe ronde Long-term Refancing Operation (LTrO). Gelet op de fragiele staat van de Europese economie lijkt deze aanpak voor 2014 de meeste kans te maken. Die zou dan vooral bedoeld moeten zijn om het proces van disinflatie te stoppen.
Verenigd Koninkrijk
Van de Bank of England is op korte termijn evenmin veel te verwachten. De Bank heeft onder de nieuwe bankpresident aangegeven haar beleid niet te veranderen totdat de werkloosheid in de buurt van 7% komt. Zij houdt zich tot nu toe stipt aan deze forward guidance en ze heeft bij herhaling toegezegd haar opkoopprogramma in stand te houden en de rente laag. Tegelijkertijd zal ze met meer dan een schuin oog kijken naar het economisch herstel van het land. Dat verloopt voorspoedig, maar de BoE zal ervoor willen waken in te grijpen voordat het herstel zichzelf in stand kan houden. De economie is nog steeds 2,5% kleiner dan in 2008 en er zijn nog steeds 1 miljoen minder banen dan destijds. Dat betekent dat de rente nog voor langere tijd op een niveau van 0,5% zal blijven. Toch zit er wel een duidelijk gevaar in het huidig beleid. De lage rente van 0,5% is een bedreiging voor de huizenmarkt. Daar is al sprake van oververhitting.

10 december 2013
Nieuwe regeringscoalitie in Duitsland komt voor hete vuren te staan

Het is rond! Mevrouw Merkel gaat opnieuw een zogeheten Grote Coalitie leiden van CDU/CSU en de SPD. Er staan enkele behartenswaardige voornemens in het regeringsaccoord. Zo komt er een minimumloon en gaan de belastingen niet omhoog.

Bedrogen

Toch is het nu al zeker, dat Berlijn niet ongeschonden uit de komende vier jaar zal komen. De kiezer zal menigmaal ‘bedrogen’ moeten worden. En natuurlijk is Europa de bron van alle komende ellende. Volgens de Europese Centrale Bank wint deflatie aan kracht in de eurozone. De groei van de geldvoorraad daalde opnieuw in oktober. Voor een deel is dat te wijten aan de Duitse opstelling jegens de bankenunie. De komende stresstest zal naar alle waarschijnlijkheid leren, dat de 130 grootste Europese banken met zeker € 100 miljard hun eigen vermogen moeten versterken. Dat moeten ze op eigen kracht doen. De Duitsers zijn er tegen, dat het Europese Stabiliteitsmechanisme hier een handje helpt. Niet verrassend proberen banken op hun beurt de noodzaak om nieuw vermogen aan te trekken zo klein mogelijk te houden. De beste manier om dat te doen is om minder krediet te verlenen. Daardoor zal de kredietschaarste net zo lang aanhouden als de banken nodig hebben om hun vermogenspositie weer op het vereiste niveau te brengen. Dat kan zomaar heel 2014 in beslag nemen.

Maatregelen De ECB op haar beurt beschikt nog maar over weinig conventionele wapens om de deflatie te bestrijden. Het kan de rente nog een beetje verlagen of de banken een handje helpen met een nieuwe ronde Long-term Refinancing Operations. Dat is echter onvoldoende om de deflatoire krachten als gevolg van de kredietschaarste afdoende te bestrijden. Daarvoor is een aanpassing van lonen en prijzen in het zuiden nodig, maar ook een passend, meer expansief beleid in het noorden. Als Europa en de ECB niet dit type maatregelen nemen, dan dreigt een lange periode van economische stagnatie en een negatieve rente. Het is moeilijk voor te stellen dat de eurozone in die moeilijke omstandigheden kan overleven. Onorthodox Natuurlijk heeft de ECM potentiele oplossingen binnen handbereik. De bank zou kunnen besluiten op grote schaal overheidsschuld te gaan opkopen in combinatie met monetaire verruiming. De bedoeling moet zijn om de lange rente omlaag te duwen. De vraag is hoe de Duitse politieke elite zich zou opstellen tegenover deze onorthodoxe benadering. Die zal nut en noodzaak ongetwijfeld inzien. De vraag is echter of beide partijen bereid zijn om de publieke opinie te gaan omvormen. Iedereen is bang, dat de ander met de buit zal weglopen. Als dat zo is en blijft, dan zal de Duitse bijdrage aan Europa er komende jaren een van nee zeggen zijn en slechts zelden van ja zeggen. En dat in een fase, waarin Europa van Duitsland verwacht echt leiding te geven. Cor Wijtvliet Bron: Wolfgang Münchau, Germany’s coalition will have to break promises. Financial Times, December 2 2013

6 december 2013
De strijd om het schaarse talent

De huidige crisis maakt het de politici ook gemakkelijk. Het is een goed excuus om amper of geen aandacht te besteden aan de demografische ramp die zich aandient in Europa. De babyboomgeneratie gaat – zij het vertraagd – aanstalten maken om definitief van de arbeidsmarkt te vertrekken. Eerst zal dan duidelijk worden, dat het oude continent aan de rand van een demografische implosie staat. Op een niet al te lange termijn zal Europa geconfronteerd worden met een groot gebrek aan vaardigheden en talent.

Krimpen Weinigen zullen ontkennen, dat welvaart, duurzaamheid en innovatie onlosmakelijk aan elkaar gekoppeld zijn. Die wetenschap maakt het bovengeschetste probleem zo dringend. Want het vergrijsde Europa zal niet als enige te kampen krijgen met een gebrek aan talent. Het wordt meer en meer een wereldwijd probleem. In deze eeuw, immers, zal de wereldbevolking vreedzaam gaan krimpen. Een steeds kleinere groep jongeren zal de zorg op zich moeten nemen voor een steeds grotere groep bejaarden. Het systeem van sociale zekerheid gaat al snel onder druk komen door de sterk veranderende ratio tussen werkenden en niet-werkenden. Migratie De vraag naar arbeid, naar talent en vaardigheden zal echter ongekend zijn. West-Europa zal over minder dan 20 jaar 80 miljoen arbeidsmigranten moeten aantrekken om de economische groei gaande te houden. Dat heeft het World Economic Forum uitgedokterd in samenwerking met Boston Consulting Group. Maar ook de VS zullen al spoedig veel hulp van buiten moeten aantrekken om de economische motor draaiende te houden. Die zal in diezelfde periode minimaal 25 miljoen werkers naar binnen moeten lokken. Maar de internationale arbeidsmarkt zal nog het meest opgeschud worden door China. Vanaf 2035 zal ook de Chinese bevolking gaan krimpen. De wet van de grote getallen zal de wereld dwingen beter om te gaan met het aanwezige schaarse talent. Zo zal het westen er meer op moeten letten mensen op te leiden voor het werk dat er toe doet. Pijplijn Er speelt nog iets. Als Europa de kenniseconomie wil worden die het wenst, dan is een ’ongestoorde’ toevloed van kennis bittere noodzaak. Europa zal moeten werken aan een pijplijn van talent, die verder strekt dan de eigen landgrenzen. Omdat talloze actoren in de slag zijn om het schaarse talent, kan men niet simpelweg een greep doen in het aanwezige talent van een ander land. Veelal zullen landen een beroep moeten doen op landen, waar het talent wel aanwezig is maar nog niet of onvoldoende gevormd. Als Europa inderdaad de internationale pijplijn voor talent wil ontwikkelen, dan mag zij de leveranciers van talent niet negeren. Niet alleen zal zij voor zichzelf moeten bepalen welke talenten nodig zijn, zij zou ook modellen moeten ontwikkelen om de donor landen in staat te stellen het juiste onderwijs en de juiste kennis te ontwikkelen. Wetgeving Van de ontvangende landen mag ook een en ander gevraagd worden. Bij onze Oosterburen is nu al op grote schaal het besef aan het doordringen, dat het land op den duur niet kan zonder arbeidsmigranten. Het land zal daarom een gastvrij land moeten zijn om aantrekkelijk te zijn en te blijven. Een betere wetgeving, bijvoorbeeld op het terrein van discriminatie, is dan broodnodig. Overigens, dit besef ontbreekt nog ten volle in Nederland. Cor Wijtvliet Bron: Christal Morehouse, Europe’s not got talent. Project Syndicate, 18 november 2013

4 december 2013
Google wordt een consumenten company

Google opent showrooms in zes Amerikaanse steden waar klanten de computers en tablets van het internetbedrijf kunnen bekijken. Op deze manier probeert Google in te spelen op de consument.
In onder meer New York, Chicago, Los Angeles, Sacramento en San Francisco richt Google zogenoemde Winter Wonderlabs in waar onder meer de Nexus-tablets en de Chromebooks te zien zullen zijn. De apparaten kunnen daar worden uitgeprobeerd, maar moeten nog wel online worden besteld.

Winkels De keuze om winkels te openen voor het grote publiek is eigenlijk een logische. Hoewel het bedrijf nog steeds het meest verdient aan zijn searchengines, begint het bedrijf toch enigszins van kleur te verschieten. Het is zich steeds meer gaan richten op de mobiele wereld in de brede zin van het woord. Niet alleen is Google geïnteresseerd in de smartphone, maar ook in toekomstige ontwikkelingen als the smartcar en the smarthome. Daar wil het bedrijf deel aan hebben en van profiteren. De vraag is dan hoe je zoiets het best kunt doen? Het management van Google heeft vastgesteld, dat de markt voor smartphones begint te verzadigen. Meer dan 50% van de Amerikanen en ongeveer eenzelfde percentage van de Europeanen heeft een smartphone. Dat impliceert dat de markt gaat veranderen. Immers,bijna iedereen heeft een smartphone, behalve de wat conservatievere consument. De innovators’en de early adopters hebben allang hun slag geslagen. Maar hoe bind je de laggards en de late majority aan je? Dat kan alleen maar door niet alleen een tech bedrijf te zijn, maar door vooral een consumentenbedrijf te worden. Een Google-oulet in winkelstraten kan Google helpen de wat conservatievere consumenten te verleiden kennis te maken met zijn producten. Die kan daar Googleproducten vasthouden en er aan snuffelen. Getraind personeel moet dan de belangstelling omzetten in daadwerkelijke verkopen. Apple Vreemd genoeg heeft de CEO van Apple, Tim Cook, ongewild een grote rol gespeeld bij de beslissing om naar de klant in de straat te gaan. In een interview in het vroege voorjaar van 2012 bejubelde Cook de beslissing om winkels te openen. Voor hem was de winkel in de straat het uithangbord bij uitstek geworden voor Apple. Apple winkels bleken niet alleen een commercieel succes met meer dan 120 miljoen bezoekers wereldwijd in het laatste kwartaal van 2011, maar vervulden ook de rol van bedevaartplaats voor verstokte Applefans en voor mensen die met Apple wensten kennis ter maken. Cook toonde er zich van overtuigd, dat zonder de winkels de iPad nooit zo snel zo succesvol had kunnen worden. Het schijnt, dat deze boodschap voor het eerst goed doordrong tot Google, toen het bedrijf werkte aan het concept van Google-Glasses. Dankzij Cook drong al snel het besef door, dat Google Glasses moeilijk te slijten zou zijn aan non-techies. Die zouden een de bril toch eerst van nabij willen zien en gebruiken alvorens tot een mogelijke koop over te gaan. Vervolgens groeide al snel het besef, dat een echte winkel niet alleen de mogelijkheid bood om consumenten te laten kennis maken met Google Glasses, maar ook met andere (toekomstige) Googleproducten. Overigens is Google niet over een nacht ijs gegaan. Het heeft afgelopen jaar zogehetenwithin stores geopend in de winkels van Best Buy in de VS en PCWorld/Dixons. Daar heeft Googlepersoneel ervaring kunnen opdoen met het fenomeen winkel. Cor Wijtvliet

3 december 2013