De Britse krant de Guardian tekende het verhaal op van de Britse advocaat Steve Thatcher. Thatcher runt de website www.irishbankruptcyuk.com en biedt niet-Britten zijn diensten aan bij het aanvragen van een persoonlijk faillissement naar Brits recht.
Naar eigen zeggen heeft Thatcher al 55 Ierse schuldenaren aan een Brits faillissement geholpen en hierbij zou een bedrag van €1,2 miljard aan schulden zijn weggestreept.
Wat in het artikel duidelijk naar voren komt is dat het Britse Recht een veel aantrekkelijker faillissementsregime kent dan het Ierse: in plaats van twaalf jaar schuldsanering in Ierland, is men in Groot-Brittannië na één jaar klaar. Ieren kunnen er dus voor kiezen om te emigreren naar Groot-Brittannië, zich daar te vestigen om zodoende een Brits faillissement te ondergaan. Indien de rechtbank een dergelijke aanvraag bekrachtigd dan brengen zij niet alleen de periode van schuldsanering terug, maar ook het bedrag van hun restschuld.
Dit klinkt te goed om waar te zijn, maar kennelijk behoort dit tot mogelijkheden. Volgens Thatcher kan een Brits faillissement in zeven eenvoudige stappen bewerkstelligd worden; een vertaling:
Stap 1: U maakt de beslissing om tijdelijk naar het Verenigd Koninkrijk te emigreren met de toenemende schuldenlast in Ierland in het vooruitzicht.
Stap 2: U geeft de sleutels van panden en andere activa aan banken, hypotheekbanken, [en/of] financiële instellingen in de Ierse Republiek.
Stap 3: U verhuist naar Groot-Brittannië en vestigt een “COMI” (a centre of main interest) – u vestigt zich in een Britse gemeente waar u zich inschrijft, waar u ook kunt stemmen, en waar u een adres heeft voor rekeningen van nutsbedrijven, [en] waar vandaan u werk vindt, enz.
Stap 4: Op http://www.irishbankruptcyuk.com vult u een 26-pagina tellend formulier in en vraagt u een faillissement aan in het Verenigd Koninkrijk. Dit kan gedaan worden na een verblijf van tenminste zes maanden op het adres van een COMI in het Verenigd Koninkrijk.
Stap 5: U moet tot negen maanden of langer in het Verenigd Koninkrijk blijven verblijven om uw faillissement veilig te stellen.
Stap 6: Via de districtsgerechtshoven kan dit proces in sommige gevallen als een formaliteit worden afgedaan; zelfs tot maximaal 35 seconden in kwestie van afstempelen.
Stap 7: Nadat u failliet bent verklaard in het Verenigd Koninkrijk en gedurende negen maanden of langer in het Verenigd Koninkrijk heeft gewoond, dan kunt u terugkeren naar de Republiek Ierland, volledig beschermd in de zin dat uw schulden zijn afgeschreven. U mag [misschien] niet in staat zijn om een bankrekening te openen in Ierland tot 12 jaar [na het faillissement] onder de huidige relegs, maar er is niets dat u verhindert om een parallel aangehouden bankrekening in het Verenigd Koninkrijk te openen, [één die] na slechts 12 maanden onder financiële curatele, de mogelijkheid biedt om tegoeden vanuit Ierland er vanaf te halen.
Als dit klopt, dan zal men ongetwijfeld in Frankfurt en Brussel denken: “Oh shit”. Dit is allesbehalve goed voor de kwaliteit van de uitstaande schulden bij de genationaliseerde Ierse banken. Die banken zijn weliswaar door de Ierse staat (dus de Ierse belastingbetaler) genationaliseerd, maar wel met geld dat zij geleend hebben van de andere eurolanden. Het Ierse probleem is daarmee in potentie ook een Europees probleem. Hoe klein de impact in de praktijk ook is – en de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat €1,2 miljard dat eigenlijk niet meer is – dit is een juridische ramp: wat er aan Ierse financiële activa kapot kan gaan, kan in de Britse juridische praktijk daadwerkelijk kapot gemaakt worden.
Anders gezegd, Ierse verliezen kunnen op basis van Brits recht vergroot worden!
Twee uitersten
Nu zijn er twee reacties mogelijk. Iemand kan denken: “eindelijk gerechtigheid” terwijl een ander zal denken: “dit moet niet kunnen”. Indien u zich aangetrokken voelt tot de eerste reactie dan zijn Ierse belastingbetalers – en in een extreem scenario Europese belastingbetalers – de klos. Immers, wat er in Groot-Brittannië doorgestreept wordt, moet door de Ieren betaald worden. Kunnen zij dat niet, dan zijn Europese belastingbetalers als volgende aan de beurt. Indien u meer op heeft met de tweede reactie dan trekken de Ierse schuldenaren aan het kortste eind. Zij kunnen in dat geval twaalf jaar van schuldsanering en het bestaansminimum tegemoet zien.
Deze situatie is eigenlijk te bizar voor woorden. Althans, dat is zo wanneer men zich bedenkt dat er een middenweg bestaat: maak een verlaging van de schuld mogelijk door deze te ruilen voor een aandeel in het bezit. Alleen dan creëert men een win-win situatie die zowel de eigenaren van schulden (lees: spaarders die het vreemde vermogen van banken financieren) en schuldenaren (lees: particulieren en bedrijven die teveel geld hebben geleend) verder helpen. Op die manier kunnen verliezen beperkt worden. Bovendien regelt de samenleving een eerlijke verdeling van die verliezen. Voor een uitleg van dit mechanisme verwijs ik nogmaals naar Zingales' Plan B.
Wetgeving
Ook interessant is de afwijkende insteek van de Britse wetgever in vergelijking met Ierland en Nederland. In Nederland is gekozen om schulden van natuurlijke personen (lees: particulieren) anders te regelen dan bijvoorbeeld de schulden van een besloten vennootschap (BV). Gaat een BV failliet dan worden de resterende bezittingen verkocht en worden de schuldeisers met de opbrengsten (in een zekere volgorde) gecompenseerd. Wat er aan geleend geld niet terugkomt, zijn verliezen voor schuldeisers.
De wijze waarop BV's in Nederland failliet geliquideeerd worden, vindt men in een vergelijkbare zin terug in de wijze waarop in Groot-Brittannië en in Amerika (ook al is het daar per staat verschillend) een faillissement van personen wordt afgewikkeld. Dat gaat anders dan in Nederland of Ierland. Indien men in Amerika de sleutel van het huis (gefinancierd met geleend geld) bij de bank inlevert dan is de bank de trotse eigenaar van het onderpand en vervalt de restschuld indien de schuldenaar naar een andere staat verhuist. Verliezen bij banken kunnen daardoor hoog oplopen. Echter, dat wist de bank van te voren: banken weten dat zij in een beperkte mate een restschuld kunnen verhalen op de schuldenaar en daarmee heeft de bank een prikkel om niet zo maar geld uit te lenen.
Oorspronkelijk was de regel in het leven geroepen om banken te allen tijde de prikkel te geven om alleen geld uit te lenen aan mensen die eigen geld meebrengen zodat de risico's beperkt blijven. Een bank zal namelijk een hypotheekrecht afdwingen op een onderpand dat een hogere waarde heeft dan de nominale waarde van de lening. Mocht de lening niet worden terugbetaald, dan wordt bijvoorbeeld het huis geveild en is het risico op verlies voor de bank en de uiteindelijke eigenaren van die schuld beperkt, zo niet afwezig. Immers, de waarde van dat huis is hoger dan de lening. Neemt een bank onverantwoorde risico's bij het uitlenen van andermans geld dan moet de bank en haar aandeelhouders op de blaren zitten.
Anno 2012 werkt dat wereldwijd helaas anders. Banken zijn door jarenlange verwatering van de bancaire wet- en regelgeving steeds minder eigen vermogen gaan aanhouden. Als banken onverantwoorde risico's nemen (iets dat banken snel groter maakt), dan zitten niet de bankiers en haar aandeelhouders op de blaren, maar de belastingbetaler. Immers, banken worden als te belangrijk bestempeld om failliet te laten gaan. Er gaat anders spaargeld verloren en als dat bij één bank wordt toegestaan, dan geldt dat feitelijk voor alle banken. Een ongecontroleerd faillissement zou de hele financiële sector destabiliseren. Eén probleem echter met die opvatting: het geld dat op die manier verloren gaat, komt er niet mee terug en verlengt het onderliggende probleem van excessieve schulden.
Wanneer deze Britse wetgeving losgekoppeld wordt van het huidige tijdsbeeld, dan is de insteek eenvoudig. Banken wordt het via de wet ontmoedigd om hun excessief genomen risico's te verhalen op schuldenaren. Dat voorkomt “schuldslaveij” wat daarmee als maatschappelijk onwenselijk wordt bestempeld. En daar valt iets voor te zeggen: private risico's worden alleen op deze manier ook privaat geregeld en daarbij wordt het risico proportioneel verdeeld tussen geldverstrekker en schuldenaar. Nog belangrijker (en bij afwezigheid van de effecten van centraal en fractioneel bankieren): de belastingbetaler wordt volledig buiten de privaat genomen risico's gehouden.
In Nederland geldt er weliswaar geen twaalf jaar schuldsanering, maar afhankelijk van de omstandigheden, slechts drie tot vijf jaar. Bovendien geldt dat schuldeisers in Nederland schuldenaren slechts tot op het niveau van het bestaansminimum kunnen kaal plukken. Ook hier valt iets voor te zeggen want onverantwoord leengedrag wordt ermee ontmoedigd. Echter, het is de vraag of dat argument legitimiteit heeft in een stelsel van synthetisch krediet: zowel bankiers als schuldenaren kunnen door het synthetische karakter van krediet meer lenen dan er aan spaargeld is. En daardoor worden risico's – net als de geld- en krediethoeveelheid – opgeblazen. Zolang de weg omhoog is ingezet gaat dit lange tijd goed, maar zodra een daling wordt ingezet en er een omslag plaatsvindt dan volgt er een onvermijdelijke crisis. Een crisis zoals nu.
Europese fragmentatie
Vanuit het perspectief van “systeemstabiliteit” vormt de Britse wet een bizarre maas in de rijke fragmentarisering van Europese wetgeving. “Gelijke monniken, gelijke kappen” is er in Europa voorlopig niet bij. Sterker, als gevolg van de sterk verschillende nationale wettelijke kaders kunnen Europeanen gaan shoppen als faillissementstoerist in Groot-Brittannië. Dat geldt klaarblijkelijk voor Ieren en wie weet zullen de eerste Nederlanders het Britse vakantieoord ook weten te vinden. En misschien is dat wel de beste manier van boetedoening: als de politiek de burger geen keuze laat dan heeft die burger altijd nog de optie om te emigreren en de onbetaalbare schulden achter te laten.
