Auteur: Redactie

Afgelopen maandag kwam S&P al met een waarschuwing voor vijftien van de zeventien eurolanden. Indien de Europese leiders vandaag of morgen niet met een reële oplossing komen voor de voortslepende eurocrisis voelt S&P zich gedwongen om de eurolanden opnieuw te analyseren. Hier zouden enkele afwaarderingen uit kunnen komen, ook voor landen met de hoogste “triple A” rating zoals Duitsland, Nederland en Frankrijk.

S&P zette nu ook het vooruitzicht voor de kredietwaardigheid van de Europese Unie op negatief. De landen van de eurozone zijn verantwoordelijk voor 62% van het totale budget van de EU. Een afwaardering van enkele van deze eurolanden zou ook consequenties kunnen hebben voor de kredietwaardigheid van de hele EU. Analisten van S&P, Frank Gil en Moritz Kraemer, stelde dat ze in hun analyse van de EU letten op de financiële mogelijkheden van de eurolanden om de EU in het geval van financiële onrust te ondersteunen. Daaaast stelde S&P dat enkele grote banken zoals BNP Paribas en Deutsche Bank  een afwaardering boven het hoofd hangt.

Om in aanmerking te komen voor de herdenkingsmunten moeten beleggers hun staatsobligaties tenminste drie jaar in de portefeuille houden, waarvoor ze overigens een jaarlijkse vergoeding krijgen van 0,05 procent. De overheid heeft het geld nodig voor de wederopbouw van gebieden die zijn getroffen door de aardbeving en de tsunami van 11 maart. Bij aankoop van 10 miljoen yen (€96.000) aan obligaties geeft de overheid één gouden herdenkingsmunt mee. De munt bevat 15,6 gram aan puur goud (0,55 troy ounce) en vertegenwoordigd daarmee een waarde van omgerekend €650 tot €700 tegen de actuele goudprijs. Stijgt de goudprijs de komende jaren, dan komt dat ten goede aan het rendement voor de belegger die de obligaties gekocht heeft.

Ook kleinere beleggers krijgen een presentje, want bij aankoop van 1 miljoen yen (€9.600) aan Japans staatspapier ontvangen ze een zilveren herdenkingsmunt met een gewicht van 1 troy ounce (31,1 gram). Een dergelijke munt heeft vandaag de dag een waarde van ongeveer €30, maar zal bij een stijging van de goudprijs of bij een verzwakking van de Japanse valuta natuurlijk meer waard worden. De Japanse minister van Financiën, Jun Azumi, heeft zelf al het goede voorbeeld gegeven. Hij zal voor 1 miljoen aan Japanse yen inruilen voor staatsobligaties en krijgt daar dus ook een zilveren munt voor. De gouden en zilveren munten worden geleverd bij obligaties die vanaf maart volgend jaar worden uitgegeven.

Het Japanse ministerie van Financiën geeft de gouden en zilveren herdenkingsmunten uit zo lang als de voorraad strekt. Alle beleggers krijgen in ieder geval een dankbrief van de minister zodra ze zich hebben ingeschreven voor het aankopen van staatsobligaties. Deze brief liet de minister dan ook zien aan verslaggevers als bewijs van zijn aankoop. Ook kabinetslid Osamu Fujimura zou zich ingeschreven hebben voor de obligaties, maar het is niet duidelijk voor welk bedrag.

Oude Japanse staatsobligatie met looptijd van 30 jaar

De rente op Japanse staatsobligaties daalt al sinds 1990 en stond een tijdje onder de 1% (klik voor grotere versie)

In dit eerste deel worden de Europese ontwikkelingen voorafgaand aan de eurotop van morgen en vrijdag behandeld. Zoals het er momenteel naar uit ziet blijven eurobonds vooralsnog in de Brusselse bureaulade's liggen, maar worden wel degelijk condities gecreëerd die – indien de lijn van de ontwikkelingen worden doorgetrokken – zullen leiden tot fiscale integratie van de 17 eurolanden. Dit artikel behandeld de toespraken van ECB-president Mario Draghi, president Sarkozy van Frankrijk, bondskanselier Merkel van Duitsland van vorige week, en de reacties van premier Cameron van Groot-Brittannië en EU-president Herman van Rompuy en de ontwikkelingen van deze week.

Het volgende deel zal nauwgezetter ingaan op de kenmerken van eurobonds, of anders gezegd, zijn eurobonds een stap naar de “EUSSR” of juist een stap naar een goudstandaard?

De ontwikkelingen van vorige week
Vorige week begon alle commotie omtrent eurobonds met de toespraak van ECB-president Mario Draghi voor het Europees parlement. Hij liet zich de woorden “gevaar voor deflatie” ontvallen en dat zijn voor analisten de codewoorden voor het gebruik van de geldpers. Echter, niets is minder waar. Draghi wees namelijk op de bijzondere en zeer onconventionele monetaire middelen die de ECB inzet om de huidige financiële status quo te handhaven. Op z'n hoogst was het een motivering voor de renteverlaging waartoe de ECB onlangs besloot.

Draghi lichtte toe dat de ECB banken van noodleningen verschaft omdat de interbancaire leenmarkt sinds het uitbreken van de crisis disfunctioneel is. Draghi meldde dat de ECB dit beleid zal voortzetten en zo het gevaar van “deflatie” bestrijdt. Het Europese bankwezen wordt op die manier behoed voor een implosie (hierbij geldt dat de controle over de geldhoeveelheid geheel bij de ECB ligt en te verkrappen is indien nodig). De geldpers die door de ECB gebruikt wordt om staatsobligaties te kopen, staat onder een “sterilisatie-regime”: de geldhoeveelheid wordt niet verruimd; er is slechts sprake van een “herindeling van de balansen”.

De ECB neemt feitelijk alleen de staatsobligaties over van financiële partijen en haalt tegelijkertijd “geld” weg bij banken zodat het gevaar voor inflatie wordt vermeden. Permanente directe of indirecte financiering van staatsobligaties sloot Draghi uit door te stellen dat het speciale programma beperkt in omvang is en blijft. Waar media en tal van financieel analisten de suggestie hebben gelezen dat Draghi gesuggereerd zou hebben dat de ECB eurobonds zou kopen – indien daartoe besloten wordt – is een raadsel.

Draghi liet echter geen enkele onduidelijkheid bestaan voor de noodzaak voor een “nieuw fiscaal kader”. Met zoveel woorden zei Draghi dat Europa snel strikte begrotingsregels moet afspreken en moet gaan naleven:

“Zoals we effectief een kader hebben die de essentie van monetair beleid beschrijft – een onafhankelijke centrale bank met een enkelvoudige doelstelling van het handhaven van de prijsstabiliteit – zo zou een fiscaal kader de essentie van “heilige” fiscale regels en tot nu toe aangegane overheidsverplichtingen vastleggen, en dit laatste moet volledige geloofwaardigheid, individueel alsook collectief, bewerkstelligen.”  

Merkel & Sarkozy
President Sarkozy en Merkel volgden elk vorige week donderdag en vrijdag door in een belangrijke toespraak – Sarkozy via een bijeenkomst in Toulon rechtstreeks uitgezonden op de Franse televisie en Merkel in de Bondstag – hun inbreng kenbaar te maken: Europa moet fiscaal integreren. Sarkozy is bereid om fiscale soevereiniteit aan Brussel over te dragen. Achter de schermen blijven de “Franse geluiden” aanhouden dat Frankrijk blijft lonken naar een verbreding van het mandaat van de ECB. Anders gezegd, Frankrijk verlangt dat de ECB de geldpers aan zet. Indien dat zo is, dan moeten de statuten van de ECB aangepast worden en het enkelvoudig takenpakket zou dan linksom of rechtsom moeten resulteren in een meervoudig takenpakket, zoals de Federal Reserve.

Angela Merkel liet de dag erop aan de hand van een beeldspraak van een marathon, weten dat er geen makkelijke en snelle oplossingen bestaan. Zij wees daarbij eurobonds en een grotere rol voor de ECB resoluut van de hand. Merkel liet echter wel weten dat Europa aan een nieuw fiscaal kader werkt en sloot zich daarmee bij Draghi en Sarkozy aan. Merkel liet echter geen enkele onduidelijkheid bestaan wat er nodig is:

“De lessen zijn heel simpel: regels moet nageleefd worden, naleving moet gecontroleerd worden, niet-naleving van de regels moet consequenties hebben”, en voegde daaraan toe: “fundamentele gebreken in de constructie van de eurozone moeten worden verholpen”.

De ontwikkelingen van deze week..
Maandag hadden Sarkozy en Merkel een ontmoeting waaa zij hun inzet voor de komende Eurotop bekendmaakte: er moet een nieuw euro-verdrag komen waarbij verregaande fiscale begrotingsregels worden aangenomen en doorgevoerd. Over de exacte invulling zijn er opnieuw geen details te geven. Het enige dat Merkel en Sarkozy lieten weten is dat het Europese Hof niet de nieuwe begrotingsregels zal toetsen wat betreft de naleving, maar slechts zal toetsen of de nieuwe regels in de afzonderlijke lidstaten voldoende zijn geïmplementeerd. Daarmee blijven de nationale begrotingen in het soevereine domein, ook al worden automatische schuldrestricties nationaal geregeld.

Saillant is de mededeling dat bij voorkeur het verdrag door alle 27 EU-lidstaten wordt aangenomen. Echter, indien nodig zal het verdrag alleen gelden voor de 17 landen van de eurozone. Deze opmerking slaat op de Britse weerstand tegen (vrijwel alle) aanpassingen van Europese verdragen. Frankrijk en Duitsland laten het de Britten weten: “take it or leave it”, en dat is niet heel verwonderlijk. De Britten voeren eigenlijk al meer dan 1.000 jaar een Europese politiek die er op gericht is dat het Europese vasteland geen bedreiging vormt voor Europa's grootste eiland. Voor die “verdeel-en-heers politiek” zijn Frankrijk en Duitsland beducht en laten weten dat zij bereid zijn om alle Britse weerstand tegen verregaande fiscale inmenging vanuit Brussel opzij te schuiven door de aanpassingen alleen van toepassing te verklaren op de eurozone.

Van Rompuy: verdragswijziging beperkt nodig
Volgens de laatste berichten heeft “EU-president” Herman van Rompuy een manier gevonden om de wijzigingen van de verdragen mogelijk te maken zonder dat hier referenda of ratificatie door nationale parlementen noodzakelijk zijn. Door een wijziging in de aangenomen protocollen van het Lissabon-verdrag door te voeren, kunnen de afspraken zonder tussenkomst van parlementen aangenomen en doorgevoerd worden.
Via EU Observer geeft de volgende vertaling meer informatie:

Volgens het plan, zou de Europese Commissie de bevoegdheid krijgen om bezuinigingen op te leggen aan landen die een bail-out krijgen. De staten die de regels voor begrotingstekorten en staatsschulden overtreden kunnen hun stemrecht in Europa tijdelijk ontzegd worden. De lidstaten zouden tevens “gouden regels” invoeren die een sluitende begroting in nationale wetgeving verplicht. Voor het noodfonds van de eurozone zou er een banklicentie moeten komen die leningen bij de ECB, terwijl arbeidsrecht, pensioenstelsels en andere sociale beschermingen gestaag moeten worden geharmoniseerd.

Ondertussen heeft de Britse premier David Cameron gezegd dat hij een nieuw verdrag zal tegenhouden met een veto als er geen bescherming verkregen wordt voor de City van Londen, het Britse financiële district. “Zolang we die krijgen, dan kan [het] verdrag doorgaan. Als we die niet kunnen krijgen, niet”, zei [Cameron] tegen de nieuwslijn van Press Association [..].

Europees monetair, financieel en politiek mijnenveld
Het monetaire, financiële en politieke mijnenveld dat Europa in een zekere zin zelf gelegd heeft, zorgt dat de spanningen tussen de grote eurolanden Frankrijk en Duitsland en niet-euroland Groot-Brittannië oplopen. Voor de eurozone moet deze Britse horde genomen worden zonder dat een Europese struikelpartij het gevolg is. De harmonisering van belastingstelsel in de eurozone is stap twee, en de aangekondigde aanpassing van Europese BTW-stelsels vandaag kan dan ook in dit licht gezien worden. Samenvattend kan gesteld worden dat de ontwikkelingen van afgelopen week aansturen op het creëeren van de voorwaarden die Duitsland en de andere “sterke” eurolanden over de streep moeten halen om Europese staatsschulden te consolideren via eurobonds.

Hoe en op welke manier eurobonds tot stand zullen komen en wat eurobonds kunnen betekenen is voor deel 2; wordt dus vervolgd.

Lees ook onze eerdere analyses over eurobonds:

DNB geeft voorwaardelijke steun aan blauwdruk Europese fiscale unie
Duitse raad van economische adviseurs pleit voor consolidatie van Europese schulden

Het volgende stuk is gebaseerd op een onderzoek van ConvergEX.

Hiermee wordt in navolging van de Europese probleemlanden nu ook de kredietwaardigheid van de triple “A”landen; Duitsland, Frankrijk, Nederland, Luxemburg, Finland en Oostenrijk in twijfel getrokken. Volgens de kredietbeoordelaar zijn de economische en politieke problemen binnen de eurozone inmiddels van dermate grote dat zelfs de meest financieel “gezonde” landen van de Eurozone in de problemen zouden kunnen komen. De kredietbeoordelaar spreekt een negatief vooruitzicht voor de kredietbeoordelingen van de de vijftien landen uit. Een negatief vooruitzicht betekent dat er een kans van 50% is dat de landen binnen 90 dagen worden afgewaardeerd. 

S&P waarschuwt dat de kredietwaardigheid van alle landen verlaagd kan worden met minstens één stap. Landen als Duitsland, Oostenrijk, België, Nederland en Finland hangt een afwaardering van één stap boven het hoofd, de andere landen zouden met twee stappen kunnen worden verlaagd. De markt hield al enige tijd rekening met een afwaardering van de Franse kredietwaardigheid maar het in twijfel trekken van de Duitse kredietwaardigheid is nieuw. De overige twee leden van de eurozone zijn Cyprus en Griekenland. Cyprus heeft al een negatief vooruitzicht en Griekenland zijn kredietwaardigheid heeft al een CC status. S&P verlaagde afgelopen zomer ook de kredietwaardigheid van de Verenigde Staten met één stap van AAA naar AA+.

De kredietbeoordelaar maakte de waarschuwing bekend in aanloop naar de eurotop van 9 december. Op de top wilt Merkozy de Europese lidstaten verleiden om een nieuw EU-verdrag te tekenen met daarin strengere begrotingsmaatregelen. Ze hebben de hoop dat dit de onrustige markten zal kalmeren en in de toekomst een herhaling van de huidige eurocrisis wordt voorkomen. S&P stelde dat ze zo snel mogelijk na de eurotop de zes landen zal toetsen. Volgens S&P zou het gebrek aan progressie omtrent het aanpakken van de eurocrisis een reflectie kunnen zijn van structurele zwakheden in het besluitvormingsproces van de EU en de eurozone. 

Afgelopen zondag presenteerde de nieuwe premier van Italië, Mario Monti, een nieuw hervormingsplan dat in totaal meer dan €24 miljard moet opleveren. Er wordt gesneden in de prepensioenregeling, de btw gaat omhoog en een onroerendgoedbelasting wordt geherintroduceerd. Daaaast probeert de premier met zijn plannen de grote sociale onevenwichtigheid die de afgelopen decennia is opgebouwd tegen te gaan door privévliegtuigen, helikopters, tweede huizen en auto’s met motoren van boven de 170 pk extra te belasten. Monti deed zelf afstand van zijn salaris. Er zijn volgens de premier zware offers nodig. Het alteatief is, volgens Monti, het faillissement van Italië en wellicht het einde van de euro.

Hoe zwaar deze offers aankomen werd duidelijk bij de presentatie van het hervormingsplan.  De Italiaanse minister van Welzijn, Elsa Foero, kon haar tranen tijdens het toelichten van de pensioenhervormingen niet meer bedwingen. 'We moesten….. en het was psychologisch zwaar…. om te vragen om een ….', begon Foero. Maar het lukte haar niet de zin af te maken, want ze was tot tranen geroerd. Premier Monti nam het woord van haar over en vulde haar aan: 'opoffering', bedoelde ze te zeggen, aldus Monti.

Het Japanse bedrijf Nomura kwam met een onderzoek naar de waarde van euro- bezittingen en verplichtingen bij een mogelijk uiteenvallen van de eurozone. Ze baseren hun berekeningen op de huidige onvolmaaktheid van reële wisselkoersen binnen de eurozone, het gevolg van het vaste wisselkoers systeem binnen de eurozone, en de inflatieverwachtingen voor de diverse Europese landen. Nomura plaatst als kanttekening bij het onderzoek dat ze een opsplitsing van de eurozone niet als leidend scenario hanteren maar dat het afgelopen maanden wel een reëel risico is geworden.

 

Zoals te zien is in de bovenstaande grafiek zouden alle euro landen, met uitzondering van Duitsland, bij het uiteenvallen van de eurozone te maken krijgen met een devaluatie. Naast het rijtje usual suspects zou ook België volgens het onderzoek te maken krijgen met een scherpe devaluatie. Obligatiehouders van de probleemlanden; Griekenland, Portugal, Spanje, Italië en Ierland moeten zich bij een einde van de eurozone het meeste zorgen maken voor een daling van de waarde van hun eigendommen.

 

Bronnen:

Welingelichtekringen

Zero Hedge
FD

 

Dat er in Nederland sprake is van een hardnekkig probleem op de particuliere vastgoedmarkt zal niemand meer verbazen. Bij de Wall Street Joual was dit blijkbaar nog niet helemaal ingedaald. Reden te meer om eens een rondgang in Nederland te doen. Via de Wall Street Joual:

“Nederland is het land van de meest onder schulden gebukte huishoudens in de eurozone; niet Portugal, Ierland of Griekenland. Zelfs Spaanse huishoudens, die in de groeijaren zich diep in de schulden staken om huizen te bouwen en te kopen komen niet dichtbij de top [in het lijstje landen]. De titel van de meest schuldplichtige [huishoudens] gaat naar huishoudens in Nederland, en de belangrijkste reden is de enorme hypotheekschuld die de Nederlanders – ondanks hun zuinige reputatie – hebben opgebouwd.”

De strekking van het artikel is duidelijk: de hypotheekrenteaftrek heeft ertoe geleid dat Nederlanders een hogere schuld aan gaan dan zij eigenlijk kunnen dragen. Zo wordt er in Nederland gemiddeld 240% van het besteedbaar inkomen geleend, terwijl dit eind jaren negentig van de vorige eeuw nog slechts 140% was. De WSJ maakt ook een treffende vergelijking met Denemarken waar de hypotheekschuld hoger ligt, maar waarbij slechts 80% van de aankoopsom van een huis gefinancierd mag worden met een hypotheek. In Nederland werd op de top van de markt tot 125% van de aankoopsom gefinancierd met een hypotheek zodat de inrichting en de aanschaf van een nieuwe auto geen probleem was.

Toen premier Rutte vorige week op bezoek was bij president Barack Obama heeft hij na vragen van joualisten gezegd:

“Het is niet een groot probleem … als je kijkt naar het hele plaatje”. Hiermee wees hij erop dat de Nederlanders even zoveel in hun pensioenfondsen hebben als in hypothecaire schuld -“en we hebben enorme particuliere spaargelden.”

Gevalletje “wishful-thinking” zullen we maar zeggen, want m.n. vanwege het ontbreken van financiële buffers zullen veel Nederlandse huishoudens die een hypotheekschuld zijn aangegaan die de aankoopwaarde van het huis overtrof, sprake zijn van een negatief eigen vermogen. Ter illustratie van het hardnekkig probleem van negatief eigen vermogen, hebben wij dit aan de hand van een hypothetische balans van een huishouden geïllustreerd.

Niet dat wij ervan uitgaan dat premier Rutte de collectief belegde pensioengelden vroegtijdig zal overdragen aan de rechtmatige eigenaren, dat zijn de Nederlandse huishoudens (dit zou namelijk betekenen dat Den Haag niet kan graaien in de collectieve pot voor de oude dag voorziening..), en dat betekent dat Nederlandse huishoudens hun negatieve eigen vermogen met “de enorme particuliere spaargelden” niet zullen kunnen compenseren. Met andere woorden, de macro-cijfers waaraan premier Rutte refereert, zeggen voor een individueel huishouden helemaal niets.

Het probleem van excessieve hypotheekschulden zal – zonder veel twijfel – steeds meer individuele huishoudens gaan raken en dat proces werkt “cumulatief” zoals een sneeuwbal  bovenop een berg: de groep wordt steeds groter en als gevolg daarvan zal de huizenprijs steeds verder dalen met als gevolg dat het negatieve eigen vermogen ook steeds groter wordt. Door het negatieve eigen vermogen kunnen huishoudens moeilijker uit hun huis. Op dubbele woonlasten zit niemand te wachten en omdat de financiering voor een nieuwe koopwoning moeilijker rond te krijgen is (te meer vanwege een negatief eigen vermogen) zitten huishoudens vast aan hun woning. En indien zij de huurmarkt op gaan en naar alteatieven zoeken, dan zal blijken dat zij financieel niet beter af zijn.

Joualist Matthew Dalton bezocht Almere en schrijft:

De overheidsplanning is duidelijk [te zien] hier in Almere, een van de weinige plaatsen in Nederland waar veel nieuwe woningen in de afgelopen decennia gebouwd zijn. De stad is verdeeld in nette wijken, of districten, waarvan de straatnamen eigenaardige en gemakkelijk te onthouden thema's delen. Zo is er “Danswijk”, met straten veoemd naar de tango en de salsa. [..] er is een “Empire Strikes Backstraat”.

Matthew Dalton zou eens moeten weten op welke manier de Nederlandse overheid de woningmarkt op elke mogelijk vorm heeft “gepland”. En voor wat betreft de thema's van de wijken en straatnamen; de straatnaam die verwijst naar George Lucas' Star Wars film the Empire Strikes Back heeft wel een zeer ironische lading..

Het is niet voor het eerst dat een land geld bij pensioenfondsen weghaalt om haar eigen begroting op orde te brengen, aangezien ook landen als Frankrijk, Hongarije en Ierland in het recente verleden soortgelijke methodes hebben toegepast. Portugal zit in financiële moeilijkheden en heeft te kampen met een groot tekort op haar begroting, waardoor het land eerder dit jaar steun vroeg bij het EFSF. Het land kreeg een noodlening van €78 miljard toegewezen, dat in drie jaarlijkse termijnen van €26 miljard zou worden uitgekeerd. In ruil voor deze noodlening moest Portugal aan bepaalde voorwaarden voldoen, waaronder het terugbrengen van de tekorten.

Dat wil nog niet echt lukken, want de Portugese overheid kiest er nu ook voor om geld bij pensioenfondsen weg te halen en dat vervolgens te plaatsen op de balans van de rijksbegroting. Een vorm van creatieve boekhouding, waarmee de volgende tranche van de noodlening binnengehaald kan worden. Portugal heeft de EU en het IMF verzekerd dat dit een eenmalige actie is, maar het verleden laat zien dat het land ervaring heeft met het wegsluizen van geld bij de pensioenfondsen. Vorig jaar gebeurde het nog, toen het land drie pensioenplannen van Portugal Telecom overbracht naar het potje van de overheid dat de wettelijke oudedagsvoorziening regelt. Enige scepsis is dus gepast zodra politici het woord 'eenmalig' of 'tijdelijk' in de mond nemen.

Eurostat heeft nog geen klachten geuit naar deze actie van de Portugese overheid, maar economisch analist van de denktank 'Open Europe' Raoul Ruperal heeft al wel zijn mening klaar. Hij zei tegenover The Telegraph dat ''een dergelijke maatregel op geen manier mag worden gezien als een toekomstige bron van inkomsten''.

Na de democratie wordt ook de verzorgingsstaat in Europa uitgekleedt

De Amerikaanse minister van Financiën komt een paar dagen naar Europa om met een aantal belangrijke personen te spreken. Zijn rondje Europa begint op 6 december, waar hij in Frankfurt zal spreken met de Mario Draghi van de ECB en Jens Weidmann van de Duitse Bundesbank. Later die dag zal Geithner naar Berlijn gaan om te spreken met zijn Duitse collega Wolfgang Schaeuble. De volgende dag reist Geithner naar Frankrijk, waar hij zal praten met de Franse premier Sarkozy en zijn minister van Financiën Francois Baroin. Diezelfde dag nog zal hij verschijnen in Marseille, waar een gesprek gepland staat met de kersverse Spaanse premier Mariano Rajoy. Op 8 december komt de Amerikaanse minister van Financiën ook nog even naar de industrie- en modestad Milaan, waar hij zal spreken met de nieuwe Italiaanse premier Mario Monti. Na dit gesprek reist Geithner weer terug naar de VS, nog voor het topoverleg begint op vrijdag 9 december.

Opvallend aan dit lijstje is dat Geithner wel een bezoek brengt aan de staatshoofden van Frankrijk, Spanje en Italië, maar niet aan de Duitse bondskanselier Angela Merkel. Dat terwijl Duitsland toch wordt gezien als het land dat de kar economisch gezien moet trekken en dat met ruim 80 miljoen inwoners ook het zwaartepunt in de Eurozone is. Timothy Geithner zou door Obama gevraagd zijn om deze Europa-trip te maken. Volgens Phillip Swagel, die betrokken was bij het economische beleid van de Bush (jr.) regering, lijkt het nuttig om de minister van Financiën druk te laten zetten op de Europese beleidsmakers. Mark Zandi, chief economist bij kredietbeoordelaar Moody's, zullen financiële markten weer onrustig worden als er na het topoverleg van 9 december weer geen bevredigend resultaat op tafel ligt.

Ondertussen kijkt men wereldwijd ook met een schuin oog naar het IMF, dat ook een rol kan spelen in de 'bestrijding' van de Europese schuldencrisis. Met name het besmettingsgevaar dat volgt uit een diepe crisis in Europa is een factor waar ze zich in Amerika zorgen om maken. Het IMF zou de middelen beschikbaar kunnen stellen die nodig zijn om de schuldencrisis te isoleren tot Europa. Het IMF heeft op dit moment ongeveer $400 miljard aan reserves die ingezet zouden kunnen worden, maar om echt grootschalig in te kunnen grijpen zal er waarschijnlijk nog meer geld nodig zijn. Brazilië en Mexico hebben reeds aangegeven dat ze willen bijdragen aan het IMF om de slagkracht ervan te versterken. Volgens Eswar Prasad, voormalig econoom van het IMF, zou Amerika geen bezwaar hebben tegen een versterking van het IMF met behulp van injecties van 'emerging markets' en vanuit Europa.

Bij een topoverleg dat op 29 november werd gehouden tussen Europese ministers van Financiën werd al min of meer geconcludeerd dat het niet gaat lukken om het EFSF op te pompen van tot de gewenste €1.000 miljard. Daarom zouden de inspanningen zich nu richten op het IMF, dat op dit moment al €200 miljard beschikbaar zou kunnen stellen. Ondertussen roept Angela Merkel op tot een sterkere fiscale unie, waar ook automatische sancties aan gekoppeld moeten worden voor landen die de regels overtreden.

Zowel de plannen voor een noodfonds als de plannen voor verdere Europese integratie staan nog in de kinderschoenen, maar men verwacht op 9 december toch een significante aankondiging die de financiele markten wereldwijd gerust kan stellen. Een ongekende opgave, zeker gezien het feit dat er nog veel verdeeldheid is over de exacte vorm en implementatie van de plannen.

Amerika is bang voor 'besmettingsgevaar' van Europese schuldencrisis

Het rapport telt 72 bladzijdes en begint met een interessante vergelijking met de technologiesector, waarin exponentiële groei het toverwoord is. Of het nou gaat om de ontwikkeling van processors en geheugenchips of de adoptie van nieuwe technologieën zoals inteet, smartphones en social media diensten, telkens zien we een expontentiële groei in respectievelijk het aantal transistors van de hardware en het aantal gebruikers van software en inteetdiensten.

Het element exponentiële groei loopt als een rode draad door het rapport heen, omdat ook in de economie veel van dergelijke grafieken te maken zijn. Te beginnen met ons geldsysteem, waarin geld per definitie als een schuld wordt gecreeërd binnen het bankwezen. De rentelast op elke nieuwe lening wordt niet gecreeërd, waardoor er een praktisch probleem is met ons geldsysteem. Het vereist namelijk een alsmaar groeiende geldhoeveelheid, zodat er altijd genoeg geld in omloop is waar de rente mee betaald kan worden. Stopt men met geld lenen en gaat men tegelijkertijd massaal aflossen op bestaande schulden, dan zou simpelweg het geld opraken. Dat is precies wat er gebeurde in de jaren dertig, toen de Federal Reserve geen controle kon krijgen over het natuurlijke proces van deflatie dat hoort bij een financiële crisis. In een paar jaar tijd kromp de hoeveelheid geld in omloop met eenderde, met als gevolg een hoge werkloosheid en veel faillisementen.

Ons geldsysteem, dat is gebaseerd op exponentiële schuldengroei, wordt geillustreerd door onderstaande grafieken (zie pagina 16 van het rapport). De grafieken zetten respectievelijk de Amerikaanse 'M2' geldhoeveelheid en de totale Amerikaanse schulden (overheid, staten, bedrijven en personen bij elkaar) af tegen een exponentiële lijn, waardoor twee dingen gelijk zichtbaar zijn. Ten eerste valt op dat de schuldengroei zich in de praktijk inderdaad bijna exponentieel opbouwt (Chris Martenson legt dit helder uit). Daaaast valt op dat we sinds een paar jaar niet meer genoeg schulden opbouwen om de trend voor te zetten, een fenomeen dat zich sinds de Grote Depressie van 1929 niet meer voor heeft gedaan (voor toelichting, bekijk deze interessante presentatie van Michael Maloney (klik op CC voor Nederlandse ondertiteling)). Deze grafiek, die terug gaat tot het jaar 1960, laat duidelijk zien dat de huidige crisis echt van een andere omvang is dan de voorgaande crises van bijvoorbeeld 1973, 1980, 1987 en 1998.

Tegenover de exponentiële groei van de hoeveelheid Amerikaanse dollars staat een inverse curve van de koopkracht van elke dollar, zoals de grafiek op pagina 25 van het rapport laat zien. Deze grafiek is niet gebaseerd op data, maar legt in plaats daarvan de relatie vast tussen de prijs van goud en de koopkracht van elke dollar. Simpel gezegd probeert deze grafiek duidelijk te maken dat een stijging van de goudprijs op lange termijn niets anders zegt dan dat de waarde van het ongedekte papiergeld is afgenomen. Er is meer van dit papiergeld nodig om dezelfde hoeveelheid goud te kopen. Iedereen die weet waarom hij of zij goud koopt hoort dan ook niet nerveus te worden van dagelijkse koersschommelingen, die soms best heftig kunnen zijn.

Wie toch van mening is dat goud in een bubbel zit moet ook even kijken naar de tweede grafiek op pagina 44 van het rapport. Deze grafiek, die ook te vinden is in het CPM Gold Yearbook, laat zien dat slechts een fractie van alle financiële activa in de wereld kan worden ondergebracht in de categorie van goud en goudmijnen. De volgende pagina van het rapport laat zien dat alle beleggingen in goud en goudmijnaandelen over de hele wereld in november 2011 verantwoordelijk zijn voor slechts 0,96% van alle wereldwijde financiële activa (Global Financial Assets). Sinds het jaar 2000, toen alle goudbeleggingen een waarde vertegenwoordigden van $227 miljard (0,2% van GFA), heeft het goud al wel iets aan terrein gewonnen onder de beleggers, maar de percentages zijn nog altijd dusdanig klein dat men kan concluderen dat de massa de waarde van goud in een beleggingsportefeuille nog niet ontdekt heeft.

Bladzijde 47 en 48 van het rapport van Hinde Capital laten ook interessante grafieken zien die we graag met u delen. De eerste laat zien dat de Amerikaanse goudreserve bij de huidige goudprijs slechts 15% van de monetaire basis van de Amerikaanse dollar kan dekken. Onthoudt dat de monetaire basis niet gelijk staat aan de hoeveelheid dollars in omloop, want die is vele malen groter door de kredietexpansie in het geldsysteem. De tweede grafiek, zichtbaar op pagina 48, laat zien dat de goudprijs moet stijgen naar $4.000 per troy ounce om een gouddekking van 40% te bewerkstelligen ten opzichte van de monetaire basis van de Amerikaanse dollar.

Twee andere grafieken over de situatie in Australie zijn ook het vermelden waard. Dit land heeft relatief weinig goudreserves, waardoor dit land een goudprijs van ruim $230.000 (USD) nodig heeft om een 40% dekking ten opzichte van de monetaire basis van het land te bewerkstelligen. Zouden we de prijzen van Australische woningen in goud uitdrukken in plaats van in Australische dollars, dan blijkt dat de prijzen sinds begin 2005 al aan het dalen zijn en nog steeds dalen. Uitgedrukt in Australische dollars zijn de huizenprijzen sinds 2003-2004 met een ruime 45% gestegen. Op die manier kunnen er twee totaal verschillende meningen worden gevormd over de Australische huizenmarkt (wel of geen bubbel?).

Tot slot presenteert Hinde Capital een grafiek van de goudprijs sinds 1959, afgezet tegen een exponentieel koersverloop (bladzijde 52 rapport). Zou de goudprijs een dergelijke trend vast kunnen houden, dan kijken we in 2015 tegen een prijs van ongeveer $2300 per troy ounce aan en in 2018 zelfs tegen een prijs van $4000. Met de huidige ontwikkelingen in de economie zouden we dergelijke bedragen nog als conservatief kunnen bestempelen.

Voor nog meer interessante grafieken, bijvoorbeeld die van de krimpende hoeveelheid Amerikaanse staatsobligaties in het bezit van buitenlandse centrale banken en van de bedrijfswinsten, raden we u aan om het hele document eens door te kijken. Zie hieronder de online versie, of klik hier voor de PDF (4,5 MB).

Hinde Capital Singularity