Vanavond staat in Radar Extra de vraag centraal of ons banksysteem nog wel zo betrouwbaar is. Tijdens de crisis was iedereen het er wel over eens dat banken too big to fail waren (waarop grappige en treffende varianten bedacht werden als ’too big to jail’ en ’too big to bail’), maar de praktijk leerde dat banken sinds de crisis eigenlijk alleen nog maar groter zijn geworden. In plaats van de gewenste diversiteit kwam er juist meer eentonigheid in het bankenlandschap, ook in ons land. De vier grootste Nederlandse banken hebben bijvoorbeeld 90% van de markt in handen.
Is dat een risico? En in hoeverre zijn banken nu echt bestand tegen een nieuwe schok in het financiële systeem? En hebben de banken wel genoeg eigen vermogen in kas? Dat zijn de vragen die Antoinette Hertsenberg zal stellen aan deskundigen als Arnoud Boot, Dirk Bezemer en Joris Luyendijk.
De uitzending wordt vanavond uitgezonden op NPO1 om 20:25
Arnoud Boot is somber over de economische vooruitzichten van Europa en verwacht dat het continent ook de komende jaren zal achterblijven bij de Verenigde Staten. Dat zegt hij in gesprek met Willem Middelkoop bij Café Weltschmerz. De heren praten uitvoerig over de complexiteit en dynamiek van de financiële markten en behandelen onder andere Bretton Woods, Keynes en de gekte op de aandelenmarkt van eind jaren negentig. Een uitermate interessant en openhartig interview!
Over Arnoud Boot
Arnoud Boot is hoogleraar Corporate Finance en Financiële Markten en co-director van het Amsterdam Center for Law & Economics aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is tevens voorzitter van de Bankraad (DNB) en lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR).
In dit interview legt Yanis Varoufakis uit waarom het beleid van de Trojka in het geval van Griekenland contra-productief werkt. Hij vergelijkt de crisis in Europa met de jaren dertig van de vorige eeuw, waarbij de grote deflatoire crisis vooraf werd gegaan door een aantal jaren van ongekende voorspoed.
Nu Griekenland gevangen zit in de Eurozone kan ze niet meer devalueren, wat betekent dat ze is aangewezen op een interne devaluatie. Daardoor worden de schulden in euro’s nog moeilijker terug te betalen en komt Griekenland alleen maar verder in de problemen. Dat is niet in het belang van Griekenland, maar ook niet in het belang van de schuldeisers, aldus Varoufakis.
Varoufakis trekt de vergelijking met de goudstandaard van de jaren dertig van de vorige eeuw. Pas toen de goudkoppeling werd losgelaten en de Verenigde Staten hun dollar devalueerden tegenover goud kwam de economie weer op gang. Een interessante video!
Het televisieprogramma Radar gaat in twee afleveringen aandacht besteden aan spaarzame lenende Nederlander. Wereldwijd zijn er maar weinig landen waar men in verhouding tot het inkomen zoveel geld leent voor een huis als in Nederland, met als gevolg dat de huizenprijzen in ons land hoog zijn en door stimulerend beleid van de overheid ook hoog blijven.
Welke consequenties heeft de hoge hypotheekschuld voor Nederland? En moeten we daar iets aan doen? En zo ja, hoe dan? Antoinette Hertsenberg sprak met vooraanstaande economen en analisten, maar ook met een aantal woningbezitters. De eerste aflevering begint vanavond om 20:25 op Nederland 1.
Paul Buitink sprak voor Café Weltschmerz met politicoloog Sander Boon over het op kredieten gebaseerde financiële systeem dat zich de afgelopen decennia heeft ontwikkeld. Boon merkt op dat centrale banken het ineenstorten van het financiële systeem wisten te voorkomen met een overvloed aan liquiditeit, maar dat daarmee de fundamentele problemen niet zijn opgelost.
Sterker nog, met het opkopen van staatsobligaties en hypotheekleningen verkleinden centrale banken het aanbod van kwalitatief goed onderpand, waardoor er een verkrapping en een afnemende liquiditeit te zien is in het financiële systeem.
Sander Boon merkt op dat de financiële markten eigenlijk al sinds 2013 niet meer geloven wat centrale bankiers zeggen. Centrale banken zeggen wel dat ze de rente gaan verhogen, maar de markt ziet dat de economische groei die daarvoor vereist is er helemaal niet is.
We hebben een aantal passages van het interview hieronder uitgeschreven. De video duurt een half uur en is absoluut de moeite waard!
“De afgelopen dertig tot veertig jaar is bij de dalende rente de totale schuld enorm gestegen, in Nederland hebben we dan ook nog eens een hele hoge de hypotheekschuld. Als je wereldwijd kijkt zie je dat als gevolg van die schulden er nu een heel deflatoire pool van schulden is. Het is heel moeilijk om daar uit te komen.
Het hangt er nu een beetje vanaf wat centrale banken en overheden gaan doen. In wezen is er niet zo veel verschil tussen deflatie en hyperinflatie. Onder deflatie kiest de bevolking voor de veiligheid van cash en bij hyperinflatie kiest men voor de veiligheid van fysiek goud. Een hyperinflatie gemeten in goud is eigenlijk ook gewoon deflatie, want alle prijzen dalen dan in termen van goud…
Bij sommige centrale banken, zoals in Engeland en de Verenigde Staten en binnen bepaalde wetenschappelijke economische kringen zie je wel signalen dat cash moet worden afgeschaft. Ze zeggen dan dat dat handig is, vanwege het gebruik van cash geld voor terrorisme en criminaliteit….
Er zitten veel morele argumenten onder om contant geld af te schaffen, maar eigenlijk reden is dat in een omgeving waarbij de rente negatief is mensen een prikkel hebben om in cash te sparen. Als mensen dat massaal gaan doen geeft dat een deflatoire druk op de prijzen van assets.”
Over de pensioenfondsen...
"Ik moet eerlijk zeggen dat het niveau van economisch denken in de sector van me tegenvalt. In de zin dat heel veel mensen bijvoorbeeld hun rentevisie gebaseerd hebben gebaseerd op: de rente zal wel omhoog gaan, want hij was al een hele tijd laag. Dat is geen basis van economisch denken, dat is geen logica maar een geloof.Wat zijn omstandigheden waarin die omhoog zou gaan of waarom die laag zou blijven, dan vinden ze het heel moeilijk om daarmee te spelen. Dat is overigens een van de redenen waarom wij een kwantitatieve tool hebben ontwikkeld om in scenario's te kunnen nadenken over wat je doen met je assets.Als de centrale banken eigenlijk geen controle meer hebben om de economie op de rails te krijgen, dan zul je in dit systeem dus zelf na moeten gaan denken over wat er aan de hand is."
Over het falen van de verzorgingsstaat
"Wat me op is gevallen is dat politici eigenlijk al wel honderd jaar veel meer geld willen uitgeven dan ze binnenkrijgen, daarvoor was het nodig om te kunnen lenen. En ze hebben in dat hele spel - er zijn een hoop dingen gebeurt zoals een grote depressie, de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog - staatsobligaties een steeds grotere rol gegeven in het banksysteem. En dat gaf overheden eigenlijk, in samenspraak met centraal bankiers, de mogelijkheid om obligaties liquide te houden. Daarmee konden overheden mooie dingen doen voor de mensen, gebaseerd op geleend geld.Na de Koude Oorlog en de val van de Berlijnse muur en de Sovjet-Unie zei men dat het kapitalisme gewonnen had, maar als ik nu kijk naar de ontwikkelingen in West-Europa en Amerika, dan concludeer ik eigenlijk nu na die crisis van 2008 dat eigenlijk niet zozeer het kapitalisme is gevallen, maar dat de sociaaldemocratie nu in crisis verkeert. Het op leningen gebaseerde voortbestaan van verzorgingsstaten. Dat thema wil ik in een nieuw boek graag uitdiepen, ik zie veel parallellen.Daar ben daar overigens ik niet alleen in. Als je bijvoorbeeld boeken leest van Vaclav Havel, een dissident uit Tsjecho-Slowakije, dan is dat een man die in 1978 al de parallellen heeft gezien tussen de centralistische bestuursstructuur van het Oostblok en die van het Westen. Dat is een gradueel verschil, geen fundamenteel verschil."
Systeemcrisis
"Vaclav Havel zei al: Er zijn eerst dissidenten, dan klonteren de dissidenten zij zich samen en daaromheen gaan groepen ontevreden mensen komen. Dat zijn parallelle samenlevingen en die hollen het systeem uit. Dat is ook precies wat je nu ziet gebeuren bij ons.Ze ziet grote onvrede, je ziet de flanken van de politieke partijen groeien, het midden bloedt leeg. ZZP'ers en jongeren die niet aan een pensioen willen deelnemen en die bijvoorbeeld gebruik van auto's willen delen... Je ziet overal een systeemcrisis van deze politiek economische constellatie, van deze samenwerking tussen overheden en banksysteem."Lees ook:
Eind november werd in San Francisco het Silver Summit 2015 gehouden, een conferentie voor beleggers die ieder jaar georganiseerd wordt door verschillende bedrijven in de mijnbouwsector. Onderdeel van deze conferentie was een paneldiscussie met Mike Maloney (directeur Goldsilver.com), Jeffrey Christian (Managing Partner CPM Group) en Grant Williams (Auteur van de financiële nieuwsbrief Things That Make You Go Hmmm…). Alle drie de heren hebben een affiniteit met edelmetalen, maar ze zijn het zeker niet altijd met elkaar eens. Bekijk hier de highlights van de discussie…
Het Russische leger heeft een persconferentie gegeven waarin ze aan de hand van satellietbeelden en beeldmateriaal van gevechtsvliegtuigen de oliehandel van ISIS in kaart brengt. Op de beelden zijn grote konvooien van tankwagens te zien, wachtend bij de grens of geparkeerd in het midden van de woestijn. Het leger bracht ook de transportroutes van ISIS in kaart, informatie die het leger gebruikt om de olietransporten te ontregelen. Rusland bombardeert al langer olietransporten en belangrijke bruggen op de route.
Willem Middelkoop sprak voor Café Weltschmerz met politicoloog en schrijver Maarten van Schinkel over hoe de wereld sinds het uitbreken van de financiële crisis veranderd is. Volgens van Schinkel zijn we in deze crisis terecht gekomen door een overmaat van schulden. Dat leidt tot allerlei problemen die we steeds voor ons uit schuiven door nog meer schulden te maken. We zijn verslaafd geraakt aan schulden en hebben daar steeds meer van nodig om ons welvaartsniveau op peil te houden.
Dat dit een onhoudbaar groeimodel is zien we aan de noodgrepen die centrale bankiers de afgelopen jaren hebben toegepast. “We leven nu met een scenario dat vijf jaar geleden volledig ondenkbaar was. Intuïtief denk ik dat dit niet kan kloppen.” Daarmee doelt hij op het opkopen van staatsobligaties, zelfs in de Eurozone waar eerst nog zoveel weerstand was tegen deze vorm van monetaire stimulering.
Schuldsanering
Een schuldsanering is volgens van Schinkel een scenario dat zeker tot de mogelijkheden behoort. Een korte passage uit het interview:
"Je zou je kunnen stellen dat we door te spelen met de gedachte van monetaire financiering in wezen al die kant op bewegen. Stel je voor dat je al die schulden op de balans van de centrale bank hebt staan, en die streep je weg... Wat je dan krijgt is een centrale bank met een gigantisch verlies, maar dat maakt niet uit... En dan heb je in feite een deel van de schulden opgelost."
En de pensioenfondsen dan?
"Je zou het zo kunnen regelen dat alleen de staatsobligaties op de balans van de centrale bank afgeschreven worden. De pensioenfondsen houden dan gewoon hun claim op de overheid. We zitten in een tijd voor vrij radicale gedachten en het zijn toch vrij weldenkende mensen die met deze radicale plannen komen!"
Chinese yuan als wereldreservemunt?
Maarten van Schinkel verwacht niet dat de wereld zal overstappen op de Chinese yuan als de nieuwe wereldreservemunt.
"Het hebben van de wereldreservemunt heeft enorme voordelen. Ik kan me niet voorstellen dat in een multipolair systeem waar we nu naar toe gaan, dat regeringen dat privilege of het uitzicht op dat privelege zullen opgeven. Het zou kunnen werken dat je betaalt in een gemeenschappelijke munt, dat kan volatiliteit wegnemen.... Maar het is gewoon machtspolitiek. Chinezen zijn voor de SDR zo lang ze achterlopen, zodra ze voor beginnen te lopen zijn ze niet voor de SDR."
Wordt China ooit een leidende macht?
"Dat is zo ver vooruit gedacht... China is Amerika al voorbij in de omvang van de economie, gecorrigeerd voor koopkrachtverschil. In nominale termen gaan ze ergens in 2025 de Verenigde Staten voorbij. Maar dan verplaatst het toneel zich naar de geopolitiek, daar worden dit soort dingen ook beslist. Het is altijd een samenspel van economische macht en geopolitieke toepassing van die macht."
Waarom koopt China goud?
In de laatste minuten van het gesprek wordt ook het thema goud aangehaald. Op de vraag waarom China zoveel goud koopt zegt van Schinkel het volgende. Hij merkt daarbij op dat hij zich minder verdiept heeft in dit onderwerp.
"Het zou kunnen zijn om een beleggingsmix van deviezenreserves op te bouwen, en daar zit ook goud bij. Ik dicht goud niet de rol toe die het vaak wordt toegedicht."
Er is volgens van Schinkel al sprake van een normalisering in het financiële systeem. Goud is daarbij meer naar de achtergrond verdwenen en is zich gaan gedragen als een 'normale' asset.
"Vanaf 1980 tot en met 2000 hadden we een alsmaar dalende inflatie, wat in een later stadium mede ondersteund werd door goedkope arbeid uit lagelonenlanden en door veranderingen in de manier waarop inflatie berekend wordt."
Willem Middelkoop sprak voor Café Weltschmerz met Herman Wijffels over de grote veranderingen in de financiële wereld, de voortdurende economische crisis en de neergang van de Verenigde Staten als absolute wereldmacht. In al deze onderwerpen speelt de macht van Wall Street en de verwevenheid van banken met de overheid een zeer belangrijke rol.
Wijffels zegt in het interview dat de Verenigde Staten niet bestuurd wordt door de regering in Washington, maar door de grote financiële instellingen op Wall Street. Ook is hij kritisch over het buitenlandse beleid van de VS, met name in het Midden-Oosten. Steeds weer blijkt dat de interventies van de VS te herleiden zijn tot de wens om controle uit te oefenen op de oliebronnen. “De onrust in Syrië begon pas toen er met Iran overeenstemming was bereikt over een nieuwe pijpleiding”, zo constateert Wijffels.
Wijffels is ook kritisch over het buitenlandse beleid van Nederland. Daarover zegt hij het volgende in het drie kwartier durende gesprek.
“De kern van de Nederlandse buitenlandpolitiek is; eerst kijken wat Engeland en Amerika er van vinden om er achter aan te lopen. Ik vind dat we in dit land teveel met onze rug naar dit continent leven.
Ik vraag tijdens mijn lezingen wel eens aan mensen of ze denken dat die straaljagers die in Jordanië rondvliegen en bommen rond gooien, er ook geweest zouden zijn als het niet om de olie begonnen was. Onze bommen sturen daar nog meer mensen weg. We komen onszelf daarmee tegen. De Verenigde Staten staan daar zover vandaan dat zij de gevolgen niet zo direct voelen als wij.”
Over Herman Wijffels: Herman Wijffels werkte van 1981 tot en met 1999 als bestuursvoorzitter bij de Rabobank. Daarna werd hij voorzitter van de SER en was hij een aantal jaar werkzaam bij de Wereldbank. Momenteel is hij hoogleraar ‘duurzaamheid en maatschappelijke verandering’ aan de Universiteit van Utrecht.
Klik hier om je te abonneren op de Youtube pagina van Café Weltschmerz.
Deze documentaire geeft een inkijkje in hoe landen tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerden hun goud in veiligheid te brengen. Ook wordt de termijnmarkt van edelmetalen besproken, waar een veelvoud van het goud wordt uitgeleend via contracten. Een interessante documentaire.
Volgens Mike Maloney van Goldsilver krijgen we eerst te maken met deflatie, die mogelijk gevolgd zal worden door hyperinflatie. In een nieuwe video legt hij uit dat we om verschillende redenen rekening moeten houding met een grote deflatoire crash. Hij noemt onder meer de hoge schuldenlast van huishoudens en bedrijven, de relatief hoge waardering van de aandelenmarkt, de vergrijzing en de machtsverschuiving van West naar Oost. In deze video van een half uur legt hij uit hoe al deze factoren op deflatie wijzen. Een interessante video…
