In Nederland is de laatste jaren een zeer belangrijk politiek debat op gang gebracht door de theatergroep De Verleiders. Op 13 januari 2015 waren waren ze te gast bij De Wereld Draait Door naar aanleiding van hun voorstelling ‘Door de bank genomen’. Dit is een gitzwarte komedie over de wereld van ons geld en het beheer ervan. De verleiders riepen verder op tot het burgerinitiatief Ons Geld die meer dan 113.000 steunbetuigingen kreeg. Het initiatief werd ingediend bij de Tweede Kamer.
Het burgerinitiatief benoemt de gebreken van het huidige geldstelsel en formuleert beginselen ter verbetering ervan. Op 2 juli 2015 heeft de Tweede Kamer het burgerinitiatief ontvankelijk verklaard. Op 14 oktober 2015 organiseerde de vaste commissie voor Financiën van de Tweede Kamer rondetafelgesprek/hoorzitting gevolgd door een plenaire vergadering in Tweede Kamer op 16 maart 2016.
Burgerinitiatief Ons Geld
16 maart 2016 werd het burgerinitiatief Ons Geld besproken in de Tweede Kamer. De resultaten van de vergadering waren dat alle Kamerleden stemden voor onderzoek naar de introductie van een veilige bank en waarbij een ruime Kamermeerderheid stemde voor onderzoek naar de werking van het geldstelsel door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Het WRR onderzoek is uiteindelijk recentelijk op 17 januari 2019 in een rapport gepresenteerd: WRR het rapport Geld en schuld: De publieke rol van banken.
Stichting Ons Geld was blij met de blij met de analyse van het geldstelsel door de WRR, maar is minder te spreken over de te voorzichtige aanbevelingen. Hierover is er de vorige maand een congres gehouden in het Koninklijk Theater Carré. Tijdens het congres is er een discussie gevoerd om meer duidelijkheid te scheppen en verdere stappen te zetten op weg naar een rechtvaardiger geldstelsel. Café Weltschmerz was erbij als mediapartner en zorgde voor de beeldregistratie. Hieronder kunt u de opgenomen video bekijken van het Congres bekijken:
Nieuwe spaarbank?
Hopelijk zullen deze initiatieven en debatten leiden tot de oprichting van een nieuwe veilige haven voor het spaargeld. De WRR heeft het onder andere over de oprichting van een depositobank. Nu is het aan de Nederlandse politiek om dit advies op te volgen en concreet vorm te geven. De regering zal binnen drie maanden met een kabinetsreactie komen.
Het is in ieder geval een grote overwinning voor het burgerinitiatief Ons Geld. Het onderwerp is nu echt gelegitimeerd en de media is nu wel bovenop het onderwerp gesprongen. Maar de strijd is nog niet gestreden! Ze hebben de hulp van iedereen hard nodig. Steun de stichting Ons Geld met een kleine donatie of meldt u aan op de nieuwsbrief en haak u aan bij de geld(r)evolutie!
Dit artikel geschreven door Luuk Soons, de hoofdredacteur van de Beste Bank. Een kennisbank over bankzaken en de dageraad van de wereld van nieuwe crypto financiën.
Waardeert u de artikelen en analyses op onze site, steun ons dan met een eenmalige of periodieke donatie. Met uw donatie kunnen we mooie artikelen blijven schrijven en worden we minder afhankelijk van inkomsten uit advertenties. Klik hier om te doneren!
Vorige week publiceerde de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) een uitvoering rapport over de werking van ons geldsysteem. Aanleiding voor dit rapport was burgerinitiatief ‘Ons Geld’, dat het onderwerp van geldschepping op de maatschappelijke en politieke agenda wist te zetten. Hun voorstel om geldschepping in publieke handen te brengen verzamelde 120.000 handtekeningen. Daarop volgde een Kamerdebat en een verzoek aan de WRR om ons huidige geldsysteem tegen het licht te houden.
Ook in de samenleving wist burgerinitiatief ‘Ons Geld’ het onderwerp in de kijker te zetten. Denk bijvoorbeeld aan de succesvolle theatervoorstelling ‘Door de bank genomen’ op initiatief van George van Houts. Deze voorstelling, die de scheve machtsverhouding tussen bank en burger in beeld bracht, trok meer dan 90.000 bezoekers.
Hoe kunnen we ons geldsysteem duurzamer maken?
Een kleine vier jaar na de première van deze voorstelling komt de raad met aanbevelingen over hoe we het geldsysteem duurzamer kunnen maken. Het driehonderd pagina’s dikke rapport beschrijft in hoofdlijnen de werking van ons op krediet gebaseerde geldsysteem. Ook legt het uit hoe ons geldsysteem door technologische en maatschappelijke ontwikkelingen stap voor stap geëvolueerd is.
Het gaat te ver om de volledige inhoud van het rapport hier te bespreken, maar de aanbevelingen zijn zeker interessant te noemen. Een van die aanbevelingen is dat er meer diversiteit in de financiële sector moet komen, zodat de burger echt wat te kiezen heeft.
De afgelopen decennia zijn er door verschillende fusies en overnames steeds minder banken overgebleven, met als resultaat dat de drie grootste banken inmiddels een marktaandeel van 75% vertegenwoordigen. Traditionele spaarbanken zijn verdwenen of volledig opgegaan in de drie grote banken, die qua structuur erg veel op elkaar lijken. Daardoor heb je als consument niet veel keuze meer.
Een bijkomend probleem van de machtsconcentratie in de bankensector is dat de banken erg groot zijn geworden ten opzichte van de economie. Daardoor is er een scheve machtsverhouding ontstaan. Komt een bank als de Rabobank, ING of ABN Amro in de problemen, dan zal de overheid moeten ingrijpen om een bankencrisis te voorkomen.
Tijd voor een depositobank?
Om daadwerkelijk meer diversiteit in de financiële sector te brengen zou er volgens de WRR een nieuw, publiek verankerd, alternatief moeten komen voor de gevestigde banken. Een soort depositobank, die zich alleen met sparen en betalen bezighoudt. Een dergelijke bank, die volledig gedekt wordt door reserves bij de centrale bank, zou spaarders kunnen aanspreken die minder risico willen lopen. De aanwezigheid van een dergelijk alternatief een disciplinerende werking hebben op andere banken en hun dominante positie verkleinen, zo concludeert de WRR.
Het idee van een depositobank is de laatste jaren al uitvoerig besproken, maar de Europese wetgeving vormt nog altijd een obstakel. Sinds de financiële crisis van 2008 hebben de landen van het Eurosysteem verschillende afspraken gemaakt over harmonisering van het depositogarantiestelsel. Zo kan een bank niet aan het betalingsverkeer deelnemen zonder mee te doen aan dit garantiestelsel. Dat betekent dat ook een veilige depositobank met een volledige dekking van reserves bij de centrale bank moet meebetalen aan deze verzekering.
Hervorm het depositogarantiestelsel
De aanbeveling van de WRR om een veilige spaarbank op te richten is een stap in de goede richting, maar het idee zal niet van de grond komen zo lang de spelregels niet veranderen. De voorbereidingen voor een Europees depositogarantiestelsel bieden een mooie gelegenheid om het speelveld geschikt te maken voor veilige spaarbanken. Banken waar je veilig je geld kunt stallen en betalingen kunt doen, zonder mee te betalen aan een garantiefonds voor banken die wél financiële risico’s nemen.
Door depositobanken een vrijstelling te geven voor het depositogarantiestelsel kun je een nieuw marktsegment bedienen van klanten die veiligheid belangrijker vinden dan rendement. Ook kan de introductie van depositobanken in heel Europa een bijdrage leveren aan de financiële stabiliteit. Het remt de kredietverlening af en dwingt kredietverlenende banken om minder risico’s te nemen. Zo valt er weer wat te kiezen voor de spaarder.
Vorige week publiceerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) haar langverwachte rapport over geldschepping. In het rapport werden verschillende adviezen aangereikt om het geldsysteem robuuster te maken. Een van de aanbevelingen van de denktank is de oprichting van een soort depositobank om de financiële sector meer diversiteit te geven. Een ander voorstel is om de fiscale stimulering van schuld te verminderen om de kredietverlening te beteugelen.
De aanbevelingen zijn nuttig, maar leverden niet de uitkomst op waar het burgerinitiatief Ons Geld op had gehoopt. Het idee om het geldstelsel radicaal om te gooien en de functie van geldschepping weg te halen bij commerciële banken werd wel besproken, maar niet serieus overwogen. De WRR noemt deze aanpassing te ingrijpend en te risicovol in een geglobaliseerde wereldeconomie. Niels Verduijn van Ons Geld schreef een reflectie op het rapport over geldschepping. Deze kunnen we nu alvast op Marketupdate publiceren.
Het WRR-rapport over geldschepping: een overwinning voor Ons Geld?
Donderdag 17 januari jl. was het dan eindelijk zover. Na bijna drie jaar onderzoek mochten we dan eindelijk het WRR-rapport over geldschepping in handen nemen. Onze verwachtingen waren niet hooggespannen. Iets wat in sommige opzichten maar goed is ook. De hoofdconclusie van het rapport is terughoudend en in die zin teleurstellend. Is er dan alleen maar teleurstelling? Zeker niet!
De probleemanalyse
Allereerst de probleemanalyse. De WRR erkent dat er in het huidige geldstelsel sprake is van ontspoorde private geldschepping als gevolg van een onbalans tussen publieke en private belangen. Daarmee sluit het aan op de probleemstelling die burgerinitiatief Ons Geld in Den Haag aan de orde heeft gesteld. Daarnaast erkent de WRR dat de uitleg van monetair beleid in introductieboeken economie niet klopt en dat de financiële sector, geld en schuld in het verleden in macro-economische modellen geen rol speelden. Iets waar Ons Geld in het verleden ook meerdere keren op gewezen heeft.
There is no alternative! Of toch wel?
Dat er op grote lijnen consensus is over het probleem is mooi, maar het zou veel mooier zijn indien er ook consensus is over de oplossing. Die is er slechts deels (hierover meer verderop in dit artikel). De WRR pleit namelijk niet voor een volledige overstap naar het geldsysteem zoals Ons Geld beoogt. Waar het rapport wel in slaagt is het doorbreken van het TINA-principe (there is no alternative; lees = er is geen alternatief mogelijk voor het huidige systeem). Een paar jaar geleden werden onze voorstellen door de gevestigde orde weggezet als ‘onzin’ en riepen bankierseconomen van de daken dat ‘schuldvrij’ geld niet bestaat. De onderzoekers van de WRR hebben geen last van dit soort vooringenomenheid. Het rapport beschrijft op een heldere manier hoe de hervormingsvoorstellen eruit zien en stelt net als Ons Geld dat geld niet per definitie schuld is (alhoewel geld ten allen tijden wel een claim is op de huidige en toekomstige productie). Ook benadrukken de onderzoekers dat het alternatief als inspiratiebron kan dienen voor hervormingen. Oftewel, wie het rapport op haar inhoud wil beoordelen dient zich niet blind te staren op de aanbevelingen!
Evenwichtig en eerlijk rapport
De evenwichtigheid van het rapport valt snel op . Zo begint het rapport met een eerlijke beschouwing van ons huidige geldstelsel. De onderzoekers stellen bijvoorbeeld dat er wel remmen zitten op de geldschepping, maar dat er van een begrenzing geen sprake is. En ook de extra financiële regelgeving en toezicht die na de crisis zijn ingesteld worden niet mooier gemaakt dan ze in werkelijkheid zijn. Hetzelfde geldt voor de analyse van het voorgestelde alternatieve geldsysteem. Dit gedeelte van het rapport is in feite een aaneenschakeling van hoor en wederhoor tussen voor- en tegenstanders en een aardige samenvatting van het gelddebat zoals deze de afgelopen jaren is gevoerd.
Het gelddebat gaat door!
Oke, leuk dat er consensus is over de probleemanalyse en dat men een objectieve vergelijking heeft gemaakt tussen beide geldsystemen, maar staan er ook aanbevelingen in waar de voorstanders van een alternatief geldsysteem iets aan hebben? Zeer zeker!
Digitale kluis: Stichting Ons Geld pleit voor een aantal geldhervormingen. Eén daarvan is het invoeren van een digitale kluis waar je je geld kunt bewaren zonder gedwongen te zijn het uit te lenen (aan een bank) en waarmee je op een snelle, veilige, goedkope (gratis?) en (semi)anonieme manier betalingen kunt doen1. Voor Ons Geld is het dan ook een enorme overwinning dat dit in lijn ligt met één van de aanbevelingen van het WRR-rapport. Hoera!
De WRR staat hier overigens niet alleen in 2 3 4 5. De invoering van een digitale kluis zou er ook voor zorgen dat het ideaal van stichting Ons Geld binnen handbereik komt, aangezien men daarmee deels de relevante IT bouwt voor een transitie naar een publiek geldsysteem. Dit kan weer een doorslaggevende rol spelen wanneer beleidsmakers in de (nabije) toekomst weer geconfronteerd worden met een financiële crisis en op zoek moeten naar nieuwe (verdergaande) oplossingen.
Mocht de digitale kluis daadwerkelijk (weer) op de politieke agenda komen te staan, dan is het voor het verloop van de maatschappelijke discussie cruciaal om te begrijpen dat de crux van een digitale kluis niet zit in publiek of privaat (wat als gevolg kan hebben dat ideologie de boventoon gaat voeren in het debat), maar dat er geen kredieten worden verstrek. De WRR stelt dat een veilige haven een disciplinerende werking zal hebben op de geldschepping door commerciële banken. Ons Geld benadrukt dat dit zeker het geval is indien dit gepaard gaat met het afschaffen van staatsgaranties aan private banken.2
De Commissie de Wit bepleitte in 2010 al voor scheidingsmaatregelen. Maar ondanks alle maatschappelijke en politieke debatten die hierover zijn gevoerd is hier niks van terecht gekomen. Oftewel, als we de digitale kluis willen realiseren, dan is er naast debat wellicht ook (een ludieke) actie nodig (meer informatie volgt nog!).
Helikoptergeld: Volgens de WRR is het nog maar de vraag of we de huidige problemen van het geldstelsel kunnen oplossen met de bestaande antwoorden. Bovendien hebben centrale banken alle instrumenten reeds ingezet. Daarom adviseert de WRR om nu de alternatieven te verkennen die nodig zijn of ter tafel kunnen komen bij een volgende financiële crisis:
Ook zegt de WRR dat er ‘extra inspanningen’ nodig zijn om de overmatige schuldgroei te temmen, aangezien zowel de publieke als private schulden sinds het uitbreken van de financiële crisis enkel zijn toegenomen. In dit licht is het interessant dat de WRR ‘helikoptergeld’ (ook wel people’s QE genoemd) als één van de maatregelen noemt die mogelijk ter tafel kan komen wanneer een nieuwe financiële crisis zich aandient. Iets waar Ons Geld in het verleden ook aandacht aan heeft besteed.
Stichting Ons Geld is niet perse voor of tegen de inzet van helikoptergeld (los van het feit dat je dit op tal van manieren kunt inzetten). Wel zijn we van mening dat als beleidsmakers vast blijven houden aan de huidige koers, de kans inderdaad bestaat dat de helikoptergeldkaart getrokken zal moeten worden en dat dit alleen daarom al de nodige aandacht en uitwerkingsmogelijkheden verdient. Tevens zou het ook een middel kunnen zijn om de publieke en private schulden naar een behapbaar niveau terug te dringen binnen het huidige geldstelsel:
Hoe nu verder?
Het Kamerdebat over geldschepping kreeg drie jaar geleden niet veel aandacht in de landelijke pers. Dit in tegenstelling tot de verschijning van het WRR-rapport (wat een gevolg is van dit Kamerdebat) waar de media wel massaal bovenop is gesprongen. Hier is Ons Geld natuurlijk enorm blij mee. Het onderwerp is nu echt gelegitimeerd. De politiek is nu aan zet. De regering zal binnen drie maanden met een kabinetsreactie komen. Uiteraard houden wij de vinger aan de pols en zullen wij onze vervolgstrategie zo snel mogelijk kenbaar maken. Ook hier hebben we uw hulp hard bij nodig. Blijf ons dus steunen of schrijf u net als ruim 120.000 anderen in voor onze nieuwsbrief en haak aan bij de geld(r)evolutie!
Klik hier om het WRR-rapport over geldschepping te lezen.
Klik hier om onze reactie op het rapport te lezen.
Mensen krijgen de mogelijkheid om de door commerciële banken geschapen euro-tegoeden over te boeken naar een digitaal grootboek. Dit digitale grootboek fungeert als een kadaster waarin we enkel bijhouden wie wat bezit. Betalingen hoeven dan niet via het Clearing & Settlement Mechanisme plaats te vinden. Een digitale kluis zou eventueel ook uit de algemene belastingen kunnen worden gefinancierd, en dus kosteloos aangeboden (maar dat is een politieke afweging).
Niels Verduijn speurt zeer gedreven het internet af op zoek naar alles wat te maken heeft met het geldscheppingsproces en het geldstelsel. Beheert het Facebook-account van Ons Geld. Sinds 2013 bij de oprichting van Stichting Ons Geld betrokken.
Op dinsdagavond 22 november organiseert het Sustainable Finance Lab een nieuw debat over het thema geldschepping. Tijdens deze avond zullen experts uit Nederland en uit het Verenigd Koninkrijk dit onderwerp vanuit verschillende invalshoeken belichten. Martin Wolf van de Financial Times zal een pleidooi houden voor een systeem op basis van publieke geldschepping. Daarover publiceerde Wolf eind vorig jaar het boek ‘The Shifts and Shocks‘.
Tijdens de avond van het Sustainable Finance Lab zullen ook verschillende Nederlandse experts een bijdrage leveren aan het debat, zoals hoogleraar Klaas van Egmond van de Universiteit Utrecht, hoogleraar Arnoud Boot van de Universiteit van Amsterdam en bankiers Wim Boonstra (Rabobank) en Teunis Brosens (ING).
De avond vindt plaats in de Concertzaal van Felix Meritis in Amsterdam van 20.00 tot 22.00, de voertaal is Engels. Kaarten kunnen worden besteld via de website van Felix Meritis en kosten 15 euro. Vanwege de grote belangstelling wordt aangeraden uw kaarten snel te bestellen.
Sustainable Finance Lab over geldschepping in Felix Meritis op 22 november 2016
Door: Martijn Jeroen van der Linden, 21 oktober 2015
In een recent artikel bij FD stelt de heer Boonstra terecht dat commerciële banken geldscheppende instellingen zijn. Als een bank krediet verleent komt daardoor meer giraal geld in omloop. Ook merkt Boonstra op dat dit geen nieuw inzicht is. Dit klopt.
Echter, diverse economen beweren dat veel economieboeken geld(creatie) en bankieren vaak onnauwkeurig, en zelfs onjuist beschrijven (o.a. Goodhart (1984), Turner (2013), Coe & Pettifor (2014), Werner (2014) en Turner (2015).
Vorig jaar bevestigde ook de Bank of England dit:
“rather than banks lending out deposits that are placed with them, the act of lending creates deposits — the reverse of the sequence typically described in textbooks” (McLeay e.a. 2014).
Misverstanden
Vervolgens stelt de heer Boonstra dat er veel misverstanden zijn. Ook dit klopt. Verschillende onderzoek (Cobden 2010, Dods 2014, Nietlisbach 2015) tonen aan dat financiële geletterdheid laag is in Europese landen. Zo denkt 73% van de Zwitsers ten onrechte dat de Zwitserse staat en/of centrale bank al het geld creëert en weet slechts 12% van de Britse parlementsleden dat bankleningen nieuw geld creëren, 71% denkt ten onrechte dat de overheid al het geld schept. Er zijn geen aanwijzingen dat financiële geletterdheid in Nederland en andere Europese landen hoger is.
Dan stelt de heer Boonstra dat banken een passieve rol spelen in het geldscheppingsproces. Dit is twijfelachtig. Het klopt dat het geldschepping begint met vraag naar geld. Maar in welke mate wordt deze vraag gestimuleerd door winst maximaliserende banken? Accountmanagers bij banken worden bijvoorbeeld vaak beloond op basis van verkochte kredieten. Er is dus wel degelijk een drang om (te veel) kredieten te verstrekken.
Uit onderzoek blijkt dat er de afgelopen decennia met name geld gecreëerd is uit krediet voor niet-productieve investeringen, zoals huizen en financiële activa. De geldhoeveelheid ademde dus niet mee met de economie, zoals de heer Boonstra stelt. Inflatie in huizenprijzen en aandelenkoersen is de norm geworden.
In de 21ste eeuw dwingt digitalisering ons geld, krediet en bankieren opnieuw te overdenken. In het industriële tijdperk was bankieren vrij simpel. Banken financierden kapitaalintensieve lange termijn projecten en overbrugden mismatches tussen spaarders en leners. Overheden zorgden voor regelgeving en implementeerden depositogarantiestelsels om bank runs te voorkomen. Krediet was immobiel, geld was grotendeels chartaal (cash) en bankbalansen waren simpel. De digitale revolutie heeft dit veranderd. Kredieten worden tegenwoordig op grote schaal verknipt, verpakt en verhandeld en zijn daardoor zeer mobiel. Geld is grotendeels giraal. En bankbalansen zijn complex. Bankieren is losgemaakt van afzonderlijke bankbalansen. Hierdoor wordt toezicht steeds complexer en is toezicht op bijvoorbeeld kapitaalratio’s niet langer zinvol.
Burgerinitiatief Ons Geld
Burgerinitiatief Ons Geld stelt voor gebruik te maken van de mogelijkheden die ICT en digitalisering bieden en het geldsysteem en kredietsysteem van elkaar te splitsen. In het verleden hebben zowel vrije-markteconomen als meer staat-georiënteerde economen op basis van economische argumenten hetzelfde voorgesteld (o.a. Irving Fischer en Milton Friedman; zie Lainà (2015) voor historisch overzicht).
In de jaren na de beurscrash van 1929 stond monetaire hervorming zelfs hoog op de politieke agenda in de Verenigde Staten. Onder andere door bestuurlijke blunders, een slecht geïnformeerd publiek en bankenlobby werd in 1933 echter gekozen voor de Glass-Steagall Act (Phillips, 1992).
Wij denken dat in de 21ste eeuw door een vierde macht uitgegeven digitaal chartaal geld kansen biedt en wij zijn hierin niet alleen. De Bank of England onderzoekt momenteel central-bank issued digital currency en een mogelijke transitie van credit-based money naar token-based money. Burgerinitiatief Ons Geld pleit voor actie en stelt voor schuldvrij geld te introduceren en banken een intermediërende rol te geven.
Onderzoek van onder andere Yamaguchi (2011), Benes & Kumhof (2012, 2013) en de Vries & van Egmond (2014) laat zien dat dergelijke hervorming niet alleen leidt tot grotere stabiliteit, maar ook tot een afname van publieke en private schulden en productiviteitsgroei. Bovendien kan het depositogarantiestelsel worden afgeschaft.
Tot slot, de heer Boonstra merkt terecht op dat de afdeling geldschepping niet bestaat bij banken. Hierdoor is er momenteel geen coördinatie. Burgerinitiatief Ons Geld vindt dit problematisch en stelt dat coördinatie juist nodig is om prijsstabiliteit, in onze ogen een publiek goed, te realiseren.
Martijn Jeroen van der Linden
Onderzoeker en promovendus TU Delft/ Economie van Technologie & Informatie, mede-initiatiefnemer burgerinitiatief Ons Geld.Bron: Ons Geld
Turner, Adair (2015). Between Debt and the Devil. Princeton: University Press.
Werner, Richard A. (2014). Can banks individually create money out of nothing? The theories and the empirical evidence. International Review of Financial Analysis 36 pp. 1-19.
