Centrale banken hebben sinds het uitbreken van de crisis op grote schaal staatsobligaties opgekocht om de rente omlaag te drukken. De Federal Reserve was de eerste centrale bank die begon met het omstreden beleid van ‘quantitative easing’, maar inmiddels hebben alle grote centrale banken dit voorbeeld overgenomen en schuldpapier van de overheid op de balans geplaatst. Het meest extreme voorbeeld daarvan is Japan, waar inmiddels 44% van de totale staatsschuld in handen is van de eigen centrale bank. Daarmee heeft de centrale bank een grote rol in de financiering van de tekorten van de Japanse overheid.
In andere delen van de wereld leunen overheden ook steeds meer op hun eigen centrale bank. Zo hebben ook de Bank of England (28%), de Zweedse Riksbank (25%) en de ECB (23%) een groot deel van het schuldpapier van de betreffende overheden in handen. De Federal Reserve heeft zich nog het beste weten in te houden, want deze centrale bank heeft ‘slechts’ 18% van de totale staatsschuld van de Amerikaanse overheid op haar balans staan.
Centrale banken financieren steeds meer tekorten van overheden (Bron: Citi, via twitter)
De extreem lage rente die centrale banken nu al tien jaar hanteren om de economie te stimuleren blijkt vooral gunstig uit te pakken voor grote bedrijven en zeer vermogende particulieren, zo schrijft de Financial Times. Terwijl centrale banken graag beweren dat ze de economie en de arbeidsmarkt willen ondersteunen blijken ze met hun beleid vooral de kloof tussen arm en rijk te vergroten.
Grote bedrijven maken namelijk gebruik van de extreem lage rente door enorme bedragen te lenen en dat geld te gebruiken om eigen aandelen in te kopen. Dat geld gaat niet naar productieve investeringen in het bedrijf, maar naar een verhoging van de aandeelhouderswaarde. Door het inkopen van eigen aandelen stijgt immers de winst per aandeel, waardoor de waardering van deze aandelen omhoog schiet. Als je dan beseft dat 80% van de aandelen in handen is van de rijkste 20% van de bevolking, kan zie je ook hoe de lage rente vooral de meest vermogende mensen helpt.
De lagere inkomens komen door de extreem lage rente in de verleiding meer geld te lenen of eerder een eigen huis te kopen. Dat laatste heeft vooral een prijsopdrijvend effect op de woningmarkt, waardoor de woonlasten uiteindelijk toch niet lager worden en men zich alleen maar dieper in de schulden heeft gestoken. Centrale banken gedragen zich dus – bedoeld of onbedoeld – vooral als bankiers voor de rijken.
Lage rente heeft vooral de aandeelhouders van bedrijven geholpen (Grafiek van de Financial Times)
Minder dan tien jaar na de grote Griekse schuldencrisis staan beleggers weer in de rij om geld uit te lenen. Vorige week haalde de Griekse regering een bedrag van €3 miljard op met de uitgifte van 5-jaars obligaties, terwijl beleggers zich voor in totaal €6,5 miljard hadden ingeschreven. De vraag was dus meer dan twee keer zo groot als het aanbod, terwijl het Griekse schuldpapier tijdens de Europese schuldencrisis nog zo goed als onverkoopbaar was.
In een zoektocht naar rendement nemen obligatiebeleggers steeds meer risico, wat betekent dat ze voor een paar procent extra rente zelfs weer geld durven uit te lenen aan de Griekse regering. Het succes van deze obligatieveiling dankt Griekenland natuurlijk ook aan het positieve sentiment in de Eurozone en opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank, waardoor het aanbod van nieuw schuldpapier significant is afgenomen en de rente bijzonder laag is.
‘Afsluiting van een hoofdstuk’
Volgens de Griekse premies Alexis Tsipras was deze succesvolle obligatieveiling de meest significante stap in het afsluiten van een onplezierig hoofdstuk, waarin Griekenland nog volledig was overgeleverd aan de Trojka van de ECB, de Europese Commissie en het IMF. Toch is die conclusie misschien wat voorbarig, want na de laatste obligatieveiling in 2014 kwam Griekenland toch weer in de problemen. In de zomer van 2015 miste het land zelfs een aflossing van schuld bij het IMF, waarna een nieuw reddingsplan van €86 miljard op tafel kwam om de Griekse regering weer een paar jaar overeind te houden.
De Griekse regering heeft na jaren van tekorten eindelijk haar begroting weer op orde, maar dat wil niet zeggen dat het met de private sector ook goed gaat. De werkloosheid daalt weliswaar, maar is nog steeds veel hoger dan in andere Eurolanden. Ook groeit de economie door alle bezuinigingen en hervormingen nauwelijks. Zijn beleggers te optimistisch of hebben ze gewoon een erg kort geheugen?
Beleggers die wachten op een correctie van de aandelenmarkt kunnen beter naar de obligatiemarkt kijken, omdat daar de echte bubbel zit. Dat zegt Greenspan in een interview met Bloomberg. Hij verwacht dat de rente binnenkort weer zal stijgen, waardoor de waarderingen van zowel aandelen als obligaties sterk zullen dalen. Ook voorziet hij een periode van stagflatie door het uitblijven van sterke economische groei en het oplopen van de inflatie.
“De reële lange termijn rente is op dit moment naar alle maatstaven veel te laag en daarom onhoudbaar. We zitten in een bubbel en die zit niet in aandelenkoersen, maar in de koersen van obligaties. Dit is nog niet ingeprijsd in de markt. Het echte probleem is dat zodra de obligatiemarkt crasht, de lange termijn rente zal gaan stijgen.”
Stijgende rente
De consensus onder beleggers op Wall Street is dat de rente nog een lange tijd erg laag zal blijven, maar daar is Greenspan minder zeker van. Hij verwacht dat het terugschroeven van het stimulerende beleid door verschillende centrale banken wereldwijd niet zonder gevolgen zal blijven voor de obligatiemarkt. Amerikaanse aandelen zijn op dit moment nog steeds zeer aantrekkelijk gewaardeerd in vergelijking met obligaties, om de simpele reden dat het verwachte rendement veel hoger ligt.
Voor een 10-jaars staatslening met inflatiecorrectie krijg je als belegger op dit moment slechts 0,47% rendement, terwijl de winsten van bedrijven in de S&P 500 index rond de 4,7% liggen. De winstgevendheid van de grote Amerikaanse bedrijven is op dit moment 21% hoger dan het gemiddelde van de afgelopen twintig jaar. Dat rechtvaardigt volgens Bloomberg een hoge koers/winst verhouding die bijna terug is op het hoogtepunt van voor de financiële crisis. Obligaties daarentegen zijn gewaardeerd alsof de rente nog heel lang laag zal blijven, terwijl dat scenario volgens de oud-centraal bankier zeer onwaarschijnlijk is.
Stagflatie
Volgens voormalig Federal Reserve voorzitter Alan Greenspan zal de Amerikaanse economie de komende jaren gebukt gaan onder een combinatie van zwakke economische groei en een oplopende inflatie. In het gesprek met Bloomberg zegt hij dat er een einde is gekomen aan het tijdperk waarin de economie langzaam groeide, maar ook de inflatie nog verwaarloosbaar laag was. Daarmee stevenen we volgens hem af op een herhaling van de stagflatie in de jaren ’70.
“We zitten sinds 2008 in een periode van stagnatie als gevolg van een scherpe daling van zowel de kapitaalinvesteringen als de productiviteitsgroei, maar nu dreigt er stagflatie te ontstaan. We zijn op weg naar een nieuwe fase van de economie, naar een stagflatie zoals we die sinds de jaren ’70 niet meer hebben meegemaakt. Dit is niet goed voor de prijzen van financiële activa.”
Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
De overheden van alle Eurolanden hebben sinds 2008 in totaal bijna €1 biljoen aan rente bespaard dankzij de extreem lage rente en het opkoopprogramma van de ECB, zo concludeert de Duitse Bundesbank. Volgens de Duitse centrale bank hebben overheden de afgelopen jaren enorm geprofiteerd van de lage rente, met besparingen die in sommige landen zijn opgelopen tot in totaal 10% van het bbp.
De grootste profiteur van het ruime monetaire beleid van de Europese Centrale Bank is Italië. Dit land wist in de periode van 2008 tot en met 2016 dankzij de extreem lage rente een totale besparing van meer dan 10% van het bbp te realiseren. Ook Nederland, Oostenrijk en Frankrijk profiteerden aanzienlijk van het rentebeleid van de ECB.
Handelt ECB in strijd met mandaat?
Uit de berekeningen van de Bundesbank kunnen we concluderen dat de ECB met haar monetaire beleid inderdaad overheden heeft geholpen, wat eigenlijk in strijd is met het mandaat waarmee de centrale bank is opgericht. Met het opkopen van staatsobligaties en het kunstmatig verlagen van de rente heeft de ECB indirect haar ‘no bail-out’ clausule geschonden.
De Bundesbank waarschuwt overheden om op tijd orde op zaken te zetten en reserveringen te maken voor het geval de rente weer gaat stijgen. De kans is groot dat de ECB later dit jaar haar stimuleringsprogramma zal afbouwen. Als dat gebeurt zal de obligatiemarkt waarschijnlijk weer meer onderscheid maken tussen de kredietwaardigheid van de verschillende Eurolanden.
Overheden hebben €1 biljoen aan rente bespaard dankzij beleid ECB (Grafiek via Bloomberg)
De huizenprijzen in Nederland zitten weer in een stijgende lijn en in verschillende stedelijke gebieden is er zelfs sprake van oververhitting op de woningmarkt. Door de extreem lage rente en het positieve sentiment worden er weer volop hypotheken verstrekt, waardoor potentiële huizenkopers met nog grotere bedragen tegen elkaar op kunnen bieden om een huis te kopen. Een groot probleem, want door de hoge huizenprijzen wordt het steeds duurder om in Nederland te wonen.
De volgende grafiek laat zien dat de huizenprijzen sinds 1970 veel harder zijn gestegen dan het gemiddelde inkomen. Vergelijken we de laatste cijfers uit 2016 met die van 1970, dan zien we dat de gemiddelde prijs van een woning elf keer zo hoog geworden is. Ter vergelijking, het inkomen ging in dezelfde periode zes keer over de kop. In minder dan een halve eeuw tijd werden huizen in verhouding tot wat de gemiddelde Nederlander verdient dus bijna twee keer zo duur.
Huizenprijzen zijn bijna twee keer zo hard gestegen als het gemiddelde inkomen (Bron: CBS, grafiek via @WouterHupkes)
Waarom stijgen de huizenprijzen?
De ongekende stijging van de huizenprijzen heeft twee belangrijke oorzaken. De eerste is de daling van de rente over de afgelopen dertig jaar, waardoor je bij dezelfde maandlasten een steeds hoger bedrag kunt lenen. De wet van vraag en aanbod leert dat als het aanbod van woningen gelijk blijft en je huizenkopers meer geld geeft, dat daardoor de prijzen van woningen uiteindelijk zullen stijgen.
In de jaren negentig werd de stijging van de huizenprijzen versterkt door financiële deregulering. Banken kregen van de politiek en van de toezichthouder meer ruimte om nieuwe hypotheekvormen te bedenken, waarbij huizenkopers nog meer geld konden lenen.
Met de introductie van aflossingsvrije hypotheken en beleggingshypotheken kon de maximale leencapaciteit van de consument nog verder worden opgerekt, waardoor men zich nog dieper in de schulden kon en moest steken voor een eigen huis. Daardoor zijn we nu in een situatie terechtgekomen we niet meer gemakkelijk uit kunnen ontsnappen.
Het tijdperk waarin centrale banken de economie stimuleren loopt ten einde, zo schrijft miljardair en hedgefondsmanager Ray Dalio. Na negen jaar van bijna onbeperkte monetaire stimulering moet de wereldeconomie zich nu voorbereiden op een nieuw tijdperk, waarin centrale banken minder ondersteuning zullen geven.
Volgens de fondsbeheerder van Bridgewater Associates, het grootste hedgefonds ter wereld, moeten hedgefondsen en vermogensbeheerders op de spreekwoordelijke muziek blijven dansen, maar is het wel raadzaam om “dichter bij de uitgang te staan en alles goed in de gaten te houden”.
Volgens Ray Dalio hebben verschillende centrale banken inmiddels duidelijke signalen afgegeven dat de stimulering afgebouwd zal worden, waarmee een einde komt aan een periode van negen jaar waarin ze de rente alleen maar verder omlaag drukten en de geldkraan wagenwijd opendraaiden om de economie te ondersteunen.
Koersverandering centrale banken
De Federal Reserve heeft niet alleen een aantal renteverhogingen doorgevoerd, ook heeft ze haar plannen kenbaar gemaakt om de balans te verkleinen door staatsobligaties terug op de markt te brengen. Dat zal de lange rente in de Verenigde Staten verder doen stijgen. Ook andere centrale banken willen op korte termijn een andere monetaire koers gaan varen.
Hedgefondsmanager Dalio verwijst naar de toespraak van Draghi van ruim een week geleden, waaruit bleek dat ook de ECB bereid is het stimuleringsprogramma af te bouwen. Ook aan de andere kant van de wereld hangt er verandering in de lucht, want de Bank of Japan koopt de laatste maanden aanzienlijk minder staatsobligaties op. Daardoor is ook de lange rente in Japan weer wat verder opgelopen.
Centrale banken hebben jarenlang vastgehouden aan een ongekend ruim monetair beleid, maar nu de aandelenkoersen in verschillende landen weer op recordhoogte staan en nieuwe financiële bubbels dreigen te ontstaan vinden ze het mooi geweest. Door de geldkraan nu langzaam maar zeker dicht te draaien proberen centrale bankiers een oververhitting van de economie te voorkomen, maar de praktijk leert ons dat dit vroeg of laat meestal fout gaat. Daarover zegt Ray Dalio het volgende:
“Dit is het begin van de neergaande fase van de economische cyclus, waarin centrale banken het monetaire beleid proberen af te bouwen in een tempo dat precies goed is om de economische groei en de inflatie op het gewenste niveau te houden. Daarbij gaan ze vroeg of laat in de fout, waardoor de volgende crisis uitbreekt.”
Stijging rente
Een stijging van de rente kan een zeer grote impact hebben op huishoudens, bedrijven en overheden. De afgelopen jaren kon iedereen tegen een extreem lage rente geld lenen, met als gevolg dat de wereldwijde schulden tot een recordniveau van $217 biljoen stegen.
Een stijging van rente betekent dat het duurder wordt om die schulden te financieren, wat de economische groei in gevaar kan brengen. Denk bijvoorbeeld aan huishoudens die door de stijging van de hypotheekrente hogere maandlasten krijgen of geen huis meer kunnen kopen. Ook voor overheden wordt het dan duurder om te lenen, wat tot gevolg kan hebben dat de belastingen verder omhoog moeten.
Ray Dalio voorziet koerswijziging centrale banken (Bron: Bloomberg)
Het Zwitserse UBS raadt haar klanten aan goud te kopen als de prijs verder zakt tot ongeveer $1.200 per troy ounce. Analist Wayne Gordon verwacht dat de reële rente op korte termijn zijwaarts zal bewegen, waardoor de goudprijs rond het huidige prijsniveau van $1.200 tot $1.300 per troy ounce zal blijven schommelen. Daarmee is het volgens hem interessant om goud te kopen bij een koers van ongeveer $1.200 per troy ounce en winst te nemen als de prijs weer naar een niveau van $1.300 per troy ounce stijgt.
In het eerste kwartaal van dit jaar steeg de goudprijs nog met 9% door oplopende geopolitieke spanningen en onzekerheid over de verkiezingen in Europa. Maar nu een aantal van die verkiezingen achter de rug zijn en centrale banken hun voornemens hebben uitgesproken om de rente te verhogen is de goudprijs weer in een neerwaartse trend terechtgekomen. Door de waardestijging van de euro ten opzichte van de dollar staat de goudprijs in onze valuta momenteel zelfs lager dan begin dit jaar.
Tegen de huidige waardering is goud volgens UBS erg interessant als een vorm van hedge in de beleggingsportefeuille. Zeker als de arbeidsmarkt en de economie in de Verenigde Staten dit jaar toch weinig verbetering laten zien, aldus de analist van UBS.
Goudprijs stabiliseert
Op dit moment houden de positieve en de negatieve invloeden op de goudprijs elkaar nog in evenwicht. Een nieuwe renteverhoging door de Federal Reserve en het voornemen van de ECB om het stimuleringsprogramma af te bouwen hebben gezorgd voor een sterke stijging van de rente op staatsobligaties. Zo leveren Duitse 10-jaars leningen op het moment van schrijven een rendement van een half procent, terwijl het rendement vorig jaar geleden nog negatief was. Ook loopt de rente op Amerikaanse staatsobligaties de laatste maanden weer verder op.
Een stijging van de rente is op zichzelf meestal ongunstig voor goud, maar als tegelijkertijd ook de inflatie oploopt wordt dat effect weer teniet gedaan. Daarom kijken beleggers bij voorkeur naar de ontwikkeling van de reële rente, de rente na correctie voor geldontwaarding. Dat de goudprijs daar sterk op reageert blijkt ook wel uit de volgende grafiek, die de omgekeerde relatie tussen goud en Amerikaanse staatsobligaties laat zien.
Ontwikkeling goudprijs versus Amerikaanse 10-jaars rente (Bron: Bloomberg)
De ECB loopt de laatste maanden tegen de grenzen van haar eigen stimuleringsprogramma aan, want uit de meest recente data van de centrale bank blijkt dat er de laatste maanden al minder Duitse, Nederlandse en Finse staatsobligaties worden opgekocht.
De centrale bank hanteert normaal gesproken een verdeelsleutel om te bepalen hoeveel staatsobligaties ze van alle eurolanden opkoopt, maar door een schaarste aan schuldpapier koopt de centrale bank al enige tijd te weinig staatsobligaties van Finland (sinds 6 maanden), Duitsland (sinds 3 maanden) en Nederland (sinds 2 maanden).
ECB koopt nu al minder staatsobligaties van Duitsland, Nederland en Finland (Bron: Bloomberg, via Holger Schaepitz)
ECB loopt tegen grens aan
ABN Amro schrijft in een toelichting dat de ECB niet meer dan 33% van de nieuwe obligaties van landen mag opkopen en dat die limiet in de hierboven genoemde landen al bereikt is. Om toch het quotum van €60 miljard per maand te halen koopt de centrale bank nu extra schuldpapier op van andere landen als Oostenrijk, België, Frankrijk en Italië.
Het is de vraag hoe de ECB dit probleem gaat oplossen. Ze kan natuurlijk meer obligaties van andere landen blijven kopen, maar op een gegeven moment zal daar ook het maximum van 33% bereikt worden. Is dat de reden waarom de centrale bank later dit jaar haar opkoopprogramma wil afbouwen?
Meer dan €1.600 miljard
Sinds het begin van het stimuleringsprogramma in maart 2015 heeft de ECB samen met alle nationale centrale banken in de Eurozone al meer dan €1.600 miljard aan staatsobligaties opgekocht. Door staatsobligaties op te kopen bleef de rente laag, zodat het voor bedrijven en consumenten aantrekkelijker werd om meer te lenen.
Toch lijkt het tijdperk van extreem lage rente voorbij, want sinds de verkiezing van Trump zijn de rentes op 10-jaars leningen van de Verenigde Staten, Duitsland en Japan weer sterk toegenomen. Beleggers anticiperen op de verwachting van een hogere inflatie en een minder ruim monetair beleid door centrale banken.
Rente op staatsobligaties loopt alweer op (Via Holger Schaepitz)
Volgens Draghi is het streven naar een beetje inflatie niet slecht, omdat het de schuldenaren bevoordeelt ten opzichte van de spaarders. Op die manier levert de centrale bank naar eigen zeggen een bijdrage aan het verkleinen van de vermogensongelijkheid. Hij deed deze uitspraken bij de Universiteit van Lissabon, waar hij verschillende vragen van studenten beantwoordde. Onder de video staan de belangrijkste vragen uitgewerkt.
Waarom is de ECB niet tegelijkertijd met de Fed begonnen met QE?
Dit is geen makkelijke vraag om te beantwoorden. Mijn antwoord is daarom wat langer dan we allebei zouden willen.
Er zijn veel verschillen tussen de VS en de Eurozone en in de manier waarop de crisis zich in verschillende delen van de wereld ontwikkelde. Eind 2007 begon de sub-prime crisis. De ECB en de Fed reageerden toen op dezelfde manier, namelijk met een sterke uitbreiding van de beschikbare liquiditeit. Maar we ontdekten al snel dat dat nog maar het begin van de crisis was. Een jaar lang gebeurde er niks, totdat in 2009 de grote bail-outs kwamen in de VS en we realiseerden dat de giftige leningen ook veel banken in Europa hadden besmet.
De val van Lehman Brothers was een keerpunt. De VS is anders dan de Eurozone in de zin dat de financiering grotendeels marktgebaseerd is. De Eurozone is een bank-gebaseerde economie, waar 80% van de financiering via banken gaat. In de VS is dat slechts 30%. Dit is het eerste grote verschil tussen beide situaties.
De Fed bracht de rente naar nul en begon met QE, omdat er geen andere instrumenten meer over waren. De negatieve effecten bleven zich in die tijd ontwikkelen in de VS. In de Eurozone gebeurde wat anders. De toename van onzekerheid raakte overheden die niet voorbereid waren. Die werden gekenmerkt door hoge schuldniveaus, weinig hervormingen, zwakke budgetten… zo veranderde de crisis in een crisis in staatsobligaties.
In 2010 gebeurde er iets wat alles veranderde. We waren gewend dat staatsobligaties risicovrij waren. Alle andere theorieën waren op deze aanname gebaseerd. In 2010 bleken staatsobligaties opeens niet meer risicovrij, waardoor het hele plaatje van risico’s veranderde in de Eurozone. Veel van onze banken hadden veel staatsobligaties op hun balans, waardoor de crisis evolueerde in een bankencrisis. Daarom begon de ECB in 2010 met een gereduceerde versie van QE, namelijk het SMP programma. Daarmee probeerden we de obligatiemarkt te ondersteunen om die grote veranderingen in rente en obligatiekoersen op te vangen.
In 2011 daalde de liquiditeit in het bankwezen substantieel, waardoor de ECB besloot LTRO te starten. Dat was onbeperkte liquiditeit voor banken tegen een zeer gunstige condities en voor een ongekend lange termijn van vier jaar. Iedereen dacht dat daarmee de banken voldoende ondersteund waren en dat daarmee grootschalige falen van banken voorkomen kon worden.
Dat werkte ook een paar maanden, maar toen kwam de obligatiecrisis over en begonnen we met OMT. Dat programma had in omvang veel groter kunnen zijn, maar dat was het niet omdat de markt had ingezien dat er niet langer een risico bestond dat de euro zou omvallen. Toen verbeterden de marktomstandigheden substantieel. Sindsdien zijn er 2 miljoen nieuwe banen gecreëerd in de Eurozone. Het herstel was op dat moment al begonnen, langzaam maar constant.
Toen die bankencrisis was gaan liggen en de fragmentatie in Europa verminderde zagen we een nieuw risico van deflatie. En dat is waarom de ECB net als de Fed begon met QE. De les is dat beide instituten op verschillende manieren reageerden op verschillende omstandigheden.
Bij de Federal Reserve – in een marktgebaseerde economie – greep men in via de open markt, namelijk met het opkopen van staatsobligaties en het verstrekken van liquiditeit of met het verkopen van staatsobligaties en het terughalen van liquiditeit. Bij de ECB – actief in een bankgebaseerde economie – ging dat via de banken. Beide instituten hebben gedurende de crisis hun beleid veranderd. De Fed schakelde meer over op herfinancieringen, terwijl de ECB begon met het opkopen van obligaties. De ECB introduceerde daarnaast ook een ander instrument, namelijk negatieve rente. Daar moet ik het voor dit moment bij laten…
Kan inkomensongelijkheid een bedreiging vormen voor de financiële stabiliteit?
Door globalisering en wereldwijde concurrentie en verspreiding van technologie is er ongekend veel welvaart gecreëerd, maar tegelijkertijd is er ook een grote groep mensen die niet (voldoende) profiteert van deze verbeteringen. Deze mensen delen niet mee, kunnen bijvoorbeeld geen auto of huis kopen. Dat is inderdaad niet goed voor de financiële stabiliteit en de samenleving.
Wat kan de ECB daaraan doen? Volgens Draghi is het goed om een beetje inflatie na te streven, omdat dat gunstiger is voor de schuldenaren dan voor de spaarders. Daarmee wordt de ongelijkheid verzacht. Daar komt bij dat de jonge generatie vaak de schuldenaren zijn, terwijl de oudere generatie over het algemeen besparingen hebben.
De belangrijkste veroorzaker van ongelijkheid is werkloosheid. Juist dat is belangrijk om aan te pakken, bijvoorbeeld met investeringen in onderwijs en technologische kennis. Maar het is niet de taak voor mij als gouverneur van de centrale banken om te beslissen welk beleid men zou moeten voeren.
Doet de ECB voldoende om te voorkomen dat baantjes naar elkaar toegespeeld worden?
Centrale banken hebben vertrouwen nodig en om dat vertrouwen te winnen moeten ze duidelijk communiceren en verantwoording afleggen. Daar hebben alle centrale banken verbetering in aangebracht, niet alleen de ECB. Tot midden jaren negentig veranderde de Federal Reserve de rente zonder daar iemand over te informeren. Mensen moesten daar via de markt maar achter zien te komen.
De ECB is van begin af aan al opgezet vanuit het idee van transparantie. Denk aan de persconferenties na elk rentebesluit, interviews, verhoren en onderzoeken. We gaan door met deze traditie en breiden dit zelfs uit. Ook deze bijeenkomst bijvoorbeeld, alles wordt uitgezonden. Dat is allemaal heel transparant.
Voor wat betreft belangenverstrengeling. Sinds 2015 geven we inzicht in wat we bespreken. Mijn dagboeken en de ontmoetingen die wij hebben worden ook met enige regelmatig gepubliceerd. Ook wijzen we heel veel uitnodigingen af, omdat die van buitenaf gezien kunnen worden als een vorm van belangenverstrengeling of die afwijken van datgene wat mensen van een centrale bank verwachten. Ik denk dus dat we het oké doen, al kan het natuurlijk altijd beter. We leren van kritiek en passen onze procedures aan als we vinden dat de kritiek terecht is.
Maakt de lage rente het voor millennials niet onmogelijk vermogen op te bouwen?
Als eerste is het de vraag over welke millennials het gaat. Diegene die dankzij het beleid van de ECB een baan hebben kunnen vinden zullen waarschijnlijk blij zijn met dit beleid. Er zijn ook millennials die geld sparen of die ouders hebben die geld hebben.
Ik heb het al vaak gezegd en zal het nog eens herhalen, besparingen komen van groei. Als er geen groei is zijn er ook geen besparingen. De rente moet op dit moment wel laag zijn om groei te krijgen. Wanneer die groei eenmaal komt en de inflatie richting de doelstelling gaat zal de rente ook toenemen en krijgen spaarders hun rendement. Maar als we de rente op het verkeerde moment verhogen krijgen we een recessie en daar wordt niemand beter van. Spaarders en schuldenaren niet.
Millennials zijn vaak nog te jong om een huis te kopen, maar voor de iets oudere groep is de lage rente gunstig voor de hypotheek. We moeten dus geduldig zijn, de rente zal op termijn wel weer herstellen.
Zie je de lage productiviteitsgroei van de laatste jaren als een korte termijn fenomeen of een langere trend?
Dat is een lastige vraag waar veel verschillende visies op zijn. De cyclische daling van de economische productiviteit begon al ruim voor de grote financiële crisis. Tijdens de crisis daalde de kredietverlening en de investeringen en daalden ook de verwachtingen ten aanzien van de economische groei. Maar ook belangrijk voor productiviteitsgroei is een optimale verspreiding van nieuwe technologieën.
Gaat de ECB meer investeren in fintech?
De ECB ondersteunt fintech. We zijn het afgelopen anderhalf jaar met verschillende projecten begonnen. De meest recente is instant payment, een technologie waarmee iedereen 24 uur per dag en 365 dagen per jaar direct betalingen kan doen. Ook ondersteunen we de distributed ledger technologie, een zeer belangrijke ontwikkeling waarmee je informatie op decentrale manier kunt opslaan.
We besteden hier om verschillende redenen veel aandacht aan. Ten eerste omdat ze het financiële systeem kunnen versterken tegen cyberaanvallen. De andere reden is dat cybermisdaad een grote dreiging is voor financiële stabiliteit en dat toezichthouders hier meer en meer op zullen gaan inspelen. Daar is tijdens de laatste G7 top ook veel over gesproken.
De afgelopen tien jaar heeft Portugal bijna €10 miljard aan bail-outs verstrekt. Wat is er de laatste jaren gedaan om te voorkomen dat er weer belastinggeld naar banken gaat?
In het verleden werd er inderdaad belastinggeld gebruikt om aandeelhouders, obligatiehouders en spaarders van banken te compenseren. In reactie op deze ontwikkeling heeft de Europese Unie de Banking Resolution aangenomen, waarmee het veel moeilijker is geworden om voor een bail-out in aanmerking te komen.
Als er weer een nieuwe bankencrisis komt zal eerst worden gekeken naar de bail-in van aandeelhouders en bepaalde categorieën van obligatiehouders. Als dat niet genoeg is zal dat worden aangevuld met een speciaal fonds. Het doel van de bail-in is dat het gebruik van belastinggeld wordt geminimaliseerd, maar dat tegelijkertijd ook wordt voorkomen dat activiteiten van banken worden stopgezet, met alle verliezen die daaruit voortkomen.
Het is nog te vroeg om te zeggen dat er niet meer belastinggeld naar het redden van banken gaat. Banken moeten nu meer middelen opzij zetten om toekomstige verliezen op te vangen.
Hoe kan de ECB beleid voeren als de lidstaten allemaal in een andere fase van de economische cyclus zitten en om die reden allemaal misschien een ander beleid nodig hebben?
We hebben niet allemaal verschillende landen, maar één Eurozone. Ons beleid is voor de hele Eurozone. Om een meer inhoudelijk antwoord te geven, laat mij eens de vergelijking maken met de Verenigde Staten. In de VS heb je verschillende staten die allemaal op verschillende snelheden werken. Dat veroorzaakt misschien onbalans, maar dat wordt verzacht via de landelijke begroting. Er zijn dus geldstromen tussen verschillende delen van de Verenigde Staten om te compenseren voor mogelijke onbalans van een verschillende snelheid.
De Eurozone is geen transferunie, dat is wat het Verdrag van Maastricht ook zegt. Wij hebben dus geen federaal budget. Wel hebben we andere manieren om te compenseren voor landen die op verschillende snelheden werken. Dat is waarom convergentie in de Eurozone essentieel is. Ik denk dat we daarin grote vooruitgang hebben geboekt sinds het verdrag van Maastricht.
Cijfers op dat gebied lieten onlangs zien dat de mate van divergentie tussen landen, gemeten als de toegevoegde waarde per land, op een historisch dieptepunt staat. Die verschillen staan op het laagste niveau sinds 1997. Dat betekent dat inspanningen richting convergentie geleverd worden.
Ook op het gebied van beleid is er convergentie, zoals het doorvoeren van hervormingen en het overeenstemmen van beleid dat bewezen heeft het beste te werken. Dat is erg belangrijk voor de weerbaarheid van de monetaire unie. Convergentie is een van de twee pilaren waarop de monetaire unie gebouwd is. De andere pilaar is vertrouwen. Wat we op dit moment doen is convergentie versterken en het vertrouwen repareren en versterken.
Centrale banken moeten de rente blijven verhogen om te voorkomen dat de economie oververhit raakt, zo concludeert de Bank voor Internationale Betalingen (BIS) in een nieuw rapport dat zondag werd vrijgegeven. De bank der centrale banken is positief over de groei van de wereldeconomie, maar waarschuwt centrale banken om niet veel langer te wachten met een normalisering van het monetaire beleid. Tegenover Reuters zei Hyun Song Shin van de onderzoeksafdeling van de BIS het volgende.
“Nu we terugkomen van een lange periode van een zeer ruim monetair beleid moeten we heel voorzichtig zijn in onze aanpak. Als we te lang wachten, dan zal het veel moeilijker zijn deze koers te verlaten. Zelfs als er op korte termijn wat hobbels op de weg komen is het aan te raden om koers te houden en het proces van normalisering voort te zetten.”
In 2004 had de Federal Reserve maar twee jaar nodig om de rente van 1% naar meer dan 5% te verhogen. De centrale bank verhoogde de rente toen in zeventien opeenvolgende bijeenkomsten, terwijl ze nu anderhalf jaar de tijd heeft genomen om de rente met één procentpunt te verhogen. Bij de ECB wordt er al wel gesproken over een afbouw van het stimuleringsprogramma, maar een renteverhoging staat nog steeds niet op de horizon. Ook andere grote centrale banken, zoals de Bank of Japan en de Bank of England, lijken nog geen haast te hebben met de normalisering van hun monetaire beleid.
Inflatie blijft ondanks ruim monetair beleid centrale banken laag
Financiële stabiliteit
De BIS identificeert in haar rapport verschillende risico’s voor de financiële stabiliteit in de wereld. Het voornaamste risico is een snel oplopende inflatie, waardoor de rente onverwachts snel kan oplopen en daarmee de groei van de wereldeconomie tot stilstand kan brengen. Andere risico’s zijn toenemend protectionisme en een gebrek aan nieuwe investeringen, waardoor de economie fundamenteel niet sterker wordt.
Centrale banken zouden hun beleid volgens de BIS niet alleen moeten afstemmen op een inflatiedoelstelling van twee procent, maar ook op de financiële marktomstandigheden in bredere zin. Hoewel de officiële inflatie nog steeds laag is zijn er steeds meer signalen van bubbelvorming, bijvoorbeeld in de waardering van financiële activa en vastgoed.
De volgende grafieken uit het 260 pagina’s tellende kwartaalrapport van de BIS laten zien dat de aandelenkoersen in Europa en de Verenigde Staten de laatste jaren sterk zijn toegenomen, terwijl in met name de opkomende markten de private schulden sterk zijn toegenomen. Een gedeelte daarvan vloeide richting de huizenmarkt, met stijgende huizenprijzen tot gevolg. Door de extreem lage rente zijn de schulden wereldwijd op dit moment hoger dan voor het uitbreken van de financiële crisis in 2008. Dat maakt de economie erg gevoelig voor een verdere stijging van de rente.
Aandelenkoersen sterk gestegen sinds de crisis (Bron: BIS)
Private schulden drijven huizenprijzen verder op (Bron: BIS)
Wereldwijde schulden groeien door alsmaar dalende rente (Bron: BIS)
Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
