Categorie: Columns

Wat is nepnieuws?

Nederland is erg kwetsbaar voor manipulatie van de publieke opinie middels de verspreiding van ‘nepnieuws’. Dat zegt brigade-generaal Wilfred Rietdijk, strategisch adviseur Nationale Veiligheid en Cyber van het ministerie van Defensie, in een interview met de Volkskrant. Volgens hem moeten overheden en de belangrijke media meer samenwerken om de verspreiding van valse informatie tegen te gaan en onjuiste berichten te weerleggen.

Volgens Rietdijk is Nederland – net als veel andere Westerse landen – erg kwetsbaar voor beïnvloeding van de publieke opinie. Als voorbeeld noemt hij de berichtgeving over de MH17, waarbij Rusland probeert de beeldvorming in het Westen te sturen. Daardoor verliezen burgers het vertrouwen in de autoriteiten en wordt de polarisering in de Westerse samenleving aangewakkerd.

Geraffineerde aanpak

Volgens Rietdijk sturen Rusland, maar ook landen als China en Iran, bewust aan op berichtgeving die betrekking heeft op de zwakke kanten van de Westerse samenleving. Dat gaat op zeer geraffineerde wijze via nieuwskanalen als Russia Today en Sputnik News, die wereldwijd en in verschillende talen nieuws brengen. Deze berichten worden via sociale media als Facebook en twitter verder verspreid.

De NAVO heeft het onderwerp cyberveiligheid en internet dit jaar hoog op de agenda gezet, omdat de Westerse samenleving op dit vlak erg kwetsbaar blijkt te zijn. Manipulatie van de publieke opinie is een zeer geraffineerde aanpak, omdat het lastig is om je daartegen te wapenen.

Eerder dit jaar publiceerde The Hague Centre for Strategic Studies zelfs een rapport over hoe wij ons in het Westen moeten beschermen tegen berichtgeving uit Rusland. Het rapport spreekt van Russische trollen die anti-Westerse berichten verspreiden en die gefinancierd worden door het Kremlin.

Monopolie op de waarheid?
De waarschuwing van brigade-generaal Rietdijk bevestigt dat wel zeer kritisch moeten zijn naar de berichtgeving in de media. Maar wat hij niet vertelt is dat er naast Russische propaganda ook zoiets als Westerse propaganda bestaat en dat de Westerse wereld geen monopolie op de waarheid heeft. Zo zijn er in de Westerse media ook heel veel valse berichten verspreid, denk aan de berichtgeving over massavernietigingswapens van Saddam Hoessein en over chemische aanvallen van Assad tegen zijn eigen bevolking. Deze gebeurtenissen werden in de grote Westerse media voor waar aangenomen, maar bleken achteraf niet waar of op zijn minst discutabel te zijn.
Onafhankelijke media
Brigade-generaal Rietdijk pleit voor meer samenwerking tussen overheden en de gevestigde media, maar dat roept ook weer nieuwe vragen op. Kunnen de media in dat geval nog wel onafhankelijk verslag doen? En wat als de berichtgeving in de Russische media ook goed met feiten onderbouwd is, maar niet overeenkomt met de berichtgeving in de Westerse media? Welk verhaal moeten we dan geloven? En wie bepaalt dat? Als de gevestigde media en overheden meer gaan samenwerken, kun je dan nog wel spreken van een onafhankelijk pers? En zijn de berichten van de Westerse media die samenwerken met overheden dan wel betrouwbaarder dan de berichten van Russische media die samenwerken met de Russische overheid?
Frank Knopers

Deze column van Frank Knopers verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

4 september 2017
Zijn de dagen van de petrodollar geteld?

De macht die de Verenigde Staten vandaag de dag geniet hangt voor een belangrijk deel samen met het gegeven dat de meeste olie en andere grondstoffen wereldwijd in dollars worden afgerekend. Daarmee is de dollar letterlijk een wereldmunt, die gebruikt wordt op het moment dat twee landen met verschillende valuta handel willen drijven.

Omdat de Amerikaanse dollar nog steeds in meer dan 60% van alle internationale transacties gebruikt wordt is het voor de rest van de wereld dus ook zinvol om dollars als reserve aan te houden. Je kunt deze munt vrijwel overal gebruiken en daarmee is de dollar nog steeds de meest liquide munt.

De Verenigde Staten heeft er natuurlijk alle belang bij om de bankier van de wereld te blijven, want zo lang andere landen de dollar blijven gebruiken en deze als reserve aanhouden blijft er voortdurend vraag naar deze valuta. En dat heeft ervoor gezorgd dat de Verenigde Staten al decennia lang jaar in jaar uit veel meer geld kunnen uitgeven dan er binnenkomt, waardoor de Amerikaanse bevolking ver boven haar stand kan leven en waarmee een gigantisch militair apparaat gefinancierd kan worden waar geen enkel land zich tegen kan of wil verzetten.

Euro

Met de introductie van de euro in 1999 besloten Europese landen afscheid te nemen van dit onrechtvaardige dollarsysteem. Vanaf dat moment konden zij onderling met hun eigen gemeenschappelijke valuta handel drijven, zonder afhankelijk te zijn van Amerikaanse dollars of Duitse marken. De Europese muntunie begon met twaalf landen, maar telt er nu al negentien…

Met de komst van de euro was er voor Europese landen (maar ook voor belangrijke handelspartners van de Eurozone) opeens minder noodzaak om dollars als reserve aan te houden. En dat zien we ook terug aan de valutareserves van de Eurolanden, want daarin heeft de Amerikaanse munt een betrekkelijk klein aandeel. Ook Rusland, dat veel handel drijft met Europa, houdt naar verhouding een relatief groot deel van haar valutareserves in euro aan.

Multipolaire wereld

Vijftien jaar na de introductie van de euro zijn de economische machtsverhoudingen in de wereld drastisch veranderd. China heeft een indrukwekkende economische groei doorgemaakt en kent nu een middenklasse die in omvang vergelijkbaar is met bijvoorbeeld Europa of de Verenigde Staten. Ook India groeit snel en is inmiddels een belangrijke afzetmarkt voor veel bedrijven.

Rusland lag eind jaren negentig na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie compleet overhoop en werd geplaagd door corruptie en oligarchen die zichzelf straffeloos konden verrijken. Van de industrie was weinig meer over en het land had vrijwel geen valutareserves. Maar nu is het land een stuk welvarender, is het één van de grootste olie- en gasproducenten ter wereld en heeft het ook op technologisch gebied een inhaalslag gemaakt met het Westen.

Door deze ontwikkelingen is de wereld veel minder op de Verenigde Staten toegespitst dan in de tweede helft van de vorige eeuw. En dat betekent ook dat het helemaal niet meer zo vanzelfsprekend is om het dollarsysteem te blijven ondersteunen waar vooral de Verenigde Staten van profiteren.

Euro’s, roebels en yuan

Rusland en China promoten de laatste jaren actief het gebruik van hun eigen roebel en yuan in het regionale handelsverkeer, terwijl Iran vorig jaar een doorbraak forceerde door olie niet langer in dollars maar in euro’s af te rekenen.

Het is dat Europa steeds sancties oplegt aan Rusland, anders had Rusland misschien al lang haar aardgas in euro’s willen afrekenen. Ook Poetin weet dat dat een zeer effectieve manier is om de financiële machtspositie van de Verenigde Staten te doorbreken, net als het kopen van goud een manier is om minder afhankelijk te worden van de dollar.

Saoedi-Arabië

Deze week kwam het zoveelste signaal dat erop wijst dat de dagen van de dollar als wereldmunt geteld zijn. Saoedi-Arabië maakte deze week na topoverleg met China bekend dat ze voortaan ook obligaties in Chinese yuan wil uitschrijven. En de beste manier voor Saoedi-Arabië om dit soort leningen af te betalen is om yuan te vragen voor olie die ze naar China exporteert.

Deze week maakte de Amerikaanse regering bekend nieuwe sancties op te willen leggen aan Venezuela, met als doel het land af te knellen van dollars. Venezuela is net als Saoedi-Arabië een belangrijke olieproducent. Deze nieuwe sancties kunnen president Maduro dus aanmoedigen om olie in euro’s of in yuan te verhandelen. Is de tijd van de petro-euro en de petro-yuan aangebroken?

Frank Knopers

Deze column van Frank Knopers verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

25 augustus 2017
Column: Euforie over Nederlandse economie

Eerder deze week kopten de kranten met het nieuws dat de economie in ons land weer op volle toeren draait. In het tweede kwartaal van dit jaar werd een groei van 1,5% gemeten, een groei die de afgelopen zeventien jaar nog maar twee keer eerder werd waargenomen. Ten opzichte van een jaar geleden groeide de economie met 3,3%, wat na correctie voor het aantal werkdagen zelfs 3,8% bleek te zijn.

Volgens het CBS wordt de economische groei breed gedragen, aangezien zowel de consumptie, de investeringen als de export toenamen. Dat klinkt als goed nieuws, maar is natuurlijk niet het volledige verhaal…

Wat is economische groei?

Stel je voor dat mensen in uw omgeving opeens weer huizen gaan kopen of een nieuwe auto voor de deur zetten… dan krijg je de indruk dat hun persoonlijke economische situatie verbeterd is. Maar als vervolgens blijkt dat het huis gekocht is met een maximale hypotheek bij de bank en dat die auto pas over een paar jaar afgelost hoeft te worden, dan kijk je opeens heel anders naar hun economische situatie.

Dit voorbeeld klinkt misschien heel logisch, maar als het gaat over de groei van de Nederlandse economie als geheel verliezen we dit totaalplaatje al snel uit het oog. Dan gebruiken we economische modellen waarin de factor schuld niet in de vergelijking wordt meegenomen.

Dat is opmerkelijk, aangezien het vermogen dat wij als Nederlanders hebben voor een aanzienlijk deel bepaald wordt door de waarde van de eigen woning. Het zijn de schommelingen van de huizenprijzen die ervoor zorgen dat we in crisistijd massaal de hand op de knip houden en dat we ons in tijden van stijgende huizenprijzen te snel rijk rekenen. Met tienduizenden euro’s overwaarde op je huis geef je nou eenmaal makkelijker geld uit aan een vakantie of een nieuwe badkamer dan wanneer je huis onder water staat of de waarde gelijk is aan de hoogte van de hypotheek.

Schuld gedreven economische groei

Ik durf de bewering aan dat een groot deel van de groei van de Nederlandse economie, waar de media deze week euforisch over bericht hebben, te herleiden valt naar de stijgende huizenprijzen en het positieve sentiment dat daaruit voortkomt.

Natuurlijk is het prettig dat het economisch weer beter gaat, de werkloosheid daalt en minder mensen naar de voedselbank gaan. Maar laten we deze gunstige omstandigheden ook gebruiken om lastige hervormingen door te voeren, zoals het versneld afbouwen van onze extreem hoge hypotheekschuld. En laten we deze kans ook aangrijpen om vaart te maken met het hervormen van ons pensioenstelsel, dat door de jongere generatie werknemers vaak als een ‘zwart gat’ wordt gezien waar alleen maar geld in verdwijnt.

Het gezegde gaat dat je het dak moet repareren als de zon schijnt. Het is dan ook diep bedroevend om te zien dat de vier formerende partijen in politiek Den Haag zich in deze lastige tijden meer bezighouden met de vraag of het Wilhelmus wel of niet gezongen moet worden in de klas…

Frank Knopers

Deze column van Frank Knopers verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

18 augustus 2017
Column: Bestrijding nepnieuws wordt censuur?

Een maand geleden schreef ik over de dreiging van censuur op het internet, waarbij grote technologiebedrijven als Google, Facebook en Twitter hun macht gebruiken om kritische informatie weg te houden bij het grotere publiek. Dat kan op een zeer geraffineerde wijze, bijvoorbeeld door artikelen en video’s op bepaalde websites zo goed als onvindbaar te maken.

Ik heb toen al verschillende voorbeelden gegeven van censuur op het internet, bijvoorbeeld het voor andere onzichtbaar maken van berichten op twitter (shadow banning) en aanpassingen van Google om zogeheten ‘nepnieuws’ in de zoekresultaten te verstoppen. Een zorgelijke ontwikkeling, omdat het de vrijheid van meningsuiting aantast.

Nepnieuws als excuus voor censuur

De dubieuze term ‘nepnieuws’ lijkt steeds meer een afleidingsmanoeuvre te zijn om de censuur op het internet wat verder op te schroeven. Daarbij gaat niet eens meer om waarheidsvinding, maar om kritische meningen op het internet weg te drukken. Het meest zorgwekkende is de snelheid waarmee dat gebeurt.

Zo ontdekte Luke Rudkowski van de website WeAreChange.org deze week dat 660 video’s op zijn YouTube account niet meer in aanmerking kwamen voor advertenties van Google, omdat de inhoud van zijn video’s ongeschikt zou zijn. Vreemd, omdat sommige video’s al jaren online stonden en geen beelden bevatten die in strijd zijn met de gebruikersvoorwaarden van YouTube.

Een ander recent voorbeeld is Lauren Southern, een blogger uit Canada die video’s maakt over maatschappelijke thema’s en die recent een ooggetuigenverslag maakte van de vluchtelingencrisis in Europa. Haar video’s stonden op de website Patreon, een site waar bloggers, artiesten en schrijvers hun werk kunnen plaatsen en geld kunnen verdienen met donaties en advertenties.

Van het ene op het andere moment bleek haar account bij Patreon te zijn geblokkeerd, omdat haar video’s zouden “aanzetten tot activiteiten met een dodelijke afloop”. Wie haar video’s volgt weet dat dit een verzonnen argument is.

Het idee van vrijheid van meningsuiting is dat er ook voldoende ruimte moet zijn voor kritische geluiden en andere denkbeelden. Die ruimte wordt steeds kleiner, nu zelfs overheden zich ermee gaan bemoeien. Dit is een ontwikkeling die we de komende jaren maar beter in de gaten kunnen houden…

Frank Knopers

Deze column van Frank Knopers verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

11 augustus 2017
Inflatie? We zijn terug in pre-industriële tijden

Centrale bankiers breken zich er het hoofd over, maar ook beleidsmakers, politici en natuurlijk beleggers. Wat is er toch met de inflatie aan de hand? Ondanks een behoorlijke economische groei in grote delen van de wereld en een zeer ruim monetair beleid is er van inflatie geen sprake. Ondank een behoorlijke aantrekkende werkgelegenheid in landen als Duitsland, de Verenigde Staten en Japan lijkt de zogeheten Phillips curve zijn werkingskracht verloren te hebben. De Phillips curve geeft de samenhang weer tussen een opleven van de inflatie en een verkrapping op de arbeidsmarkten. Zelfs in de opkomende markten, waar de economische groei op een gemiddeld hoger niveau ligt dan in Westerse landen, lijkt inflatie dood en begraven.

Er wordt al langer gespeculeerd over het waarom van het afwezig zijn van inflatie en het schijnbaar obsoleet worden van de Phillips curve. Vingers wijzen naar de technologie en naar de globalisering die de positie van de werknemer ondergraven. Die wordt ook minder door de krimpende invloed van vakbonden door afnemende ledenaantallen. En dan is er natuurlijk de afnemende groei van de productiviteit, een verschijnsel waar ook al geen verklaring voor is.

Oligopolistische markt

Aan de lijst van verklaringen zijn er recent nog twee aan toegevoegd. De eerste is het verschijnsel dat veel markten steeds meer oligopolistische trekjes krijgen. In steeds meer sectoren trekt een handjevol bedrijven een steeds groter marktaandeel naar zich toe. Dat blijkt uit een gecombineerd onderzoek van MIT en the National Bureau of Economic Research in de Verenigde Staten.

De auteurs stellen vast dat het aandeel van de factor arbeid in de toegevoegde waarde van bedrijven al sinds de jaren ‘70/’80 van de vorige eeuw in de meeste Westerse landen aan het dalen is. In een poging dit verschijnsel te verklaren onderzochten ze de zes grootste sectoren van de Amerikaanse industrie, die samen goed zijn voor 80% van de particuliere werkgelegenheid in de VS. Het blijkt dat het aandeel van de factor arbeid sinds het begin van deze eeuw gedaald is. Tegelijkertijd neemt sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw de concentratie in elke sector toe. In steeds meer sectoren en segmenten doet zich het verschijnsel voor van ‘the winner takes most’. Het zijn de Google’s, Facebook’s en Amazons van deze wereld.

De studie stelde tevens vast dat naarmate de concentratie verder voortschreed in segmenten en industrieën, het aandeel van de factor arbeid sterker en sneller daalde. Dankzij de snelle productiviteitsgroei wordt arbeid onbelangrijker. Aan deze trend komt voorlopig geen einde, zo waarschuwen de onderzoekers.

Flexibele arbeidsmarkt

De tweede aanvullende verklaring voor de dood van de Phillips curve komt van de Bank van Engeland. Daar wijzen ze erop dat niet alleen de flexibele arbeid toeneemt, maar dat ook de aard van het werk verandert. Werk is flexibel, parttime en er zijn nul urencontracten. Een baan of een taak wordt steeds deelbaarder. Steeds meer werknemers worden per taak of per uur betaald.

De Bank van Engeland stelt vast dat dit patroon teruggrijpt op de situatie zoals die gebruikelijk was in pré-industriële tijden. De vlakke Phillips curve zoals we die sinds 2008 kennen draagt zeer grote gelijkenis met die van voor de industriële revolutie. Gebruikelijk was toen een inflatie ergens tussen 0% en 1%. Vaak was er sprake van deflatie.

Het ziet er naar uit dat de veranderingen in de structuur van bedrijven en in de aard van banen en werk blijvend en structureel is. De Phillips curve is dood of zal in ieder geval nooit in zijn oude glorie hersteld worden. Dat betekent op een aantal terreinen lower for longer: lage inflatie, lage rente en een laag rendement op obligaties. Daar staat tegenover dat de huidige ontwikkelingen niet onvermijdelijk zijn. Met de antitrustwetten in de hand kunnen overheden en maatschappij besluiten de oligopolies op te breken. Dat is aan het einde van de 19de eeuw ook gebeurd. Toen moesten de schijnbaar oppermachtige ‘roverbaronnen’ het veld ruimen.

Cor Wijtvliet

Deze bijdrage is afkomstig van www.corwijtvliet.nl

Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.

11 augustus 2017
Column: Hebben centrale banken iets geleerd van de crisis?

In augustus 2007, inmiddels tien jaar geleden, zei de gouverneur van de Bank of England dat het financiële systeem veel degelijker was geworden, omdat banken hun risicovolle bezittingen door middel van securitisatie gemakkelijk konden herverpakken en doorverkopen aan pensioenfondsen en andere beleggers. Daarmee was het risico van de bankbalans verdwenen.

Met het bundelen en doorverkopen van hypotheken en andere leningen verdween niet alleen het risico op de bankbalans, ook ontstond er een grote markt van verhandelbare schuldpapieren die volgens de grote kredietbeoordelaars net zo veilig waren als staatsleningen.

De gouverneur van de Bank of England concludeerde dat het financiële systeem aanzienlijk veiliger was geworden. Letterlijk zei hij daarover het volgende: “Ons systeem is nu niet meer zo kwetsbaar. De groei van securitisatie heeft die kwetsbaarheid aanzienlijk verminderd.”

Iets meer dan een jaar later werd het tegendeel al bewezen, toen Lehman Brothers het hele financiële systeem in haar val dreigde mee te sleuren. De honderden miljarden aan gebundelde en doorverkochte leningen waren onverkoopbaar geworden, omdat niemand op dat moment kon inschatten hoeveel slechte hypotheken er in deze gebundelde portefeuilles zaten.

Risicovrij

Door het herverpakken van leningen werden de risico’s van de onderliggende Amerikaanse huizenmarkt op een statistisch verantwoorde wijze weggepoetst. De laatste twijfels van beleggingsfondsen werden weggenomen door kredietbeoordelaars die (in ruil voor een zak geld) hun zegen uitspraken en door verzekeraars als AIG die voor een kleine premie het risico van beleggers overnamen.

Terwijl de Amerikaanse banken, verzekeraars en kredietbeoordelaars een grote financiële ramp aan het voorbereiden waren keken toezichthouders en centrale banken toe. Misschien waren ze er werkelijk van overtuigd dat de markt deze risico’s zelf wel kon beheersen…

Herhaling van zetten?

De gouverneur van de Bank of England maakte dus een verkeerde inschatting van de risico’s van het bundelen en doorverkopen van hypotheekportefeuilles. Zijn Amerikaanse collega Ben Bernanke bij de Federal Reserve zag het niet veel beter, want die ontkende vlak voor het hoogtepunt van de Amerikaanse huizenmarkt nog dat er sprake is van een bubbel.

We zijn nu tien jaar verder en door de kunstmatig lage rente lijkt alles weer normaal. De beurzen staan weer op recordhoogte, terwijl de volatiliteit op de aandelenmarkt alsmaar verder daalt. Daaruit blijkt dat beleggers weer veel vertrouwen hebben en weinig oog hebben voor de risico’s. Ondertussen stijgen de huizenprijzen weer en verstrekken de banken weer volop hypotheken.

Volgens Janet Yellen, de voorzitter van de Federal Reserve, zal deze generatie waarschijnlijk nooit meer zo’n financiële crisis meemaken als die van 2008. Gelooft u dat nog?

Frank Knopers

Wilt u reageren? Mail naar [email protected]

Deze column van Frank Knopers verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

Reageren op deze column kan onderaan dit artikel of per email naar [email protected]

4 augustus 2017
Beleggers dansen weer op de rand van de vulkaan

Het is alweer tien jaar geleden dat de toenmalige ceo van Citigroup waarschuwde dat de financiële markten ten onrechte de dreigende tekenen aan de wand negeerden. De waarschuwing werd breed in de wind geslagen met alle gevolgen van dien. Daar zijn we ons nog steeds pijnlijk van bewust. Of toch niet? Opnieuw zijn de tekenen aan de wand moeilijk te negeren en opnieuw kijken beleggers weg. Centrale bankiers in Europa en de Verenigde Staten speculeren hardop over een nieuw, verkrappend beleid. Door al dat gepraat is er in ieder geval de nodige onrust ontstaan op de obligatiemarkten, maar op de aandelenmarkten lijkt vooralsnog geen einde te komen aan het feestgedruis.

Dat is misschien toch iets teveel van het goede. De huidige stierenmarkt in de VS is de langstlopende sinds 1896. Als het om het totale rendement gaat, neemt het met een cumulatieve 328% tot aan juli van dit jaar een derde plaats in. Dankzij het stimuleringsbeleid van centrale banken zijn markten overal ter wereld aan de prijs. De huidige koers-winstverhoudingen in de VS benaderen die van de crash op Wall Street in 1929 en van de Dotcombubbel aan het begin van deze eeuw. Dat zou op zich al voldoende reden moeten zijn voor de verstandige belegger om zich achter de oren te krabben. Het besef dat de Fed naar alle waarschijnlijkheid de rente blijft verhogen en dat de centrale bankiers druk overleggen hoe ze de gezwollen bankbalansen moeten gaan afslanken zou ook tot nadenken moeten stimuleren.

'Irrational Exuberance'
Of en wanneer de huidige bubbel gaat barsten, laat zich echter maar moeilijk timen. Vraag dat maar aan Alan Greenspan. Al in 1996 sprak hij openlijk zijn zorgen uit over de 'irrational exuberance' op de aandelenmarkten. Het duurde echter nog tot 2000 voordat de bom barstte. Wie de waarschuwing van Greenspan serieus had genomen, is heel wat rendement misgelopen! Er zijn ook nu argumenten aan te voeren dat markten niet te duur zijn. Dankzij het beleid van centrale bankiers is geld nog steeds goedkoop. In de VS en in Europa is de populistische storm voorlopig gaan liggen en lijkt de stabiliteit terug te keren. Zowel in de VS als in Europa groeit de economie weer, zij het gematigd, en is het bedrijfsleven in redelijk goede doen. Anderzijds, een stierenmarkt, die zo lang aanhoudt, heeft de neiging onderliggende onevenwichtigheden en financiële tekortkomingen toe te dekken. Als de rente echter gaat stijgen, dan kunnen die snel aan de oppervlakte komen en het feestje grondig bederven.
Meer schulden
Een voor de hand liggende spelbederver is de accumulatie van schuld. Mede dankzij het soepele beleid van centrale banken is de schuld in de ontwikkelde landen geëxplodeerd. Het Institute of International Finance heeft berekend dat de schuld van huishoudens en de non-financial sector aan het einde van het eerste kwartaal van dit jaar $217 biljoen ofwel 327% van het gezamenlijke bbp bedroeg. Naar elke maatstaf is dat een gigantisch bedrag. Een normalisering van het rentebeleid kan voor grote onrust op de obligatiemarkten zorgen in de vorm van snel oplopende rentes. Paniek op die markten kan bijvoorbeeld in Europa voor grote problemen in de bankensector zorgen. Veel Europese banken zijn nog steeds onder gekapitaliseerd en hebben heel veel staatsschuld op de balans staan. Schuld en rente zijn niet de enige potentiële spelbedervers. Er is veel geopolitieke onrust en het economisch herstel is op zijn best onevenwichtig. Er is voldoende reden voor zorgen, maar de volatiliteit op markten is nog steeds uitzonderlijk laag. Beleggers hebben blijkbaar veel vertrouwen in het vermogen van centrale bankiers om hun beleid te verkrappen zonder dat er een recessie komt. Dat is op zijn best een dubieuze geesteshouding. Het is dit jaar ook tien jaar geleden dat Ben Bernanke verklaarde dat de subprime hypotheken geen serieuze bedreiging vormden voor de huizenmarkt en voor de economie als geheel. Deze enorme misser staat niet op zichzelf. Centrale bankiers hebben een zekere reputatie opgebouwd de tekenen aan de wand verkeerd te lezen! Cor Wijtvliet

Deze bijdrage is afkomstig van www.corwijtvliet.nl
Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.

4 augustus 2017
Column: Alan Greenspan kan eindelijk vrijuit spreken
Het scheelde niet veel of het gehele financiële systeem was in 2008 bijna helemaal geklapt, ware het niet dat beleidsmakers toen nog ruimte hadden om drastisch op te treden. Die ruimte is thans bijna verdwenen. Het rentetarief van de banken onderling, de zogeheten Federal Funds Rate, is door de Amerikaanse Federal Reserve (FED) sinds december 2015 in vier stappen van 25 basispunten verhoogd naar 1,25%. Dat niveau is echter nog ver beneden de 6,5% van 2000 en de 5,25% van de periode 2006-2007).

Zou een verhoging naar 3% in de komende jaren mogelijk zijn? Dit is de absolute hamvraag voor de komende tijd. Geen enkele econoom lijkt het écht te weten. Hoe dit ongekende experiment (QE) zal aflopen? Geen idee, de tijd zal het leren…

Helaas is dit geen spelletje, want mocht dit experiment verkeerd aflopen dan zullen vele mensen overal ter wereld in grote problemen komen. En helaas is mijn bescheiden mening dat het niet anders dan verkeerd zal aflopen, we weten alleen niet wanneer.

Greenspan en de Federal Reserve

Kort geleden riep de huidige president van de FED dat we een crisis zoals in 2008 niet meer zullen meemaken, omdat zo’n evenement maar één keer per generatie zou voorkomen. Kijkende naar de juistheid van de eerdere voorspellingen van de FED, waar ik eerder uitvoerig over heb geschreven, zijn bij dit soort uitspraken naar mijn mening juist een reden om je ernstig zorgen te maken.

Iemand die ik de afgelopen jaren uitgebreid heb gevolgd is de vroegere, langstzittende president (van 1987 tot 2006) van de Federal Reserve, Alan Greenspan. Iemand die aan het einde is van zijn carrière is vaak veel eerlijker dan iemand die bepaalde belangen moet verdedigen uit hoofde van zijn of haar huidige beroep.

Alan Greenspan weet precies hoe economisch en monetair de vork in de steel zit en is inmiddels de 90 gepasseerd. Voor de crisis werd Greenspan zelfs door zijn tegenstanders geroemd, maar daarna is hij eigenlijk dé zondebok van de huizencrisis geworden. De bankier wordt verweten met zijn ruime monetaire beleid de ene na de andere speculatieve zeepbel opgeblazen te hebben. De naderende huizencrisis had hij gemist. Albert Edwards, een bekende Britse beleggingsstrateeg, noemde hem ‘een economische oorlogscrimineel’.

Greenspan heeft de afgelopen jaren veel bekende uitspraken gedaan, maar de laatste tijd worden ze steeds extremer. Wat heb je ook te verliezen als je de 90 gepasseerd bent! Hieronder twee quotes van zijn laatste interview. Heeft u dit in de grote kranten gelezen?

“The United States is soon in for major economic earthquake”

“Anyone who is accepting paper dollars is a fool”

Dit lijkt mij vrij duidelijke taal. Ik heb hieronder nog meer recente quotes verzameld die ik interessant vind:
- “Gold still represents the ultimate form of payment in the world. Fiat money in extremis is accepted by nobody. Gold is always accepted.”
- “The abandonment of the gold standard made it possible for the welfare statists to use the banking system to an unlimited expansion of credit. In the absence of the gold standard, there is no way to protect savings from confiscation through inflation.”
- “We really can’t forecast all that well, and yet we pretend that we can, but we really can’t.”
- “Remember what we’re looking at. Gold is a currency. It is still, by all evidence, a premier currency, that no fiat currency, including the dollar, can match.”
- “Fear and euphoria are dominant forces, and fear is many multiples the size of euphoria. Bubbles go up very slowly as euphoria builds. Then fear hits, and it comes down very sharply. When I started to look at that, I was sort of intellectually shocked. Contagion is the critical phenomenon which causes the thing to fall apart.”
- “I do not understand where the backing of Bitcoin is coming from. There is no fundamental issue of capabilities of repaying it in anything which is universally acceptable, which is either intrinsic value of the currency or the credit or trust of the individual who is issuing the money, whether it’s a government or an individual.”
- “What a sound money system does is to stabilize all the elements in it, and reduces the uncertainty that people confront. And the one thing all human beings do when they are confronted with uncertainty is pull back, withdraw, disengage, and that means economic activity, which is really dealing with people, just goes straight down.”
- “Look, I’m very much in favor of tax cuts, but not with borrowed money. And the problem that we’ve gotten into in recent years is spending programs with borrowed money, tax cuts with borrowed money, and at the end of the day that proves disastrous.”
Sander Noordhof

Reageren? Stuur een mail naar [email protected]

Deze column van Sander Noordhof verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].
29 juli 2017
Column: Hypotheekrenteaftrek is een subsidie voor banken

De hypotheekrente is een middel om het eigen woningbezit te stimuleren. Door de kopers van een huis een belastingvoordeel te geven zouden meer mensen in staat zijn een eigen huis te kopen. De gedachte achter deze maatregel is dat kopers beter voor hun huis zorgen dan huurders en dat daarmee de kwaliteit van leven in de buurt zou verbeteren en dat de waarde van de huizen daardoor zou stijgen.

De laatste jaren is deze maatregel echter steeds vaker onderwerp van discussie, vooral in negatieve zin. Door de financiële crisis van 2008 kwamen honderdduizenden huishoudens onder water te staan, omdat de hypotheekschuld veel hoger was dan de waarde van hun huis. Daarnaast waren er allerlei nieuwe en risicovolle hypotheekvormen ontstaan die mensen in staat stelden nog meer te lenen, zoals de aflossingsvrije hypotheek en de beleggingshypotheek.

Volgens cijfers van de Nederlandsche Bank bestond de hypotheekschuld bij de vier grootste banken eind 2016 voor circa 60% uit gedeeltelijk of volledig aflossingsvrije hypotheken. De totale hypotheekschuld is met €650 miljard, omgerekend 95% van het bbp, zelfs een van de hoogste ter wereld. Dat zijn praktijken die in de meeste landen onbekend of zelfs verboden zijn!

Hogere schulden

Door de uitzonderlijk ruime kredietverlening in Nederland hebben we collectief een enorme vastgoedzeepbel opgeblazen. Voor de crisis dachten huizenbezitters vermogend te zijn door de overwaarde op hun huis, maar na de crisis werd pijnlijk duidelijk dat dit een illusie was. Nu de huizenprijzen weer stijgen lijken we dezelfde fouten weer te herhalen, omdat er fundamenteel geen grote hervormingen hebben plaatsgevonden op de woningmarkt.

De verlaging van het maximale leenbedrag stelt weinig voor, terwijl de toekomstige restschuldproblematiek onder een tapijt wordt geschoven dat Nationale Hypotheekgarantie heet. Dankzij dit garantiefonds verdwijnt het gevaar van een restschulden weliswaar voor het individu, maar niet voor de samenleving als geheel. Hoe solide is dit garantiefonds als het echt mis gaat?

Hypotheekrenteaftrek afbouwen

Moeten we deze subsidie op schuld nog langer in stand houden? En wat zijn de gevolgen voor het woningbezit en voor de huizenprijzen als we de hypotheekrenteaftrek afbouwen? Precies die vragen worden beantwoord in een zeer recente studie van Jonathan Gruber, Amalie Jensen en Henrik Kleven. Zij onderzochten de gevolgen van een drastische versobering van de hypotheekrenteaftrek die eind jaren tachtig heeft plaatsgevonden in Denemarken.

Uit dat onderzoek komen een aantal interessante conclusies naar voren. Zo blijkt dat het afbouwen van de subsidie in Denemarken geen enkel effect had op het eigen woningbezit, enkel op de leeftijd waarop mensen een huis kopen. Die ging vanaf eind jaren tachtig een paar jaar omhoog, maar uiteindelijk wisten evenveel mensen een eigen woning te bemachtigen. Het positieve effect van het versoberen van de hypotheekrenteaftrek in Denemarken is dat huishoudens zich daarna minder diep in de schulden staken. Doordat er minder geleend kon worden voor een huis ging men wel iets kleiner wonen.

De onderzoekers concluderen dat er weinig redenen te bedenken zijn om een vorm van hypotheekrenteaftrek in stand te houden. De maatregel die wordt aangeprezen als een extraatje voor de huizenbezitter zorgt er in de praktijk niet voor dat meer mensen een eigen huis kunnen veroorloven. Wel zorgt deze subsidie ervoor dat huishoudens zich dieper in de schulden steken en dat overheden meer geld kwijt zijn aan deze subsidie. De hypotheekrenteaftrek is dus vooral een subsidie voor de banken…

Frank Knopers

Wilt u reageren? Mail naar [email protected]

Deze column van Frank Knopers verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

Reageren op deze column kan onderaan dit artikel of per email naar [email protected]

Eigen woningbezit in Denemarken bleef vrijwel gelijk na afbouw

Deens huishoudens kopen later een eigen huis, maar niet minder vaak

Huishoudens in Denemarken gingen wel iets kleiner wonen

Lagere hypotheekschulden zorgen voor lagere rentelasten

29 juli 2017
Column: De aandelenmarkten als rapportcijfer

Kort geleden kwam naar buiten (niet via onze media) dat er een aantal Staten in de Verenigde Staten afstevenen op een faillissement of reeds failliet zijn. Essentiële taken worden in vier staten – te weten Maine, Connecticut, New Jersey en Illinois – niet meer door de overheid uitgevoerd, omdat er geen overeenstemming is over een sluitend budget.

Democraten en Republikeinen kunnen niet tot een akkoord komen, omdat ze geen raad weten met de enorme schuldenberg. Harde beslissingen dienen genomen te worden en beide partijen lijken hun verantwoordelijkheid hiervoor niet te willen nemen. Illinois is nu de eerste staat in de geschiedenis waarvan de obligaties de ‘junk’ status hebben meegekregen.

Amerikaanse economie

Dit is natuurlijk allesbehalve een goed teken, maar de gemiddelde Amerikaan – Joe Sixpack – lijkt dit niets te deren. Uit onderzoek blijkt dat de gemiddelde Amerikaan de stand van de Amerikaanse economie afleest aan het werkloosheidscijfer en de stand van de Amerikaanse beurs. Het werkloosheidscijfer staat erg laag, al weet een gemiddelde econoom dat dit cijfer zeer gemakkelijk te manipuleren valt.

Er wordt weleens geschreven over het feit dat China z’n cijfers manipuleert, maar in de VS én Europa kunnen we er ook wat van. Langdurig werklozen (langer dan een jaar) tellen bijvoorbeeld niet meer mee als werkloos zijnde. Lijkt mij een beetje vreemd… De aandelenmarkten staan erg hoog, dit komt natuurlijk door al het ‘gratis geld’ wat ter beschikking is gesteld, dit geld vloeide naar één van de minst slechte mogelijkheden.

Trump noemde zelfs de stand van de aandelenmarkt een rapportcijfer voor zijn presidentschap, dit is echt een hele onverstandige uitspraak. Een president heeft hier echt geen invloed op. Sterker nog, mijn overtuiging is dat Trump de schuld gaat krijgen als er dingen mis zullen gaan op de financiële markten. Hij krijgt momenteel al overal de schuld van, net als Rusland overigens. Al ben ik geen fan van Trump, maar het gaat momenteel erg ver hoe de Westerse media hem benaderen. Ik denk dat hij als dé zondebok neergezet gaat worden. De tijd zal het leren en we zullen het blijven volgen voor u.

Dollar

Er is voor de VS een ander gevaar dat momenteel op de loer ligt. De dollar raakt zijn status als wereldreservemunt langzaamaan kwijt. Als dit doorzet zal dit verregaande economische consequenties hebben. De Amerikanen beschikken dankzij de petrodollar over gratis olie, niet alleen omdat het ook in hun eigen bodem zit, maar vooral omdat zij zelf de dollar (bij)drukken. De rest van de wereld zal eerst goederen en diensten moeten produceren om dollars te bemachtigen, waarmee ze vervolgens olie kunnen kopen.

Een aantal grote landen ter wereld probeert dit nu te omzeilen. Dit zien we bijvoorbeeld al enkele jaren gebeuren in Rusland en China. De Russen hebben een groot deel van hun dollarreserve afgebouwd en zijn hun goudvoorraad flink aan het uitbouwen. De Chinezen zijn gestopt met het opkopen van Amerikaans staatspapier en investeren over de hele wereld op zeer grote schaal in het delven van grondstoffen en het aanleggen van een goudvoorraad. Deze twee landen leven dan ook momenteel niet op goede voet met de VS.

Yellen

Als laatste las ik afgelopen week een interessante mening van de bestuursvoorzitter van de Saxo-bank. Dit is wat hij gezegd heeft:

“Yellens meest recente optreden als voorzitter van de FED zal de geschiedenis ingaan als een kolossale beleidsfout, omdat ze erop blijft hameren dat lage inflatie een tijdelijk fenomeen is. Ook Draghi blijft dit zeggen. Inflatie wordt enkel gecreëerd wanneer er schaarsheid van goederen of kapitaal ontstaat (en beide duurder worden). Maar omdat de centrale banken nu al jarenlang de markten met cash overspoelen is geld nooit zo goedkoop geweest. Het streefdoel van 2% inflatie is dan ook weinig realistisch.”

Ik denk helaas dat hij gelijk heeft. Dit betekent dat door de acties van de centrale banken wereldwijd er enorme verstoringen zijn opgetreden die slecht zullen aflopen en dat deze acties geen enkele positieve invloed hebben gehad, behalve voor de op papier failliete grootbanken…

Sander Noordhof

Reageren? Stuur een mail naar [email protected]

Deze column van Sander Noordhof verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

21 juli 2017
Pas op voor de Wall Street wolf in schaapskleren

De toon is duidelijk veranderd. De brief die Dan Loeb, eigenaar van het hedgefund Third Point, richtte aan het topmanagement van het Zwitserse Nestlé was allesbehalve polemisch. Hij maande het topmanagement niet om zich maar zo snel mogelijk uit zaken terug te trekken om de rest van hun leven door te brengen met golven. Integendeel, de toon was vriendelijk en opbouwend. Natuurlijk, er waren verwijten. Nestlé heette een bedrijf te zijn dat in het verleden was blijven steken, maar Loeb beloofde zich te gedragen als een belegger met een lange termijnvisie. In die hoedanigheid bood hij zijn constructieve steun aan aan ceo Mark Schneider om samen het bedrijf gereed te maken voor de 21ste eeuw.

Het sterke economische herstel in Europa heeft de belangstelling gewekt van Amerikaanse hedgefunds. In de VS gaat het allemaal wat minder en dan oogt het oude Europa een beetje als het beloofde land. Activistische aandeelhouders als Dan Loeb weten echter maar al te goed, dat de traditioneel agressieve toonzetting in Europa op weinig waardering kan rekenen en dus passen ze zich aan en spelen de rol van de constructieve en meedenkende aandeelhouder in plaats van een partij die niet terugdeinst voor desnoods vijandige overnames. Die constructieve houding blijkt in de Europese praktijk ook beter te werken.

Koers van het aandeel Nestlé

Activistische aandeelhouders

Activistische beleggers als het Europese Cevian Capital of het Amerikaanse ValueAct hebben er succes mee geboekt. Ze hebben een aanzienlijk belang gekocht in respectievelijk Thyssen Krupp en Rolls-Royce en hebben plaats genomen in de Raad van Commissarissen. Vanuit die positie bestoken ze het management met hun opvattingen en research en pleiten ze voor aanpassingen in de bedrijfsstrategie.

Dat hoeft niet verkeerd te zijn. Activistische beleggers doen hun huiswerk goed. Vaak hebben ze ook meer kennis van de sector dan het zittend management, dat daarvoor vaak op zijn sub management steunt. Ze hebben ook vaak een eigen, onafhankelijke mening die niet hoeft samen te vallen met de heersende opinies. Anders gezegd, een constructieve belegger met een activistische inslag kan wel degelijk oog hebben voor de langere termijn en minder voor het komende kwartaal.

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn en dat is het waarschijnlijk ook. Bedrijven als Nestlé doen er goed aan om het aanbod van activistische aandeelhouders zorgvuldig te wegen, zeker als op de achtergrond een mogelijk overnamebod schemert, gesteund door 3G Capital, de Braziliaanse private equity partij berucht om zijn snijden in de kosten. Bedrijven moeten zich afvragen of ze te maken hebben met een heuse constructieve partij of met een wolf in schaapskleren.

Verbeteren bedrijfsstrategie of snelle winst?

Met andere woorden, is de activistische belegger waarlijk geïnteresseerd in het verbeteren van de bedrijfsstrategie of is hij uit op een snelle winst? Vraagt hij om meer schuld op de balans en om een extra dividend of het inkopen van eigen aandelen? In zijn brief vraagt Dan Loeb om de schuldenlast te verdubbelen en om met dat geld een grootschalig programma van inkoop van eigen aandelen te financieren. Het zou gaan om een bedrag van SFr 20 miljard. Ook dringt hij aan op de verkoop van het belang van 23% in L’Óreal met een geschatte waarde van $25 miljard. Ook die opbrengst zou geheel of gedeeltelijk aangewend kunnen worden om beleggers tegemoet te komen.

Wat overnamedoelwitten zich ook moeten afvragen of voorgestelde kostenbesparingen het bedrijf inderdaad ‘fitter’ maken zoals de activisten vaak claimen of dat het mooie en beloftevolle projecten in de kiem smoren. Wat dat betreft, gaat Loeb veel minder ver dan de geijkte aanpak van een partij als 3G met zijn wel zeer rigoureuze afslanking van Kraft Heinz. Het snijden in het teveel aan vet op de botten kan verkeerd uitpakken voor een beloftevol initiatief. Al in 1986 lanceerde Nestlé Nespresso, maar het duurde tien jaar voordat het het succes van vandaag de dag werd.

Dit voorbeeld voert vanzelf naar de derde vraag. Welke tijdshorizon hanteert de constructieve belegger? Voor een doorsnee private equity partij is de lange termijn drie tot vijf jaar, maar dat is kort voor een bedrijf als Nestlé. Een nieuwe ceo kan wellicht de effectiviteit binnen Nestlé verhogen, maar het ontwikkelen en in de markt zetten van zelfs maar één nieuw merk kost tijd, veel tijd. Dat besef zou tot enige nederigheid moeten leiden in de opstelling van activistische beleggers. Als ze echter inderdaad de rol willen spelen die ze voorspiegelen, dan kan hun nalatenschap hen overleven!

Cor Wijtvliet

Deze bijdrage is afkomstig van www.corwijtvliet.nl

Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.

21 juli 2017