Economisch Nieuws
Via twitter kwamen we een infographic tegen die laat zien hoeveel we ieder jaar kunnen besparen door de hypotheekrenteaftrek (HRA) af te bouwen. Deze subsidie was vorig jaar een kostenpost van €10,1 miljard, omgerekend iets meer dan €600 per Nederlander. Wat kunnen we met dat geld doen als we deze subsidie zouden afbouwen? Deze infographic geeft alvast een paar suggesties.
Update 27 januari 2014: Nieuwe versie infographic geplaatst
Infographic hypotheekrenteaftrek
De komende weken staan de financiële markten in het teken van het Amerikaanse schuldenplafond. Er moet uiterlijk op 17 oktober een akkoord zijn bereikt over de verhoging van de limiet. De schuldlimiet is in het verleden al tientallen keren verhoogd, dus weinig mensen verwachten dat de verhoging dit keer problemen op zal leveren. Maar hoe ver is de oppositie bereid te gaan? Ze zal van deze gelegenheid gebruikt maken op de regering onder druk te zetten, maar hoe hard zullen ze het spel spelen?
De vorige keer dat het schuldenplafond verhoogd werd kreeg de Amerikaanse overheid een afwaardering van kredietbeoordelaar S&P. Dat was een gevoelige tik voor de Verenigde Staten en tegelijkertijd een stevige impuls voor de goudprijs. Na de afwaardering steeg de rente op de 10-jaars Treasuries en klom de goudprijs naar een record van $1.920 per troy ounce. Kan een nieuwe hoog oplopende discussie over de Amerikaanse staatsschuld dit keer meer ‘schade’ toebrengen?
In de poll van deze week kunt u meerdere antwoordmogelijkheden aanvinken. Hoe groot zal de impact van het schuldenplafond deze keer zijn…?
[polldaddy poll=7445657]
Verhoging schuldenplafond is een terugkerend fenomeen
De volgende grafiek brengt zeer treffend de financiële generatiekloof in Nederland in beeld. De vruchten van de stijgende huizenprijzen zijn geplukt door de oudere generatie, terwijl de onderwaarde geconcentreerd is bij de jongere generatie huizenbezitters. De grafiek is afkomstig uit een document van de Nederlandsche Bank dat hoort bij het afscheidssymposium van oud ING-topman Jan Hommen.
Deze grafiek geeft de financiële generatiekloof van Nederland weer (Bron: DNB)
Wolfgang Schauble is ervan overtuigd dat het voortbestaan van de euro de wens is van alle Duitsers. Door de crisis heeft Duitsland geleerd de eenheidsmunt te waarderen, zo stelt de Duitse minister van Financiën. Iedereen die hier aan twijfelt kan volgens hem bestempeld worden als een demagoog.
Zowel de coalitie als de oppositie in Duitsland hebben zich volgens Schauble ingezet om de euro te redden. Met succes, want na de aanvankelijke vrees over de stabiliteit van de munt zijn de Duitsers nu toch zeer lovend over de prijsstabiliteit in hun land. In een interview met de Franse krant Le Point zei Schauble dat de nieuwe regering van Merkel, ongeacht de samenstelling van de coalitie, een pro-Europees beleid zal blijven voeren. De reden voor deze constante koers is de consensus onder de politieke partijen in Duitsland ten aanzien van de munt.
“Alle besluiten van de afgelopen jaren om de euro te redden werden ondersteund door een brede meerderheid in het parlement en door de oppositie. Wij zijn het land dat de Europese Commissie het meest nadrukkelijke ondersteunt”, zo verklaarde Schauble. De breed gedragen politieke steun voor de euro is volgens hem te verklaren door het feit dat ook de Duitse bevolking achter het Europese project staat. De euroscepsis heeft in Duitsland als politiek argument maar weinig gewicht. In tegenstelling tot sommige andere Europese landen krijgen eurosceptische partijen in Duitsland maar weinig draagvlak.
“De afgelopen drie jaar is het vertrouwen van de Duitsers in de euro gestaag toegenomen. Ze zijn niet meer bang dat de stabiliteit van de munt in het geding komt. Vandaag de dag weten ze dat de prijzen dankzij de euro stabieler zijn dan ooit tevoren”, aldus de minister.
Volgens Schauble is het verkeerd om te beweren dat de Duitsers alleen maar de rekening gepresenteerd krijgt van andere landen uit de Eurozone.
“We investeren in een gemeenschappelijke toekomst die zowel de Duitsers als de andere Europeanen ten goede komt. Het belang van een stabiele gemeenschappelijke munt is niet alleen in het belang van Duitsland, maar ook in het belang van Frankrijk en Griekenland.”
De Duitse regering verwacht dat er nog miljarden euro’s gereserveerd moeten worden om de toekomst van de muntunie veilig te stellen en toekomstige problemen het hoofd te bieden. Desondanks blijft in elk geval de Duitse minister van Financiën zeer optimistisch. Vanuit Duits oogpunt is de steun voor de euro wel te begrijpen. In de vorige eeuw werd de waarde van de mark opgeofferd om de herstelbetalingen voor de Eerste Wereldoorlog te bekostigen. Dat zorgde voor de verwoestende hyperinflatie de middenklasse wegvaagde en die de voedingsbodem legde voor de opkomst van een demagoog als Hitler.
Duitsland weet dus als geen ander Europees land hoe belangrijk de stabiliteit van de munt is. Jacques Delors, voormalig president van de Europese Commissie, zei daar ooit het volgende over: “Niet alle Duitsers geloven in God maar ze geloven allemaal in de Bundesbank”.
Wolfgang Schäuble (Foto van Deutsche Wirschafts Nachrichten)
Democraten en Republikeinen wisten afgelopen nacht geen akkoord te bereiken over de financiering van de Amerikaanse overheid. Het Witte Huis heeft daarop verschillende overheidsinstanties opdracht gegeven om de deuren tijdelijk te sluiten (zie deze brief van de regering). De federale overheid komt zonder geld te zitten, waardoor honderdduizenden ambtenaren met onbetaald verlof worden gestuurd. Ongeveer een miljoen ambtenaren zal gevraagd worden zonder betaling door te werken. Nationale parken, musea en bezienswaardigheden zullen vanaf vandaag gesloten zijn.
Een government shutdown als deze is in het verleden al vaker voorgekomen. De laatste keer was in 1996, toen Clinton nog president was. De tijdelijke sluiting van overheidsinstanties kan een nadelig effect hebben op de economische groei, omdat er simpelweg minder overheidsuitgaven gemaakt worden. Het is nog maar de vraag of de Republikeinen aan populariteit winnen door het spelletje met de Democraten hard te spelen. Steeds meer Amerikanen zijn afhankelijk van uitkeringen en salarissen van de overheid. Als de impasse nog langer blijft duren kan dat de Republikeinen in 2014 de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden kosten, zo stelt de Republikein John Boehner op de website Politico.
Het klinkt allemaal heel dramatisch: overheidsinstanties die hun deuren moeten sluiten en ambtenaren die niet meer betaald worden. Maar wat was de impact van zo’n government shutdown in het verleden? Onderstaande tabel, die we op twitter voorbij zagen komen, laat zien hoe de S&P 500 index zich ontwikkelde in de eerste twintig dagen na de sluiting van de niet-essentiële overheidsinstanties. De conclusie die we uit zeventien eerdere gevallen sinds 1976 kunnen trekken is dat de aandelenmarkt zijn bijzonder weinig aantrekt van de tijdelijke sluiting van een aantal overheidsinstanties.
Effect van government shutdown op de aandelenmarkt (Bron: Twitter)
Niet alleen Marc Faber waarschuwt voor de gevaren van een veel te grote kredietbubbel, ook de Amerikaanse investeringsmaatschappij Blackstone ziet de toekomst van onze schuld gedreven economie somber in. Volgens Joseph Baratta, hoofd van de afdeling private equity bij Blackstone, zitten we midden in een epische kredietbubbel met proporties die we de afgelopen decennia niet meer hebben gezien. “De kosten van een high-yield obligatie op absolute coupon basis staat op een absoluut dieptepunt”, aldus Baratta. De vooruitzichten voor de Amerikaanse economie zijn wat hem betreft beperkt tot een marginale 1 tot 3 procent.
Blackstone zoekt haar investeringskansen vandaag de dag in de energiesector, transport, infrastructuur, de bouwsector en in de financiële dienstverlening aan consumenten. Door de hoge waardering is het voor veel bedrijven lastiger om te groeien, zo meent Baratta. “Ik verwacht dat de markt op een zeker moment weer gaat omkeren voor wat betreft de rente en de spread tussen staatsobligaties van de VS en hoogwaardige bedrijfsobligaties.”
De investeringsmaatschappij Blackstone beheert in totaal $230 miljard aan vermogen, waarvan $57 miljard aan private equity.
De kredietbubbel wordt opnieuw opgeblazen (Bron: Casey Research, via Financial Sense)
Langzaam maar zeker begint ook in de reguliere media door te dringen dat de Federal Reserve echt niet kan stoppen met haar stimuleringsprogramma. Zo opende het Financieel Dagblad vandaag met een groot artikel over de ‘Catch 22’ waar de Amerikaanse centrale bank in gevangen zit. Langzaam maar zeker breekt het besef door dat Bernanke niet kan stoppen met stimuleren, omdat een stijgende rente dramatische gevolgen heeft voor de begroting van de overheid en de leencapaciteit van bedrijven en particulieren.
De stijging van de 10-jaars rente richting de 3% was een weerspiegeling van de ‘zorgen’ die de obligatiemarkt had over tapering. Nu die zorg is weggenomen zien we ook de obligatierente (en daarmee op den duur ook de rente op langlopende kredieten) weer dalen. Het FD weet de vinger ook op de gevoelige plek te leggen, want in hun artikel op de voorpagina schrijft de redactie dat de stijgende rente de Amerikaanse centrale bank weerhoudt van ingrijpen. Alleen de dreiging van minder stimulering zorgde al voor bijna een verdubbeling van de rente op de 10-jaars obligaties. De hypotheekrente steeg van 3,4 naar 4,5 procent en ook de rente voor een autolening ging omhoog. Voor een schuld gedreven economie is een stijging van de rente de doodssteek.
Niet minder, maar meer stimulering is het credo geworden. We hebben in het verleden al eens gewezen op de notulen van de Federal Reserve, waarin staat dat het stimuleringsprogramma ook uitgebreid kan worden als deflatie dreigt of als de economie groei terugvalt. Dat is anno 2013 helemaal geen onrealistisch scenario meer… Het FD verwijst naar Narayana Kocherlakota van de Federal Reserve uit Minneapolis, die gezegd zou hebben dat er nog veel ruimte is voor extra stimulering door de centrale bank. Dat soort geluiden hebben we nog niet vaak gehoord in de reguliere media.
Voor het volledige artikel verwijzen we naar het Financieele Dagblad.
Federal Reserve zit in een ‘Catch 22’
Volgens Marc Faber staan we aan de vooravond van de crash van de dollar. Dat is althans de conclusie die we trekken uit de toespraak die hij hield voor het CLSA Investor Forum. In zijn toespraak ging Faber in op de historie van schulden, economische bubbels en financiële markten. Hij merkte daarbij op dat crises van alle tijden zijn, maar dat de totale hoeveelheid schuld in de economie in de jaren ’50 en ’70 lang niet zo hoog was als nu. Daardoor bracht een financiële crisis in het verleden zelden grote schade toe aan de economie als geheel. Vandaag de dag zijn de schulden op alle niveaus zodanig hoog dat we moeten vrezen voor de stabiliteit van de economie, aldus Faber.
“We hebben een lange periode van enorm hoge inflatie achter de rug. Aandelen, obligaties, grondstoffen en vastgoed stegen allemaal in prijs. Daardoor hebben we een gigantische asset bubble in de wereldwijde economie. Alle prijzen zijn opgeblazen. Misschien kunnen we de volgende bubbel niet zien omdat we er zelf in zitten, dat is iets om rekening mee te houden”, zo stelt Marc Faber.
Volgens Marc Faber moeten economen het onderscheid maken tussen gezonde en ongezonde economische groei. Faber spreekt van een gezonde situatie als de kredietgroei ongeveer even groot is als de economische groei. Problematische wordt het als er te veel kredieten verstrekt worden in verhouding tot de economische groei. Ook is het volgens de beleggingsgoeroe belangrijk hoe de extra kredieten worden benut. “Kredieten die geïnvesteerd worden in kapitaalgoederen en die daarmee uiteindelijk meer economische productiviteit opleveren zijn beter dan kredieten die gebruikt worden voor consumptie, zoals dat het geval is in de VS”, aldus Faber.
“Op een dag zal deze totale kredietbubbel op dramatische wijze in elkaar zakken. We gaan een implosie meemaken van de prijzen van verschillende bezittingen, maar wanneer dat gebeurt weet ik niet.”
De eerste tekenen van dit eindspel zijn volgens Marc Faber al zichtbaar. Hij zegt dat elke dollar extra krediet in het verleden nog veel economische groei opleverde, maar dat extra kredieten vandaag de dag bijna geen effect meer hebben op de economische groei. “Dat is het teken dat we het einde van dit monetaire beleid naderen”. Een andere indicator die aangeeft wanneer het helemaal mis gaat is als de Amerikaanse regering obligaties moet uitgeven om de rente op haar staatsschuld te financieren. “Dat zal het eindspel zijn waarin we de complete destructie van de dollar meemaken”.
Onderstaande grafiek van Incrementum laat zien wat Marc Faber bedoelt met schulden die steeds minder economische groei opleveren. Amerika is bijna op een punt gekomen waarop meer schulden niet meer bijdragen aan economische groei. Dat terwijl de extra rentelasten alleen gedragen kunnen worden als de economie groeit en de belastinginkomsten toenemen. Het is een val waar we langzaam in zijn gelopen en waar we niet gemakkelijk meer uit kunnen komen. Linksom of rechtsom moeten we die schulden van onze rug af schudden, maar dat is geen sinecure. Ons spaargeld zit voor een groot gedeelte ook in schulden gevangen. Denk aan uw eigen spaartegoed bij de bank en aan de stapel staatsobligaties en bedrijfsobligaties in uw pensioenfonds.
Ook in Nederland groeit de schuld inmiddels al een stuk sneller dan de economie, iets wat Marc Faber ongezonde groei zou noemen.
Steeds minder productiviteit uit schulden
Marc Faber draait niet om de hete brij heen (Afbeelding via SCMP)
Op 17 oktober moet er een overeenkomst zijn bereikt over de verhoging van het Amerikaanse schuldenplafond, dat nu op $16,7 biljoen staat. Wordt er die dag geen akkoord gesloten, dan komt het Amerikaanse ministerie van Financiën snel in geldnood. Uitkeringen kunnen dan niet betaald worden en uitgaven voor programma’s als Medicare en Medicaid kunnen in dat geval ook niet meer gefinancierd worden. “Het zou voor de eerste keer in de Amerikaanse geschiedenis zijn dat de Verenigde Staten haar rekeningen niet meer kan betalen”, zo verklaarde schatkistbewaarder Jack Lew de congresleden. Het schuldenplafond werd op 19 mei al aangetikt, maar omdat het Amerikaanse ministerie van Financien geld kon lenen van de pensioenkas voor ambtenaren kon de deadline met een paar maanden opgerekt worden.
n een brief aan het congres legt Jack Lew uit dat de Verenigde Staten nooit voor de keuze moet komen te staan wie er wel of geen geld krijgt van de overheid. Amerika moet al haar beloftes die ze gemaakt heeft aan haar burgers nakomen, aldus Lew. Mooi woorden voor een bijna ceremonieel gebeuren.
Het schuldenplafond is een periodiek terugkerend fenomeen, dat sinds het uitbreken van de financiële crisis wel erg vaak terugkeert. Voor Barack Obama is dit de zesde keer dan het schuldplafond verhoogd moet worden. Door lagere belastinginkomsten en door hogere uitgaven voor sociale voorzieningen en werkgelegenheidsprojecten komt de Amerikaanse regering structureel geld tekort. Vier jaar op rij was het begrotingstekort hoger dan $1 biljoen.
Op 17 oktober moet $120 miljard aan staatsschuld doorgerold worden middels de uitgifte van nieuwe leningen. Zonder een verhoging van het schuldenplafond kan dat obligatiehouders bang maken en kan de obligatieveiling slecht uitpakken. Als de opkomst te laag is stijgt de rente, en dat moet kosten wat kost voorkomen worden.
Het is niet waarschijnlijk dat de onderhandelingen over de verhoging van de maximale staatsschuld zullen vastlopen. Wel zal de oppositie de regering onder druk zetten om meer van hun plannen in het begrotingsbeleid op te nemen. Echt bezuinigen doen Democraten en Republikeinen allebei niet, getuige de onderstaande grafiek van de Washington Post.
Het nieuwe schuldenplafond zal waarschijnlijk op minimaal $17,8 biljoen liggen, een stijging van $1,1 biljoen ten opzichte van het huidige limiet.
Verhoging van het schuldenplafond vanaf 1980 (Bron: Washington Post)
De volgende grafiek uit een rapport van Barclays laat zien dat ook de omvang van de hypotheekschuld in Groot-Brittannië begint te stagneren. Vanaf 1994 tot en met begin 2008 is de totale hypotheekschuld razendsnel toegenomen, maar daarna zakte het aantal nieuwe hypotheekleningen drastisch terug. Sinds het uitbreken van de crisis zakte het netto bedrag aan hypotheekleningen bijna naar het nulpunt, want betekent dat er inmiddels bijna evenveel geld wordt afgelost als dat er geleend wordt. Het stagneren van de totale hypotheekschuld kan grote gevolgen hebben voor de huizenmarkt. Zodra starters niet meer bereid zijn een woning te kopen stroomt er niet meer geld richting de huizenmarkt, waardoor het ook afgelopen kan zijn met de prijsstijging.
We hebben in Nederland al gezien wat de gevolgen zijn van een veel te hoge hypotheekschuld in combinatie met dalende huizenprijzen. Het vooruitzicht voor het Verenigd Koninkrijk is ook niet best, want daar is de hypotheekschuld nog ongeveer 80% van het BBP. De tweede grafiek brengt de hoogte van de hypotheekschuld en de ontwikkeling van de huizenprijzen vanaf 1990 mooi in beeld. Om de vergelijking te maken, in Nederland ligt deze schuldquote boven de 100%.
Totale hypotheekschuld groeit niet meer, het begin van een lange fase van deleveraging?
Relatie tussen hypotheekschulden en huizenprijzen (Bron: Bondvigilantes)
Verschillende macro-economische cijfers in de VS worden naderhand regelmatig herzien, zoals het banencijfer, de huizenverkopen en de economische groei. Zo lang herzieningen naar boven en naar beneden elkaar afwisselen levert dat op de lange termijn geen grote verschillen op. Maar wat als een cijfer structureel naar beneden wordt herzien? Weinig mensen zullen dat opmerken, totdat we al die verschillen bij elkaar optellen.
De volgende grafiek van @Not_Jim_Cramer laat zien dat de cijfers over de Amerikaanse woningmarkt tussen 2005 en 2008 bijna structureel te positief zijn weergegeven. Cumulatief zijn de herziene cijfers van het aantal nieuw verkochte woningen aanzienlijk lager dan de originele cijfers ons voorspiegelden. Dat terwijl de herzieningen voor 2005 nog geen duidelijk ‘bias’ naar boven of beneden hadden.
Misbruikt Amerika de herzieningen om slechte cijfers onder het tapijt te vegen? Die indruk zou je bijna krijgen als je het verloop van onderstaande grafiek ziet…
Cumulatieve herziening van de huizenmarktcijfers sinds 1998 (Bron: @Not_Jim_Cramer)