Marketupdate

Tag: schulden

  • Eric Mecking over de komende crisis

    Volgens historicus Eric Mecking moeten we ons in Nederland meer zorgen maken over deflatie dan over inflatie, omdat huishoudens te kampen met enorm hoge schulden. Die schuldenlast neemt door deflatie toe, waardoor huishoudens de komende jaren nog meer in de knel zullen komen. Mecking verwijt de overheid en de centrale bank dat er niet eerder werd ingegrepen:

    “Iedereen neemt zo veel mogelijk hypotheek en strijkt zoveel mogelijk hypotheekrenteaftrek op, met het idee wat te besparen. En dan blijkt dat dat een grote miscalculatie is geweest. Op een gegeven moment kon je 130 procent van de waarde van het onderpand lenen. Dat heeft de overheid en de Nederlandsche Bank nooit mogen toestaan. Dit kan nog niet eens in een bananenrepubliek, maar in Nederland kan het wel.”

    Voor Eric Mecking was deze ontwikkeling reden om het boek Deflatie in Aantocht te schrijven.

  • Interview Dirk Bezemer: “Geld is geen goud”

    Marketupdate sprak deze week met Dirk Bezemer, hoofddocent Economie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Bezemer heeft al tal van wetenschappelijke publicaties op zijn naam staan. Hij is lid van het Sustainable Finance Lab en werkt samen met het Institute of New Economic Thinking. Bezemer schrijft in de Financial Times en de Nederlandse pers en verscheen recent bij actualiteitenprogramma’s en in de documentaire De Schuldvraag, die Radar eind vorig jaar naar buiten bracht.

    Marketupdate vroeg Bezemer naar het ontstaan van de huidige financiële crisis en de effecten die deze crisis heeft op de huizenmarkt, op de pensioen en uw spaargeld. Zoals u van ons gewend bent vroegen we monetair en financieel econoom Bezemer ook naar zijn visie ten aanzien van goud.

    Geld als schuld: een piramidespel

    Volgens Dirk Bezemer is ons financiële systeem een piramidespel, omdat een steeds groter deel van de rendementen te verklaren is door een instroom van nieuwe kredieten. Dat is misschien nog wel het meest zichtbaar op de woningmarkt, maar ook op de markt voor aandelen en obligaties. Ook daar heeft een instroom van kredieten een prijsopdrijvend effect gehad. Bezemer zegt daar tegen Marketupdate het volgende over:

    “De huizenprijzen stijgen omdat mensen leningen opnemen en dat geld gebruiken om een huis te kopen. Doordat er steeds meer geleend geld in de huizenmarkt gestopt wordt ontstaat er fictief vermogen. Dat geldt ook in zekere zin voor de aandelenmarkt en de obligatiemarkt, waar het de laatste jaren steeds duidelijker werd dat stijgingen veroorzaakt werden door een instroom van nieuwe kredieten.”

    De instroom van nieuwe kredieten heeft vooral de afgelopen twintig tot dertig jaar een hoge vlucht genomen. Dat het zo uit de hand heeft kunnen lopen is volgens Bezemer te wijten aan verschillende ontwikkelingen:

    1. De steeds verder dalende rente sinds 1980;
    2. De liberalisering van de financiële markten, waardoor banken meer kredieten konden verstrekken;
    3. Het doorverkopen van leningen (en daarmee de risico’s);
    4. Het uitkleden van het toezicht op de financiële sector.

    Binnen dit financiële systeem concentreert steeds meer vermogen zich in de top van de piramide. Dat zien we onder andere terug aan de groeiende inkomensongelijkheid en aan het feit dat een zeer kleine groep mensen een relatief groot gedeelte van de financiële activa in handen heeft en steeds vermogender wordt.

    "De winnaars van dit financiële systeem zijn de mensen die al over veel soorten kapitaalgoederen beschikken die niet met schulden gefinancierd zijn. Deze mensen surfen mee op de enorme toename van financiële producten. Dus je kunt in het algemeen zeggen dat de mensen met veel bezittingen de afgelopen twintig jaar enorm van de 'boom' geprofiteerd hebben. De middenklasse en de lagere inkomens hebben er niet van geprofiteerd, of ze hebben zich in de schulden moeten steken om mee te kunnen doen. Dat zijn de mensen die nu te maken hebben met restschuld en andere schuldenproblematiek. Je zag dus ook dat gedurende dit piramidespel de inkomensongelijkheid in bijvoorbeeld de Verenigde Staten enorm is toegenomen. Hoe meer inkomen je naar verhouding haalt uit kapitaalgoederen, hoe meer je de afgelopen twintig jaar geprofiteerd hebt."

    Bezemer merkt op dat het piramidespel eigenlijk in 2007 al geklapt is. Vanaf dat moment begon een grote hoeveelheid geld (schuld) rond te schuiven in het financiële systeem, op zoek naar rendement. Dat levert een opeenstapeling van financiële bubbels op. Bezemer verwijst naar Larry Summers, een Amerikaanse econoom die laatst gezegd heeft dat de opeenstapeling van bubbels het 'nieuwe normaal' is geworden. Sinds het uitbreken van de financiële crisis is de aandacht verschoven van ons (deels) fictieve vermogen naar onze schuldenlast. Daardoor begon men opeens meer af te lossen en daalde de consumptie. "Het probleem kan zijn dat de economie ook krimpt bij het aflossen van schulden, waardoor de schuldenlast naar verhouding niet kleiner wordt. De schuldenlast is nu zo groot dat er vrijwel onvermijdelijk afgeschreven moet worden op bepaalde schulden. Volgens Bezemer ligt de crisis nog lang niet achter ons. Hij zei daar het volgende over:

    "Wat je nu ziet is dat er heel veel druk is om het piramidespel opnieuw te gaan spelen door de regels voor de kredietverleningen door banken te versoepelen. Dat geeft alleen maar tijdelijke oplossingen, die steeds gevolgd zullen worden door een crash. Daarom ben ik ook niet zo optimistisch dat we uit deze crisis zijn geraakt. Er wordt meestal niet gekeken naar de omvang van de schuld en wat daar nog het effect van is."

    Overheden moeten stimuleren

    Volgens Bezemer maakt de Nederlandse regering een grote inschattingsfout door te bezuinigen. Weliswaar komt de druk om te bezuinigen uit Europa, maar volgens Bezemer is het op zijn zachtst gezegd onverstandig om nu het overheidstekort terug te dringen. De rente is namelijk laag, waardoor de effectieve schuldenlast relatief klein is. De overheid zou juist van die gelegenheid gebruik moeten maken om investeringen te doen. Of dat nou in infrastructuur, onderwijs of zorg is.

    "Er zijn genoeg investeringen die je voor 2% rente kunt doen en waar de overheid zelfs winst op kan maken. Hetzij via hogere belastinginkomsten uit de groei die daarop volgt, hetzij uit de investeringen zelf. Er is eigenlijk geen enkele reden om dat niet te doen. Als de economie krimpt dan is het niet verstandig dat de overheid ook nog eens gaat bezuinigen."

    Japan-scenario

    De overheid zou juist de economische groei aan moeten jagen, zodat bedrijven weer kunnen investeren en de economie weer op gang komt. Op die manier voorkom je het gevreesde Japan scenario, een situatie waar Europa volgens Bezemer op af stevent. Juist die nadruk op bezuinigen verlamt de economie, omdat huishoudens steeds minder te besteden hebben. Zo lang die bestedingen onder druk blijven staan is ook de kans groot dat de werkloosheid verder oploopt, een vooruitzicht waar ook niemand op te wachten zit. Volgens Bezemer moet Europa nog de stap zetten richting het opschonen van de bankensector. In de VS hebben de banken al verliezen genomen en zijn een aantal slechte banken failliet gegaan. Omdat de bankbalansen in de VS al zijn opgeschoond is de kredietverlening en de economische groei aan de andere kant van de oceaan al wel weer op gang gekomen, terwijl Europa nog steeds nauwelijks groei laat zien. Volgens Bezemer kent Europa zombiebanken, dat zijn banken die geen geld durven uit te lenen vanwege het grote percentage slechte leningen op de balans. Een lage rente kan de economie op gang helpen, maar niet als de bankensector niet bereid is leningen te verstrekken aan consumenten en bedrijven.

    Banken moeten balans inkrimpen

    Volgens Bezemer moeten banken de omvang van hun balans drastisch afbouwen en de kredietverlening beperken tot 'productieve schulden'. Dat zijn leningen die gebruikt worden voor nieuwe investeringen die waarde toevoegen aan de economie. De grootste problemen zijn volgens Bezemer ontstaan door een wildgroei aan onproductieve schulden, die geen waarde toevoegen aan de economie. Denk bijvoorbeeld aan hypotheken die gebruikt worden om een huis te financieren. De huizenprijzen stijgen door een instroom aan nieuwe kredieten, maar al deze kredieten hebben in feite weinig waarde toegevoegd aan de reële economie. De prijsstijgingen van financiële activa die het gevolg is van kredietgroei beschouwt Bezemer als fictieve rijkdom. Er staat geen groei van echte waarde tegenover. Ook zouden banken veel terughoudender moeten zijn met kredietverlening voor financiële handel. Ook dit zijn kredieten die alleen maar een prijsopdrijvend effect hebben, maar die geen nieuwe productiviteit opleveren. Banken moeten zich weer meer in dienst stellen van de reële economie en daar hun beleid op aanpassen.

    Huizenprijzen onder druk

    Bezemer verwacht dat de hypotheekrenteaftrek op termijn grotendeels zal verdwijnen.

    "Ik denk dat er nu wel een consensus over is, nu we gezien hebben wat voor slechte gevolgen het stimuleren van hypotheken heeft voor de Nederlandse economie. Een tijdje geleden mocht het h-woord nog niet uitgesproken worden, maar daar zijn we nu helemaal van af. Iedereen is het er nu wel over eens dat de hypotheekrenteaftrek een schadelijke maatregel is".

    Als gevolg van deze ontwikkeling is het niet waarschijnlijk dat de huizenprijzen weer snel zullen aantrekken. Maar dat betekent volgens Bezemer ook dat we in de toekomst niet meer zo snel in een huizenbubbel terecht zullen komen. De vraag of huizenprijzen nog verder zullen dalen is volgens Bezemer moeilijk te beantwoorden, omdat verschillende factoren daarbij een rol spelen. In hoeverre de onderwaarde op meer dan 1 miljoen huishoudens een probleem zal worden hangt sterk af van de conjunctuur. "Als de lonen bevroren worden en de werkloosheid toeneemt wordt voor een groot deel van de huishoudens moeilijk om de schulden te dragen". Het is volgens Bezemer juist nu zo belangrijk dat de overheid gaat investeren, zodat de negatieve spiraal doorbroken wordt. "Als de economie groeit dan is de schuld wel een last, maar dan is dat iets waar we overheen kunnen groeien. Als de economie niet groeit wordt de schuld een steeds grotere last".

    Pensioenenstelsel onhoudbaar

    Volgens Dirk Bezemer is ons pensioenstelsel in de huidige vorm onhoudbaar. We moeten accepteren dat het pensioenvermogen in werkelijkheid minder groot is dan we gedacht hebben en dat het rendement in de toekomst ook structureel lager zal uitvallen.

    "Een heel belangrijke implicatie is dat de rendementen waar pensioenfondsen rekening mee hebben gehouden voor de crisis de komende decennia niet meer terug zullen komen. Dat waren rendementen die in gang werden gehouden door een grote schuldgroei. We zullen moeten nadenken over nieuwe manieren om rendement te realiseren op ons pensioenvermogen, bijvoorbeeld door het vermogen te investeren om economische groei op gang te brengen."

    "We hebben twee problemen met ons pensioensysteem. Het eerste is de vergrijzing waar iedereen over praat, maar het andere probleem is de schuld-gedreven economische groei die zorgde voor schuld-gedreven rendementen. De continu hoge rendementen zijn voorbij en daar zullen pensioenfondsen zich op aan moeten passen. Het vermogen dat we dachten te hebben is er niet meer en zal ook niet terugkomen."

    Daarom is het volgens Bezemer noodzakelijk om op een andere manier naar pensioenopbouw te kijken. "Aan de ene kant hebben wij als Nederlandse huishoudens grote besparingen in onze pensioenfondsen en aan de andere kant hebben we veel schulden op onze hypotheken. Er is laatst een voorstel gedaan om pensioenvermogen beschikbaar te maken om hypotheekschulden af te lossen. De jonge generatie is een relatief groot deel van het inkomen kwijt aan pensioenopbouw, terwijl ze dat geld hard nodig hebben om hun schulden af te betalen. Als je jongeren nu een deel van hun pensioengeld gebruiken om hypotheekschuld af te lossen, dan zou dat een positief effect kunnen hebben." Ook zouden pensioenfondsen meer in de Nederlandse economie moeten investeren. Volgens de laatste cijfers van de Nederlandsche Bank is dat momenteel slechts 14% van het totale pensioenvermogen. "Nederlandse pensioenfondsen zouden meer ten dienste van de Nederlandse economie kunnen beleggen. Nu beleggen ze voornamelijk in internationale financiële markten. Het kan een idee zijn om het fiscaal aantrekkelijk te maken voor pensioenfondsen om in eigen land te beleggen." Doordat we tegelijkertijd veel schulden en veel besparingen hebben is het mogelijk om aan balansverkorting te doen. "Het is bijvoorbeeld een idee om pensioenfondsen in Nederlandse hypotheken te laten beleggen, zodat we onze besparingen gebruiken om onze schuldenlast af te bouwen."

    Spaargeld

    Volgens Bezemer is het moeilijk om te bepalen of je op vermogen boven de €100.000 op een spaarrekening risico loopt. "Je kunt niet voorspellen of een bank het gevaar loopt om te vallen of niet. Wel hebben we gezien dat banken om kunnen vallen en dat de financiële kwetsbaarheid soms groot is. Het is moeilijk om daar uitspraken over te doen." Voor wat betreft de spaardersheffing die beschreven werd in een rapport van het IMF geeft Bezemer de volgende toelichting:

    "Een spaardersheffing is mogelijk, maar ik denk niet dat het politiek haalbaar is. Het verbaast me wel dat het zover gekomen is en dat het genoemd wordt in een rapport van het IMF. Dat zegt iets over de ernst van de situatie. Je wilt dat de mensen die investeren in een bank en die aandelen hebben in de bank pijn kunnen leiden, want dat is risicodragend kapitaal. Dat is net als een investering in ieder ander bedrijf. Maar je wilt dat het spaargeld veilig is, want dat is in het belang van de financiële stabiliteit. Een spaardersbelasting zou ik daarom niet goed kunnen rechtvaardigen. Ik vind het een vreemde gedachte en ik denk dat het politiek niet haalbaar is."

    Tijdens een financiële crisis kunnen grond en vastgoed fungeren als een soort veilige haven, aldus Bezemer. Beide leveren niet heel veel rendement op, maar het voordeel is dat er altijd vraag is naar dit soort bezittingen. Ook is de volatiliteit van deze activa lager dan die van financiële activa of goud. Ook staatsobligaties kunnen als veilige haven beschouwd worden, maar dan alleen die van landen met een goede kredietstatus. Het nadeel is dan weer dat daar ook vrijwel geen rendement meer op te behalen valt. In grote lijnen kun je volgens Bezemer stellen dat een laag rendement het 'nieuwe normaal' is. We moeten er aan wennen dat de rendementen in de toekomst lager zijn dan in het verleden, omdat het rendement uit schuld gedreven economische groei uit zal blijven. "Misschien moeten we daarom maar gaan denken in termen van veilige havens in plaats van rendement".

    Bitcoin

    Volgens monetair en financieel econoom Bezemer is Bitcoin om verschillende redenen een interessant fenomeen. Hij zei daar het volgende over:

    "Volgens mij is Bitcoin heel interessant, omdat het laat zien wat de mogelijkheden van het nieuwe bankieren zijn. Het is dus niet meer van deze tijd dat het een paar dagen duurt voordat je geld wordt overgeschreven van de ene naar de andere bank en dat het allemaal veel sneller kan. Ook laat Bitcoin zien dat het creëren van geld, met moderne elektronische middelen, zelfs buiten banken om kan. Dit is nieuw en niet nieuw, omdat er al heel lang transacties in de economie gebeuren buiten banken om. Dat heet handelskrediet. Bedrijven handelen met elkaar met gesloten beurzen en creëren op die manier een vorm van krediet. Uitgestelde betalingen zijn een vorm van krediet en dat gebeurt al heel lang, maar Bitcoin is een vorm van krediet die niet gekoppeld is aan een handelsrelatie. Iedereen kan daar aan mee doen."

    Over de volatiliteit van Bitcoin:

    "Hoe meer vertrouwen mensen in Bitcoin hebben, hoe stabieler de koers zal worden. Toch denk ik dat de volatiliteit van Bitcoin relatief groot zal blijven, omdat er geen grote stabiliserende institutie achter zit. Daardoor verwacht ik dat het heel makkelijk een bubbel object kan worden. In die zin lijkt het een beetje op goud, het beweegt tegen de conjunctuur in.

    Het kan niet failliet gaan, maar het kan wel heel weinig waard worden en jaren lang heel weinig waard blijven. Gaat het goed met de economie, dan daalt de prijs. Dat kan ook gelden voor de prijs van Bitcoin."

    Maar er is ook een andere mogelijkheid. De opkomst van Bitcoin is volgens Bezemer niet alleen een soort motie van wantrouwen tegenover het fiat geld, het kan ook onderdeel zijn van een transitie naar een andere manier van betalen. Als er meer draagvlak komt voor betalingen in Bitcoin kan er ook een wisselkoers ontstaan tussen Bitcoin en de euro. "Dan krijg je verschillende soorten geld, waarbij er naast de dollar en de euro en een aantal andere valuta er ook een Bitcoin is waarmee je internationaal kunt betalen". Bezemer wijst op een uitspraak van Minsky die in de discussie omtrent Bitcoin relevant is.

    "Iedereen kan geld maken, maar het probleem is om het geaccepteerd te krijgen. Bitcoin laat heel mooi zien wat het wezen is van geld. Het is een claim die uitgegeven kan worden en zodra mensen die claim accepteren is het geld. Veel mensen accepteren al Bitcoins, dus is het geld. Zodra Bitcoin om wat voor reden dan ook niet meer geaccepteerd wordt is het geen claim meer. Dat is de logica van geld: het houdt op te bestaan als niemand het meer accepteert."

    Goud

    Volgens Bezemer is het niet verstandig om in goud te beleggen. Het edelmetaal doet het weliswaar goed in een financiële crisis, maar als mensen weer meer vertrouwen krijgen in de economie gaat de prijs weer omlaag. Het edelmetaal vervult volgens hem ook geen rol meer in het monetaire systeem:

    "Goud hoeft volgens mij geen rol in het monetaire systeem te spelen. Het vervult op dit moment een soort showbizz functie. Goud komt uit de historische tijd dat er een link was tussen de dollar en goud en uit de tijd dat de hoeveelheid goud in de munt bepaalde hoeveel waarde het geld had. Dat is zo geweest in sommige tijden en plaatsen, maar er is geen enkele reden waarom dat nu zo zou zijn."

    Waarom centrale banken weer netto kopers zijn van goud:

    "Dat zie ik meer als een soort belegging, niet iets wat een betekenis heeft voor het financiële systeem. Ons huidige financiële systeem is helemaal niet afhankelijk van goud. Wat zou je met goud kunnen doen als het financiële systeem klapt? Als je nieuw geld uitgeeft moet men vertrouwen hebben in jou, niet in je goud. Omdat centrale banken mijn mening niet zijn toegedaan hebben ze hun goudvoorraad nog niet verkocht. Centrale banken zouden naar mijn mening moeten kijken naar het rendement op goud in vergelijking met andere beleggingen."

    Volgens Bezemer vormt goud geen uitzondering op andere materialen die ooit als geld werden gebruikt. Hij zei daar het volgende over:

    "Goud is niet het echte geld. De essentie van geld is dat het iets is dat mensen accepteren. Dat kan van alles zijn. Zo betaalden we vroeger met kerfstokken en hadden de mensen in Babylon kleitabletten als geld. Dat zijn verschillende materialen. Klei, hout, papier of bits en bytes in een computer, het kan allemaal dragers van geld zijn, zo lang we het allemaal gebruiken. Het geld zelf is niet een ding, het is een idee; het is vertrouwen. Ik denk niet dat goud daar een uitzondering op is. Goud is eigenlijk een ontzettend zacht en waardeloos metaal. Je kunt er kiezen mee vullen en er zijn beperkte industriële toepassingen. Maar als je denkt dat er altijd vertrouwen zal blijven in goud, dan is het zinvol om wat goud te houden. De fluctuaties in de goudprijs zijn echter zo groot zijn dat je je af moet vragen of het wel een goede belegging is, in vergelijking met andere beleggingen."

    Dirk Bezemer

    Dirk Bezemer: "Geld is niet een ding, het is een idee. Het is vertrouwen." (Afbeelding van INET Economics)

  • Poll: Gelooft u in het wegstrepen van schulden?

    Vorige week schreven we over een nieuw rapport van het IMF, waarin Reinhart en Rogoff waarschuwen voor het wegstrepen van schulden. Deze methode is in het verleden wel vaker toegepast en zou in de nabije toekomst opnieuw plaats kunnen vinden. Maar is de Westerse wereld wel klaar voor dergelijke maatregelen? De ‘bail-in’ is vervelend voor de meest vermogende mensen, maar een 10% spaardersheffing zou een veel grotere groep raken…

    Wat denkt u bij het lezen van dit soort berichten? Graag uw mening!

    [polldaddy poll=7699810]

  • Steve Keen: “Veel economen zien impact schulden over het hoofd”

    Volgens econoom Steve Keen zagen veel economen de grootste financiële crisis sinds de Grote Depressie niet aankomen, omdat er in hun modellen geen rekening werd gehouden met de impact van (met name private) schulden. Steve Keen is van mening dat de private schuldengroei juist de veroorzaker is van economische depressies, omdat de consumptieve bestedingen en investeringen inzakken op het moment dat de kredietgroei afzwakt. Dat is wat Steve Keen al in 2005 voorzag en wat enkele jaren later ook gebeurde.

    Volgens Steve Keen bestaat er nog steeds een foutieve economische theorie dat private schulden geen invloed hebben op de economie. Volgens die theorie nemen private schulden koopkracht weg bij de partij die het geld verstrekt, maar in het moderne banksysteem is dat helemaal niet het geval. Iedere lening van de bank is volledig nieuw geld dat in de economie gespendeerd kan worden, maar daarvoor wordt geen geld of koopkracht weggenomen bij een ander.

    Schulden stimuleren economische groei

    De schuldgroei staat dus bijna parallel aan meer bestedingen, met als gevolg dat er volgens Steve Keen een causaal verband bestaat tussen schulden en economische activiteit en activaprijzen. En juist dat private schuldenprobleem is helemaal niet opgelost sinds het uitbreken van de financiële crisis. Sterker nog, in landen waar de economie weer wat aantrekt en waar de overheden een stimulerend beleid voeren nemen de private schulden alweer toe. Bekijk ook het college dat Steve Keen in december hield voor de Duisenberg School of Finance.  

  • IMF waarschuwt opnieuw voor wegstrepen schulden

    Het IMF waarschuwt in een nieuw rapport wederom voor financiële repressie en voor het wegstrepen van schulden. In een nieuw working paper voor het IMF schrijven Reinhart en Rogoff dat de Westerse wereld te maken heeft met een ongekend groot schuldenprobleem, met schulden die zijn opgelopen tot het hoogste niveau in 200 jaar. De schulden zijn nu zo groot geworden dat ook het ‘rijke’ Westen weer geconfronteerd zal worden met de afschrijving en kwijtschelding van schulden op een schaal die we sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer hebben meegemaakt.

    Rigoureuze maatregelen die het IMF genomen heeft om de schulden van ontwikkelingslanden van tijd tot tijd te verlichten moeten ook in de Westerse economieën genomen worden, maatregelen die een diepe kras in het onkreukbare imago van de westerse wereld veroorzaken. Schulden (en daarmee financiële bezittingen!) wegstrepen is iets dat niet past bij onze beschaafde en ontwikkelde economie, toch?? Decennia lang bouwde de westerse wereld een reputatie op van degelijkheid en betrouwbaarheid, maar die staat nu op het spel. Volgens Ambrose Evans Pritchard houdt de politieke elite in het Westen nog steeds vast aan de illusie dat wij fundamenteel anders zijn dan wat wij de ‘Derde Wereld’-landen noemen en dat onze schuldenproblematiek weg gemasseerd kan worden met een aantal jaren bezuinigen, een beetje meer inflatie en wat milde economische groei.

    Totale schuldengroei in het Westen

    Totale schuldengroei in het Westen (Bron: Reinhart en Rogoff, 2013)

    Schulden wegstrepen

    Reinhart en Rogoff leggen in hun working paper getiteld “Financial and Sovereign Debt Crises: Some Lessons Learned and Those Forgotten” (PDF) de vinger op de zere plek. De maatregelen die totnogtoe genomen zijn in Europa en in de VS hebben de fundamentele problemen alleen maar naar de lange baan geschoven. Met symptoombestrijding en ad-hoc genomen maatregelen strompelt de economie voort, maar op een krachtig herstel rekent niemand meer. Hoe lang is dat nog vol te houden?

    In het rapport verwijzen de twee professors naar de onervarenheid van het Westen als het aankomt op het herstructureren van schulden. Door de omvang van het probleem te ontkennen en door een fundamentele oplossing (schuldverlichting) tegen te houden wordt er uiteindelijk meer schade toegebracht dan wanneer de pijnlijke maatregelen snel genomen zouden worden. Binnen de Eurozone zien we dat de relatief sterke economieën nu omlaag worden getrokken door de zwakkere economieën in de periferie. Belastingbetalers in de sterkere landen betalen het grootste deel van de rekening, een situatie waar volgens Reinhart en Rogoff uiteindelijk niemand beter van zal worden.

    Volgens de twee is het vrijwel onvermijdelijk om de pijnlijke maatregelen toch te nemen. "De omvang van het probleem suggereert dat herstructurering noodzakelijk is, bijvoorbeeld in de periferie van Europa. En dat gaat verder dan alles wat tot op heden publiekelijk besproken is", aldus de professors van Harvard. In het working paper is een tabel opgenomen van eerdere schuldverlichtingen in de jaren dertig. Veel landen konden hun schulden van de Eerste Wereldoorlog niet meer terugbetalen en besloten uiteindelijk om dat ook maar gewoon niet meer te doen. Tal van obligaties zijn in het verleden al waardeloos geworden, omdat overheden ten einde raad hun belofte niet meer konden waarmaken. Ook de VS heeft in het verleden haar belofte niet nagekomen, toen ze de dollar devalueerde ten opzichte van goud. Door de prijs aan te passen van $20,67 naar $35 zat er opeens 40% minder goud in de valuta die de man op straat gebruikte en spaarde.

    Bewustwording

    Dat besef zal zo langzamerhand weer terugkeren. Decennia lang hebben we in het Westen niet zulke schuldenproblemen gehad en is de collectieve ervaring van financiële repressie langzaam uit ons geheugen gewist. De financiële repressie komt de laatste jaren steeds meer terug. Denk aan de extreem lage rente op je spaargeld, die al lang niet meer compenseert voor de inflatie. Denk aan bail-in, waarbij spaarders en achtergestelde obligatiehouders mede moesten opdraaien voor de verliezen van een omvallende bank. Door de negatieve reële rente verliezen spaarders en worden de lasten van de schuldenaren verlicht. Dat gebeurt nu al een paar jaar op beperkte schaal, maar vlak na de Tweede Wereldoorlog was dat volgens Reinhart en Rogoff nog veel erger. Toen was de reële rente in de VS en in het Verenigd Koninkrijk jarenlang -2%. In Italië en in Australië verloor de spaarder na correctie voor inflatie ieder jaar zelfs 5%. In een systeem van spaarders en schuldenaren krijgen de spaarders de rekening gepresenteerd. Dat is ook wat Reinhart en Rogoff constateren in hun onderzoek naar kwijtscheldingen van schulden. Soms werden staatsobligaties gewoon niet meer betaald, in andere gevallen werden de leenvoorwaarden aangepast ten nadele van de crediteur. In sommige gevallen maakte hyperinflatie de schuld (en daarmee ook de claim op die schuld) compleet waardeloos. De schuldencrisis heeft direct gevolgen voor de spaarders, omdat we in de westerse wereld de gewoonte hebben om te sparen in schulden. Denk bijvoorbeeld aan uw spaargeld op de bank en de obligaties in uw beleggingsportefeuille of pensioenfonds. Het zijn dit soort bezittingen die in een schuldencrisis gevaar lopen. [polldaddy poll=7699810]

  • Vooruitzicht 2014

    De financiële media hebben hun 2014 vooruitzicht al klaar. Verder stijgende beurzen (+10%), een stijgende dollar en dollar-index, minder appetijt voor schuldpapier, dalende goudprijs, dalende energieprijzen. Omdat het economisch allemaal beter zal gaan. De positieve verwachtingen worden in de watten gelegd. Het Amerikaanse dollarsysteem gaat de hele wereld weer optrekken met z’n niet aflatend dynamiek. Een reputatie die ze blijven onderhouden. Ondertussen is de 100 jarige FED balans door de $4 biljoen gebroken… Kan in 2014 makkelijk naar $5 biljoen onder Yellen, die de problemen in de huizen hypotheek markt ongetapered zal blijven steunen. Het ziet er dus goed uit voor al wie z’n eieren in de financiële industrie heeft liggen. Euroland doet er goed aan om de koers van de Verenigde Staten over te nemen en daarmee te participeren in het algemeen verwachte herstel.

    Hypotheekaanvragen VS

    Hypotheekaanvragen VS (Afbeelding via Zero Hedge)

    Er zal een economisch mirakel opleving nodig zijn om de schuldorgie wat te versoberen en de begrotingstekorten terug te dringen. Daarom moeten de rentes nog steeds laag (zero) blijven.

    Invloed van rente op de aandelenmarkt

    Invloed van rente op de aandelenmarkt (Bron: Stawealth.com)

    Er kan nu geen enkele duurzame werkgelegenheid meer ontstaan zonder buitensporige schuld stimulering!! De schuld ontsporing begon voorgoed toen Greenspan het voorzitterschap van Volcker in 1987 overnam (beurscrashje van 38%). Nu staat men te trappelen aan de limieten van deze ontsporing. Vandaar de beeldspraak ‘dansen aan de kratermond’ of ‘over de ravijn hangen’. Het inflateren van de financiële industrie is niet het opvijzelen van het Gross Domestic Product (GDP).

    Schuld Saturatie!

    De economische fase-transitie zal zich in 2014 sterker gaan manifesteren. De tapering moet ophouden omdat de verzadigde schuldgraad niks economisch uithaalt, zelfs al gaat men schuldniveaus over-verzadigen. Dan beginnen de verschuivingen (aardbevingen). Die zullen, zonder enig voorbehoud, inflatoir ontwaardend zijn. Hoe sterk men dat vandaag nog kan camoufleren via inflaties in de financiële industrie. Het manisch momentum investing zal dan verschuiven naar waarde investering ! Het economisch productieve Oosten zal dan z’n enorme opgang beleven.

    Marginaal nut van schuldgroei neemt af

    Marginaal nut van schuldgroei neemt af

    En dan tenslotte nog dit ter overweging

    De consumer price index (CPI) is sinds 1971 zes keer over de kop gegaan, terwijl de goudprijs in 1971 nog op $35/oz stond! Die $ 35/oz was het resultaat van een 60 jaar $-fixed goudstandaard. Een goudwaarde standaard die al die tijd met de voeten getreden werd (sedert 1913). Hetgeen het dollarregime vandaag nog steeds blijft volhouden door de goudvoorraad bij de Amerikaanse Treasury te boeken aan de historische koers van $42 per troy ounce. Tijdens de fase transitie zal ook deze non-waardering uiteindelijk moeten sneuvelen. China wil geen dollars maar goud...

    Consumer Price Index

    Consumer Price Index

    Door: 24 karaat

    Disclaimer: De artikelen van gastschrijver 24 karaat zijn op persoonlijke titel geschreven en hoeven daarom niet altijd de visie van Marketupdate te vertegenwoordigen. Marketupdate geeft geen beleggingsadvies en de artikelen van 24 karaat moeten ook niet als zodanig worden aangemerkt. Marketupdate heeft geen geld ontvangen of betaald voor de bijdragen van 24 karaat.

  • De Spaanse schulden in één grafiek

    De volgende grafiek van Zero Hedge willen we u niet onthouden. Wat deze grafiek zo sprekend maakt is de sterke correlatie die er de afgelopen jaren bestond tussen deze twee ontwikkelingen. De groene lijn laat het verschil zien tussen de Spaanse en de Duitse obligatierente (de spread) en de rode lijn geeft het percentage slechte leningen weer op de balans van de Spaanse banken. Tussen 1997 en 2007 was het aantal betalingsachterstanden op private leningen nog verwaarloosbaar klein en was het vertrouwen in de kredietwaardigheid van de Spaanse banken en de Spaanse overheid nog groot. Dat vertaalde zich naar een relatief klein verschil in rente tussen de Duitse en de Spaanse staatsobligaties.

    Door de financiële crisis werd alles anders. De Spaanse huizenmarkt crashte en veel mensen die daar hun boterham mee verdienden raakten werkloos. Als gevolg daarvan steeg het percentage leningen met betalingsachterstanden van minder dan 1% naar meer dan 13%. Die explosieve toename van slechte leningen op de balans van Spaanse banken (rode lijn) zette de bankensector zodanig onder druk dat Bankia genationaliseerd moest worden. Als gevolg daarvan kregen financiële markten meer twijfels over de kredietwaardigheid van de Spaanse overheid en begon ook de rente op de Spaanse staatsobligaties toe te nemen (groene lijn).

    Rente Spaanse staatsobligaties daalt, maar aantal slechte leningen blijft stijgen

    Rente Spaanse staatsobligaties daalt, maar aantal slechte leningen blijft stijgen (Bron: Bloomberg, via Zero Hedge)

    Draghi

    De afgelopen vijftien jaar was er dus een sterke correlatie tussen de 'spread' op Spaanse staatsobligaties en het percentage slechte leningen in de bankensector. Die correlatie viel in 2012 opeens volledig weg. Beleggers kregen plotseling weer meer vertrouwen in de obligaties van de Spaanse overheid, terwijl de druk op de Spaanse bankensector alleen maar groter is geworden door een toenemend percentage slechte leningen (nu al 13%!). Hoe valt dit te verklaren? Daarvoor gaan we terug naar de zomer van 2012, toen de rente op Spaanse staatsobligaties met een looptijd van 10 jaar richting de gevreesde 7% kroop. Het was dat moment waarop ECB president Draghi de lucht klaarde, door op een conferentie in Londen te verklaren dat de ECB alles zou doen om de euro te redden. De twijfel op de obligatiemarkt maakte plaats voor opluchting en de rente op Spaanse staatsobligaties ging in minder dan een jaar tijd met enkele procenten omlaag. Maar daarmee zijn de onderliggende problemen nog niet verdwenen, want het percentage slechte leningen laat vooralsnog geen enkel teken van herstel zien. Deze grafiek toont mooi aan hoe bepalend centrale banken zijn voor de stemming op de financiële markten...

  • Eugene Fama waarschuwt voor nieuwe recessie in 2014

    De Amerikaanse econoom en Nobelprijswinnaar Eugene Fama waarschuwt voor een nieuwe recessie in 2014. Tegenover Reuters zei hij dat de hoge staatsschulden in de VS en in Europa een blijvende bedreiging vormen voor de wereldeconomie. Daardoor is het gevaar van een nieuwe recessie in 2014 niet uit te sluiten.

    “Er kan een moment komen waarop de financiële markten de schulden niet meer geloofwaardig vinden en overheden niet meer aan financiering kunnen komen”, aldus Fama. “Als er een nieuwe recessie komt, dan zal die wereldwijd plaatsvinden”, zo voegde de econoom eraan toe. Over het herstel van de Amerikaanse economie heeft ook Fama zo zijn bedenkingen. De werkloosheid zakte in november naar 7%, maar volgens de econoom is dat geen correcte voorstelling van zaken. “De enige reden waarom de werkloosheid terug op 7% is gekomen – wat in historisch perspectief nog steeds hoog is – is dat mensen gestopt zijn met het zoeken naar werk”. Volgens Fama is de Amerikaanse economie helemaal niet uit de recessie gekomen.

    Fama: "Bedrijven zijn efficiënter geworden"

    Volgens Eugene Fama worden de aandelenkoersen ondersteund door het feit dat bedrijven sinds de financiële crisis van 2008-2009 steeds efficiënter zijn gaan werken: "De respons van bedrijven op de crisis was om af te slanken, effectiever te worden end e winstgevendheid te verbeteren. Daardoor blijft de waarde van aandelen steeds verder stijgen". Fama ontving dit jaar samen met Robert Shiller en Lars Peter Hansen de Nobelprijs voor de economie voor onderzoek naar bubbels in de economie. Fama werd vooral bekend door zijn onderzoek naar de efficiënte markt theorie op de aandelenmarkt. Ondanks de vele onderzoeken die de efficiënte markt theorie weerlegd hebben blijft Fama overtuigd van zijn eigen onderzoeksresultaten. Hij is van mening dat niemand in staat is om systematisch een bovengemiddeld rendement te halen op de aandelenmarkt. Daarom heeft hij zijn hele vermogen in een indexfonds geplaatst dat de aandelenmarkt als geheel volgt.

    Eugene Fama waarschuwt voor nieuwe recessie in 2014

    Eugene Fama waarschuwt voor nieuwe recessie in 2014

  • Politieke Economie en Goud

    Het gehalte aan staatsbemoeienis in gans het Westers economisch gebeuren is na wereldoorlog II continu toegenomen. Uw baan of onderneming is nu bijna volledig overgeleverd aan het niet aflatende staatsdirigisme. De private en collectieve welvaart & welzijn worden nu volledig bepaald door het management van de *verzorgingsstaat*. Het systeem van politieke economie heeft niks liberaals meer. We zitten nu allemaal gevangen in de *big brother* staatsgreep. Alle individuele creativiteit gaat voor de bijl door het politiek mismanagement van de pseudo staat met z’n schijndemocratie. In deze tekst gaan we enkel in op slechts één aspect van dit politiek economisch systeem. Het is een *schuld gedreven* systeem waar onproductiviteit en non-meritocratie nu hoogtij vieren !

    Schuld gedreven politieke economie

    Vele jobs en ondernemingen kunnen enkel nog blijven bestaan dankzij de schuld drijving. Daarom zijn ze ook steeds minder duurzaam en overgeleverd aan de wanbeherende willekeur van de verzorgingsstaat. Dit is allemaal gegroeid uit de doffe ellende van twee Wereldoorlogen. Een welvarend mens die veel te verliezen heeft mobiliseer je niet zo vlug meer als kanonnenvoer. Maar dit systeem van *schuld gedreven politieke economie* is fout gelopen en zal daarom ook falen. Dit falen zijn we nu aan het ondervinden. We willen maar niet inzien hoe ver het foute systeem al gevorderd is. Daarom blijft het ook allemaal maar bij nefast politiek interveniëren, schuld subsidiëren & dirigeren. Alle schuldplafonds worden omhoog geduwd met steeds minder duurzaam economisch resultaat. Op dit schuld gedreven, politiek economisch systeem, is zich dan een enorme financiële industrie gaan enten. Deze financiële industrie moet dan uw opgeslagen verdienste representeren!? Die vermeende rijkdom is evenwel afkomstig uit een *schuld gedreven* politieke economie. Hoe kan hier dan nu mogelijks sprake zijn van rijkdom (opslag)? De schuld-rijkdom wordt liquide gehouden enkel en alleen door nog meer schuld aanvoer. Die kunstmatige liquiditeit moet ons behoeden voor argwaan en wantrouwen tegenover de verzorgingsstaat. The show must go on. De staatszekerheden van weleer smelten nu als sneeuw voor de zon: http://www.express.be/articles/nl/column/wat-niemand-u-vertelt-het-einde-van-de-zekerheid/199355.htm

    Paradox

    Het foute en falende systeem resulteert vandaag, tot ieders verbazing, in een forse goudprijs daling!? Juist omdat alle zekerheden aan het wegsmelten zijn. En dat is een *moeilijke* paradox. Een verdere stijging van de goudprijs zou het systeem-falen onomstotelijk bewijzen. En dat moet natuurlijk, kost wat kost, vermeden worden. Dit bewijst dan ook meteen de hoogste belangrijkheid van  goud als universele *indicator*! Niet in het minst in goud zijn functie als schuld thermometer (falingsbarometer). Een vlucht in goud is de ultieme motie van wantrouwen. Ook de wanbeherende centrale banken mogen/kunnen het goud collateraal (voorlopig) nog niet optimaal aanvoeren wegens het publieke wantrouwen dat dit opwekt. Hetzelfde fenomeen deed zich voor in de 60-er/70-er jaren tijdens de London Gold Pool-I periode. Nu, 45 jaar later, staat het Westerse systeem er in alle opzichten véél slechter voor dan toen! Vandaag is het systeem falingsrisico een veelvoud van de vorige systeemcrisis periode. De vermeende zekerheid van de verzorgingsstaat ligt in de weegschaal. Op Comex zien we een nieuw historisch extreem voor goud opduiken, terwijl er wel degelijke bewijzen zijn dat de accumulatie van fysiek goud in het Oosten aanhoudend oploopt. Deze oplopende divergentie zal later in de vrijgoud geschiedenisboeken een prominent plaatsje krijgen. Omdat de goud paradox van vandaag eigenlijk niet zo paradoxaal is als ze wel lijkt wegens de beheerste vlucht in fysiek goud door al wie systeeminzicht heeft verworven. Dit is het Grote fundamenteel verschil met de eerdere goudprijs ontwikkeling van 1960 naar 1980 toe (London Gold Pool I)! Als we de lopende evolutie van de totale assets van alle US Federal Reserve banks extrapoleren naar 2016, zouden deze verdubbelen ($7 biljoen)! Gevolg van de systemische schuld drijving die *noodgedwongen* onverminderd moet verder oplopen omwille van het foute & falende systeem van politieke economie. Uiteindelijk zal fysiek goud - in privaat bezit - de enige rijkdom reserve opslag zijn die overeind blijft wanneer alle andere vermeende rijkdom opslag producten in de financiële industrie crescendo devalueren.

    Balanstotaal Federal Reserve

    Balanstotaal Federal Reserve (Bron: St. Louis Fed)

    Beste lezer, We staan nu allemaal voor dezelfde moeilijke keuze. Blijven we geloven in het (foute & falende) systeem of stappen we daar uit door het vrijgoudspoor te volgen!? De overgrote meerderheid stelt zich die vraag niet eens. De anderen opteren voor een compromis, al dan niet noodgedwongen, door slechts een klein beetje uit het systeem te stappen met een klein beetje fysiek goud. De kleine goudmetaal houder dreigt nu de handdoek in de ring te gaan werpen omdat de goudprijs daling hem/haar de daver op het lijf brengt. Alleen een fors dalende goudprijs is in staat om dat klein-goud los te weken bij het ontgoochelde grote publiek. Ondertussen blijft het goedkoper goudmetaal vloeien naar de accumulerende goud grootgrutters met een langere termijn visie. Voornamelijk naar het Oosten.

    Vooruitzicht

    De Grote devaluatieschok zal plotsklaps toeslaan als een dief in de nacht. Het is de enige uitweg voor een in het nauw gedreven falend systeem. We hebben nu te maken met een *systeem crisis*. Door: 24 karaat

    Disclaimer: De artikelen van gastschrijver 24 karaat zijn op persoonlijke titel geschreven en hoeven daarom niet altijd de visie van Marketupdate te vertegenwoordigen. Marketupdate geeft geen beleggingsadvies en de artikelen van 24 karaat moeten ook niet als zodanig worden aangemerkt. Marketupdate heeft geen geld ontvangen of betaald voor de bijdragen van 24 karaat.

  • Guest post: Het einde van de zekerheid

    Door: Dirk Bouwens

    Mens en samenleving worden altijd geconfronteerd met onzekerheid. Onzekerheid is een rode draad die doorheen het leven is geweven. Wie van ons heeft er nog nooit zorgen gehad omtrent gezondheid, werk, inkomen, relatie(s) ? Wie van ons wordt niet vroeger of later geconfronteerd met lijden, ziekte en dood?

    De welvaart van de maatschappij is nauw verweven met lokale en internationale conjunctuurbewegingen, met schommelingen van de financiële markten en met veranderingen op politiek en fiscaal vlak. Natuurrampen en ongevallen kunnen bezit en vermogen in fracties van seconden vernietigen.

    Zekerheden

    Er bestaan heel wat manieren om de onzekerheden van het leven het hoofd te bieden. Via allerlei verzekeringen kunnen we ons bijvoorbeeld indekken tegen gebeurlijke calamiteiten. Het regelmatig sparen is een andere aanpak om bescherming te zoeken tegen onvoorspelbaarheid. In tijden van onzekerheid, zoals nu, stijgen de spaarvolumes snel. Maar om effectief te kunnen sparen, om het inkomen van vandaag naar morgen te kunnen overdragen of om te kunnen verzekeren moet er "iets" zijn dat een stabiele waarde behoudt. Vaak, maar niet altijd, waren dat overheidsobligaties. De overheidsschuld bood zekerheid. Daarom kochten- en kopen - banken ook veel overheidspapier. Het was een goede manier om een solide onderpand voor de spaardeposito's te verwerven. De overheid speelde nog een andere rol bij het aanpakken van financieel-economische instabiliteit. Mogelijk een van de belangrijkste maatschappelijke verwezenlijkingen van na 1945 is dat de westerse overheden telkens ingegrepen hebben om zekerheid te bieden bij grote onzekerheden. Denk hierbij aan de oliecrisis van de jaren '70, de technologiebubbel van het jaar 2000, 9/11, de bankencrisis van 2008 en de crisis in de eurozone. En vergeten we vooral ook niet de uitgebreide sociale zekerheidssystemen die reeds vanaf de jaren '30 van de vorige eeuw tot nu door regeringen zijn uitgebouwd. Niet dat iedere beslissing of tussenkomst altijd zo doordacht of efficiënt was, zeker niet. Waarom kon de overheid telkens ingrijpen ? Ze was daartoe in staat omdat ze als enige economische deelhebber nog schulden kon aangaan en op grote schaal middelen in beweging kon brengen. En in goede tijden kon ze de belastingen verhogen en zo extra inkomen verwerven. De overheid creëerde een behoorlijke mate van zekerheid. De vrees is terecht dat dat vanaf nu zal veranderen. De volgende tabel laat in dit verband aan duidelijkheid niets te wensen over:

    De echte Europese staatsschulden in 2012

    Bronnen: Stiftung Marktwirtschaft Berlijn, Eurostat, eigen berekeningen

    Expliciete schulden: de cijfers in de tabel geven de percentages weer van de officiële staatsschulden van ieder Europees land ten opzichte van het bruto binnenlands product (BBP). Impliciete schulden: de cijfers betreffen de percentages van de toekomstige engagementen van overheden inzake pensioenen en gezondheidszorg en dit in verhouding tot het BBP. In het vakjargon noemt men deze toekomstige schuld de impliciete schuld. Totale schulden: expliciete en impliciete schulden samengeteld (in % van het BBP). Overheidsbeslag: het percentage aan reële overheidsinkomsten (de zogenaamde 'begrotingen') ten opzichte van het BBP. Reële schuldgraad: dit zijn de percentages die de overheidsinkomsten vergelijken met het totaal aan schulden.

    Schulden worden onderschat

    De officiële schuldstatistieken (de expliciete schuld) onderschatten in ernstige mate de ware omvang van de schuldproblemen van de meeste Europese economieën. Vele regeringen hebben namelijk aanzienlijke verplichtingen aangegaan inzake pensioenen en gezondheidszorg en dit voor de komende decennia. Niet alleen zijn deze beloftes niet opgenomen in de officiële cijfers, ook in de media komt deze heikele problematiek zelden of nooit aan bod. Kwestie van de goegemeente niet te doen opschrikken ... Wat u ook leest of waarheen u ook surft : overheidsschulden worden steeds vergeleken met het bruto binnenlands product (BBP). Maar deze voorstelling van zaken is feitelijk incorrect. Uit bovenstaande tabel blijkt duidelijk dat de Europese overheidsinkomsten slechts gemiddeld 45 à 55% uitmaken van hetgeen een economie voortbrengt. Uiteraard dienen reële inkomsten vergeleken te worden met reële uitgaven en schulden. Zo blijkt uit de cijfergegevens dat de echte Belgische staatsschuld niet 98% bedraagt maar oploopt tot 655% (toekomstige pensioen- en gezondheidszorgen inbegrepen). Als we bovendien de reële inkomsten van de Belgische overheid (55% van het BBP) vergelijken met die 655% komen we zegge en schrijven uit op ...1191% van het BBP. Het boek 'De perfecte storm' van de Gentse economen Gert Peersman en Koen Schoors handelt in essentie over dit nationale pensioendrama. Italië en Letland komen uit de cijferanalyses verrassend goed te voorschijn. De dikwijls verguisde Silvio Berlusconi heeft op het stuk van pensioenbeleid degelijk werk geleverd. Staatsschulden verschijnen onder de vorm van staatsobligaties op de balansen van pensioenfondsen, banken en verzekeringsmaatschappijen. Als men de tabel nogmaals onder ogen neemt, kan men zich de vraag stellen wat dit papier wérkelijk waard is en in welke (benarde) situatie deze instellingen eigenlijk verkeren... Natuurlijk zijn er ook belangrijke activa (spaaroverschotten) aanwezig, maar niemand kan er omheen dat de meeste regeringen diepgaande structurele ingrepen dienen door te voeren in hun socio-economische beleid. Overigens vormen niet enkel de overheidsschulden annex begrotingstekorten een serieus probleem. Wie zal er opdraaien voor het herkapitaliseren van de Europese banken, het redden van de Zuid-Europese economieën (de zogenaamde PIIGS) en - bij uitbreiding - de euro ? Uit de energiehoek wordt geopperd dat men best ook rekening houdt met noodzakelijke investeringen voor de overgang naar een post-koolstofeconomie. De mogelijkheden van de overheden om op te treden als laatste redder in nood zijn beduidend kleiner geworden, zoveel is duidelijk. En daarom komt er een einde aan een tijdperk van zekerheid.

    Deze bijdrage is afkomstig van Dirk Bouwens. Hij publiceerde dit artikel begin deze week ook op zijn eigen weblog systeemcrisis.blogspot.be.

  • IJsland scheldt gedeelte hypotheekschulden kwijt

    De regering van IJsland heeft afgelopen zaterdag bekendgemaakt dat een deel van de hypotheekschuld wordt kwijtgescholden, zo bericht Reuters. In totaal gaat het om een last van 150 miljard kronen (ruim €930 miljoen) die van de schouders van de IJslandse bevolking gehaald zal worden. Het kleine land herstelt maar langzaam van de crisis, die grotendeels veroorzaakt werd doordat banken voor de crisis teveel hypotheekleningen verstrekten. Door de hoge schuldenlast is de koopkracht van veel huishoudens sterk afgenomen, met als gevolg dat de consumentenbestedingen in elkaar zijn gezakt. Deze negatieve spiraal van lagere consumentenbestedingen en een oplopende werkloosheid wil de regering nu doorbreken door een deel van de schulden uit de boeken weg te strepen.

    Hypotheekschuld kwijtschelden

    “Het programma zal ongeveer 100.000 huishoudens helpen. Dit is het begin van een economische renaissance”, zo verklaarde premier Sigmundur Gunnlaugsson. De schuldverlichting heeft betrekking op in totaal 1,36 biljoen kronen aan hypotheken met inflatiecorrectie. Dit type hypotheken was erg populair in IJsland, maar door de hoge inflatie van de afgelopen jaren stegen ook de maandelijkse lasten voor deze leningen. Per huishouden kan er maximaal 4 miljoen Kronen aan hypotheekschuld kwijtgescholden worden, omgerekend is dat ongeveer €24.400. Het programma duurt vier jaar en zal over de hele periode 80 miljard kronen aan hypotheekschuld kwijtschelden. Ook maakt de regering het voor huishoudens aantrekkelijker om pensioenbesparingen te gebruiken om de hypotheekschuld te verlagen. Daarvoor is 70 miljard kronen aan belastingvoordelen gereserveerd.

    De centrumrechtse coalitie van de Progressieve Partij en de Onafhankelijk Partij lost hiermee een verkiezingsbelofte in. Tijdens de verkiezingscampagne eerder dit jaar beloofden deze partijen iets te doen aan de schuldenlast van huishoudens, na jaren van bezuinigen.

    Financiering

    De regering zegt deze maatregelen te kunnen financieren met een belastingverhoging voor financiële instellingen en een ‘haircut’ op ongeveer €3 miljard aan leningen die buitenlandse investeerders vertrekt hebben aan de IJslandse banken. Die leningen zijn op dit moment voornamelijk in handen van hedgefondsen, die het schuldpapier ooit voor een grote korting op de kop wisten te tikken.

    Het kwijtschelden van hypotheekschuld heeft op deze manier een minimale impact voor de overheidsbegroting van 2014 tot en met 2017, aldus de regering. Men hoopt dat de consumentenbestedingen en de economische groei door deze maatregelen weer zullen aansterken.

    IJslandse banken hebben in het verleden al afgeschreven op hypotheken in buitenlandse valuta. Daarmee is er reeds 200 miljard kronen aan schulden weggepoetst, bijna 12% van het IJslandse BBP in 2012. Met dit nieuwe programma van 150 miljard kronen wordt de schuldenlast van de IJslandse bevolking verder verlaagd.

    Kredietstatus

    Het kwijtschelden en herstructureren van schulden blijft uiteraard niet zonder gevolgen. Het rigoureuze beleid van de IJslandse regering kan volgens kredietbeoordelaars als S&P en Fitch buitenlandse investeerders afschrikken. In juli liet Standard & Poor’s weten dat ze de kredietstatus van het land misschien verder moet verlagen vanwege de schuldenproblematiek.

    Nederland

    In hoeverre is de situatie in IJsland vergelijkbaar met die in Nederland? Ook in ons land is de hypotheekschuld uitzonderlijk hoog, zo hoog dat het in combinatie met dalende huizenprijzen gezorgd heeft een een scherpe daling in het consumentenvertrouwen en een terugval in de consumptieve bestedingen. Zijn wij net als de IJslanders gegijzeld door private schulden? Uit verschillende hoeken komen al geluiden dat we ons pensioenvermogen moeten aanspreken om onze hypotheekschuld omlaag te brengen. Tegenover onze hoge hypotheekschuld staan echter ook veel pensioenbesparingen, waardoor de situatie voor Nederland minder problematisch lijkt dan die van de IJslanders.

    IJslandse huiseigenaren met hypotheek krijgen schuldverlichting

    IJslandse huiseigenaren met hypotheek krijgen schuldverlichting