Categorie: Kredietcrisis

Onder de categorie 'non-revolving credit' verstaan we studentenleningen, consumptieve leningen, autoleningen, bedrijfsleningen en andere leningen die een vaste periodieke aflossing kennen. Hieronder vallen dus geen creditcards. Sinds 2009 is de hoeveelheid leningen die door de Amerikaanse overheid verstrekt werd aan de bevolking werkelijk geexplodeerd, zoals onderstaande grafiek laat zien. Voor de crisis stond er voor minder dan $100 miljard aan kredieten op de balans van de overheid, nu is dat meer dan vijf keer zo veel (blauwe lijn). Tegelijkertijd stagneerde het aantal leningen dat verstrekt werd door private instellingen (rode stippellijn).

De cijfers werden een paar dagen geleden gepubliceerd op de website van de Federal Reserve (PDF). Stefane Marion van National Bank Financial licht de cijfers toe op Business Insider: 

“De grafiek laat zien dat 'non-revolving credit' (70% van alle uitstaande kredieten) de afgelopen jaren de enige bron is geweest van kredietgroei, omdat 'revolving credit' (zoals creditcardschuld) stagneerde. Dit gezegd hebbende: een groot gedeelte van de kredietgroei gaat niet naar aankopen van duurzame consumptiegoederen. Studentenleningen blijven de primaire drijfveer voor consumentenkredieten met een jaarlijkse groei van 24%. Zonder deze leningen zou het totale non-revolving credit jaarlijks slechts met 2,9% gegroeid zijn.

De explosieve stijging van het aantal studentenleningen, nu verantwoordelijk voor 28% van het totale non-revolving credit dat verstrekt is, heeft het kredietlandschap drastisch veranderd. Zoals de data laat zien heeft de overheid, de belangrijkste verstrekker van studentenleningen, inmiddels de bankensector ingehaald als verstrekker van kredieten.

Het behoeft geen uitleg dat de stijging van het aantal studentenleningen in de toekomst problemen kan opleveren als de arbeidsmarkt er niet in slaagt werk te verschaffen aan jongere werknemers.”

De blauwe lijn geeft de explosie van het aantal studentenleningen weer sinds 2009 (Grafiek via Business Insider)

Totaal verstrekt krediet door Amerikaanse overheid overstijgt kredietverlening van banken (Bron: Federal Reserve)

De auteurs schreven in 1999 in de introductie van hun boek al dat het onmogelijk is om de voorspellen hoe lang het gaat duren. In dezelfde paragraaf van het boek spraken ze de verwachting uit dat ze rekenden op een periode van drie tot vijf jaar voordat het koersdoel bereikt zou worden. In het jaar waarin ze het boek “Dow 36.000” publiceerden tikte de index de 11.500 punten aan. Drie jaar later, in 2002, zakte de Dow Jones weg van ruim 10.000 naar minder dan 8.000 punten. Vijf jaar na hun voorspelling stond de Dow Jones tussen de 10.000 en 11.000 punten. Netto geen winst…

Beleggers die het advies van de heren gevolgd hebbenen long gingen in 1999 waren na vijf jaar waarschijnlijk niet rijker geworden. Toch geloven Hassett en Glassman in hun oorspronkelijke koersdoel, want op de opiniepagina van Bloomberg beargumenteren ze waarom die 36.000 nu wél gehaald zal worden.

“Van het dieptepunt van maart 2009 tot en met nu is de Dow Jones met 117% gestegen. Nog een stijging van 117% vanaf het huidige niveau zou de Dow Jones naar 31.022 punten brengen, slechts 16 procentpunt verwijderd van ons koersdoel van 36.000.

Toen we ons boek schreven hadden we twee redenen om te verwachten dat we in drei tot vijf jaar naar de 36.000 zouden gaan. Als eerste dachten we dat beleggers het risico op de aandelenmarkt te hoog hadden ingeschat. Onderzoek van Jeremy Siegel wees uit dat over de langere termijn aandelen niet meer of minder volatiel zijn dan obligaties. We zagen dat beleggers minder risicomijdend werden en wij dachten dat dat terecht was. Een lagere inschatting van het risico zou een hogere waardering voor aandelen betekenen, een hogere koers/winst verhouding bijvoorbeeld.

Ten tweede gingen we ervan uit dat het Amerikaanse GDP, de belangrijkste drijfveer van de bedrijfswinsten, met 2,5% per jaar zou blijven groeien. Dat was iets minder dan het lange termijn gemiddelde sinds de Tweede Wereldoorlog. Toen waarschuwden we trouwens al dat een lagere groei van de economie een grote impact zou hebben op de aandelenkoersen”

Bange beleggers

De auteurs van het boek, die nu opnieuw hoopvol zijn over een Dow Jones van 36.000 punten, merken op dat beleggers banger zijn geworden voor aandelen. Deze angsten zijn volgens Hassett en Glassman begrijpelijk. “We schreven ons boek voor de aanslagen van 11 september, de dotcom bubbel, de 38% daling van de aandelenkoersen in 2008, de ''flash crash'' van 2010 die de Dow Jones met duizend punten liet zakken in een paar minuten, de Japanse tsunami en aardbeving in 2011 en de eurocrisis.”

De auteurs van het boek ''Dow 36.000'' beargumenteren verder dat obligaties vandaag de dag, vanuit historisch perspectief gezien, extreem overgewaardeerd zijn en dat aandelen juist extreem ondergewaardeerd zijn. De Dow Jones kan daarom makkelijk naar 36.000 punten, zodra beleggers hun angst verliezen en de koers/winst verhoudingen weer gaan stijgen. Een koers/winst verhouding van 20 zet aandelen al 50% hoger dan waar ze nu staan, ervan uitgaande dat de winsten op peil blijven.

Lagere economische groei

Hassett en Glassman merken op dat de groei van de Amerikaanse economie drastisch omlaag is gegaan. “In plaats van historische groei van 3% of onze verwachting van 2,5% was de feitelijke groei in GDP tussen 1999 en 2012 gemiddeld slechts 1,8%. De inflatie was ook lager dan normaal, dus de nominale groei was slechts 4 in plaats van 6 procent.”

Kunnen deze economen nu eindelijk hun gelijk halen? Of zitten ze er weer grandioos naast zoals in 1999? Hoe dan ook, het boek was destijds een echte best-seller!

Het boek ''Dow 36.000'' was een best-seller in 1999

Begin februari maakte de Venezolaanse regering nog bekend dat de munt met maar liefst 46% gedevalueerd werd. Als dat in ons land zou gebeuren zou dat een gigantische economische schok teweeg brengen, maar in Venezuela is men er inmiddels aan gewend geraakt. De afgelopen tien jaar is de munt van verschillende keren gedevalueerd, omdat de koppeling aan de Amerikaanse dollar onhoudbaar was. Onderstaande grafieken laten zien wat het economische beleid van de regering Chavez heeft opgeleverd in termen van inflatie (grafiek 1), economische groei (grafiek 2), devaluaties (grafiek 3) en de impact van dat laatste op de goudprijs (grafiek 4). De eerste twee komen via Welingelichtekringen, de derde en vierde heb ik er zelf bijgevoegd.

Inflatie in Venezuela vergeleken met andere Zuid-Amerikaanse landen

Economische groei vergeleken met andere landen

Muntdevaluaties waren geen zeldzaamheid in Venezuela

Het effect van een devaluatie op de goudprijs en de zilverprijs

Net als bij onze AEX-index kent ook de Dow Jones een weging toe aan ieder aandeel. Sommige aandelen hebben daardoor veel impact op de koers van de index, anderen leveren nauwelijks een bijdrage. Onderstaande grafiek geeft een beeld van de aandelen die de meeste punten aan de Dow Jones index hebben toegevoegd. IMB, Caterpillar, 3M, Chevron en United Technologies waren de zwaargewichten die het goed hebben gedaan sinds begin 2009. Het aandeel IBM steeg bijvoorbeeld 147% in waarde en was daarmee verantwoordelijk voor bijna 942 punten van de totale stijging van iets minder dan 8000 punten tussen maart 2009 en nu.

Aandelen met een lage koers in 2009 hebben een veel minder zware weging. zo kan het zijn dat een aandeel als Bank of America meer dan 200% steeg, maar slechts 62 punten toevoegde aan de totaalscore van de index. Onderstaande grafiek is van de Wall Street Joual. Klik hier voor de interactieve versie.

Slechts vijf aandelen droege een derde van de totale rally van de Dow Jones (Bron: Wall Street Joual)

Het leeglopen van de huizenbubbel is in de VS is nu al vijf jaar aan de gang, maar nog steeds worden er veel mensen uit huis gezet omdat ze de hypotheeklasten niet meer kunnen opbrengen. RealtyTrac schrijft in haar Foreclosure & Short Sales Report van het vierde kwartaal en heel 2012 dat er in het afgelopen jaar in totaal 947.995 woningen verkocht zijn als gedwongen verkoop. Dat is een daling van 6% ten opzichte van 2011 en 11% minder dan 2010.

Deze 'foreclosure relates sales' waren goed voor 21% van alle verkochten woningen in de VS over heel 2012, tegenover 23% en 28% van alle verkopen in respectievelijk 2011 en 2010. Daaaast werd er op ongeveer 10% van alle verkochte woningen een verlies geleden door de bank, omdat de waarde van de woning lager was dan het openstaande hypotheekbedrag. In de VS worden deze verliezen overigens gedragen door de bank en niet door de eigenaar van de woning. Tenslotte was 11% van de verkochte woningen afkomstig van de woningvoorraad van banken, woningen die eerder in beslag genomen zijn en die nog een koper moesten vinden. Ook op deze woningen moet de bank doorgaans een verlies nemen, want op de veiling brengen deze in beslag genomen woningen doorgaans veel minder geld op.

Maar liefst 43% van alle verkochte woningen in VS was 'distressed' (Bron: RealtyTrac)

In 28 Amerikaanse staten waren er het afgelopen jaar meer onderhandse woningverkopen vlak voor de huisuitzetting dan in 2011. In 12 staten was het aantal onderhandse verkopen vlak voor de veiling zelfs groter dan het aantal woningen dat de banken zelf verkochten uit hun voorraad. Dat waren onder meer de staten Arizona, Califoia, Colorado, Florida, Maryland, New Jersey en New York.

In het rapport valt ook te lezen dat het aantal verkopen uit de woningvoorraad van banken (REO Sales) in 2012 landelijk gezien lager was dan in het jaar daarvoor. Dat klinkt als een vooruitgang, maar in 26 staten was het aantal woningverkopen door banken het afgelopen jaar juist hoger dan in 2011. Het aantal woningen dat door banken verkocht werd was in 38 staten groter dan het aantal woningen dat vlak voor de gedwongen huisuitzetting onderhands verkocht werd. Dat was onder andere het geval in Georgia, Illinois, Indiana, Massachusetts, Michigan, Minnesota en Nevada.

Staten waar banken meer in beslag genomen woningen verkochten dan in 2011 (Bron: RealtyTrac)

Markt herstelt weer

In het vierde kwartaal van 2012 werd er gemiddeld $171.704 betaald voor woningen die gedwongen verkocht werden (onderhands of door de bank), dat was een stijging van 2% ten opzichte van het derde kwartaal en een stijging van 4% ten opzichte van een jaar eerder. De verliezen die werden geleden op gedwongen woningverkopen waren in 2012 ook wat lager dan in het jaar daarvoor. De 'restschuld' die overbleef na de gedwongen verkoop van de woning was gemiddeld $81.621 in 2012, versus $87.809 in het jaar ervoor.

“Ondanks het feit dat gedwongen verkopen een steeds kleiner gedeelte worden van de totale woningverkopen (wat vooamelijk toe te schrijven is aan banken die minder in beslag genomen woningen verkopen), zijn het aantal problematische verkopen nog steeds disproportioneel hoog in verhouding tot de totale woningmarkt”, aldus Daren Blomquist van RealtyTrac. “Ondanks het feit dat gedwongen woningverkopen nog steeds veel minder opbrengen dan normale woningverkopen zien we ook de prijzen voor deze woningen weer aan het stijgen zijn door de sterke vraag en het beperkte aanbod”, zo voegt Blomquist eraan toe.

Verliezen op gedwongen woningverkopen VS neemt af (Bron: RealtyTrac)

Percentage woningen onder gedwongen verkoop loopt langzaam terug (Bron: RealtyTrac)

Er komen jaarlijks 12 tot 24 nieuwe steden bij waar geen mensen in komen wonen. De bouw van nieuwe steden levert zelfs een grote bijdrage aan de economische groei van het land. Het probleem is dat de vele woningen en appartementen die gebouwd zijn niet aansluiten bij de vraag van de bevolking. Er is weliswaar sprake van urbanisatie, maar de mensen die naar de steden komen hebben niet het geld om de (overwegend luxe) appartementen te kopen.

Een ander probleem is dat veel van dit soort nieuwe leegstaande woonwijken gebouwd zijn op plekken waar eerst huizen stonden voor het armere deel van de bevolking.

Chinese spooksteden staan centraal in 60 Minutes

Wie op google zoekt naar zogeheten “unfunded liabilities” in de VS zal er al snel achter komen dat de officiele staatsschuld van meer dan $16 biljoen slechts het topje van de ijsberg is. Naar schatting heeft de Amerikaanse overheid momenteel meer dan $80 biljoen aan toekomstige kosten voor pensioenen en gezondheidszorg waar nu nog geen geld voor apart gezet is. Zo lang de economie groeit hoeft dat niet gelijk een probleem te zijn, maar vandaag de dag groeit de economie nauwelijks en is het vooral de staatsschuld die rap toeneemt. Tegelijkertijd is de rente laag, waardoor toekomstige kosten maar zeer beperkt verdisconteerd kunnen worden.

Bedrijven zitten in een soortgelijke situatie, zo schrijft de Wall Street Joual. Het gat tussen het bedrag dat bedrijven uit de S&P 500 index opzij hebben gezet voor werknemers die met pensioen gaan en de pensioenverplichtingen die ze moeten dragen was eind 2012 naar schatting $347 miljard. Dat is na de $386 miljard die in 2011 geregistreerd werd het grootste tekort ooit. De grafiek laat zien dat de omvang van de 'unfunded liabilities' sterk samenhangt met stand van de rente. De overschotten tussen 1998 en 2001 en tussen 2006 en 2007 correspondeerden met de periode waarin de rente van de Federal Reserve relatief hoog stond. Navenant was de rente zeer laag in de jaren waarin het tekort het grootst was.

Het ziet er vooralsnog niet naar uit dat de rente zal stijgen, want dat kan de met schulden overladen Amerikaanse economie niet dragen. De Federal Reserve weet dat en heeft ook al aangegeven dat ze de rente nog tot in 2015 extreem laag zal houden. Dat is een tegenvaller voor spaarders en pensioenfondsen, want die zien door de zeer lage rente ook hun rendement verschrompelen. Pensioenpotten van bedrijven leveren na een bepaald aantal jaren simpelweg minder geld op bij een lage rente. Om dat te compenseren moet er meer geld ingelegd worden om na een bepaald aantal jaren op het gewenste bedrag uit te komen. Zonder geld bij te storten ontstaan er toekomstige tekorten.

De Wall Street Joual schrijft dat het tekort op de pensioenverplichtingen als sneeuw voor de zon kan verdwijnen als de rente weer stijgt. Dat is zeer onwaarschijnlijk onder de huidige stand van de economie, die juist een extreem lage rente nodig heeft om te groeien. De huidige crisis legt een structureel probleem in onze economie bloot, namelijk dat de belangen van de spaarders ondergeschikt gemaakt zijn aan de belangen van de schuldenaren. De spaarders die in schuldpapier blijven beleggen krijgen daarvoor een magere vergoeding, die steeds minder in verhouding staat tot de risico's.

Pensioenverplichtingen bedrijven nemen toe door lage rente (Bron: Wall Street Joual)

Hetty van de Laar verzorgde als directrice van het Belgische bedrijf Effix de inrichting, reorganisatie en verkoop van SNS-vastgoed. Tijdens haar werkzaamheden kwam verschillende zaken voorbij die volgens haar niet door de beugel konden. Het Financieele Dagblad wist de hand te leggen op documenten en e-mails  die het verhaal van Hetty van de Laar onderschrijven. Drie advocaten probeerden namens SNS Reaal een zwijgregeling met van de Laar te onderhandelen. Daarin werd ook de eis opgenomen dat van de Laar drie met naam genoemde SNS-medewerkers moest vrijwaren, inclusief hun privé BV's. Onder hen is Buck Groenhof, de later gearresteerde interim-directeur van Property Finance. Ook werd vrijwaring bedongen voor Hans Advocaat, interim-manager voor de Property Finance in Spanje. Ook hij is vorige maand op non-actief gesteld door SNS.

Hetty van de Laar weigerde het zwijggeld – eerst €180.000 en later zelfs €316.022 – te accepteren. Dat was nog neit zo makkelijk, want SNS probeerde haar te chanteren door haar loon van €168.000 niet uit te keren. Het aanbieden van zwijggeld gebeurde anderhalf jaar nadat van de Laar tevergeefs contact had gezocht met de top van SNS Reaal met betrekking tot de onregelmatigheden bij SNS Property Finance. Omdat een serieuze reactie uitbleef besloot ze eind vorig jaar aangifte te doen bij de Fiod.

Het is aan de nieuwe topman Van Olphen om SNS Reaal op te schonen en te teorganiseren. De bank heeft haar waardering uitgesproken over de manier waarop van de Laar deze situatie heeft aangepakt. De bank werd een maand geleden genationaliseerd omdat de bank niet meer op eigen benen kon staan en veel spaarders geld weghaalden bij de bank.

De media zijn belangrijk voor de beeldvorming en JP Morgan levert het bewijs dat de valutaoorlog nu echt aan de orde van de dag is. Beleidsmakers en centrale bankiers kunnen wel ontkennen dat er een valutaoorlog gaande is, maar als we de berichtgeving in de reguliere media mogen geloven is de valutaoorlog toch het belangrijkste actuele onderwerp. Analisten van JP Morgan gingen terug tot december 2011 en telden iedere maand het aantal berichten die vallen onder populaiore thema's als 'valutaoorlog', 'paardenvlees', 'global warming', 'gangman style' en 'uiteenvallen eurozone'. De resultaten zijn in onderstaande grafiek samengevat.

J Morgan onderzocht frequentie nieuwsberichten over een aantal actuele onderwerpen (Bron: Euromoney)

“De katalysator voor dit nieuwe financiële product is de sterke vraag van beleggers. Uiteindelijk zoeken beleggers toch naar rendement”, zo licht Silbert toe. Het handelsplatform stelt haar geregistreerde leden al in staat studentenleningen te verhandelen. Sinds 2008 is er al voor $6 miljard aan studentenleningen verhandeld op dit handelsplatform. Maar vanaf nu mogen partijen die studentenleningen verstrekken deze ook direct aanbieden op het platform van SecondMarket, waar beleggers kunnen inschrijven op de schuldpapieren. Op de beurs zijn meer dan  100.000 beleggers actief, waaronder vermogende particulieren en vermogensbeheerders.

Aanbieders kunnen gestructureerde schuldpapieren (CDO's) aanbieden die gedekt worden door verschillende soorten studentenleningen. Dat zijn leningen met en zonder een overheidsgarantie. Educational Funding of the South Inc., een organisatie die in studentenleningen handelt, zal ook gebruik gaan maken van SecondMarket. “Elke mogelijkheid om kapitaal binnen te halen moet je goed bekijken”, aldus de directeur van dat bedrijf.

SecondMarket is vooral bekend van het verkopen van aandelen in populaire technologiebedrijven, zoals Facebook, voordat deze aan het grote publiek worden aangeboden. De verstrekkers van studentenleningen verwachten $25 tot $30 miljard aan studentenleningen te verstrekken, verpakt in makkelijk te verhandelen financiele producten. Dat zei Michael Moro van SecondMarket.

Nieuwe bubbel in de maak? Steeds meer handel in studentenleningen (Afbeelding via Weakonomics)