Gisteren schreven we op Marketupdate dat het buitenland Amerikaanse schuld weer van de hand doet. China en Japan verkochten in juni beide ongeveer $20 miljard aan Amerikaanse staatsobligaties. Andere landen deden netto ook $17 miljard van het schuldpapier van de hand. Wie koopt al deze schulden?
De volgende grafiek van Zero Hedge laat zien dat er één koper was voor de Amerikaanse staatsobligaties. Die kocht in de maand juni bijna dezelfde hoeveelheid schuldpapier die het buitenland van de hand deed, namelijk $59,1 miljard aan obligaties. Welke instantie zou dat kunnen zijn?
Het buitenland van Amerika heeft in juni voor de derde maand op rij haar positie in Amerikaans schuldpapier afgebouwd. China en Japan, de grootste bezitters van Amerikaans schuldpapier, deden in de maand juni elk $20 miljard van de hand. Daarmee waren deze twee landen verantwoordelijk voor 70% van de totale verkoop van Treasuries en T-Bills. De afnemende hoeveelheid schuld in handen van buitenlandse beleggers correspondeert met een oplopende rente op het Amerikaanse schuldpapier. Sinds eind april is de rente op de 10-jaars lening gestegen van 1,67% naar 2,83%.
China verkocht in juni 1,7% van het Amerikaanse schuldpapier en bracht daarmee haar totale dollarreserve naar $1,28 biljoen. Japan deed in juni 1,8% van haar positie in Amerikaanse staatsobligaties van de hand en zit nu op een stapel van $1,08 biljoen aan Amerikaans schuldpapier. Ten opzichte van een jaar geleden bezit het buitenland nu 5,4% meer Amerikaanse staatsleningen. Hoewel de belangstelling voor Amerikaans schuldpapier afneemt zijn er dus nog steeds kopers voor te vinden.
Trendbreuk?
Marketupdate heeft de TIC-data vanaf maart 2000 tot en met juni 2013 verzameld en in in kaart gebracht. De grafiek laat zien dat het buitenland de laatste maanden steeds minder bereidheid toont om Amerikaans schuldpapier te kopen. We hebben nu al drie maanden op rij een daling gezien, een ongekend fenomeen dat niet onderbelicht mag blijven in de financiële media.
Voorheen werden dollars door de exporteconomieën massaal opnieuw uitgeleend aan Amerika, zodat de waarde van de eigen munt niet apprecieerde ten opzichte van de dollar. Tegelijkertijd verschaften exporterende landen Amerika zo de middelen om opnieuw goederen en diensten ten kopen in andere landen. Wil het buitenland de Amerikaanse tekorten nog wel financieren, nu landen als Rusland, China, India, Zuid-Korea en anderen massaal goud aan het verzamelen zijn?
Buitenlandse bezittingen van Amerikaans schuldpapier
Exportmodel
Het op deze manier rondpompen van dezelfde dollars hield de inflatie in de VS beperkt en hield de valuta van opkomende markten relatief goedkoop. Het was een win-win situatie, waarin Amerika boven haar stand kon blijven leven en waarin de economische activiteit van opkomende markten opbloeide en voor werkgelegenheid zorgde. Dollars werden rondgepompt tussen de Verenigde Staten en de exporterende landen, met als gevolg dat de valutareserves zich opstapelden aan de ene kant (China, Japan, enz) en goederen en diensten ten goede kwamen aan de andere kant (VS). Dit model heeft lang stand gehouden, maar werd fundamenteel aangetast door de financiële crisis en de manier waarop die door de Federal Reserve en de Amerikaanse overheid werd aangepakt…
Nu de Amerikaanse centrale bank ‘gratis’ schuldpapier kan opkopen voelen de exporterende landen zich tekort gedaan. Door de monetaire financiering voelen exporterende landen er steeds minder voor om uitsluitend dollarreserves aan te houden. Sinds 2009 doen centrale banken van opkomende landen daarom hetzelfde wat centrale banken van Europese landen deden tijdens het Bretton Woods systeem, ze maken hun dollars ten gelde door te investeren in ‘hard assets’. Centrale banken kopen massaal goud, terwijl staatsfondsen uit China en diverse oliestaten meer investeringen doen in goud, vastgoed en in de mijnbouwsector van andere landen.
We zullen deze trend nauwlettend in de gaten houden. Iedere dollar die het buitenland niet meer uit wil lenen aan de VS moet ergens anders vandaan komen, bijvoorbeeld van de Amerikaanse centrale bank. Nieuw geld dat door de Amerikaanse overheid uitgegeven wordt en in circulatie komt. Ondertussen gaan de dollars die in exportlanden achterblijven op zoek naar rendement. Die dollars worden bijvoorbeeld gebruikt voor investeringen in vastgoed, in bedrijven of in aandelenmarkten. Dat zal een inflatoir effect hebben en de waarde van de Amerikaanse valuta ondermijnen.
Het inkomen van Amerikaanse huishoudens zit al vanaf de eeuwwisseling in een dalende trend. Uit onderstaande grafiek blijkt dat de mediaan van het inkomen van huishoudens gezakt is van $55.000 in 1999 naar minder dan $51.000 in 2011. Het cijfer is gecorrigeerd voor de officiële inflatie, het cijfer dat volgens velen geen correcte weerspiegeling geeft van de werkelijke prijsontwikkeling in de VS.
Uit deze gegevens kunnen we concluderen dat de koopkracht van een gemiddeld huishouden de laatste jaren is afgenomen. Door de hoge werkloosheid in Amerika blijven de lonen onder druk staan, terwijl de inflatie de koopkracht van de burger uitholt. En dan hebben we het nog niet eens over de stijgende huur in de VS. Ook spaargeld wordt door inflatie minder waard, maar sparen is iets waar steeds meer Amerikanen niet aan toe komen.
Het is tekenend voor de verarming van de VS. Bedrijfswinsten blijven weliswaar op peil, maar die winsten komen steeds minder ten goede aan de middenklasse. De inkomensongelijkheid neemt al jaren toe, zoals we eind vorig jaar ook al schreven op Marketupdate.
Gemiddeld inkomen Amerikaans huishouden daaltInkomen Amerikaanse huishoudens daalt weer (Bron: Mybudget360.com)
De rente op Amerikaanse staatsobligaties met een looptijd van 30 jaar blijft oplopen. Vandaag steeg de rente naar bijna 3,8%, het hoogste niveau in twee jaar tijd! Ondertussen steeg de rente op het 10-jaars schuldpapier van de VS naar meer dan 2,75%, het hoogste niveau sinds augustus 2011.
U.S. 30-year treasury bond yields rise to 3.799 percent, highest in two years.
De rente op de Amerikaanse staatsschuld met een looptijd van 10 jaar is sinds het begin van dit jaar met 100 basispunten gestegen. Voor de obligaties die 30 jaar duren steeg de rente alleen dit jaar al met 80 basispunten. Wie gelooft er nog in een afbouw van het stimuleringsprogramma van de Federal Reserve?
De kenniseconomie mag wat kosten, ook in de Verenigde Staten. Bij het afstuderen heeft de Amerikaanse student gemiddeld een studieschuld open staan van ongeveer $55.000. Dat is ruim 3,5x zoveel als de gemiddelde studieschuld in het studiejaar 1992-1993. Voor bachelor studenten loopt de schuld naar verhouding nog sneller op, van gemiddeld $20.000 in het studiejaar 2000-2001 naar $40.000 in het afgelopen studiejaar. Dat is een verdubbeling van de gemiddelde schuld, terwijl de kansen op de arbeidsmarkt veel slechter zijn geworden dan toen.
De Wall Street Journal schreef er een uitgebreid artikel over, waarin ook de onderstaande grafiek gepresenteerd wordt. De grafiek laat zien dat studenten steeds meer schulden op zich nemen. Die schuld blijkt steeds vaker een obstakel te zijn voor studenten die van plan zijn een bedrijf op te starten of een huis te kopen.
Nederland
Ook in Nederland staat vrij veel studieschuld open, in totaal gaat het om ongeveer €6 miljard. Omgerekend naar het aantal studenten is dat ongeveer €15.000 per student, zo schrijft de NOS.
Gemiddelde studieschuld per student in de VS (Bron: WSJ)
De Amerikaanse staatsschuld is in werkelijkheid zes keer zo groot als het officiële schuldniveau, zo concludeert economieprofessor James Hamilton van de University of California-San Diego. Voor kenners komt die conclusie niet als een verrassing, maar nu is er extra wetenschappelijk bewijs voor de omvang van het Amerikaanse schuldenprobleem. In zijn studie kijkt Hamilton niet alleen naar het bedrag wat de Amerikaanse overheid geleend heeft, maar ook naar alle garanties die ze verstrekt heeft aan de economie. Als alle garanties voor de huizenmarkt, spaartegoeden, leningen enzovoort worden meegenomen blijkt de totale schuld (ook wel ‘unfunded liabilities’ genoemd) in 2012 ongeveer $70 biljoen te zijn.
Medicare en Social Security
De grootste ongedekte kostenposten van de Amerikaanse regering zijn Medicare (gezondheidszorg) en Social Security (uitkeringen). Vooral die laatste post is sinds 2006 spectaculair gegroeid. Niet verwonderlijk, want door de financiële crisis maakten veel meer Amerikanen aanspraak op een uitkering. In 2012 hadden de ongedekte verplichtingen voor Medicare en Social Security een omvang van respectievelijk $27,6 en $26,5 biljoen. Dat is ruim vier keer de omvang van de markt voor Amerikaanse staatsobligaties, het geld dat de Amerikaanse overheid reeds geleend heeft.
Ook Hamilton was verrast door de omvang van de werkelijke Amerikaanse schuld:
“Deze cijfers zijn zo gigantisch dat het moeilijk is om ze op een samenhangende wijze te bespreken. De Amerikaanse bevolking vergrijst en dat betekent dat er steeds minder mensen zijn die betalen voor steeds meer mensen die een uitkering verwachten. Deze realiteit zal ongetwijfeld een belemmering zijn voor de houdbaarheid van het fiscale beleid van de VS. Men zou denken dat we als natie sparen voor onze oude dag, maar dat blijkt niet het geval. Dat maakt de omvang van de staatsschuld nog zorgwekkender.”
Het zijn niet alleen de mensen met een uitkering of een pensioen die bijdragen aan de totale Amerikaanse schuld. Ook studentenleningen verstrekt door de overheid hebben een substantiële omvang. Het Amerikaanse ministerie van Onderwijs had eind 2012 goedkeuring gegeven aan $714 miljard aan studentenleningen, een grote stijging van de $104 miljard aan het einde van 2007. Dat terwijl de Amerikaanse arbeidsmarkt stagneert en afgestudeerden steeds moeilijker aan een baan kunnen komen waarmee ze de lening kunnen aflossen.
Totale Amerikaanse schuld bijna $70 biljoen
Explosieve schuldengroei
Sinds 2008 is de totale schuld van de Amerikaanse overheid door het dak gegaan. In vijf jaar tijd steeg de officiële staatsschuld (zie ook de US Debt Clock) met meer dan $5 biljoen. Alleen al de rente op die schulden legt een zware druk op de Amerikaanse belastingbetaler. Nu de rente op Amerikaans schuldpapier weer stijgt (2,59% voor de 10 jaar en 3,64% voor 30 jaar) neemt ook de jaarlijkse rentelast toe. Momenteel betaalt de regering jaarlijks $220 miljard aan rente. Als de berekeningen van het Amerikaanse Congressional Budget Office kloppen betaalt de VS in 2021 zelfs meer aan rente dan aan haar complete defensie apparaat! Op dit moment draagt iedere Amerikaan $53.000 aan staatsschuld bij zich.
$222 biljoen
Volgens economieprofessor J. Kotlikoff – die tevens economisch adviseur was onder de regering Reagan – is de totale Amerikaanse schuld nog veel groter. Wanneer men alle beloofde verplichtingen en verwachte inkomsten verdisconteert komt er een tekort uit van $222 biljoen. Dat is bijna het twintigvoudige van de officiële staatsschuld die in de vorm van staatsobligaties is uitgeschreven.
Steeds meer Amerikanen leven ‘van loonstrookje naar loonstrookje’. De volgende infographic laat zien dat 44% van de Amerikanen onvoldoende financiële buffer heeft om drie maanden zonder inkomen rond te komen. Stijgende prijzen en een daling van het gemiddelde inkomen van huishoudens zorgt voor steeds meer financiële nood. De helft van alle Amerikanen heeft minder dan $800 opzij gezet voor noodgevallen en een kwart houdt zelfs minder dan $100 achter de hand. Hoewel de crisis heeft aangetoond dat het verstandig is om wat meer te sparen doen veel Amerikanen dat niet. Het gemiddelde percentage van het inkomen dat gespaard wordt bleef de afgelopen drie jaar onveranderd. De inkomensongelijkheid van de VS is vergelijkbaar met die van veel ontwikkelingslanden.
Staat de bubbel van studentenleningen in de VS op barsten? Van alle 27 miljoen leningen die de Amerikaanse regering aan studenten verstrekt heeft zijn er al 2,1 miljoen in een staat van wanbetaling, ruim 7,5%. Daarnaast zijn er ook nog 5 miljoen studentenleningen waar de terugbetalingstermijn voor is aangepast (18% van het totaal). Dat zijn leningen van studenten die weer aan een studie begonnen zijn of die door werkloosheid of andere problemen niet terug kunnen betalen.
Van alle studentenleningen die de Amerikaanse overheid verstrekt heeft worden er momenteel 10,8 miljoen afgelost. Dat is een kleine 40% van het totaal aantal verstrekte leningen. Het is te hopen dat de Amerikaanse economie weer aantrekt, zodat de studenten die nu nog aan het studeren zijn straks een baan kunnen vinden waarmee ze de schulden kunnen aflossen. In maart schreven we al over het toenemend aantal wanbetalingen op studentenleningen. Amerikaanse banken hebben eerder dit jaar al $3 miljard afgeschreven op de portefeuille van studentenleningen.
De VS moet haar handelsbeperking op high-tech export naar China versoepelen. Door de export van high-tech naar China te beperken doet de VS vooral zichzelf tekort, zo verklaarden experts tegenover The China Post. Door de export van high-tech naar China toe te staan kan Amerika haar handelsbalans meer in evenwicht brengen. Tegelijkertijd kan het een impuls geven aan de Amerikaanse economie.
In 2012 exporteerde de Verenigde Staten $109 miljard aan goederen en diensten richting China, waarmee China de derde grootste afzetmarkt is voor de Amerikaanse economie. Toch heeft Amerika terrein verloren aan andere handelspartners van China, zoals de Europese Unie, Japan en Zuid-Korea. Leverden de Verenigde Staten in 2000 nog 10% van de totale Chinese import, in 2012 was dat aandeel gezakt naar 7%.
Exportbeperking
Die daling van 10% naar 7% is volgens experts te verklaren door een exportbeperking. “De Verenigde Staten zijn zeer concurrerend met high-tech producten, maar die willen ze niet exporteren naar China. Als gevolg daarvan haalt China haar high-tech producten nu ergens anders vandaan, bijvoorbeeld uit de Europese Unie of uit Zuid-Korea”, zo vertelt Wang Jun van het China Center for International Economic Exchanges.
“De VS moet soepeler zijn tegenover China. Het versoepelen van de handelsbeperking zal niet alleen de handel tussen beide landen balanceren, ook zal het de Amerikaanse economie een stimulans geven”, aldus Jun. De VS belemmert haar export naar China, terwijl China omgekeerd steeds meer export realiseert naar de VS. Dat leverde in 2012 een handelsoverschot op van $218,92 miljard, een stijging van 8,5% ten opzichte van het jaar daarvoor.
Kansen
Volgens het State Council Development Research Center kan de VS in 2015 weer een marktaandeel van 10% van de totale Chinese import voor haar rekening nemen. De Chinese economie groeit nog steeds en biedt de VS nieuwe kansen. In het rapport staat het volgende: “Omdat de economie en de middenklasse van China blijft groeien zal China een belangrijke rol spelen als exportmarkt voor tal van Amerikaanse goederen.”
Volgens Long Guoqiang van het State Council Development Research Center kan een toename van de export richting China het economische herstel in de VS een duwtje in de rug geven. “China is niet alleen een belangrijke afzetmarkt voor de VS, het is ook de markt die het snelst groeit”.
Vrijhandelszone
Guoqiang pleit voor een vrijhandelsverdrag tussen China en de Verenigde Staten: “Als de VS echt wil profiteren van de Chinese markt, dan is het een strategische beslissing om een vrijhandelszone op te zetten”. Amerikaanse bedrijven moeten ook kijken naar de mogelijkheden in de snel groeiende Chinese economie, zo verklaart Charlie Welsh tegenover de China Post. Welsh is redacteur van XportReporter, een online magazine over de exportmarkt. Welsh is van mening dat de VS kansen laat liggen in de handel met China. Vooral Amerikaanse bedrijven die zich op de Chinese middenklasse richten worden weggedrukt door de meer ambitieuze concurrenten uit Europa, Japan en andere landen.
Volgens Welsh moeten de Amerikanen vooral zichzelf de zwakke economische groei na de crisis aanrekenen:
“Amerikaanse bedrijven blijven een statistische uitzondering, omdat ze anders dan andere ontwikkelde economieën weinig op de buitenlandse markten inspelen. Ze zien afzetmarkten in het buitenland niet als een substituut voor de afnemende groei op de binnenlandse afzetmarkt. Dat is de reden waarom het Amerikaanse aandeel van de totale Chinese import is teruggelopen van 10% in het jaar 2000 naar 7% nu.”
Een groot gedeelte van de Amerikaanse beroepsbevolking verdient vandaag de dag minder dan het minimumloon van 1968. Maar liefst 40% van de werkende Amerikanen heeft een salaris beneden het minimumloon van een fulltime baan uit 1968. Destijds was het minimumloon $1,60 per uur, wat vandaag de dag na correctie voor inflatie (zie deze calculator van de BLS) vergelijkbaar is met een uurloon van $10,74. Omgerekend naar een fulltime baan van 40 uur (met aftrek van twee weken vakantie) geeft dat een inkomen van $21.480.
Dat is niet veel geld, als je bedenkt dat de huurprijzen in de VS naar recordhoogte gestegen zijn. De mediaan ligt vandaag de dag op $735 per maand. Tel er de meest basale kosten voor levensonderhoud en de verzekeringen bij op en er blijft met een minimumloon van $21.480 per jaar niet veel geld over. Toch is dat een situatie waar veel Amerikanen zich in bevinden. Uit deze tabel van de Social Security blijkt dat 40,28% van werkend Amerika vandaag de dag moet rondkomen van minder dan $20.000 per jaar. Dat is beneden het minimumloon voor een fulltime baan uit 1968. En dat hebben we nog niet eens de officiële inflatie ter discussie gesteld, een cijfer dat volgens velen niet meer correspondeert met de dagelijkse realiteit.
Economie op halve snelheid
Uiteraard zitten er in deze groep ook mensen met een parttime baan, die te weinig uren maken om boven de $20.000 per jaar uit te komen. Maar kiezen Amerikanen vrijwillig of gedwongen voor een parttime baan? Zero Hedge bracht onlangs naar buiten dat 77% van alle 953.000 nieuwe banen dit jaar parttime zijn. En die nieuwe banen blijken over het algemeen ook steeds minder geld op te leveren. Het mag duidelijk zijn dat de Amerikaanse arbeidsmarkt nog steeds niet hersteld is van de economische crisis.
