De ECB heeft sinds het begin van haar opkoopprogramma in 2015 al meer dan €2 biljoen aan staatsobligaties van landen uit de Eurozone opgekocht. De centrale bank haalde iedere maand voor tientallen miljarden euro’s aan obligaties uit de markt en kocht daarmee veel meer schuldpapier op dan wat er in dezelfde periode door overheden werd uitgeschreven. Hoeveel meer wordt duidelijk aan de hand van de volgende grafiek, die door analisten van Deutsche Bank werd samengesteld.
De grafiek laat zien dat het bedrag waarvoor de centrale bank staatsobligaties heeft opgekocht zeven keer zo groot is als de netto uitgifte van staatsobligaties door de Eurolanden in dezelfde periode. Dat verklaart voor een belangrijk deel de extreem lage rente op staatsobligaties van de Eurolanden. Tegelijkertijd roept het vragen op over de toekomstige ontwikkeling van de rente, na de beëindiging van het opkoopprogramma van de centrale bank. Vanaf dat moment worden de obligatiekoersen weer primair bepaald door de vraag- en aanboddynamiek van de markt.
The ECB bond bubble in one graph.
At the peak of QE the #Fed was NEVER 100% of net bond issuances.#ECB is 7x net issuances.
Chinese steden hebben in opdracht van de regering in Beijing de laatste jaren op grote schaal appartementen en woningen opgekocht, om te voorkomen dat de huizenprijzen in elkaar zakken. Veel Chinese steden kampen met een overschot aan woonruimte dat niet direct opgevuld kan worden. Het is een risicovolle strategie, omdat de steden het geld moeten lenen om de huizen te kopen en daarmee de huizenmarktbubbel in stand houden. Het Chinese ministerie van Huisvesting gaat nog tenminste tot 2020 door met dit beleid.
Volgens berekeningen van Moody’s is de vastgoedsector van China goed voor een derde deel van de groei van de totale Chinese economie. En dat is reden tot zorg, want die vastgoedsector wordt in toenemende mate kunstmatig ondersteund door de overheid. Van alle woonruimte die vorig jaar verkocht werd in China werd 18% geheel door de overheid of deels met subsidies van de overheid aangekocht. Dat aandeel kan dit jaar verder oplopen tot 24% van het totaal, zo schrijft de Wall Street Journal op basis van cijfers van onderzoeksbureau E-House China.
Lokale overheden leenden vorig jaar een bedrag van 972,5 miljard yuan (omgerekend bijna €125 miljard), waarvan meer dan de helft gebruikt werd om appartementen en woningen op te kopen. De rest werd gebruikt om nieuwe vastgoedprojecten te financieren. Vergeleken met drie jaar geleden lenen lokale overheden nu negen keer zoveel om de vastgoedmarkt te ondersteunen. Hoe lang kan de Chinese regering deze situatie onder controle houden?
De schulden van Amerikaanse bedrijven zijn de afgelopen jaren sterk toegenomen, omdat het door de lage rente voor bedrijven vaak interessanter is geld te lenen dan aandelen uit te geven. Door een overvloed aan goedkoop geld zijn de schulden van Amerikaanse bedrijven inmiddels gestegen tot meer dan 45% van het Amerikaanse bbp. Dat niveau hebben we de afgelopen twintig jaar twee keer eerder gezien, namelijk op het hoogtepunt van de internetbubbel rond 2000 en op het hoogtepunt van de huizenmarktbubbel in 2008.
Schulden Amerikaanse bedrijven naar nieuw record (Grafiek via Jesse Colombo)
Beleggers die wachten op een correctie van de aandelenmarkt kunnen beter naar de obligatiemarkt kijken, omdat daar de echte bubbel zit. Dat zegt Greenspan in een interview met Bloomberg. Hij verwacht dat de rente binnenkort weer zal stijgen, waardoor de waarderingen van zowel aandelen als obligaties sterk zullen dalen. Ook voorziet hij een periode van stagflatie door het uitblijven van sterke economische groei en het oplopen van de inflatie.
“De reële lange termijn rente is op dit moment naar alle maatstaven veel te laag en daarom onhoudbaar. We zitten in een bubbel en die zit niet in aandelenkoersen, maar in de koersen van obligaties. Dit is nog niet ingeprijsd in de markt. Het echte probleem is dat zodra de obligatiemarkt crasht, de lange termijn rente zal gaan stijgen.”
Stijgende rente
De consensus onder beleggers op Wall Street is dat de rente nog een lange tijd erg laag zal blijven, maar daar is Greenspan minder zeker van. Hij verwacht dat het terugschroeven van het stimulerende beleid door verschillende centrale banken wereldwijd niet zonder gevolgen zal blijven voor de obligatiemarkt. Amerikaanse aandelen zijn op dit moment nog steeds zeer aantrekkelijk gewaardeerd in vergelijking met obligaties, om de simpele reden dat het verwachte rendement veel hoger ligt.
Voor een 10-jaars staatslening met inflatiecorrectie krijg je als belegger op dit moment slechts 0,47% rendement, terwijl de winsten van bedrijven in de S&P 500 index rond de 4,7% liggen. De winstgevendheid van de grote Amerikaanse bedrijven is op dit moment 21% hoger dan het gemiddelde van de afgelopen twintig jaar. Dat rechtvaardigt volgens Bloomberg een hoge koers/winst verhouding die bijna terug is op het hoogtepunt van voor de financiële crisis. Obligaties daarentegen zijn gewaardeerd alsof de rente nog heel lang laag zal blijven, terwijl dat scenario volgens de oud-centraal bankier zeer onwaarschijnlijk is.
Stagflatie
Volgens voormalig Federal Reserve voorzitter Alan Greenspan zal de Amerikaanse economie de komende jaren gebukt gaan onder een combinatie van zwakke economische groei en een oplopende inflatie. In het gesprek met Bloomberg zegt hij dat er een einde is gekomen aan het tijdperk waarin de economie langzaam groeide, maar ook de inflatie nog verwaarloosbaar laag was. Daarmee stevenen we volgens hem af op een herhaling van de stagflatie in de jaren ’70.
“We zitten sinds 2008 in een periode van stagnatie als gevolg van een scherpe daling van zowel de kapitaalinvesteringen als de productiviteitsgroei, maar nu dreigt er stagflatie te ontstaan. We zijn op weg naar een nieuwe fase van de economie, naar een stagflatie zoals we die sinds de jaren ’70 niet meer hebben meegemaakt. Dit is niet goed voor de prijzen van financiële activa.”
Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
Technologieaandelen zijn de laatste jaren veel sneller in waarde gestegen dan andere aandelen. Ook aandelen van bedrijven die amper of geen winst maken zijn zeer geliefd onder beleggers. Maar zijn de toekomstverwachtingen van beleggers wel realistisch? Of zijn techaandelen opnieuw een bubbel aan het worden? Goldman Sachs dook in de cijfers en zet de sterren van toen (Microsoft, Cisco, Intel, Oracle, Lucent) naast de sterren van vandaag (Apple, Google, Microsoft, Amazon en Facebook).
Are tech stocks in a bubble again? Goldman offers a head-to-head comparison of 5 largest Tech stocks at 2000 peak vs Top5 tech stocks today. pic.twitter.com/mkHAvIhWUa
— Holger Zschaepitz (@Schuldensuehner) June 12, 2017
De prijzen van grondstoffen zijn sinds 1971 niet meer zo laag geweest ten opzichte van aandelen als nu. Dankzij het monetaire beleid van centrale banken begonnen aandelen en obligaties aan een lange opwaartse trend, maar datzelfde kan niet gezegd worden van grondstoffen. Door de zwakke economische groei staan de prijzen van belangrijke grondstoffen onder druk, terwijl ook goud en zilver moeite hebben om de neerwaartse trend van de laatste jaren te doorbreken.
De volgende grafiek laat de waardering zien van de S&P 500 aandelenindex zien ten opzichte van de GSCI grondstoffenindex. Staat de grafiek laag, dan betekent het dat grondstoffen goedkoop zijn in verhouding tot aandelen. Staat de lijn op een hoog niveau, zoals vlak voor het uitbreken van de crisis in 2008, dan zijn de grondstoffen relatief gezien juist duur.
Aandelen versus grondstoffen (Bron: Incrementum)
Aandelen versus grondstoffen
Op basis van deze vergelijking kunnen we concluderen dat grondstoffen op dit moment relatief goedkoop zijn, of dat aandelen op dit moment overgewaardeerd zijn. Hoe dan ook, de geschiedenis leert ons dat dit soort extreme waarderingen niet eeuwig in stand kunnen blijven. De laatste keer dat aandelen relatief gezien zo duur waren ten opzichte van grondstoffen was tijdens de dotcom bubbel van eind jaren negentig. Toen volgde er een crash op de aandelenmarkt, waarbij veel beleggers geld verloren.
Aandelen overgewaardeerd?
Vandaag de dag staan de Amerikaanse aandelenmarkten weer op recordhoogte, terwijl de economie nog allesbehalve hersteld is van de vorige crisis. Aandelen zijn gewaardeerd alsof bedrijven in de toekomst nog meer winst gaan maken, terwijl meer dan 90 miljoen Amerikanen geen goede baan kunnen vinden en de participatiegraad op het laagste niveau in dertig jaar staat.
De grote vraag is dus wat de hoge aandelenkoersen vandaag de dag rechtvaardigt. Vandaag de dag zien we verschillende gelijkenissen met de aandelenrally van eind jaren negentig. Ook toen werden technologiebedrijven zeer hoog gewaardeerd, inclusief de bedrijven die verlies leden of geen verdienmodel hadden. Een voorzichtige belegger zal deze overeenkomsten ook zien en misschien een meer defensieve beleggingsportefeuille samenstellen.
Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
Volgens de Amerikaanse econoom Robert Shiller is de Amerikaanse aandelenmarkt op dit moment ‘zwaar overgewaardeerd’. Dat is geen goed teken, aangezien dezelfde econoom eerder ook de dotcom bubbel en de huizenmarktbubbel in de Verenigde Staten met redelijk grote nauwkeurigheid wist te voorspellen. Shiller ziet in het huidige optimisme op de beurs gelijkenissen met de situatie van eind jaren negentig, toen beleggers ook zeer positief gestemd waren.
Net als eind jaren negentig kijken beleggers vandaag de dag vooral naar alle positieve berichten, zonder voldoende rekening te houden met mogelijke tegenvallers. Als voorbeeld noemt Shiller de euforie op de aandelenmarkt na de verkiezing van Trump. Beleggers zijn erg enthousiast geworden van de ‘pro business’ agenda van de nieuwe Amerikaanse president, terwijl ze bijna geen aandacht geven aan de keerzijde van dat beleid. Sinds de Amerikaanse verkiezingen is de S&P 500 index met ongeveer 11% gestegen.
Aandelen overgewaardeerd
Shiller verwacht op korte termijn nog geen daling van de aandelenmarkt, maar hij laat wel weten voorzichtig te zijn door op dit prijsniveau geen aandelen meer bij te kopen. De Amerikaanse aandelenmarkt zit al sinds begin 2009 in een bull market, een rally die nu al bijna acht jaar duurt en die voor een belangrijk deel gedreven wordt door de extreem lage rente.
Robert Shiller ontwikkelde zijn eigen methodiek om de waardering van aandelen te bepalen, de zogeheten Shiller P/E Ratio. Deze zet de koers van een aandeel af tegen de winst van de afgelopen tien jaar. Door de winstcijfers van een langere periode te nemen krijg je volgens Shiller een betere indicatie van de werkelijke waarde van een aandeel. Deze index staat op het moment van schrijven op 29,30, een niveau dat we sinds de aandelenbubbel van eind jaren negentig niet meer hebben gezien.
Ook in historisch perspectief zijn Amerikaanse aandelen momenteel relatief duur. De volgende grafiek laat de ontwikkeling van de Shiller P/E Ratio over meer dan honderd jaar zien. Op basis van deze grafiek zou je inderdaad kunnen concluderen dat de aandelenkoers relatief hoog is, maar dat de overwaardering nog veel groter kan worden dan nu het geval is. Met een Shiller P/E Ratio van bijna dertig zijn aandelen nu even hoog gewaardeerd als vlak voor de grote aandelencrash van 1929.
Aandelen zijn overgewaardeerd, aldus econoom Robert Shiller (Bron: Multpl)
Willem Buiter, de hoofdeconoom van de Amerikaanse bank Citigroup, blijkt minder negatief te zijn over goud dan we tot voor kort dachten. In een interview met het Chinese Epoch Times zegt hij dat goud absoluut een plek verdient in een goed gespreide beleggingsportefeuille, terwijl hij het edelmetaal eerder nog bestempelde als een zesduizend jaar oude bubbel.
Volgens Buiter is goud interessant in tijden van onzekerheid, zeker als er sprake is van negatieve rente op fiatgeld. Hij blijft kritisch over het edelmetaal, maar geeft in het gesprek met Epoch Times aan dat hij wel begrijpt waarom men positief is over goud kopen. Eind 2014 zei Willem Buiter nog dat goud even waardeloos is als bitcoins.
“Als valuta negatieve rente hebben, dan is de munt met de minste negatieve rente de beste. En in tijden van onzekerheid zal de oude traditie van goud als veilige asset zichzelf bevestigen. Goud is een 6.000 jaar oude bubbel en ik zou niet de confrontatie opzoeken met een 6.000 jaar oude bubbel. Goud is in tijden van onzekerheid, zeker met negatieve rente, zeer interessant.”
Goud is een zeepbel die uiteen zal spatten, zo schrijft Han Dieperink, directeur beleggingsbeleid van de Rabobank, in een nieuwe update over de financiële markten. Hij verwacht een daling van de goudprijs tot minder dan $500 per troy ounce, aanzienlijk lager dan de actuele koers van ongeveer $1.330 per troy ounce.
Dieperink baseert zijn scenario niet op het feit dat centrale banken voor het eerst in decennia weer goud kopen en dat de rente in de hele menselijke geschiedenis nog niet zo laag is geweest als nu, maar op het koersverloop dat volgens hem erg veel weg heeft van een bubbel. Dat illustreert hij aan de hand van onderstaande grafiek.
Dieperink schrijft dat de gemiddelde goudprijs, gecorrigeerd voor inflatie, de afgelopen honderd jaar steeds rond de $400 per troy ounce lag. Dit gegeven, gecombineerd met het koersverloop van de afgelopen tien jaar, is volgens hem genoeg reden om goud als een bubbel te bestempelen. Hij projecteert het klassieke koersverloop van een bubbel en ziet de prijs daarbij verder dalen tot dat ‘historische gemiddelde’ van minder dan $500 per troy ounce.
Tot op heden heeft Dieperink ongelijk gekregen, want eind vorig jaar zei hij in een gesprek met BNR Nieuwsradio ook al dat de goudprijs naar $500 zou dalen. De prijs zat toen in een neerwaartse trend en schommelde op dat moment rond de $1.060 per troy ounce, het laagste niveau in bijna vijf jaar tijd.
Rabobank blijft negatief over goud
Terwijl analisten van de ABN Amro, JP Morgan, Credit Suisse en tal van andere banken hun negatieve koersdoelen aanpasten op een nieuwe werkelijkheid van nog meer monetaire verruiming bijt de analist van de Rabobank zich nog steviger vast in zijn zeepbeltheorie. “Ben ik nou zo slim, of zijn die anderen nou zo dom?”, om de legendarische woorden van Louis van Gaal maar eens te gebruiken.
Het knappen van de goudzeepbel laat kennelijk nog even op zich wachten, want de goudprijs is sinds het begin van dit jaar met meer dan 25% gestegen. Dieperink is het er met zijn collega analisten van andere banken over eens dat negatieve rente, het Britse referendum en de algemene angstgevoelens hebben gezorgd voor een veel hogere goudprijs, maar hij gelooft blijkbaar niet dat dit een blijvend effect zal hebben op de prijs van het edelmetaal.
Goud is geen grondstof
Het argument dat de goudprijs niet langdurig onder de productiekosten van gemiddeld $850 per troy ounce kan dalen is volgens Dieperink niet relevant, gezien de grote voorraden bovengronds goud. Hier maakt Dieperink naar onze mening een denkfout, omdat goud niet zomaar een grondstof is.
Goud is voor centrale banken en voor een groot deel van de wereldbevolking eerder een vorm van vermogen dan een grondstof. Het heeft tenslotte maar heel weinig nuttige industriële toepassingen. Die grote bovengrondse voorraden van goud bestaan al honderden jaren en groeien elk jaar weer door productie van goudmijnen, maar dat maakt het edelmetaal niet minder waardevol.
Integendeel, in een wereld van negatieve rente en toenemend wantrouwen ten aanzien van overheden en centrale banken neemt het vertrouwen in goud juist toe. Rusland, China en andere centrale banken kopen geen goud om te speculeren op een nieuwe bubbel, zij kopen het als een vorm van vermogen naast hun valutareserves.
Vlucht naar veilige haven
Het vermogen in de wereld is op zoek naar een veilige haven en het aantal alternatieven wordt steeds kleiner. Als je goud ziet als een bubbel, dan zijn staatsobligaties dat ook. Want waarom zou je een steeds hogere prijs betalen voor een obligatie, als de verwachten cashflow nul of zelfs negatief is...
In het Verenigd Koninkrijk zijn de huizenprijzen sinds 1926 twee keer zo snel gestegen als de inkomens, zo blijkt uit onderzoek van de New Economics Foundation. Zij brachten de ontwikkeling van de huizenprijzen en inkomens in kaart sinds de geboorte van de Queen Elizabeth II en ontdekten een zeer sterke correlatie tot en met de jaren ’80 van de vorige eeuw.
Daarna begonnen de huizenprijzen en inkomens sterk uit elkaar te lopen, met als gevolg dat de huizenprijzen in het land gestegen zijn tot negen keer het inkomen. In Londen liggen de prijzen nog hoger, want daar betaal je voor een huis gemiddeld twintig keer het gemiddelde inkomen.
Huizenprijzen versus inkomens in Verenigd Koninkrijk (Bron: NEF)
Financiële deregulering
In de jaren zeventig kregen banken door de financiële deregulering meer mogelijkheden om krediet te verlenen aan huishoudens. Het verstrekken van hypotheken bleek een zeer lucratieve activiteit voor de banken, met als resultaat dat de totale hypotheekschuld begon te stijgen. Met allerlei innovatieve vormen van financiering, zoals aflossingsvrije hypotheken en beleggingshypotheken, werd het voor consumenten makkelijker meer geld te lenen voor een huis. Gecombineerd met stimulerende maatregelen van de overheid zorgde dat voor een langdurige stijging van de huizenprijzen.
Een stijging van de huizenprijzen maakt wonen steeds duurder. Volgens het New Economics Foundation dient de oplossing voor dit probleem gezocht te worden in het beperken van huurverhogingen en het verminderen van de kredietverlening. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan…
Zweden heeft de maximale aflossingstermijn voor een hypotheek ingekort van 140 naar 105 jaar, zo schrijft de Telegraph. Het is een symbolische maatregel om de grote vastgoedzeepbel in Zweden af te remmen, want de huizenprijzen zijn daar als gevolg van soepele kredietverlening de afgelopen jaren sterk gestegen. Vorig jaar stegen de huizenprijzen in het Scandinavische land gemiddeld met maar liefst 18% en in de afgelopen tien jaar zijn de prijzen zelfs verdubbeld.
Om het kopen van een huis betaalbaar te maken hanteren sommige banken een aflossingstermijn van 35 of 40 jaar, waardoor de maandlasten lager uitvallen en men bij een gelijk inkomen een hoger geldbedrag kan lenen. De Zweedse Vereniging van Banken vreest dat het aanscherpen van de kredietvoorwaarden voor veel problemen zal zorgen. De hogere maandlasten voor de hypotheek zijn niet goed voor de financiële positie van huishoudens en voor de financiële stabiliteit in het land, aldus de banken.
Zweden probeert huizenmarktbubbel af te remmen
It’s little wonder that Sweden is on my list of countries likely to suffer a private debt-induced crash soon. https://t.co/22JC66cL0K
