Categorie: Kredietcrisis

De grafiek gaat terug in de tijd tot 1991 en geeft daarmee ook inzicht in de periode waarin aandelen heel populair was. Aan het eind van de vorige eeuw werd nieuw kapitaal vrijwel uitsluitend via aandelenemissies uitgegeven, omdat de aandelenkoersen in Europa toen historisch hoog stonden. In een stijgende aandelenmarkt is het veel makkelijker om een aandelenemissie te doen, omdat het nieuwe aanbod dan veel sneller opgezogen wordt en de koersdaling beperkt blijft. Vandaag de dag jagen de vermogensbeheerders vooral op bedrijfsobligaties, omdat die een beter rendement opleveren dan staatsobligaties en als minder risicovol worden aangemerkt dan aandelen. De grafiek zou afkomstig zijn uit een rapport van Goldman Sachs. Zodra we deze gevonden hebben plaatsen we een link.

Bedrijven halen sinds uitbreken crisis vooral geld op via obligatiemarkt (h/t: @basvanderhout)

Het CPB schrijft in haar rapport dat de reële huizenprijzen na een estige financiële crisis met 36 procent daalt. Vanaf de top tot het dal duurt gemiddeld zes jaar, zo bleek eerder uit onderzoek van Reinhart en Rogoff naar vijftien verschillende crises in onder meer Zweden, Noorwegen, Finland, Spanje, Zuid-Korea en de Verenigde Staten. Het onderzoek liet ook zien dat er geen verschil zit in de duur en de diepte van een economische crisis tussen opkomende en ontwikkelde economieen.

De onderzoekers van het Centraal Planburuea sluiten zich aan bij de conclusies van Reinhart en Rogoff. Na 4,5 jaar van dalende huizenprijzen hebben we een reële daling van 23% achter de rug. Daarmee lopen we in de pas met het gemiddelde verloop van andere crises uit het recente verleden. Het CPB verwacht dat de prijzen ook in 2013 en 2014 nog zullen blijven dalen. Opmerkelijk is de uitspraak van directeur Coen Teulings van het CPB, want hij zei gisteren nog dat de huizenprijzen in Nederland aan het uitbodemen zijn. Hij formuleerde zijn woorden nogal vaag en weinig overtuigend.

Het CPB verwacht dat de daling van de huizenprijzen direct impact zal hebben op de consumentenbestedingen. Het consumentenvertrouwen is sinds 2008 in Nederland veel harder omlaag gegaan dan in omliggende landen. De hoge private schulden in de vorm van hypotheken zijn hier voor een belangrijk gedeelte debet aan. Alleen in Griekenland is het consumentenvertrouwen harder onderuit gegaan, aldus het CPB.

Bron: Vastgoedmarkt.nl

Problematische huizenmarkt drukt op Nederlandse economie

Onderstaande grafiek laat zien hoe de winkelverkopen zich vanaf 1995 t/m begin 2013 hebben ontwikkeld. Het volume groeide vanaf 1995 tot en met 2007 bijna onafgebroken. Inmiddels zijn de winkelverkopen in het zonnige Zuid-Europese land gezakt tot een niveau dat we sinds 1999 niet meer gezien hebben. De Spaanse economie leunde zwaar op de vastgoedmarkt, want de Spaanse vakantiewoningen waren jarenlang in trek bij veel Europeanen.

De Spaanse huizenmarkt is sinds de financiële crisis in elkaar gezakt en veel bouwprojecten staan stil of zijn afgeblazen. Mede daardoor is de werkloosheid in Spanje in januari gestegen tot 26,02%. De jeugdwerkloosheid ligt zelfs boven de 50%. Het behoeft geen uitleg dat de hoge werkloosheid een directe impact heeft op de consumentenbestedingen. Meer macro-economische data over de Spaanse economie kunt u vinden op de site Tradingeconomics.

Spaanse winkelverkopen gaan al 31 maanden op rij bergafwaarts (h/t: @Darlington_Dick)

Met deze 'nieuwe fundamenten' doelt Klaas Knot op de beperking van de hypotheekrenteaftrek en het verplicht aflossen van de hypotheekschuld, zo bericht de Telegraaf vandaag. Knot zei dat de Nederlandse huizenmarkt met deze veranderingen 'een veel duurzamer financieringsmodel' krijgt. Een opmerkelijk statement, want juist deze twee maatregelen remmen de vraag naar hypotheken en de maximale leensom af. En dat terwijl de huizenmarkt juist meer hypotheekschuld nodig heeft om de prijzen hoog te houden…

Klaas Knot voegde er wel enige nuance aan toe: “Ik heb geen glazen bol en ik waag me niet aan voorspellingen, want dan kan dus worden opgevat als een garantie en die kan ik zeker niet afgeven. Maar we hebben nu zekerheden voor de toekomst. En de fundamenten voor stabilisatie zijn gelegd. En hopelijk kunnen we van daaruit weer de weg terug omhoog vinden.”

Ontkenningsfase

Het is een opmerkelijk schouwspel geworden in Nederland. De huizenprijzen moeten wel omlaag om de markt in evenwicht te brengen, maar iedereen weet dat een verdere daling van de huizenprijzen gepaard zal gaan met veel verliezen bij (met name jonge) huizenbezitters, verlies voor de banken en een verdere krimp van de economie. Historisch gezien zijn de huizenprijzen in ons land nog steeds bijzonder overgewaardeerd, al wil men dat liever niet toegeven. Bankiers en politici weten zich geen raad met de volledig vastgelopen huizenmarkt. De nieuwe 'Blok-hypotheek' en het eerdere woningmarkt akkoord zijn daar een mooi voorbeeld van.

Onderstaande compilatie van het Youtube kanaal vastgoedzeepbel laat zien dat de Nederlandsche Bank heel goed op de hoogte is van de ongezonde huizenmarkt in Nederland.

Infographic: Alles steeg in prijs sinds maart 2009 (Bron: Wall Street Joual)

Reinhart stelt dat de economische groei om drie redenen zwak is geweest, namelijk de krimp van het vermogen van huishoudens (vooral door dalende huizenprijzen), banken die hun balans op orde moesten brengen en de introductie van nieuwe regels en kapitaaleisen voor banken die door de overheid werden opgelegd. Deze belemmeringen voor economische groei zijn volgens Reinhart nu naar de achtergrond verdwenen.

Joe Weisenthal van Business Insider voegt eraan toe dat het proces van dalende huizenprijzen in de VS inmiddels gestopt is en dat  de reële rente begint te harmoniseren. In financiele markten zou de rust ook langzaam weer zijn wedergekeerd, na een lange periode van schommelingen tussen wat men 'risk on' en 'risk off' noemt.

Volgens Reinhart blijven economieën niet eeuwig zwak. Hij deed onderzoek naar de tijd die gemiddeld verstreek na een crisis voordat de economie weer groeide. Meestal was dat al na iets meer dan twee jaar, maar nu duurt dat iets langer. Onderstaande grafiek laat zien hoe ingrijpend deze crisis is ten opzichte van de vorige. Nog steeds zijn we niet overtuigend in positief terrein gekomen, maar als we Reinhart van Morgan Stanley mogen geloven is dat slechts een kwestie van tijd.

Deutsche Bank

Niet alleen Morgan Stanley laat zich positief uit over de Amerikaanse economie. Ook Joe LaVorgna van Deutsche Bank verhoogde zijn groeiverwachting. Voor heel 2013 rekent econoom LaVorgna op een groei van 2,3 in plaats van 1,7 procent. Vooral in het eerste kwartaal groeit de economie harder dan eerder gedacht werd, namelijk met 3% in plaats van 1,5% op jaarbasis

Gemiddeld duurde het iets meer dan twee jaar voordat economie weer groeit na een crisis (Bron: Businessinsider)

Het aantal Amerikanen dat op voedselbonnen leeft stijgt niet meer zo hard als aan het begin van de crisis, maar de richting van de trend is nog steeds naar boven. Het aantal huishoudens waar voedselbonnen gebruikt worden steeg ook naar een nieuw record, namelijk 23,1 miljoen. Deze huishoudens ontvangen maandelijks gemiddeld $277,09 aan voedselhulp. De jaarlijkse kostenpost voor voedselbonnen is $76,81 miljard.

Beanke voerde het zogenaamde wealth effect aan om het ruime monetaire beleid van de Federal Reserve te verdedigen. Stijgende huizenprijzen en aandelenkoersen moeten een gevoel geven van welvaart, waardoor men sneller bereid zou zijn geld uit te geven. Dat effect komt vooral ten goede aan de vermogende Amerikanen, die aandelen en vastgoed in hun portefeuille hebben. Voor de Amerikanen met weinig geld en weinig kansen op de arbeidsmarkt is het alleen maar moeilijker geworden.

Gebruik voedselbonnen stijgt naar nieuw record (Bron: Zero Hedge)

Kosten voor voedselbonnen per huishouden versus aantal huishoudens (Bron: Zero Hedge)

Percentage Amerikanen op voedselbonnen (Bron: Zero Hedge)

Een nieuwe Europese 'jongerengarantieregeling' moet ervoor zorgen dat alle jongeren in Europa onder de 25 jaar en alle afgestudeerden onder de 30 jaar na vier maanden van werkloosheid een baan, opleiding of stage aangeboden krijgen. “Het doel is niet om het scheppen van banen af te dwingen. We willen een programma introduceren om de jongeren een kans te geven en te voorkomen dat er een verloren generatie ontstaat”, aldus Pervenche Berès. Berès is de voorzitter van de Europese 'Commissie Werkgelegenheid en Sociale Zaken'.

Europese regeringsleiders kunnen niet langer aanzien dat jongeren zonder werk of opleiding aan de zijlijn blijven staan. De jeugdwerkloosheid is sinds het uitbreken van de Europese schuldencrisis letterlijk geëxplodeerd, vooral in Zuid-Europese landen als Griekenland, Spanje, Portugal en Italië. Gegevens van Eurostat, waar Zero Hedge onderstaande grafiek van heeft gemaakt, laten zien dat de werkloosheid nog steeds aan het oplopen is.

€153 miljard

Er zijn volgens Berès 14 miljoen niet-studerende, werkloze jongeren tussen de 15 en 29 jaar. Die kosten de Europese lidstaten in totaal €153 miljard per jaar of 1,2% van het BBP van de EU. Dat komt neer op €3 miljard per week aan uitkeringen en verloren productiviteit. Het aan het werk helpen van al deze jongeren zou maar €14 miljard kosten, zo beweert de voorzitter van de Commissie Werkgelegenheid en Sociale Zaken.

Eind vorig jaar waren er al zeer kritische geluiden over de werkgarantie die de EU wil bieden aan die miljoenen werkloze jongeren. Het is nog maar de vraag waar dat geld vandaan moet komen, want Europa moet bezuinigen en heeft eigenlijk geen geld over voor sociale projecten. Het is onwaarschijnlijk dat die paar miljard euro effectief op lokaal niveau bij jongeren terecht kan komen. Ook is het nog maar de vraag hoe productief dit geld besteed kan worden. Planeconomie heeft in het verleden niet zo best gewerkt, dat zagen we bijvoorbeeld toen we na de val van de Berlijnse muur het oosten van Duitsland goed konden bestuderen. Als het probleem van €153 miljard echt met €21 miljard opgelost kon worden, dan had men dat al lang gedaan, toch? We wachten op het vervolg van deze jongerengarantieregeling…

Jeugdwerkloosheid Europa blijft rap oplopen, de EU wil er iets aan doen (Grafiek van Zero Hedge)

Ruim één op de tien woningbezitters die de enquête invulden gaven aan zich wel eens zorgen te maken over het betalen van de maandlasten voor de hypotheek. Ongeveer 16% maakt zich wel eens zorgen over een mogelijke restschuld bij verkoop van de woning in de toekomst. Ongeveer 1% van de mensen die de ING Hypotheek Stresstest invulden gaf aan zich zorgen te maken vanwege de maandlasten van twee woningen.

Drie op de tien huizenbezitters overweegt binnen nu en drie jaar te verhuizen. Van de huiseigenaren verwacht 63% dat het inkomen de komende jaren gelijk blijft, 17% houdt rekening met een hoger inkomen in de toekomst. Twee derde van alle mensen die de test invulden gaven aan maandelijks geld over te houden na aftrek van alle lasten. Een derde zit dus krap bij kas en zou mogelijk in de problemen kunnen komen door bijvoorbeeld een stijgende hypotheekrente. Bij een kwart van de huiseigenaren is de financiele buffer kleiner dan de Nibud norm van €3.550.

Afhankelijk van de resultaten van de ING Hypotheek Stresstest krijgen de ondervraagden diensten aangeboden van het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting).

Bill Gross zei afgelopen vrijdag op Bloomberg dat hij rekent op een nominale economische groei van 5% in 2013, die na correctie voor inflatie 3% reële groei oplevert. In december maakte Pimco nog bekend rekening te houden met een reële economische groei van 1,25 tot 1,75%, de helft van de nieuwe verwachting. Maar denkt Bill Gross ook echt dat het economisch beter gaat met de VS?

Wat is economische groei?

Om die vraag te beantwoorden moeten we eerst een helder beeld hebben van de betekenis van het begrip 'economische groei'. In de meeste gevallen refereert men aan het BBP (bruto binnenlands product) of het GDP (gross domestic product), een optelsom van alle inkomens in een land, gecorrigeerd voor het saldo van de invoer en de uitvoer van goederen en diensten vauit het buitenland. Deze optelsom is een vrij rigide manier om de omvang van de economie te berekenen. De tekortkomingen van deze rekenmethode zijn eigenlijk zo groot dat deze eigenlijk niet geschikt is om de economische activiteit van landen mee in kaart te brengen, laat staan deze te vergelijken tussen landen.

Ten eerste corrigeert het BBP niet voor schuldengroei. Als overheden en bedrijven meer lenen kunnen ze meer mensen aan het werk zetten en meer spullen kopen, waardoor het BBP van het land stijgt. Het is dan nog maar de vraag of deze bestedingen daadwerkelijk productief zijn geweest. Zodra het moment daar is om de schulden terug te betalen daalt het BBP weer. Het cijfer is dus sterk geïnflateerd, hoe hoger de publieke en private schuldquote in een land is, hoe hoger het BBP. De schuldengroei geeft de illusie van welvaart, omdat schulden in het huidige economische systeem ook als bezittingen worden aangemerkt (denk aan obligaties, deposito's en spaargeld op een bankrekening). De exponentiële groei van de schuldenberg (ook in Nederland) bracht ons op papier veel economische groei en welvaart, maar de schulden die daar tegenover staan zullen op een dag vereffend moeten worden met waarde.

Ten tweede zegt het BBP en het GDP niets over de kwaliteit van de productie. Als de overheid bijvoorbeeld besluit om een nieuwe spoorlijn aan te leggen, dan worden alle kosten die hiervoor gemaakt worden bij het bruto binnenlands product opgeteld en zichtbaar gemaakt als 'economische groei'. Maar als blijkt dat die spoorlijn nauwelijks gebruikt wordt, levert deze dan nog wel een bijdrage aan de economie? Of was het vooral een kostenpost of een investering die pas in de toekomst zal bijdragen aan economische groei? Als we alleen de inkomens en de toegevoegde waarde meten, dan zou ook een natuurramp stimulerend werken voor het bruto binnenlands product.

Bill Gross verwacht dit jaar 5% nominale GDP groei in de VS

Schuldengroei…?

Economische groei wordt gemeten naar de omvang van alle inkomens (of alle toegevoegde waarde) in een land en wordt uitgedrukt in geld. Wanneer we praten over economische groei als percentages van het BBP of GDP hebben we het eigenlijk vooral over de schuldengroei of een stijgende omloopsnelheid van het geld.

Als Bill Gross stelt dat de economische groei van Amerika dit jaar in nominale termen 5% kan bedragen, dan kan hij daar ook mee bedoelen dat het ruime monetaire beleid van de Federal Reserve zal zorgen voor zoveel geldgroei dat het BBP vanzelf hogr uitvalt, zonder dat er feitelijk meer productiviteit is geweest. Sinds het uitbreken van de financiële crisis is de participatiegraad van de Amerikaanse beroepsbevolking sterk omlaag gegaan, is de werkloosheid volgens Shadowstats bijna verdubbeld en is het gebruik van voedselbonnen ook sterk gestegen. Dat terwijl het GDP van de VS sinds de zomer van 2009 alleen maar gegroeid is.

Het klinkt dus misschien tegenstrijdig als Bill Gross zegt dat hij rekent op een hogere economische groei in de VS. Maar dat hoeft dus niet te zeggen dat het ook beter gaat. Zo lang Beanke maar genoeg geld bijdrukt kan het GDP eigenlijk niet naar beneden. 

GDP ontwikkeling per kwartaal was sinds eind 2009 alleen positief (Bron: TradingEconomics)

Onderstaande grafiek laat de ontwikkeling van het Amerikaanse GDP zien (zonder inflatiecorrectie), samen met de M3 geldhoeveelheid. De M3 geldhoeveelheid wordt sinds 2006 niet meer bijgehouden door de St. Louis Fed, naar eigen zeggen omdat deze data weinig toegevoegde waarde heeft. Gelukkig kan de M3 aan de hand van andere data nog wel opnieuw berekend worden en er zijn mensen de dat precies bijhouden. Op de website Nowandfutures een doorlopende en complete datareeks te vinden van de M3 geldhoeveelheid. Door deze data te combineren met de data van het nominale Gross Domestic Product (GDP) van de St. Louis Fed komt de volgende grafiek tevoorschijn.

De M3 geldhoeveelheid blijkt hetzelfde patroon te volgend als het GDP, ook de absolute aantallen in miljarden dollars blijken op dezelfde schaal weergegeven te kunnen worden! Ook valt me op dat de geldhoeveelheid eerst langzamer en daaa sneller groeit dan het GDP. Hoe lang is dat vol te houden?

Economische groei is geldgroei (?)

Deze opvallend sterke correlatie brengt me bij de conclusie dat het GDP veel meer zegt over geldgroei dan over de economische activiteit in een land. Als de media berichten over economische groei is het dus goed om deze grafiek in het achterhoofd te houden, het zegt meer over geldgroei dan over daadwerkelijke (productieve) economische activiteit. 

Economische groei is geldgroei?