Categorie: Kredietcrisis

Gouveeur Rick Snyder van Michigan kan een soort curator aanstellen die bevoegdheden van de gemeente oveeemt, zo valt te lezen op Bloomberg. Het bestuur van de stad zal in dat geval slechts een adviserende rol toebedeeld krijgen. De zogeheten 'Emergency Manager' zal de bevoegdheid krijgen om bepaalde eigendommen van de stad te verkopen. Ook kan hij contracten met vakbonden openbreken, vakbonden die structurele veranderingen momenteel nog in de weg staan.

Detroit heeft sinds 2000 een kwart van haar populatie verloren. De exodus blijft niet zonder gevolgen, want door dalende belastinginkomsten is er minder budget voor brandweer en politie, terwijl die juist extra hard nodig zijn in een vervallen stad als Detroit. Ook is er geen geld meer om onderhoud te plegen aan wegen, satraatverlichting en het openbaar vervoer. Volgens gouveeur Snyder moet Detroit nieuwe inwoners aantrekken om de stad weer op de been te krijgen.

Tegenstanders van deze 'onder curatele stelling' zijn de kandidaten van de burgemeesterverkiezing. Die zeggen dat de lange termijn schulden van Detroit zwaar overschat worden. Volgens een recent vrijgegeven rapport staat de stad voor meer dan $14 miljard in het rood. Dat is inclusief langlopende leningen die zijn uitgeschreven voor de watermaatschappij en voor het onderhoud aan de riolering. Detroit zag in 2012 het tekort oplopen tot $326,6 miljoen, ondanks maatregelen om de uitgaven terug te brengen.

De stad heeft tien dagen de tijd om bezwaar te maken tegen de komst van de 'Emergency Manager' waar gouveeur Snyder voor pleit. Onderstaande video is afkomstig van de nieuwssite WXYZ.

Achter de imposante skyline van Detroit gaat veel leegstand en armoede schuil (Bron: Wikipedia)

Het is niet helemaal duidelijk welke definitie van armoede Bloomberg hanteert, maar het spreekt voor zich dat landen in dit overzicht het liefst bovenaan staan met een zo laag mogelijk percentage. Met een percentage van 15,7 scoort ons land het beste van alle landen uit dit overzicht, maar het verschil met andere landen is niet zo groot als de grafiek suggereert. Griekenland en Ierland voeren hier de lijst aan met respectievelijk meer en iets minder dan 30%, terwijl grote economieën als die van Italië en Spanje op een derde en vierde plaats volgen.

Grafiek via Zero Hedge

Percentage van de bevolking dat risico loopt om onder armoedegrens te belanden (Bron: Bloomberg)

De werkloosheid in Europa leek in 2010 op zijn minst te stabiliseren, maar vanaf begin 2011 gaat het cijfer bijna in een rechte lijn omhoog. Volgens schattingen van Eurostat, het bureau dat deze cijfers vandaag publiceerde, telde de hele Europese Unie (EU27) ruim 26,21 miljoen werklozen, waarvan afgerond 19 miljoen in de Eurozone (EA17). Vergeleken met december 2012 steeg het aantal werklozen in de EU met 222.000, waarvan 201.000 in de Eurozone.

Binnen de Europese Unie werd de laagste werkloosheid gemeten in Oostenrijk (4,9%), Duitsland, Luxemburg (beide 5,3%) en Nederland (6%). Het hoogste was de werkloosheid in Griekenland (27%), Spanje (26,2%) en Portugal (17,6%). Vergeleken met een jaar geleden steeg de werkloosheid in negentien lidstaten, daalde deze in zeven lidstaten en bleef deze in Denemarken gelijk. Estland, Letland, Roemenie en het Verenigd Koninkrijk waren de landen die de werkloosheid het sterkst zagen dalen tussen november 2011 en november 2012.

In de Eurozone steeg de werkloosheid onder mannen in een jaar tijd van 10,6% naar 11,8%, bij vrouwen steeg het cijfer van 11 naar 12,1%. Voor de hele Europese Unie liepen deze percentages op van 10 naar 10,8% (mannen) en van 10,2 naar 10,9% (vrouwen).

Jeugdwerkloosheid

De jeugdwerkloosheid in de gehele EU is met 23,6% in januari 2013 een stuk hoger dan de totale werkloosheid. In de Eurozone is de werkloosheid onder jongeren beneden de 25 jaar met 24,2% nog wat hoger. De laagste jeugdwerkloosheid trof Eurostat aan in Duitsland (7,9%), Oostenrijk (9,9%) en Nederland (10,3%), schrikbarend hoge cijfers werden gemeten in Griekenland (59,4%), Spanje (55,5%) en Italie (38,7%).

Werkloosheid in EU en Eurozone loopt sinds 2011 sterk op (Bron: Eurostat)

De Federal Reserve Bank of New York houdt de gegevens over betalingsachterstanden op verschillende soorten leningen nauwlettend bij. Onderstaande grafiek laat zien dat studentenleningen momenteel het meest problematisch zijn, want daar zitten naar verhouding de meeste betalingsachterstanden. Recent is het aantal betalingsachterstanden zo hard gestegen dat studentenleningen nu meer risicovol zijn dan creditcardleningen.

De grafiek laat ook mooi zien hoe de betalingsachterstanden op hypotheken vanaf begin 2007 begon op te lopen, nog ruim voor het uitbreken van de financiele crisis. Insiders die toen ook al naar deze cijfers keken konden dus voorspellen dat het een keer mis zou gaan. Kort na het uitbreken begon de wanbetaling op creditcardschulden toe te nemen, maar nu zijn het de studentenleningen waarop zich de problemen concentreren. Op zich niet vreemd, want de jeugdwerkloosheid is hoog en studenten komen waarschijnlijk minder makkelijk aan een baan dan ze gedacht hadden.

Volgens Zero Hedge is de explosieve groei van het aantal studentenleningen makkelijk te verklaren. De overheid biedt deze namelijk tegen een extreem lage rente aan, veel lager dan een krediet bij een bank of creditcardmaatschappij. Met de goedkope studentenlening kunnen Amerikanen bijvoorbeeld andere leningen met een hogere rentelast aflossen. Dat patroon is ook zichtbaar in onderstaande grafiek, maar we kunnen niet aantonen of er ook feitelijk een verband ligt. De betalingsachterstanden op creditcards, hypotheken en autoleningen gingen allemaal omlaag, terwijl die op studentenleningen juist toenamen.

De tweede grafiek plaatst deze ontwikkeling in een ruimer perspectief. Op de totaal uitstaande leningen zijn de studentenleningen beperkt in omvang. Hypotheken zijn met afstand de grootste schuldposities. Het overige deel is redelijk gelijkmatig verdeeld over studentenleningen, autoleningen en dergelijke.

Betalingsachterstand op studentenleningen in de VS loopt sterk op

Studentenleningen zijn in omvang klein vergeleken met de hypotheekschulden

Het cijfer van de 'New Home Sales' dat vandaag werd vrijgegeven was met 437 duizend op jaarbasis het beste cijfer sinds augustus 2008. Maar de feitelijke huizenverkopen waren in januari slechts 31.000 (waarvan duizend woningen duurder waren dan $750.000). Dat was een toename van 4.000 ten opzichte van de maand ervoor, vergelijkbaar met augustus en lager dan alle maanden van maart tot en met juli 2012.

Gecorrigeerd voor seizoensinvloeden was de afgelopen maand even goed als augustus van 2008, maar als we die correctie eruit halen blijken deze cijfers sterk te verschillen. Waren er in januari van dit jaar feitelijk 31.000 nieuw verkochte woningen, in augustus 2008 waren dat er nog bijna 40.000. Van de genoemde 31.000 verkochte woningen waren er feitelijk maar 12 duizend voltooid. Ongeveer 10 duizend woningen waren nog in aanbouw en voor bijna 10 duizend woningen moest de bouw nog beginnen.

De feitelijke huizenverkopen (zonder seizoenscorrectie) blijven zwak (Bron: Zero Hedge)

Seizoenscorrectie?

Zero Hedge keek daarom nog eens goed naar de seizoenscorrectie die het Census Bureau toepast op de onderliggende cijfers. Over een periode van negen jaar keek men naar de verandering in het aantal verkochte woningen van december op januari, zowel met als zonder seizoenscorrectie. De laatste rode balk laat zien dat de cijfers sterk naar boven toe zijn aangepast. Dat is opmerkelijk, want voor de crisis werd het cijfer van de nieuw verkochte woningen in januari nog regelmatig neerwaarts bijgesteld. Slechts één keer werd het cijfer naar boven bijgesteld, maar die correctie valt in het niet bij de huidige correctie.

Onderstaande grafieken van Zero Hedge laten zien hoe dit cijfer door de jaren heen gecorrigeerd werd door het Census Bureau.

De seizoenscorrectie in januari was de laatste jaren vrijwel altijd negatief, dit jaar niet (Bron: Zero Hedge)

Natuurlijk moet vooraf gezegd worden dat de crisis vooral vervelend is voor de samenleving. Het verdelen van verliezen gaat nou eenmaal moeilijker dan het verdelen van winsten. De Spaanse werkloosheid staat op recordhoogte en onder de jongeren heeft zelfs meer dan de helft geen werk. De huizenprijzen zijn sterk gezakt en door het opdrogen van krediet zijn veel huizen niet meer te verkopen. Het hoort bij een aanpassingsproces van een economie de voor het uitbreken van de crisis veel te zwaar leunde op vastgoed.

Aanpassing

Om het concurrentievermogen te herstellen konden landen als Spanje in het tijdperk voor de euro simpelweg hun munt devalueren. Daardoor werd de exportcapaciteit groter en werden schulden makkelijker te verteren. De rekening van elke devaluatie kwam op het bordje van de spaarder, die een deel van zijn koopkracht zag verdampen. Ook de doorsnee consument was met een devaluatie van de munt niet per definitie beter af. Recente voorbeelden uit Japan, Venezuela en Iran laten zien dat de prijzen van importgoederen sterk toenemen als de wisselkoers van de eigen munt onderuit gaat.

Discipline

Met de komst van de euro is de makkelijke uitweg van een muntdevaluatie buiten spel gezet. Omdat de euro niet gemanipuleerd kan worden zoals een nationale valuta wordt een gelijk speelveld gecreëerd, waarin landen alleen het onderscheid kunnen maken in concurrentievermogen. In plaats van een veietigende race naar de bodem – zoals in een valutaoorlog met concurrerende devaluaties – dwingt de euro juist discipline af. Markten worden gedwongen efficiënter te opereren, omdat ze anders marktaandeel verliezen aan andere eurolanden die de zaken beter op orde hebben.

Dit aanpassingsproces levert op korte termijn waarschijnlijk meer economische schade op dan een devaluatie, maar het heeft wel een zuiverend effect op de economie. In de private sfeer blijven alleen de sterkste bedrijven over, terwijl de publieke sector ook moet bezuinigen om het vertrouwen van financiële markten te winnen. We hebben vorig jaar gezien hoe de rente op staatsobligaties van landen kan oplopen als financiële markten hun vertrouwen verliezen in de capaciteit van een regering om de begroting op orde te brengen.

Arbeidsproductiviteit

Onderstaande grafiek laat de arbeidsproductiviteit van Spanje zien. De data is afkomstig van de OESO en de grafiek komt van Trading Economics. Volgens de OESO is arbeidsproductiviteit te definiëren als de waarde (uitgedrukt in GDP) van de productie van één arbeidsuur gedurende een bepaalde periode. Van 1995 t/m 2012 was de Spaanse arbeidsproductiviteit gemiddeld 96,8 indexpunten. Zoals de grafiek laat zien is de productiviteit van de Spaanse werknemer in de 'goede jaren' van de vastgoedbubbel gezakt, om vervolgens weer te stijgen na het uitbreken van de crisis.

Arbeidsproductiviteit Spanje is sinds utbreken crisis sterk gestegen (Bron: Tradingeconomics)

Warren Buffett klaagt over de “teleurstellende prestaties” van traditionele Amerikaanse bedrijven als Johnson & Johnson, Procter & Gamble en Kraft Foods. Uit de laatste publicatie van Berkshire Hathaway, de beleggingsfirma van Warren Buffett, valt op te maken dat de miljardair zijn blootstelling aan bedrijven die sterk afhankelijk zijn van de consumentenbestedingen sterk heeft teruggebracht. Berkshire verkocht bijvoorbeeld 19 miljoen aandelen Johnson & Johnson en bouwde zijn belang in zogeheten 'consumer product' aandelen terug met 21%. Ook verkocht Berkshire al haar aandelen van technologiebedrijf Intel.

De Amerikaanse economie leunt voor 70% op consumentenbestedingen. Juist daarom is het volgens Moneynews zorgelijk dat Warren Buffett haar belang in dit soort bedrijven terugschroeft. Toch staat Warren Buffett niet alleen in zijn standpunt. John Paulson, de miljardair die veel geld verdiende met het speculeren op een neergang van de Amerikaanse huizenmarkt, heeft ook al Amerikaanse aandelen verkocht. Zijn fonds Paulson & Co. deed 14 miljoen aandelen van JP Morgan van de hand. Ook verkocht hij zijn volledige positie in de discountwinkel Family Dollar en in de fabrikant van consumentengoederen Sara Lee.

Tenslotte deed ook George Soros mee met het verkopen van posities. Deze miljardair verkocht bijna al zijn bankaandelen, waaronder die van Citigroup, JP Morgan Chase en Goldman Sachs. Het ging om meer dan een miljoen aandelen. De vraag is waarom deze miljardairs hun aandelen verkopen, want de huidige rally lijkt nog niet op haar einde te zijn. Ook lijkt de werkloosheid te stabiliseren en zijn de huizenprijzen in verschillende gebieden alweer aan het stijgen.

Aftershock

Mogelijk houden deze miljardairs rekening met een scenario waar de meeste beleggers nog niet open voor staan, namelijk een forse correctie. De Dow Jones index heeft in februari een plateau gevormd op ongeveer 14.000 punten, dicht bij het all-time high dat in oktober 2007 bereikt werd. Volgens Robert Wiedemer, econoom en auteur van het boek Aftershock, is een correctie in de aandelenmarkt van maximaal 90% mogelijk. Hij wist eerder al de crash van de Amerikaanse huizenmarkt en de daarop volgende crash van de aandelenmarkt te voorspellen.

Volgens Wiedemer zal het beleid van de Federal Reserve om geld te drukken en de economie te stimuleren op een dag zorgen voor een enorme inflatie. Zodra de inflatie richting de 10% gaat zullen de 10-jaars Treasuries de helft van hun waarde verliezen. Als de inflatie op 20% uitkomt hebben deze staatsobligaties volgens de econoom helemaal geen waarde meer. De lange rente zal op een gegeven moment drastisch gaan stijgen, met als gevolg een crash op de huizenmarkt. Dat zal vervolgens de aandelenmarkt negatief beïnvloeden, zo meent Wiedemer.

Grote beleggers als Paulson, Soros en Buffett zien een dergelijk scenario ook voor zich, aldus de auteur van Aftershock. Beleggers, laat staan miljardairs, willen geen aandelen bezitten van bedrijven die veel schulden hebben en die door de stijgende rentekosten te maken krijgen met dalende winstmarges. Daarom stappen de miljardairs uit en laten ze de kleinere beleggers achter om mogelijke verliezen te nemen.

De analyse van Wiedemer in zijn boek Aftershock maakte indruk op een beleggingsstrateeg van Standard & Poor, een columnist van Dow Jones en de voormalig CFO van Goldman Sachs. Wiedemer lichtte onlangs zijn toekomstscenario toe op Newsmax. Dit interview is hier te bekijken.

Buffet, Soros en Paulson anticiperen op een mogelijke beurscorrectie?

Helaas legt Jim Grant van 'The Interest Rate Observer' niet uit wat hij precies bedoelt met de goudstandaard en hoe die eruit zal gaan zien. Afgaande op het verhaal dat hij vertelt lijkt het alsof hij praat over een systeem waarin iedere dollar gedekt is door een vaste hoeveelheid goud. Dat was volgens Grant namelijk een systeem wat generaties lang stand heeft gehouden en waarin het geld ook haar waarde behoudt. Hij zei er het volgende over bij Bloomberg:

“The gold standard is the only answer, because the gold standard is the only monetary system that has been shown to work in practice of the course of generations. Everything else has been a tryout and has failed. The Fed is single minded in it's conviction  that we need more of what has not worked.”

De roep om een klassieke goudstandaard is begrijpelijk, want in een wereld waarin de Federal Reserve elke maand tientallen miljarden dollars in de economie pompt voelt een spaarder zich niet meer veilig. De inflatie is vooralsnog beperkt gebleven, maar fundamenteel is het huidige dollarsysteem ten dode opgeschreven. Naarmate de Federal Reserve meer schulden opkoopt zullen andere beleggers steeds meer richting de uitgang vluchten. Een vertrouwenscrisis in de dollar ligt op de loer als de centrale bank niet van koers wijzigt.

Goudstandaard

Toch is ook een goudstandaard niet zaligmakend. We hebben in 1933 al gezien hoe goud genationaliseerd en gerevalueerd moest worden om de knellende deflatie een halt toe te roepen. Na de crash van 1929 kromp de geldhoeveelheid in een paar jaar tijd met een derde, waardoor velen hun schulden niet meer konden betalen en bedrijven failliet gingen. Ook in het verdere verleden is er vaak geknoeid met een goudstandaard, door de prijs van het goud arbitrair te verhogen of door simpelweg minder goud (of zilver, in het geval van een zilverstandaard of bimetaal systeem) in het muntgeld te verwerken.

De koppeling van geld aan goud remt ook de economische groei, omdat er nauwelijks kredietexpansie mogelijk is. Een goudstandaard werkt in die zin als een rem op economische ontwikkeling. De deflatoire aard van een goudstandaard is gunstig voor de spaarders, want die zien hun koopkracht toenemen. Schuldenaren zijn juist slechter af onder een goudstandaard, omdat die hun schulden steeds duurder zien worden. Deze onevenwichtigheid belemmert economische activiteit en benadeelt vooral de mensen met weinig vermogen.

Er is pas sprake van een betaalachterstand als de huiseigenaar in totaal meer dan vier maanden achterloopt met het betalen van de hypotheek. De snelheid waarmee het aantal betalingsachterstanden oploopt verrast ook het BKR. In de hypotheekbarometer van oktober gaven ze aan rekening te houden met een stijging naar 76 duizend betalingsachterstanden, zo lezen we op NU.nl.

Nu de werkloosheid verder aan het stijgen is verwacht het BKR dat ook het aantal betalingsachterstanden zal toenemen. Nederlandse banken, die heel veel hypotheekschulden op hun balans hebben staan, bagatelliseren het aantal betalingsachterstanden en gedwongen huisuitzettingen. Het is de vraag hoe lang ze dat nog kunnen volhouden, want zo lang de economie niet aantrekt en de werkloosheid blijft stijgen zullen naar verwachting meer mensen in de problemen komen.

Huizenprijzen blijven dalen

De laatste jaren zijn er veel aflossingsvrije hypotheken afgesloten, omdat die de laagste maandlasten bieden. Het gevaar van deze vorm van financiering is dat men gedurende de looptijd niet aflost, waardoor de bank risico loopt als de huizenprijzen dalen. Gisteren maakte het CBS bekend dat bestaande koopwoningen in januari met bijna 10% zijn gezakt ten opzichte van een jaar eerder. Dat was de grootste jaar op jaar daling die ooit werd gemeten sinds de totstandkoming van de prijsindex van bestaande koopwoningen in 1995.

De gemiddelde prijs van een koopwoning in Nederland was in januari 2013 terug op het niveau van het voorjaar van 2003. Ten opzichte van de piek van de huizenprijzen in augustus 2008 ligt de prijs nu ruim 19% lager. Het aantal transacties op de huizenmarkt was in de eerste maand van dit jaar met 6.260 bijna 12% lager dan in januari 2012, zo meldt het CBS.

Maandelijkse prijsontwikkeling koopwoningen (vergeleken met een jaar eerder)

Prijsdaling van 14% vanaf begin 2010 en bijna 19% vanaf de piek in 2008

De financiële crisis hakt er zwaar in bij de zogeheten PIIGS-landen, zo blijkt uit de winterprognose van de Europese Commissie. In de Spaanse rijksbegroting van 2012 kwam het tekort uit op 10,2% van het BBP, veel hoger dan de afgesproken 6,3%. Ook dit jaar en in 2014 zal Spanje er waarschijnlijk niet in slagen het begrotingstekort voldoende terug te brengen. In Portugal slaat de deflatoire crisis ook hard toe, want de Europese Commissie verwacht dat de Portugese economie dit jaar met 1,9% zal krimpen. Vorig jaar kromp de Portugese economie al met 3,2%. De crisis breidt zich nu ook langzaam uit naar Frankrijk, want ook dit land zal waarschijnlijk onvoldoende groei bewerkstelligen om het begrotingstekort onder de 3% te krijgen.

'Milde recessie'

De negatieve groeicijfers van de Europese Commissie zijn in overeenstemming met de bevindingen van het IMF, dat rekent op een milde recessie in de Eurozone in 2013. Wereldwijd staat de economische groei onder druk, want de Amerikaanse economie kromp in het vier kwartaal onverwacht met 0,1% en in Groot-Brittannie heeft men de groeiverwachting voor 2013 naar beneden bijgesteld (van 1,1% naar 1%). De Wereldbank heeft in januari haar groeiverwachting voor de wereldeconomie ook naar beneden bijgesteld.

De grote publieke en private schulden in veel Westerse landen blijft drukken op de economische activiteit. Overheden in Europa kiezen het pad van bezuinigen, maar willen dat zeker niet te ingrijpend doen. Consumenten en bedrijven worden ondertussen terughoudender met het lenen van geld en kiezen ook steeds vaker voor bezuinigingen.

Optimisme

De ECB en de Duitse Bundesbank houden de moed erin. Mario Draghi verwacht dat de Eurozone in de tweede helft van dit jaar herstel zal laten zien en de Bundesbank denkt dat Duitsland zal ontsnappen aan een recessie. De Duitse economie kromp in het laatste kwartaal van vorig jaar met 0,6%, maar zou dit jaar weer groei moeten laten zien.

In januari steeg het aantal werklozen in januari met 21.000, zo blijkt uit cijfers van het CBS. Het UWV maakte bekend dat het aantal WW-uitkeringen in januari met 29.000 is gestegen naar een totaal van 369.000. De stijging van januari was vergelijkbaar met die van december en november vorig jaar, want over de afgelopen drie maanden kwamen er maandelijks gemiddeld 19.000 werklozen bij. Daarvan waren ongeveer 11.000 man en 8.000 vrouw.

Al alle leeftijdscategorieen van het CBS was een stijging van de werkloosheid zichtbaar. Bij jongeren onder de 25 jaar kwam het werkloosheidspercentage uit op 15%, drie maanden geleden was dat nog ruim 13%. Onder de 25- tot 45-jarigen steeg de werkloosheid in januari 2013 naar 6,7%. Bij de categorie 45- tot 65-jarigen nam de werkloosheid toe tot 6,4%.

Meer WW-uitkeringen jongeren en bouwnijverheid

De economische tegenslag raakt vooral de jongeren en de mensen die werkzaam zijn in de bouwsector. Voor die laatste groep zit ook de malaise op de huizenmarkt natuurlijk ook bijzonder tegen. Het aantal lopende WW-uitkeringen steeg in januari met 8,6%, maar in de noordelijke provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel was de toename zelfs nog wat hoger. Onder jongeren in bij mensen die werkzaam waren in de bouwnijverheid is het aantal WW-uitkeringen relatief sterk gestegen.

In januari werden er 74.000 nieuwe WW-uitkeringen verstrekt en 45.000 beeindigd. Van die 45.000 werd minder dan de helft (47%) beeindigd vanwege werkhervatting, dat percentage lag een jaar geleden nog op 51%. Een dalend percentage geeft aan dat mensen meer moeite hebben om na werkloosheid weer terug te keren op de arbeidsmarkt dan een jaar geleden. Onderstaande grafiek geeft de ontwikkeling van het aantal werklozen weer, gecorrigeerd voor seizoensinvloeden. De tabel laat zien hoe de werkloosheid verdeeld is onder leeftijdscategorieen en naar geslacht.

Werkloosheid in Nederland is de laatste maanden sterk toegenomen (Bron: CBS)

Werkloosheid Nederland verdeeld naar leeftijd en geslacht (Bron: CBS)