De olieprijs maakte dinsdagmiddag een duikeling van bijna 4%, nadat de olieminister van Iran bekendmaakte dat zijn land de olieproductie niet zal verlagen. Op woensdag komen de OPEC landen bijeen om de productiequota vast te leggen, maar de kans dat daar een significante beperking van de wereldwijde olieproductie uit voortkomt is tot een minimum gedaald. De belangrijkste olieproducent van het kartel, Saoedi-Arabië, wil namelijk alleen haar olieproductie beperken als ook Iran een productiequotum vastlegt.
Eind september bereikten de olieproducerende landen van de OPEC nog een akkoord over het verlagen van de productie, maar dat was niet meer dan een intentieverklaring. Welke landen onder aan de streep de productiebeperkingen voor hun rekening zouden nemen, dat zouden we eind november pas weten. Nu de einddatum nadert blijkt dat niet alle landen bereid zijn het spelletje mee te spelen.
Olieprijs bijna 4% lager
De verklaring van de olieminister van Iran drukte de prijs voor een vat WTI olie met 3,8% omlaag naar $45,28 per vat, terwijl de prijs van een vat Brent olie met een vergelijkbaar percentage daalde tot $46,46 per vat. Dat is het laagste niveau in twee weken tijd.
Eind oktober maakte de olieprijs al een duikeling van meer dan $50 naar slechts $32 per vat, maar in de aanloop naar de deadline raakten beleggers weer meer overtuigd van een akkoord. Zo steeg de olieprijs een week geleden nog tot $48 per vat.
Olieprijs daalt bijna 4% na uitspraken olieminister Iran (Grafiek via Bloomberg)
OPEC akkoord van tafel?
Houdt Iran voet bij stuk, dan is de kans groot dat het akkoord sneuvelt. Saoedi-Arabië zou niet van plan zijn in te stemmen met een akkoord dat Iran of Irak ruimte geeft de olieproductie te verhogen.
Daarnaast zijn er op de achtergrond zijn nog twee belangrijke olieproducenten die elke productiebeperking van het oliekartel ongedaan kunnen maken, namelijk Rusland en de Verenigde Staten. Deze twee landen produceren ongeveer evenveel olie als Saoedi-Arabië, maar zijn beide geen lid van de OPEC.
Poetin heeft onlangs weliswaar gezegd dat bereid is de olieproductie niet verder uit te breiden, maar dat kan natuurlijk ook bluf zijn geweest. Rusland is nergens toe verplicht en dat geldt ook voor de schalie-producenten in de Verenigde Staten. Met de verkiezing van Donald Trump lijkt het waarschijnlijker dat de VS juist méér gaat investeren in de olie-industrie.
We verwachten dat het OPEC topoverleg in Wenen op een mislukking zal uitdraaien. Volgens de topman van de Russische olieproducent Rosneft ligt het tijdperk waarin een handvol olieproducerende landen de olieprijs kon manipuleren nu definitief achter ons. Daarmee is de kans dat de olieprijs weer richting de $100 per vat gaat vrijwel uitgesloten.
Lees ook:
De OPEC heeft woensdagavond eindelijk een akkoord bereikt over het beperken van de olieproductie, dat als doel heeft de olieprijs naar een hoger niveau te brengen. Verschillende olieproducerende landen dringen al langer aan op een productieverlaging van het kartel, dat wereldwijd een marktaandeel van ongeveer veertig procent in handen heeft. Maar wat is er precies afgesproken en wat kunnen we van dit akkoord verwachten?
De OPEC-landen hebben overeenstemming bereikt om hun totale productie op termijn te beperken naar 32,5 miljoen tot 33 miljoen vaten per dag, maar het is nog steeds onduidelijk hoe de quota verdeeld zullen worden over de olieproducerende landen. Dat onderwerp wordt pas in november besproken bij de volgende bijeenkomst van de OPEC. Er is dus alleen een akkoord bereikt over het beperken van de totale productie, die momenteel iets hoger ligt op 33,2 miljoen vaten per dag.
Productieverlaging OPEC
In november weten we pas hoe de olieproducerende landen de quota gaan verdelen. Dat is nog een heikel punt, want Iran heeft meerdere malen aangegeven dat ze niet van plan is haar productie te verlagen. Het initiatief moet dus komen van landen als Saoedi-Arabië en Venezuela, de landen die hard geraakt zijn door de daling van de olieprijs.
Het is ook nog maar de vraag of het overeengekomen productielimiet scherp genoeg is om een betekenisvolle impact te hebben op de wereldwijde olieprijs. Slagen de OPEC-landen erin om zich aan de afspraak te houden en de productie te beperken tot 32,5 miljoen vaten per dag, dan zal dat de bovengrondse olievoorraad wereldwijd slechts dalen van 3,09 naar 2,9 miljard vaten olie. Het structurele overschot aan olie wordt dus niet weggewerkt met dit tekort.
Rusland en Verenigde Staten
De inspanningen van de OPEC landen kunnen echter geheel teniet worden gedaan door Rusland en de Verenigde Staten. Deze twee landen produceren beide ongeveer evenveel olie als Saudi-Arabië, maar zijn geen lid van het oliekartel. Zij hebben dus alle vrijheid om hun olieproductie op te schroeven, waardoor zij het meest zullen profiteren van een eventuele stijging van de olieprijs. Bij een voldoende stijging van de olieprijs zullen de producenten van schalie-olie in de Verenigde Staten de oliekraan onmiddellijk opendraaien, geholpen door een overvloedig aanbod van goedkoop geld.
Ook Rusland is niet van plan de olieproductie te beperken. Uitgerekend op de dag van het OPEC akkoord maakten zij bekend dat de olieproductie naar een nieuw record was gestegen. Rusland wist de productie in september met 400.000 vaten per dag op te schroeven naar een totaal van 11,1 miljoen vaten per dag. Rusland en de Verenigde Staten kunnen het effect van het voorgestelde productiequotum van het oliekartel met een kleine inspanning dus compleet teniet doen. En de kans is heel groot dat ze dat zullen doen.
Rusland blijft olieproductie verhogen en ondermijnt daarmee het OPEC quotum (Grafiek via Bloomberg)
Beperkte impact olieprijs
We kunnen concluderen dat het OPEC akkoord omgeven is door tal van onzekere factoren en dat het beoogde effect waarschijnlijk minimaal zal zijn. Goldman Sachs ziet het akkoord dat woensdagavond bereikt werd niet als reden om haar verwachting voor de olieprijs bij te stellen. Ook analisten van Citigroup zijn sceptisch, want ze vragen zich af hoe de OPEC-landen de productiequota gaan verdelen. Dat zal geen gemakkelijk opgave worden.
Goldman Sachs verwacht dat de prijs van een vat WTI olie volgend jaar beperkt zal stijgen tot $53. Citigroup voorziet voor Brent olie uit de Noordzee een prijs van $50 per vat voor eind dit jaar en $60 per vat voor volgend jaar. Direct na het OPEC-akkoord steeg de olieprijs met 5%, om daarna weer iets terug te zakken tot $46,80 voor een vat WTI en $48,27 voor een vat Brent.
Na de ontkoppeling van de dollar aan goud in 1971 ontstond er binnen de organisatie van olieproducerende en exporterende landen (OPEC) de discussie of het nog wel verstandig was om olie in dollars af te rekenen of dat er gekeken moest worden naar een alternatieve munt. Deze discussie kwam op gang door de aanhoudende daling in de waarde van de dollar ten opzichte van andere wereldmunten zoals de Duitse mark en de Japanse yen.
De belangrijkste thema’s van het debat waren de stabiliteit van de olieprijs enerzijds en de koopkracht van de olie-opbrengsten van de olieproducerende landen anderzijds. Dit blijkt ook uit diverse Wikileaks cables uit 1974:
“Er zal spoedig een Arabisch topoverleg gehouden worden waarin de kwestie van olie besproken wordt. De betaling van olie vindt niet meer plaats in dollars die converteerbaar zijn in goud, maar in gedevalueerd papiergeld. Koning Feisal observeerde dat olievoorraden in de grond meer waard zijn dan tegoeden bij de Chase Manhattan Bank.” (Bron: Wikileaks)
“Het financiële team van Saoedi-Arabië zette vraagtekens bij de wenselijkheid om olie te verkopen voor papieren bezittingen, zonder middelen om die papieren bezittingen te beschermen tegen inflatie en depreciatie. De VS moet nu de leiding nemen en een systeem van geïndexeerde obligaties opzetten om de overschotten van olieproducerende landen te beschermen tegen inflatie of een devaluatie, zodat de druk op de [opwaartse] olieprijs verlicht kan worden.” (Bron: Wikileaks)
Door de devaluatie van de dollar en het vooruitzicht van een verdere waardedaling van de munt kwam de vraag naar voren of de olieprijs niet beter in een mandje van valuta uitgedrukt kon worden, zodat de koopkracht van olieproducerende landen beter op peil zou blijven. Maar de beperkte liquiditeit van andere valuta was op dat moment de grootste belemmering om olie in een andere munt af te rekenen. Het zou leiden tot excessieve fluctuaties in de wisselkoersen van verschillende valuta. Alleen de dollar was op dat moment liquide genoeg om wereldwijd olie in af te rekenen.
Maar door de komst van de euro werd dit debat nieuw leven ingeblazen. De euro werd door een groot aantal landen ingevoerd en was daarmee opeens een liquide munt die tegenwicht kon bieden aan de dollar. Een ander voordeel was dat de eurolanden samen al een substantiële handelsrelatie onderhielden met de olieproducerende landen van de OPEC. Met de euro kwam er een alternatieve munt op het wereldwijde toneel die geschikt was om alle olie in te verhandelen.
Petrodollar
Begin jaren '70 werd de olie door OPEC landen nog uitsluitend in dollars verhandeld. Maar toen de Amerikaanse munt tussen 1971 en 1973 onder druk kwam te staan en twee keer gedevalueerd werd besloten de OPEC landen hun productie te verlagen en uit protest de olieprijs te verhogen van $3 naar $12 per vat.
Sindsdien is er veel discussie geweest over de waardedaling van de dollar, omdat olieproducerende landen door de waardedaling van de dollar een deel van hun opbrengst zagen verdampen. Dat gebeurde ook in het voorjaar van 2002, toen de dollar flink in waarde daalde ten opzichte van de Japanse yen (-19,3%), de euro (-28,8%), de Zwitserse frank (-25,4%) en het Britse pond (-18,6%). Iedere waardedaling van de dollar ten opzichte van andere valuta betekende een rechtstreeks verlies voor de olieproducerende landen, omdat hun koopkracht daardoor daalde.
De instabiliteit van de dollar zorgde voor een oneerlijke situatie, omdat deze sommige landen veel slechter uitpakte dan voor andere. Vooral landen met een overschot op de handelsbalans werden benadeeld, omdat ze vooral dollars als reserve aanhielden. Dat waren industriële landen als Duitsland en Japan, maar ook olieproducerende landen.
De grote vraag waar olieproducerende landen zich tot op de dag van vandaag mee bezighouden is of de dollar nog wel de meest geschikte munt is om olie in af te rekenen. Want waarom zou je als olie exporterend land nog dollars willen ontvangen, als je de meeste handel drijft met Europese landen? De volgende twee grafiek uit het artikel 'Euro Pricing of Crude Oil: An OPEC's Perspective' laten achtereenvolgens zien waar de OPEC-landen de meeste olie naartoe exporteren en uit welke economische zone ze de meeste goederen importeren.
Waar exporteren de OPEC landen de meeste olie naartoe?
OPEC landen importeren meer goederen uit Europa dan uit de VS
Uit deze grafieken kunnen we in één oogopslag zien dat er grote verschillen zijn tussen de OPEC-landen. Nigeria en Venezuela blijken veel meer olie naar de VS exporteren dan naar de EU, terwijl landen als Algerije, Libië en Iran juist veel meer olie naar de EU exporteren. Voor landen als Indonesië, Qatar, Koeweit en de Verenigde Arabische Emiraten blijkt Azië een belangrijke afzetmarkt te zijn.
Wanneer olieproducerende landen hun goederen uit de Verenigde Staten importeren kunnen zij die dollars direct weer gebruiken. Maar als ze veel meer handel drijven met landen buiten de dollarzone, dan moeten ze hun oliedollars eerst omwisselen. En een dollar die in waarde fluctueert betekent dus ook dat de koopkracht van de dollaropbrengsten onzeker is. Olieproducerende landen die vooral handel drijven met Europa worden in het huidige systeem benadeeld door een waardedaling van de dollar, zelfs als de prijzen in euro's stabiel blijven.
In het artikel 'Euro Pricing of Crude Oil: An OPEC's Perspective' lezen we dat de OPEC landen in de periode van 1981 tot en met 2002 ongeveer 37% van hun import uit de Europese Unie haalden, tegenover slechts 14% uit de Verenigde Staten. Daardoor worden veel landen die olie exporteren en importeren benadeeld, omdat ze door het petrodollar systeem een onnodig wisselkoersrisico lopen.
Zoektocht naar alternatieven
De OPEC heeft verschillende alternatieven bekeken om te compenseren voor een waardedaling van de Amerikaanse dollar. Al in januari 1972, slechts enkele maanden na het loslaten van de koppeling tussen de dollar en goud, werd het plan besproken om de olieprijs aan te passen op de waardedaling van de dollar ten opzichte van goud. Uiteindelijk werd er toch een andere oplossing gekozen, namelijk om de olieprijs te baseren op een mandje van negen verschillende valuta van grote ontwikkelde economieën.
Vanaf 1973 werden daar twee valuta aan toegevoegd en werd tevens besloten dat de berekening van de olieprijs voortaan iedere maand in plaats van eens per kwartaal uitgevoerd zou worden. Maar ook dit systeem hield niet lang stand, het werd al in oktober 1973 weer losgelaten.
Een derde plan kwam in 1975, toen de Special Drawing Rights (SDR) van het IMF naar voren werd geschoven om de dollar te vervangen als rekeneenheid voor olie. De SDR zou oorspronkelijk bestaan uit 16 verschillende munten, maar uiteindelijk werden het er in 1981 slechts vijf: de Amerikaanse dollar, de Duitse mark, de Franse franc, de Japanse yen en het Britse pond.
Ook de SDR bleek geen werkbare oplossing voor de olieproducerende landen, omdat het niet zeker was dat de SDR haar waarde zou behouden ten opzichte van de dollar en omdat het voor landen problematisch zou worden om alle valuta uit dit valutamandje te kunnen bemachtigen. Ook was er destijds onvoldoende coördinatie tussen de geïndustrialiseerde landen om de waarde van de SDR stabiel te houden.
Euro als alternatief voor de petrodollar?
Met de euro kwam er eindelijk een alternatief voor de Amerikaanse dollar. Al vanaf de oprichting werd de munt neergezet als een breed gedragen project, waar vanaf het begin twaalf verschillende landen aan deelnamen. De regio die de euro invoerde vertegenwoordigde op dat moment 16% van de wereldeconomie, terwijl de VS op dat moment met een aandeel van 21% de grootste economie was. Ook had de eurozone al vanaf het begin een solide fundament, vanwege het evenwicht op de betalingsbalans en de omvangrijke goudvoorraad van alle deelnemende landen. Ook beschikten de landen van de Eurozone over een zeer liquide kapitaalmarkt.
Daarmee is de euro misschien wel de valuta die men in de jaren '70 en '80 in gedachten had als alternatief voor de Amerikaanse dollar. Sinds 2002 is het draagvlak van de euro alleen maar verder toegenomen.
Werd de euro bij de lancering nog door twaalf landen ingevoerd, inmiddels zijn er achttien landen die de munt gebruiken. De Eurozone vertegenwoordigt inmiddels een economisch blok van 330 miljoen inwoners, vergelijkbaar met de Verenigde Staten.
Rusland en Iran willen dollar verbannen
Sinds de invoering van de euro hebben verschillende landen al pogingen ondernomen om olie niet langer in dollars af te rekenen. Saddam Hussein wilde voor de Amerikaanse inval van Irak de olie in euro's afrekenen, terwijl Iran in 2008 een beurs opzette om olie in andere valuta te kunnen verhandelen, waaronder euro's. Iran vraagt al sinds 2007 euro's voor de olie die ze aan China verkoopt en sinds begin dit jaar wordt ook de export van olie naar India en Europa in euro's afgerekend.
Ook Rusland, een van de grootste olieproducenten ter wereld, heeft ook al verschillende hints gegeven om olie in een andere valuta af te rekenen. Vorig jaar zei president Poetin op de Iraanse televisie dat hij olie niet langer in dollars wil afrekenen. Het land had toen al met verschillende handelspartners gesprekken gevoerd om olie en andere grondstoffen in andere valuta af te rekenen.
Al in 2010 suggereerde Poetin dat Rusland op een dag de euro zal gebruiken. Hij beschouwde de euro als een 'stabiele wereldmunt' en constateerde dat een toenadering van Rusland en Europa onvermijdelijk is. Het overweldigende monopolie van de dollar maakt de wereld kwetsbaar, zo concludeerde Poetin destijds. Ook zijn politieke rechterhand Medvedev liet een aantal jaar geleden al weten dat hij de euro wel ziet zitten als alternatieve wereldmunt.
Lees ook:Rusland zal de dollar verlaten (2011)
Conclusie
Met de komst van de euro is er eindelijk een alternatief gekomen voor de Amerikaanse dollar, waarmee de dominantie van de Verenigde Staten ingeperkt kan worden. Na de Tweede Wereldoorlog werd al er snel gesproken over een Europese muntunie, omdat dat vrede en veiligheid in Europa zou bevorderen. Maar pas toen de dollar werd losgekoppeld van goud en de waarde van de dollar kelderde werd er vaart gemaakt met het ontwikkelen van een alternatieve wereldmunt.
Ruim vijftien jaar na de introductie van de euro kunnen we constateren dat het draagvlak voor de munt sterk is toegenomen en dat de euro een belangrijke rol kan spelen in de transitie van een dollarsysteem naar een monetair systeem waarin verschillende munten gebruikt worden in het internationale handelsverkeer.
Naar schatting 65% van alle wereldwijde oliereserves die nu bekend zijn ligt in het Midden-Oosten. Wil je de olieprijs kunnen controleren, dan moet je dus controle hebben over het Midden-Oosten. Toen Saddam Hussein nog leefde was hij er heel erg duidelijk over: De enige reden waarom de Amerikanen in 2004 Irak binnenvielen was om controle te hebben over de oliebronnen. Een quote van Saddam Hussein, die eind 2006 ter dood werd veroordeeld.
Amerikanen willen controle over het Midden-Oosten om de olieprijs te kunnen bepalen
Heel even leek het erop dat er definitief betere tijden waren aangebroken voor de olieprijs. De Russen en de Saudi’s lieten in een gezamenlijke verklaring weten dat ze plannen gingen maken om de productie van olie te gaan beperken. In april van dit jaar liep een dergelijk plan mis, omdat initiatiefnemer Saoedi-Arabië van Iran eiste dat het ook zijn productie zou beperken. Dat was een onmogelijke eis, omdat Iran nog druk bezig was en is om de negatieve gevolgen van de Westerse olieboycot te boven te komen.
De Russen vermeden dit keer de Iraanse valkuil door toe te zeggen dat het land eerst weer zijn oude positie op de wereldmarkt moet innemen, voordat het verzoek zal komen de productie te beperken. Dat betekent in concreto dat Iran weer minimaal 4 miljoen vaten per dag moet oppompen voordat er over beperking gesproken kan worden. De Iraniërs denken overigens dit niveau aan het einde van dit jaar te kunnen bereiken.
Olieproductie Iran herstelt terug oude niveau van 4 miljoen vaten per dag (Grafiek via Tradingeconomics)
Olieprijs omhoog
De gezamenlijke verklaring van Russen en Saoedi’s gaf uiteraard een impuls aan de olieprijs. Er kwam nog meer positief nieuws voor de olieprijs naar buiten. De olievoorraden in de VS, die in april een recordniveau van 543 miljoen vaten hadden bereikt, daalden met maar liefst 14,5 miljoen vaten. Een gestage daling van olievoorraden is een absolute voorwaarde voor het laten groeien van een gezonde balans tussen vraag en aanbod waardoor prijsherstel mogelijk is.
De euforie was van korte duur. De daling was niet toe te schrijven aan een grotere vraag naar olie, maar aan een verstoring in de aanvoer. Een tropische storm, Hermine, maakte het onmogelijk olie aan te landen via de Golf van Mexico. De daling kan wel eens een eenmalig gebeuren zijn. Hoe concreet en hoe reëel zijn de plannen van Rusland en Saoedi-Arabië? Zal Saoedi-Arabië in staat zijn alle lidstaten van OPEC in het gareel te houden? Het verleden stelt wat dat betreft teleur. Bij eerdere productiebeperkingen ontdoken steevast een aantal lidstaten de afspraken. Het kind van de rekening was Saoedi Arabië dat als grootste partij het boegbeeld moest zijn. Uiteindelijk verloren de Saoedi’s marktaandeel aan de zwakke broeders.
De kans dat dit opnieuw gaat gebeuren is reëel. Niet alleen Iran wil graag meer produceren om zijn economie weer op poten te zetten. Dat geldt ook voor landen als Irak, Nigeria en Libië. Die landen hebben om uiteenlopende redenen hun productie zien dalen. Ze willen die om voornamelijk economische redenen zo snel mogelijk weer opvoeren. In dat streven past voorlopig geen productiebeperking.
Prijzen blijven onder druk
De oliehandel gelooft er in ieder geval niet in. Dat bleek tijdens de Asia-Pacific Petroleum Conference in Singapore. Als prijzen echt in beweging zouden komen, dan is dat een gouden kans voor de Amerikaanse schalie-producenten. Die hebben hun productie gedeeltelijk moeten stilleggen vanwege de te lage prijzen en te hoge productiekosten. Die kosten zijn echter fors gedaald en bij een prijs van pakweg $50 dollar per vat kunnen alle kranen weer open.
In tegenstelling tot het gemiddeld lid van OPEC kunnen schalie-producenten in luttele weken weer volop produceren. Het effect van de beperking door OPEC zou van heel korte duur zijn en van een echt prijsherstel zal geen sprake zijn. In Singapore denken ze dat de kans klein is dat de prijs voor een vat olie zal uitstijgen boven $55, mochten OPEC en Rusland het eens worden.
Die kans lijkt niet zo heel groot, denkt de handel. Niet alleen zijn er veel potentiële dissidenten, ook hebben Rusland en Saoedi-Arabië hun woorden nog niet door daden laten volgen. Er ligt vooralsnog geen Plan de Campagne op tafel. Dat kan natuurlijk nog komen. Komende weken is er overleg in Algiers en Wenen. Ondertussen staan de daden van beide landen in schril contrast met de woorden. De productie van beide landen staat op recordniveau.
In Singapore denken ze daarom dat de prijzen de komende twee jaren zullen bewegen tussen $40 - $50, met tijdelijke uitschieters naar $55 per vat. Handelaren verwachten evenmin dat prijzen nog voor langere tijd door de barrière van $40 zullen zakken. Er is nog steeds veel te veel olie, maar heel langzaam nemen voorraden af en is de markt op zoek naar een nieuw evenwicht.
Cor Wijtvliet
Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door BeurshalteOver Beurshalte:Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden!Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.
De theorie dat de olie binnen afzienbare tijd op raakt en dat het tijdperk van goedkope olie definitief achter ons ligt heeft de laatste jaren veel van haar glans verloren. Door de ontdekking van schalie olie en de uitbreiding van de olieproductie in Saoedi-Arabië, Iran en Rusland wordt er vandaag de dag op Google meer gezocht op ’too much oil’ dan op ‘peak oil’.
Volgens sommige analisten is het tijdperk van een kunstmatig hoge olieprijs voorbij en is er een nieuw tijdperk aangebroken waarin de olieprijs weer bepaald wordt door vraag en aanbod. De olieprijs werd in het verleden kunstmatig hoog gehouden om de vraag naar dollars wereldwijd te ondersteunen. Bij een lage olieprijs hoeven landen immers minder dollarreserves aan te houden om olie te kunnen importeren, zeker als ze daarbij ook de mogelijkheid krijgen om olie in een andere valuta af te rekenen.
Peak Oil voorbij?
Merk op dat vanaf 2014 (toen de olieprijs begon te dalen) ook de valutareserves van centrale banken kleiner werden. Hieruit kunnen we afleiden dat er vanuit de rest van de wereld minder belangstelling is om de schulden van de Amerikaanse overheid te financieren. Dollarreserves bestaan immers voor het grootste deel uit Amerikaanse staatsobligaties.
Wat denken jullie: Is Peak Oil voorbij? En is er onder de huidige marktsituatie nog wel draagvlak voor een oliekartel als de OPEC?
Tijdperk van ‘Peak Oil’ is voorbij (Grafiek via Bloomberg)
De olieprijs van meer dan $100 per vat voor de prijsdaling van 2014 was een ‘abnormale’ situatie die niet meer houdbaar was. Dat concludeert de nieuwe topman van de organisatie van olieproducerende- en exporterende landen (OPEC), Mohammed Barkindo. Ook was de prijsstijging naar $147 per vat in 2008 volgens hem onhoudbaar en waarschijnlijk zelfs schadelijk voor de wereldeconomie. Vanaf nu moet de OPEC zoeken naar een “ongrijpbare eerlijke prijs”, aldus de OPEC-topman.
De olieprijs stond in 2014 nog boven de $100 per vat, maar die prijs bleek onhoudbaar toen Saudi-Arabië besloot de oliekraan wagenwijd open te zetten. Gecombineerd met het toenemende aanbod van schalie-olie uit de Verenigde Staten, een stijgende olieproductie in Rusland en de terugkeer van Iran op de oliemarkt ontstond er een structureel overschot, dat tot op de dag van vandaag de olieprijs onder druk zet.
OPEC tijdperk voorbij?
Het oliekartel heeft in 2014 haar grip op de markt verloren door een toenemende olieproductie in landen die niet tot de OPEC behoren. Daarnaast zette het akkoord met Iran kwaad bloed bij Saudi-Arabië, omdat met het opheffen van de Westerse sancties er een nieuwe concurrent was bij gekomen. Iran heeft de potentie om heel veel olie te produceren tegen een zeer lage gemiddelde kostprijs.
Zo lang de grote olieproducerende landen het niet eens kunnen worden over het beperken van de productie zal de prijs onder druk blijven staan. Dat verwacht ook het Internationaal Energieagentschap. Volgens de topman van het Russische oliebedrijf Rosneft is het oliekartel van de OPEC zo goed als uitgestorven. De stijging van de olieprijs sinds het begin van dit jaar werd de afgelopen weken weer gedeeltelijk teruggedraaid. De prijs zakte in een paar weken van bijna $50 naar $40 per vat.
Op het moment van schrijven was BP Group nog de enige grote oliemaatschappij die haar resultaten over het tweede kwartaal had gepubliceerd. Als de resultaten van dit Britse bedrijf indicatief zijn voor wat nog komen gaat, dan blijft de nabije toekomst van Big Oil er moeizaam uitzien. Het belangrijkste nieuws was niet dat de winst harder gedaald was dan verwacht, maar dat BP er een nieuw probleem bij heeft.
In de afgelopen jaren hielpen de zogeheten downstream activiteiten, zoals raffinage en petrochemie de harde financiële klappen op te vangen die het gevolg waren van de alsmaar dalende olieprijzen. Afgaande op de commentaren van de leiding van BP is dat niet langer het geval…
Winstgevendheid oliemaatschappij BP onder druk (Grafiek van Bloomberg)
Marges oliemaatschappijen dalen
De raffinagemarges in het tweede kwartaal waren de laagste sinds 2010. BP verwacht niet dat hier op korte termijn verbetering in komt. Een ongeluk komt nooit alleen. Niet alleen downstream staan de marges onder druk, maar aan het prijsherstel van olie sinds het begin van het jaar lijkt ook alweer een einde gekomen. Prijzen voor een vat olie zijn weer aan het dalen. Dat is het gevolg van het herstel van de productie in landen als Nigeria en Canada. Om verschillende redenen was in die landen de productie ernstig ingezakt. Ook de producenten van schalie-olie beginnen weer meer tekenen van leven te tonen. Ze slagen erin om meer olie uit bestaande putten te halen en sommige producenten brengen afgesloten putten weer in productie.
Het resultaat is dat het aanbod weer groter wordt in plaats van geleidelijk af te nemen. In de VS belopen de olievoorraden bijna 520 miljoen vaten. Dat zijn er maar liefst 100 miljoen dan het gemiddelde over de laatste vijf jaar. Niet alleen olievoorraden hebben de neiging op te lopen, dat doen bijvoorbeeld ook de benzinevoorraden. Die zijn nu de hoogste in meer dan 20 jaar en dan te bedenken dat het zogeheten drivers season alweer voorbij. Amerikanen hebben hun vakantie weer achter de rug en ondernemen geen lange ritten meer. Uit die hoek verwachten we geen toenemende vraag naar olie.
Dividend in gevaar
Als BP maatgevend is dan zullen de oil majors de komende tijd nog verder in hun kosten moeten snijden om zo de dividenduitkering op peil te houden. Oliemaatschappijen hebben hun beleggers bezworen de uitkering niet te verlagen! Al dat snijden in de kosten en in de capaciteit zal zich aan het einde van dit decennium gaan wreken, zo denken ze bij Goldman Sachs. De bankiers gaan ervan uit dat over enkele jaren de vraag definitief gaat aantrekken. De Majors zullen niet instaat zijn hier aan te voldoen. Dat zal de Russische olie-industrie een gouden kans bieden. De Amerikaanse zakenbank verwacht dat de Russen in 2018 hun productie hebben opgevoerd naar 11,7 miljoen vaten per dag.
Een sleutelrol is daarbij weggelegd voor Rosneft, aldus Goldman. Die maatschappij produceert nu ongeveer een derde van de Russische olie. Rosneft heeft de laatste jaren problemen om zijn productie op peil te houden, omdat veel productievelden hun beste tijd gehad hebben. Goldman toont zich echter optimistisch over het vermogen van Rosneft om de komende jaren nieuwe velden in productie te nemen en allerlei technische problemen, zoals een beperkte capaciteit van de pijpleidingen om de olie af te voeren. De bankiers zijn er ook van overtuigd dat de Russen in staat zullen zijn om het productieverlies van de oude velden te beperken. Ze tonen zich hierin overigens een stuk optimistischer dan het Internationaal Energie Agentschap!
Cor Wijtvliet
Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door BeurshalteOver Beurshalte:Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden!Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.
De olieprijs is sinds begin juni met bijna 20% gedaald en staat op het moment van schrijven weer onder de $41 per vat. Daarmee lijkt een einde te zijn gekomen aan de herstelrally die in februari begon, toen een vat ruwe olie minder dan $30 opleverde. De reden voor de prijsdaling is een verdere toename van de bovengrondse olievoorraden en het vooruitzicht van een verdere stijging van de productie in verschillende olieproducerende landen.
Zolang de wereldeconomie geen krachtig herstel laat zien kan de olieprijs eigenlijk alleen maar verder omlaag. Een overvloedig aanbod uit belangrijke olieproducerende landen als Saoedi-Arabië en Rusland en een herstel van de productiecapaciteit in landen als Irak, Iran en Libië voorzien de markt in overvloedige mate van olie.
Olievoorraden nemen toe
Niet alleen zijn de voorraden ruwe olie sterk toegenomen, ook raffinaderijen hebben grote voorraden. De Wall Street Journal schrijft op basis van een rapport van Citigroup dat er wereldwijd ongeveer 500 miljoen vaten benzine in opslag liggen bij de raffinaderijen. Dat is bijna een recordhoeveelheid. Cijfers over de Amerikaanse olievoorraden lieten de afgelopen week een toename van 1,7 miljoen vaten ruwe olie zien, terwijl analisten juist rekenden op een daling van 1,6 miljoen vaten.
Volgens Igor Sechin, topman van de Russische oliemaatschappij Rosneft, is de OPEC zo goed als uitgestorven. In een gesprek met Reuters zegt hij dat het tijdperk waarin het kartel van olieproducerende landen de markt kon sturen definitief achter ons ligt. Het is de eerste keer sinds het mislukte OPEC topoverleg in Doha dat een topman van een Russische oliebedrijf zich uitlaat over de situatie op de oliemarkt.
Volgens de topman van Rosneft spelen er op dit moment een aantal factoren die het voor de OPEC onmogelijk maken hun wil aan de markt op te leggen. Anders dan in de jaren ’70, toen een klein aantal olieproducerende landen in het Midden-Oosten de oliemarkt domineerden, zijn er nu veel meer olieproducerende landen om rekening mee te houden.
Tijdperk OPEC is voorbij
Igor Sechin, die een nauwe band heeft met de Russische president Poetin, heeft zich al eerder sceptisch uitgelaten over het kartel van olieproducerende en exporterende landen. Hij is van mening dat Rusland als niet-OPEC land haar eigen strategie moet voeren en zich vooral moet richten op het verdedigen van haar marktaandeel. Volgens de topman van Rosneft is Rusland in staat een lage olieprijs te doorstaan, omdat het land veel goedkope arbeid en een zwakke valuta heeft. Daarom zag hij ook geen reden voor Rusland om aan te schuiven bij een nieuw OPEC topoverleg.
"Ons bedrijf is van het begin af aan al sceptisch geweest over de mogelijkheid van een nieuw akkoord binnen de OPEC, gezien de huidige omstandigheden. De ontwikkeling van de situatie heeft duidelijk laten zien dat we gelijk hadden."
Maximale productie
Het marktaandeel van de OPEC was al jaren tanende, onder andere door de opkomst van de Amerikaanse schalie-olie en toenemende productie in landen als Rusland en Iran. Maar de druppel die het olievat deed overlopen was Saoedi-Arabië, dat eind 2014 het besluit nam de oliekraan wagenwijd open te draaien. Alle pogingen die het kartel sindsdien heeft ondernomen om de olieproductie omlaag te brengen zijn op niets uitgelopen.
Sindsdien wordt de olieprijs niet meer kunstmatig hoog gehouden, maar wordt de prijs gestuurd door vraag en aanbod. Dat is een significante verandering, omdat een fundamenteel lagere olieprijs betekent dat landen minder dollarreserves hoeven aan te houden. Het beleid van de Verenigde Staten en haar bondgenoot Saoedi-Arabië was er altijd op gericht de olieprijs kunstmatig hoog te houden. Een hoge olieprijs zorgt voor een grotere vraag naar dollars en levert olieproducerende landen als Saoedi-Arabië meer reserves op. Dat maakt het nog opvallender dat de Saudi's in 2014 tot het besluit kwam het oliekartel op te blazen.
Lees ook:
De Russische president Poetin legt in het volgende videofragment uit dat de daling van de olieprijs maar beperkt invloed heeft gehad op de begroting van het land. De verkoop van olie leverde weliswaar minder dollars op, maar voor elke dollar kregen de olieproducenten meer roebels terug. Daardoor was de winst onder aan de streep zelfs hoger, omdat de meeste kosten ook in roebels zijn. De gevolgen van een lagere olieprijs zijn minstens zo vervelend voor de Verenigde Staten, vanwege de relatief hoge kosten voor de productie van schalie-olie.
Poetin uit ook zijn kritiek op de Westerse sancties. Deze zijn volgens hem niet alleen schadelijk voor de Russische economie, maar ook voor de bedrijven in andere landen die door de sancties niet meer naar Rusland mogen exporteren.
