Tag: centrale banken

  • Beleid centrale bankiers stimuleert de goudprijs

    Sinds de eerste renteverhoging in de VS in december van 2015 is de goudprijs met meer dan 30% gestegen. Volgens Goldman Sachs is deze stijging slechts tijdelijk, wat ook blijkt uit hun relatief lage koersdoel van mei. Een aantrekkende economie, nieuwe renteverhogingen en een sterke dollar zullen die stijging omkeren in een daling van de prijs, aldus de analisten van de bank.

    goldprice-afbeeldingHet kamp van de goud bulls denkt daar heel anders over. Zij geloven niet in een substantiële verbetering van de wereldeconomie en ze wijzen op de onvermoede gevolgen van het huidige ongelimiteerde monetaire beleid van centrale bankier. Daarom denken ze dat de prijsstijging in 2016 slechts een begin is.

    Ze bouwen hun overtuiging op een drietal onderling verbonden factoren. De eerste factor is die van de grenzen van het monetair beleid zoals dat vorm heeft gekregen sinds het begin van 2008. Kwantitatieve verruiming en negatieve rentes zijn heuse game changers. Ze hebben de waardering van staatsobligaties nagenoeg onmogelijk gemaakt. Er lijkt geen plafond meer in de prijsvorming en dit kan uitmonden in een van de grootste financiële bubbels in de geschiedenis. Het zijn de centrale bankiers die hier verantwoordelijk voor zijn. Hun monetair beleid dwingt beleggers en spaarders risico’s te nemen die ze onder normale omstandigheden nooit zouden willen of te durven nemen. Toename van de risico’s impliceert een vergrote kans op vermogens.




    Bubbel in staatsobligaties

    De huidige bubbel op de markt voor staatsobligaties en het verlengen van de looptijd van de gemiddelde beleggingsportefeuille heeft ook gevolgen voor de kredietmarkten. Er gaat steeds meer geld naar steeds zwakkere partijen zoals de opkomende markten en high yield obligaties. Beleggers handelen zo, omdat er steeds minder veilige assets zijn die nog rendement opleveren. En ook hier zijn ze geneigd meer risico te nemen dan goed en verstandig is. Dat kan zelfs uitmonden in speculatief gedrag met alle consequenties van dien zoals de eerder gemelde financiële bubbels. De kans daarop wordt alleen maar groter als China blijft volharden in zijn strategie om crises te bestrijden met het opblazen van de kredietverlening. Volgens de goud bulls is de huidige combinatie van monetaire en kredietverruiming een onhoudbaar traject dat vroeg of laat wel moet mislopen. Beleggers zullen in dat geval hun uiterste best moeten doen om hun vermogen in stand te houden en goud lijkt dan de beste en veiligste optie.

    goudprijs-aug-2016

    Goudprijs profiteert van monetair beleid centrale banken

    Centrale banken verliezen controle?

    Als er daadwerkelijk een nieuwe crisis komt, dan zullen centrale bankiers machteloos staan. Hun arsenaal is nu al nagenoeg uitgeput. De rente is al extreem laag, vermogenstitels renderen amper of niet en het beleid om de waarde van de diverse valuta’s om de beurt omlaag te brengen verergeren de bestaande problemen alleen maar. Meer en meer beleggers zullen hun vertrouwen in de eigen valuta opzeggen en op zoek gaan naar veilige alternatieven. Dit is de derde factor van belang. Burgers en beleggers verliezen hun vertrouwen in het zogeheten fiat geld (fiduciair geld of fiat geld is geld dat zijn waarde niet ontleent aan de materie waaruit het gemaakt is). Dat zou, zo denken de bulls, de dollar kunnen zijn, ware het niet dat de VS met schijnbare tegenzin het monetaire beleid willen normaliseren. Dan blijft alleen goud over. Dit edelmetaal zal aldus weer de rol van betrouwbare reservemunt terugkrijgen zoals het die had voor 1971. In dat jaar kwam er een einde aan de ordening van Bretton Woods en startte een monetaire supercyclus. De geldhoeveelheid nam sindsdien disproportioneel toe ten opzichte van het goud dat ooit als dekking gold voor fiat geld. Goud bulls denken dat centrale bankiers niet in staat zullen blijken om bovenstaande problemen - die deels van eigen makelij zijn - te beteugelen, laat staan op te lossen. Het resultaat zal zijn dat er een crisis uitbreekt die erger is dan de crisis van 2008 die centrale bankiers poogden op te lossen. Voor de belegger is er dan nog maar een optie en dat is fysiek goud. Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur. Cor Wijtvliet Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door Beurshalte beurshalte-logoOver Beurshalte: Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden! Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.

  • Negatieve rente: Grote bedreiging voor geld en economie

    De centrale banken hebben een doorslaggevende rol gespeeld in het stabiliseren van de financiële crisis in 2008. Daarbij namen ze hun toevlucht tot onconventionele maatregelen. Een daarvan is de zogenaamde nulrentepolitiek, die geëvolueerd is naar een beleid van negatieve rente. Die strategie heeft echter bijzonder nefaste gevolgen voor het functioneren van het financieel-economisch systeem.

    Wat is negatieve rente ? De kredietcrisis zette centrale banken ertoe aan om de officiële rentevoeten agressief te verlagen. Hierdoor werd het aantrekkelijker om geld te lenen voor investeringen of consumptie. De Zweedse nationale bank was in 2009 de eerste om negatieve rente te introduceren. Maar ook Zwitserland, Japan en de Europese Centrale Bank (ECB) hanteren momenteel deze aanpak.

    interest-ratesWaarom drukken de centrale banken de rentestanden naar beneden ? Lage renteniveaus laten bedrijven en gezinnen toe om goedkoop te lenen. Daardoor wordt zowel de productie als de consumptie ondersteund en dus ook de economische groei. De monetaire beleidsmakers hopen tevens dat hun rentepolitiek de inflatie aanwakkert om de globale schuldenberg te doen inkrimpen of minstens beheersbaar te houden.

    In tegenstelling tot hetgeen velen denken, is het centralebankenbeleid van dalende intrest overigens veel eerder van start gegaan dan in 2008, het jaar van de wereldwijde financiële crisis. Onderstaande grafiek, die de langetermijnrendementen van overheidsobligaties sinds 1980 weergeeft, is daarvan een sprekend bewijs.

    longterm-bondyield

    Langetermijn rente daalt (Bron: ECB)

    Gevolgen wereldeconomie

    De wereldeconomie zit vast in een zogenaamde liquiditeitsval : zowel bedrijfsinvesteringen als consumptie reageren onvoldoende op de extreem lage rente. De centrale banken trachten dus de commerciële banken te forceren om geld uit te lenen terwijl er duidelijk weinig kredietvraag is. Banken die geen nieuwe leningen verschaffen worden gestraft. Zo past de ECB een boeterente van min 0,4% toe op bankdeposito’s die haar vanwege commerciële banken worden toevertrouwd, om te vermijden dat dit gecreëerde geld gewoon bij haar wordt gestald.

    Het gevolg van deze politiek is dat leningen worden toegekend aan ontleners die feitelijk insolvabel zijn. Het verkeerd investeren wordt gestimuleerd. Typisch voorbeeld hiervan is China, het land van de spooksteden, spookappartementen en spookvliegvelden. Zombiebedrijven, die onder normale omstandigheden failliet zouden gaan, blijven nu in leven.

    Centrale bankiers zijn hoegenaamd niet bij machte om het door hen excessief gecreëerde krediet naar productieve plekken te sturen. Onderstaande grafiek toont ons dat de schulden (van overheid, bedrijven en gezinnen) in de Verenigde Staten de laatste vijftig jaar meer dan tweemaal zo snel zijn gegroeid als het bbp (bruto binnenlands product). Ook bij de drie andere economische grootmachten – Europa, China en Japan – kunnen we dezelfde volkomen onhoudbare situatie vaststellen. De grote toekomstige schuldverplichtingen (pensioenen) zijn in deze voorstelling dan nog niet eens opgenomen… Men kan echt niet voortdurend meer schulden blijven aangaan dan inkomsten verwerven. Er komt onafwendbaar een – zeer pijnlijk – moment van afrekening.

    Debt-and-GDP

    Schulden groeien al decennia veel sneller dan het bbp (Bron: Peakprosperity.com)

    De wereldeconomie gaat niet alleen gebukt onder een enorme schuldenlast, het beleid van centrale banken heeft ook gezorgd voor een nooit eerder in de geschiedenis voorgekomen hoeveelheid verkeerd georiënteerde investeringen.

    Gevolgen voor ondernemers

    De normale gang van zaken in de ondernemingswereld is dat bedrijven geld ontlenen teneinde hun productie uit te breiden. Die bijkomende productie doet de winst toenemen. Een deel van deze winst dient om de intrest terug te betalen. Het probleem is dat steeds minder en minder ondernemingen dergelijke opportuniteiten kunnen ontdekken. Indien ze hiertoe in staat zouden zijn, zouden ze agressief lenen tegen de zeer lage rentevoeten van vandaag. Hun leengedrag zou de intrest naar boven jagen.

    Het ontlenen wordt tegenwoordig vooral aangewend voor financiële doeleinden (‘financial engineering’) zoals het terugkopen van eigen aandelen en het overnemen van – of fusioneren met – andere bedrijven. Het ontlenen aan ondernemers voor productieve doeleinden kalft af. Wat dus ongunstig uitpakt voor de economische groei, voor jobs en de creatie van nieuwe producten.

    In een normale wereld doet het ontlenen de rentevoet lichtjes stijgen (de wet van vraag en aanbod : de vraag naar geld doet het aanbod enigszins inkrimpen – daardoor wordt het geld ‘kostbaarder’). Het openen van bijvoorbeeld een nieuwe pizzatent doet de winstmarge op pizzatenten dalen (want een extra concurrent op de pizzamarkt). Alles gaat goed zolang de rentevoet waaraan men ontleent 5% bedraagt en de opbrengst 9%. Stel echter dat de rentevoet 5% bedraagt en de opbrengst eveneens 5% : dan zal niemand nog in de pizzabusiness stappen. Iedere kandidaat-ondernemer zal een dergelijke winstoverweging maken bij het opstarten van een zakelijke activiteit.

    Iedereen weet dat in Amerika het entrepreneurship hoog in het vaandel wordt gedragen. De volgende grafische voorstelling toont aan dat, voor de eerste keer in de geschiedenis van het moderne Amerikaanse bedrijfsleven, er meer bedrijven wegvallen (donkergroene lijn) dan er worden opgestart (lichtgroene lijn):

    business-startups

    Sinds 2008 meer faillissementen dan nieuwe bedrijven (Bron: Gallup)

    Wat gebeurt er feitelijk vandaag ? De centrale banken duwen de rentevoeten naar beneden. Het ontlenen voor het openen van een pizzatent doet de rente niet stijgen. Maar het beleid van de nationale bankiers heeft wel als gevolg dat de winstmarge inkrimpt. Deze evolutie zorgt dus op den duur niet alleen voor een overaanbod in de pizzasector, maar bewerkstelligt overproductie en overcapaciteit in de globale economie. De huidige monetaire politiek heeft als effect dat de rente niet meer kan stijgen. Maar winsten kunnen – en zullen – wel degelijk beginnen wegzakken.

    En zo zijn er voor ondernemers nog andere consequenties. Wat doen ondernemingen die merken dat de druk op hun winsten toeneemt ? Ze zullen iedere kostenpost zoveel mogelijk trachten te beperken. Er zal bespaard worden op de vaste bedrijfskosten. Denk aan het invoeren van Just in Time-leveringen. Kijk naar de opmars van robotisering, automatisering en digitalisering. Dure arbeidskost zal zoveel mogelijk worden weggesneden.

    Gevolgen voor werknemers

    Beschouwen we even dit laatste punt. Ieder bedrijf dat wenst uit te breiden, wordt geconfronteerd met de volgende keuze : werkkrachten aanwerven of investeren in kapitaalgoederen (machines, robottechnologie, ICT enz). Het management zal de neiging hebben om te kiezen voor datgene wat het minste kost. Des te duurder een nieuwe machine of technologie kost, des te attractiever het wordt om mensen aan te werven en vice versa. Natuurlijk is de keuze niet altijd zo eenduidig, maar we stellen de situatie even zodanig scherp dat de lezer een goed beeld krijgt van hetgeen er speelt.

    Omwille van het feit dat de meeste bedrijven lenen om machines (werkinstrumenten) te kopen, vormt de maandelijkse aflossing de meest onmiddellijke kost van een machine. Als de intrestvoet daalt, gaat de maandelijkse aflossing ook mee naar beneden. Wat de ondernemer zal doen besluiten om te investeren in machines in plaats van in personeel. Of om zijn bedrijf te verplaatsen naar een lageloonland. Deze situatie is dus ongunstig voor de lokale werkgelegenheid en voor de werknemerslonen. De monetaire politiek van de centrale banken veroorzaakt dus ook een hoop pijn voor werknemers.




    Gevolgen voor overheden en hun financiers

    Een van de redenen waarom de rentestanden naar beneden worden gemanipuleerd en kunstmatig laag worden gehouden, is om overheden te helpen hun grote schuldenlast draaglijk te houden. Keerzijde van de medaille is dat regeringen daardoor de neiging hebben om strenge begrotings- en besparingsdiscipline te laten varen. Het onwaarschijnlijke feit dat we vandaag vaststellen, is dat verschillende regeringen overheidsobligaties uitgeven met negatieve rentevoeten... terwijl vele van deze overheden eigenlijk bankroet zijn. Negatieve rente of negatieve opbrengst betekent dat een investeerder die geld leent aan de overheid MINDER geld zal terugkrijgen dan zijn originele inleg (bijvoorbeeld 99% in plaats van 100%) als de obligatie afloopt. Met andere woorden : de overheid wordt betaald om geld uit te lenen en financiert zich momenteel, dankzij het beleid van de centrale banken, zeer goedkoop. Vandaag staat een bedrag van meer dan $12 biljoen van voornamelijk staatspapier (het wereldwijde bbp bedraagt zo'n 78.000 miljard dollar) met negatieve rentevoet genoteerd. De snelheid waarmee deze bubbel groeit is zonder meer zorgwekkend : in januari van dit jaar bedroeg de hoeveelheid negatief noterende staatsobligaties $5.500 miljard, in februari $7.000 en in mei $9.900 miljard (de snel groter wordende gele zone in onderstaande afbeelding).

    negative-yielding-debt

    Steeds meer obligaties met negatieve rente (Bron: Wall Street Journal)

    Gevolgen voor banken, verzekeraars en pensioenfondsen

    Waarom belegt voornamelijk het grote - slimme - geld (banken, verzekeraars en pensioenfondsen) in effecten die verlies opleveren ? Omdat die instellingen, die natuurlijk veel beter uitgerust en ingelicht zijn dan de particuliere belegger, groot onheil verwachten op de financiële markten. Teneinde hun kapitaal te beschermen vluchten ze, ondanks het negatieve rendement, naar de veilige havens van soliede staatsobligaties. Bovendien verplichten de nieuwe Bazel III-richtlijnen banken om veiliger te beleggen en ook om die reden is overheidspapier steeds aantrekkelijker geworden. Uitermate noodlottig is dat er zich een negatieve feedbackcyclus heeft ontwikkeld tussen overheden en hun financiële instituties. De politiek van de Europese Centrale Bank, met haar basisstrategieën van kwantitatieve verruiming (het opkopen van effecten door de centrale banken in ruil voor likwiditeiten ter stimulering van de economie) en negatieve rente, is er op gericht om tegelijk banken en (staats)obligatiemarkten recht te houden. Zo is er echter een gevaarlijke situatie van onderlinge afhankelijkheid gecreëerd. Banken beleggen zwaar in staatsschuld en maken zich daardoor afhankelijk van de goede gezondheid van overheden. Op dezelfde manier zijn regeringen afhankelijk van banken om hun schulden te blijven opkopen. In deze context is het bijzonder verontrustend dat Europese overheden met loodzware - zichtbare en onzichtbare - schulden kampen en dat Europese grootbanken technisch insolvabel zijn. Bij heel lage rentevoeten wordt het voor de banken steeds moeilijker om een behoorlijke rentemarge (het verschil tussen de ontvangen rente op kredieten en de betaalde rente op deposito's) te realiseren, winst te maken en kapitaalbuffers op te bouwen. De negatieve rente heeft de Duitse banken vorig jaar zo'n 250 miljoen euro (zie onder 'reacties') gekost. Tot nu toe zijn er nog mogelijkheden om voor banken om wat te verdienen op andere gebieden. Interessante vraag : is dat genoeg om de verliezen op negatieve rente goed te maken en hoe lang kan dat duren ? Vooral instellingen met uitsluitend een klassiek verdienmodel (spaargeld omzetten in leningen) zijn het slachtoffer van het lagerentebeleid, omdat die weinig of geen andere inkomsten kunnen genereren. Banken zullen finaal gedwongen zijn om het lenen moeilijker en kostbaarder te maken. Wat de leninguitgifte uiteindelijk zal doen dalen : net het tegenovergestelde van hetgeen de monetaire planners voor ogen hebben... Ook de pensioenfondsen en de verzekeraars die rendement moeten halen op overheidsobligaties en andere schuldpapieren zijn de dupe. Die worden nu gedwongen om te speculeren in riskante activa. Het risico is reëel dat verschillende van deze entiteiten op een gegeven moment niet meer aan hun verplichtingen zullen kunnen voldoen. Dertienduizend miljard obligaties met negatief rendement : een fenomeen dat zich nog nooit eerder heeft vertoond. En wat gerenommeerde experts slecht zien aflopen. Er is geen enkele bank, verzekeringsbedrijf of pensioenfonds die op den duur overeind kan blijven bij negatieve rente. Positieve intrest is namelijk de basis van hun verdienmodel. Negatief rendement en negatieve rentestanden leiden onvermijdelijk tot het faillissement van het gehele financiële systeem.

    De gevolgen voor spaarders

    In essentie is de nulrentepolitiek een oorlog tegen de spaarders. De Zwitserse verzekeraar Swiss Re deed onderzoek naar de situatie in de Verenigde Staten en concludeerde dat Amerikaanse spaarders tussen 2008 en 2013 ongeveer 470 miljard dollar rente zijn misgelopen. Een enorm verlies aan koopkracht. Wereldwijd is het misgelopen rendement op spaargeld nog veel groter, want ook in andere delen van de wereld hebben centrale banken de intrest kunstmatig verlaagd naar een absoluut bodemniveau. Het hoeft geen betoog dat de duizenden miljarden aan verdwenen rente-inkomsten een funest effect hebben op de reële economie. De economische basiswet om welvaart te scheppen is uiterst simpel : produceer meer dan u consumeert. In het financieel-economisch systeem bestaan hiertoe twee mogelijkheden : u levert arbeid, al dan niet in dienstverband, of u laat uw kapitaal werken om van de opbrengst te kunnen leven. De huidige monetaire politiek van dalende - en negatieve rentevoeten ondergraaft echter volkomen die economische grondwet. Gepensioneerden die, in mindere of meerdere mate, moeten leven van de steeds afnemende intrest op hun spaargeld, worden gedwongen om uiteindelijk de hoofdsom aan te tasten. Dit fenomeen wordt de euthanasie van de rentenier genoemd. Consumptie (van kapitaal) zonder productie is op lange termijn onhoudbaar. Een samenleving die haar voorheen geaccumuleerd kapitaal opsoupeert, kan uiteindelijk niet overleven. Het sparen wordt ontmoedigd, men krijgt niet of nauwelijks nog rente. Omdat bedrijven en consumenten de toekomst als onzeker ervaren, stijgt in vele landen de spaarquote. Wat precies de omgekeerde uitwerking is van hetgeen de monetaire opperhoofden trachten te bereiken. Als de negatieve rente zich doorzet, zal zelfs de meest conservatieve spaarder op een bepaald moment niet anders meer kunnen dan zijn geld van de bank halen.

    Ongeziene kapitaalafbraak

    We hebben te maken met een ernstig en onderschat probleem: de productiviteit van kapitaal, van spaargeld (dat kan dienen om productieve investeringen te realiseren waarbij werkgelegenheid wordt gecreëerd) wordt langzaam maar zeker afgebouwd, terwijl tegelijkertijd de consumptie ervan wordt beloond. Een sluipend maar zich niettemin doorzettend proces dat reeds voor 2008 werd ingezet. Volgens de Amerikaanse monetaire specialist Keith Weiner moeten we de waardevermindering van kapitaal op een meer accurate manier gaan meten. Omdat bedrijven steeds efficiënter werken en omdat de activaprijzen blijven stijgen, geeft de consumenteninflatie geen correct beeld weer van de geldontwaarding. Daarom hanteert Weiner het begrip 'koopkrachtrendement', waarbij het rendement op activa gedeeld wordt door de consumentenprijsindex. Het concept bestaat er in om de productiviteit van kapitaal na te gaan, zodanig dat men een goed beeld krijgt van hetgeen men werkelijk kan uitgeven. Veronderstel dat een kilo rijst 5 € kost. En dat u over een kapitaal beschikt van 50 € dat u jaarlijks 10% intrest oplevert. Als u uitsluitend van de renteopbrengst zou willen leven, kan u jaarlijks welgeteld een kilo rijst consumeren (10% van 50 € is 5 €, exact de prijs van een kilo rijst). Veronderstel nu dat de rentevoet op uw kapitaal van 10% terugvalt naar 1%. Dan bedraagt de renteopbrengst slechts een halve euro (namelijk 1% van 50 €). Bij een rentestand van 1% heeft u dus maar liefst 500 € kapitaal nodig om uzelf een kilo rijst te kunnen verschaffen (1% van 500 € is 5 €). Deze ineenstorting van de koopkracht wordt door de consumenteninflatiecijfers niet weergegeven, maar wel door het fenomeen 'koopkrachtrendement'. Weiner heeft het koopkrachtrendement in de Verenigde Staten berekend, met 1962 als startjaar. De volgende grafiek geeft het resultaat daarvan weer. Om de trend beter te kunnen onderscheiden, heeft Weiner de grafische weergave omgedraaid. Het is duidelijk zichtbaar dat de daling in koopkracht (stijgend in deze omgedraaide grafiek) aanvangt rond 1984, toen de rentedaling net was aangevangen. Het resultaat van constant neerwaarts georiënteerde rentestanden is dus niet sterk stijgende consumentenprijzen, maar krimpende rendementen.

    yield-purchasing-power

    Koopkracht daalt al drie decennia (Bron: Gold Standard Institute)

    We kunnen een trage maar ontwrichtende ontwikkeling vaststellen, waarbij zakkende rentevoeten, nulrentepolitiek en een beleid dat uiteindelijk negatieve rente voortbrengt, de traditie van eeuwenlange kapitaalaangroei heeft omgekeerd. Want normaal gesproken spendeert men zijn spaarkapitaal niet, alleen het inkomen ervan. Gedurende eeuwen hebben mensen in de westerse beschaving kapitaal opgebouwd. Daarbij werd meer gecreëerd dan geconsumeerd en werd telkens nieuwe rijkdom aan de volgende generatie overgedragen. Deze evolutie wordt nu omgedraaid.

    Bubbelcultuur

    Een andere doelstelling van de centrale banken loopt eveneens in het honderd. De redenering van de beleidsbepalers was en is : naarmate de rente daalt, stimuleert dit niet alleen de opname van krediet maar doet dit ook de activaprijzen (aandelen, obligaties, vastgoed) stijgen en ontstaat er zowel bij bedrijven als gezinnen een positief welvaartsgevoel. Wat op zijn beurt hun uitgavepatroon - en dus de economische groei - gunstig beïnvloedt. Spaarders en beleggers, die nog enig rendement willen behalen, hebben inderdaad geen andere keuze dan over te schakelen naar aandelen, obligaties en vastgoed. Met als gevolg dat men in deze activaklassen grote zeepbellen kan waarnemen. In de volgende afbeelding zien we hoe de nulrentepolitiek van de Amerikaanse centrale bank (rode lijn) de prijzen van commercieel vastgoed in de Verenigde Staten (blauwe lijn) in de hoogte heeft gejaagd.

    real-estate-chheap-money

    Lage rente doet huizenprijzen stijgen (Bron: Casey Research)

    Het aangehaalde probleem van dalende kaptiaalproductiviteit wordt niet begrepen omdat dit fenomeen gemaskeerd wordt door stijgende activaprijzen. Speculatie is de beste manier geworden om winst te behalen. Nulrente maakt het aantrekkelijk om op activaprijzen te speculeren en is niets anders dan een transfer van spaarders naar speculanten. Stijgende activaprijzen zijn echter schijnwelvaart. De financiële geschiedenis bewijst ten overvloede dat stijgende markten en stijgende prijzen niet blijven duren. In die zin was het debacle van 2008 een ernstige waarschuwing, die tot op vandaag nog altijd niet goed wordt begrepen. Echte winst ontstaat namelijk alleen uit goed georiënteerde investeringen en productie, niet uit consumptie. De jarenlange evolutie van dalende rentevoeten hebben een gewoonte doen onstaan van steeds meer lenen en steeds meer schuld aangaan. Mensen ontlenen niet om hun consumptie te vergroten, maar om meer activa te bezitten. Het onvermijdelijke toekomstige uiteenklappen van voornoemde zeepbellen zal een enorm waardeverlies met zich brengen. We dienen ons voor te bereiden op structurele deflatie. Hetgeen in Japan tussen 1990 en nu gebeurd is - aandelen- en vastgoedcrash, belangrijke begrotingstekorten, enorme schuldentoename en geen of lage economische groei - kan als voorbeeld dienen.

    Ongelijkheid neemt toe

    Onderzoeker en auteur Chris Martenson van Peakprosperity.com heeft berekend dat Amerikaanse spaarders, beleggers en investeerders tussen 2008 en 2014 minstens 750 miljard dollar aan inkomsten gederfd hebben. Spaarders verliezen koopkracht, terwijl diegenen die schulden aangaan van een gedeeltelijke schuldenkwijtschelding kunnen genieten. Want onder een regime van negatieve rente betalen schuldenaren hun lening terug met minder geld (uitgedrukt in koopkracht) dan ze oorspronkelijk ontleenden. Wie profiteert hiervan het meest ? Zeker huizenkopers, maar nog meer de grote schuldenaren zoals overheden. Samen met multinationals en grootbanken kunnen zij zich momenteel zeer goedkoop financieren. Het losse geldbeleid van de globale banken stuwt eveneens de prijzen van activa hoger. Echter, om hiervan te kunnen profiteren moet men natuurlijk in die activa kunnen investeren. Wat gewoonlijk meer het geval zal zijn voor ouderen, terwijl het meestal de jongeren zijn die aankijken tegen bijvoorbeeld hoge huizenprijzen. De nationale bankiers verbreden op die wijze niet alleen de kloof tussen rijken en niet-rijken, ze brengen ook een vermogenstransfer op gang over de generaties heen. Het is net die toenemende vermogensongelijkheid die in grote delen van de wereld een duurzaam economisch herstel vermindert.

    Conclusies

    Rente, de prijs van het geld, is de basis van elke economische berekening en kan niet anders dan positief zijn. Het langdurig naar beneden manipuleren - en dus vervalsen - van de basismaatstaf van het financieel-economisch systeem is zeer ernstig en leidt tot een reeks welvaart vernietigende scheeftrekkingen. Deze politiek houdt zombiebedrijven overeind, verleidt gezonde ondernemingen tot financial engineering, leidt tot buitensporige arbeidsuitstoot en creëert overcapaciteit in de globale economie. Het sparen wordt ontmoedigd, het aangaan van schulden wordt vergemakkelijkt. De eeuwenlange opbouw van kapitaal wordt niet alleen teruggedraaid, er is tevens een enorme speculatie- en bubbelcultuur ontstaan. Geen enkele centrale bank, verzekeraar of pensioenfonds kan overleven bij negatieve intrest. Dit centralebankenbeleid, dat bovendien rijken rijker maakt en niet-rijken armer, is een experiment dat alleen mogelijk is in een gemanipuleerd systeem. Negatieve rentestanden ondergraven definitief het wereldwijde financieel-economische stelsel. Niet of maar wanneer komt de finale crash ? Hoe lang nog vooraleer de centrale banken de controle definitief kwijtraken?

    Door: Dirk Bauwens

    Dit artikel verscheen eerder op systeemcrisis.blogspot.nl

  • WGC: Goudprijs stijgt door falend monetair beleid

    De stijging van de goudprijs is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan het verlies van vertrouwen in het monetaire beleid van centrale banken en in staatsobligaties. Dat schrijft de World Gold Council in een nieuw rapport dat eerder deze week werd vrijgegeven. Door de extreem lage rente moeten beleggers meer risico’s nemen om rendement te maken, risico’s die ze proberen af te dekken door een groter gedeelte van hun vermogen in goud te bewaren.

    goldprice-afbeeldingDe goudprijs is in de eerste helft van dit jaar met bijna 30% gestegen, de grootste prijsstijging sinds de Europese schuldencrisis van 2010 en 2011. En dit jaar zijn het niet de hoge staatsschulden die beleggers zorgen baren, maar de acties van alle grote centrale banken.

    Zo stelde de Federal Reserve haar langverwachte renteverhoging uit, introduceerde de Bank of Japan een negatieve rente en breidde de ECB haar stimuleringsprogramma verder uit tot €80 miljard per maand. De Bank of England kon niet achterblijven en verlaagde deze week de rente naar 0,25%. Ook pompt de centrale bank voor miljarden in de economie.




    Monetair beleid stuwt goudprijs verder op

    Spaarders en beleggers betwijfelen de effectiviteit van deze stimuleringsprogramma's en zoeken hun toevlucht in veilige havens. Goud kopen wordt door de extreem lage rente steeds interessanter als alternatief voor sparen of beleggen, zo concludeert de World Gold Council. Op dit moment heeft 40% van alle staatsobligaties van landen met een goede kredietstatus al een negatieve rente, waardoor het steeds moeilijker wordt om een goed rendement te halen. Ook analisten van verschillende banken zijn van mening dat de goudprijs de komende tijd verder zal stijgen door het ruime monetaire beleid van centrale banken. UBS en ABN Amro verwachten een prijs van meer dan $1.400 per troy ounce, terwijl Credit Suisse, Bank of America en de Royal Bank of Canada zelfs een koersdoel van $1.500 op het edelmetaal plakken.

    gold-etf-demand

    Beleggers stappen weer in goud (Bron: World Gold Council)

    Negatieve correlatie

    Goud is niet alleen interessant door de negatieve rente op staatsobligaties, maar ook de negatieve correlatie met tal van andere beleggingscategorieën. Dat betekent dat goud meestal een andere kant op beweegt dan aandelen, obligaties en grondstoffen. Daarmee draagt goud bij aan het verkleinen van het risico in een goed gespreide beleggingsportefeuille.

    hollandgold-logo

    Deze bijdrage is afkomstig van Hollandgold

  • Britse economen willen helikoptergeld

    Helikoptergeld komt weer een stapje dichterbij, want volgens 35 Britse economen is het tijd geworden dat de centrale bank geld gaat uitdelen onder de bevolking. In een ingezonden brief aan de Guardian schrijven ze dat het beleid van extreem lage rente onvoldoende geholpen heeft en dat het zeer onwaarschijnlijk is dat een verdere daling van de rente daar iets aan zal veranderen. Afgelopen donderdag verlaagde de centrale bank de rente nog naar 0,25%.

    Een verdere verlaging van de rente en een uitbreiding van het QE-programma is volgens de Britse economen niet het juiste medicijn om de economie er weer bovenop te helpen. In plaats van een monetair beleid te voeren dat de prijzen van financiële activa en vastgoed opdrijft zouden de centrale bank en het ministerie van Financiën hun krachten moeten bundelen om direct de economische vraag te kunnen stimuleren.

    Meer fiscale stimulering

    Volgens de economen vraagt de economie om meer fiscale stimulering, bijvoorbeeld in de vorm van nieuwe investeringen in de infrastructuur en in andere publieke werken. Ook zou de overheid kunnen overwegen de belastingen te verlagen of geld uit te delen onder de bevolking, zodat het besteedbare inkomen van huishoudens toeneemt.

    In plaats van de waarde van financiële activa op te drijven en mensen dieper in de schulden te steken zouden de centrale bank en de regering een beleid moeten ontwikkelen om het besteedbare inkomen van huishoudens te verhogen. Door rechtstreeks geld aan huishoudens te geven hoeven zij zich niet dieper in de schulden te steken, zo beargumenteren de economen.

    Helikoptergeld

    Door de Brexit lijkt het monetaire beleid in het Verenigd Koninkrijk in een stroomversnelling te raken. De centrale bank voorziet een periode van oplopende werkloosheid, dalende huizenprijzen en een teleurstellende groei van de economie. Het Britse pond ging al hard onderuit door de Brexit en zakte door de renteverlaging van deze week nog verder weg. De geschiedenis leert ons dat dit soort monetaire experimenten meestal desastreus aflopen. Heeft u al goud om uw vermogen te beschermen?

    Britse economen pleiten voor helikoptergeld

    Lees meer:

    gs-logo-breed

    Deze bijdrage wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor fysiek goud en zilver

  • Trapt Japan af met helikoptergeld?

    De ontwikkelingen in Japan suggereren dat het land voorbereidingen aan het treffen is voor helikoptergeld. Eerder deze maand bracht voormalig Fed-voorzitter Bernanke een bezoek aan Tokyo om met de Japanse regering te praten over de invoering van eeuwigdurende staatsobligaties (perpetual bonds), die de Japanse centrale bank zou moeten kopen om een nieuw stimuleringsprogramma van de regering te kunnen financieren. Deze vorm van rechtstreekse monetaire verruiming werd door Bernanke omschreven als het meest krachtige instrument om het probleem van deflatie aan te pakken.

    Voorbereiding op helikoptergeld?

    Twee weken later blijkt dat Japan serieus naar het voorstel van Bernanke gekeken heeft, want op woensdag kondigde de premier een grootschalig stimuleringsprogramma van omgerekend €240 miljard aan. Vrijwel tegelijkertijd werd bekend dat de Japanse regering plannen heeft om nieuwe staatsobligaties met een looptijd van 50 jaar uit te geven. Dat is weliswaar niet hetzelfde als een eeuwigdurende obligatie, maar het is overduidelijk een stap in deze richting. Zeker als je bedenkt dat de Japanse centrale bank nu al een groot deel van alle nieuwe staatsobligaties opkoopt en al eenderde van alle staatsschuld op haar balans heeft staan.

    Door indirect staatsobligaties op te kopen kan de centrale bank blijven volhouden dat ze niet bezig is met monetaire financiering, maar het effect is hetzelfde. Het stimuleringsprogramma injecteert direct honderden miljarden yen in de Japanse economie, zonder dat de regering de belasting hoeft te verhogen of geld bij spaarders moet ophalen. Dat is helikoptergeld door middel van fiscale stimulering van de overheid, een proefballonnetje dat Bernanke eerder dit jaar liet opstijgen.




    Fiscale stimulering

    Vrijdag maakte de regering van Japan meer details bekend over het stimuleringsprogramma. Zo liggen er plannen klaar om huishoudens met een laag inkomen eenmalig een bedrag van 150.000 yen (ongeveer $145) te geven, terwijl er omgerekend bijna $100 miljard beschikbaar wordt gesteld aan het midden- en kleinbedrijf. De regering legt uit dat dit geld nodig is om de gevolgen van de 'Brexit' op te vangen, maar dat kan natuurlijk niet de werkelijke reden zijn om miljarden in het bedrijfsleven te investeren. Opvallend is dat Japan conform de aanbeveling van het IMF voor ongeveer $100 miljard gaat investeren in infrastructuur. Dat geld zal gebruikt worden voor de aanleg van hogesnelheidslijnen, havens voor grote cruiseschepen en voor herstelwerkzaamheden van de schade die in 2011 veroorzaakt werd door een aardbeving en de tsunami die daarop volgde.

    Deflatie

    Sinds het uitbreken van de kredietcrisis dreigt er in de hele westerse wereld schulddeflatie. Dat is deflatie die ontstaat doordat huishoudens en bedrijven stoppen met lenen en beginnen met het aflossen van bestaande schulden. Daardoor krimpt de geldhoeveelheid en komen de prijzen onder druk te staan. Om deze negatieve spiraal te doorbreken hebben centrale banken wereldwijd de rente verlaagd, zodat het aantrekkelijker werd om meer geld te lenen. In de VS en in Europa kwam de kredietverlening de afgelopen jaren weer enigszins op gang, maar in Japan blijkt het schuldenprobleem veel hardnekkiger te zijn. In een ultieme poging de deflatie te bestrijden wordt de roep om helikoptergeld steeds luider. Anders dan het geld dat door commerciële banken in omloop wordt gebracht hoeft het geld dat een centrale bank in omloop brengt nooit afgelost te worden. Zo kan de geldhoeveelheid naar wens verruimd worden en is er in theorie genoeg geld in de economie om alle schulden te betalen. Helikoptergeld is omstreden, juist omdat het in eerste instantie zo goed lijkt te werken. Maar het gevaar is dat centrale banken (al dan niet via overheden) teveel geld in de economie pompen, waardoor het vertrouwen in het geld wordt aangetast. In het slechtste geval kan de situatie dan omslaan richting hyperinflatie... Bank_of_Japan

    Is centrale bank Japan klaar voor helikoptergeld?

  • Grafiek: Valutareserves Zwitserse centrale bank

    Eerder deze week plaatsten we een grafiek van de monetaire verruiming door centrale banken, maar daarin misten we de Zwitserse centrale bank. Dat komt omdat zij nooit een grootschalig stimuleringsprogramma hebben aangekondigd zoals de Federal Reserve, de Bank of England, de Bank of Japan en de ECB. Maar daarmee is niet gezegd dat Zwitserland het beste jongetje van de klas is…

    Sinds het uitbreken van de financiële crisis heeft de centrale bank op grote schaal en bijna onafgebroken Zwitserse franken ‘bijgedrukt’ om haar munt te verzwakken. In plaats van staatsobligaties op te kopen heeft de Swiss National Bank (SNB) dat geld gebruikt om verschillende buitenlandse valuta aan te kopen.

    valutareserves-zwitserse-centrale-bank

    Valutareserves Zwitserse centrale bank (Bron: Swiss National Bank)

    Meer dan 600 miljard aan valutareserves

    Op deze manier wist de centrale bank haar totale valutareserves in minder dan tien jaar tijd te vertienvoudigen van omgerekend 60 miljard naar meer dan 600 miljard Zwitserse franken. Deze reserves bestaan voor het grootste gedeelte uit staatsobligaties die in euro’s en dollars genoteerd staan.

    Met dit opkoopprogramma slaat de centrale bank twee vliegen in één klap. Door de waarde van de eigen munt omlaag te drukken beschermt de centrale bank de concurrentiepositie van Zwitserse bedrijven. Tegelijkertijd bouwt ze valutareserves op die in de toekomst gebruikt kunnen worden om goederen uit het buitenland te importeren. Welkom in het tijdperk van gratis geld!

    currencies-pixabay
    Zwitserse centrale bank zet ‘geldpers’ aan om munt te verzwakken

  • Stimuleringsprogramma’s centrale banken op volle toeren

    Centrale banken kopen sinds het uitbreken van de financiële crisis iedere maand miljarden aan schuldpapier op om de economie te ondersteunen. En als u dacht dat deze waanzin al achter de rug was, dan heeft u het mis. Op dit moment kopen centrale banken wereldwijd iedere maand ongeveer $180 miljard aan schuldpapier op, meer dan ooit tevoren! De hoofdrolspelers in het spel van monetaire verruiming zijn door de jaren heen weliswaar veranderd, maar het spel is hetzelfde gebleven.

    Totale monetaire stimulering centrale banken sinds 2009 (Bron: Deutsche Bank, via Jamie McGeever)

    Meer monetaire verruiming

    De Federal Reserve gaf in 2009 de aftrap met de aankondiging van het grootste stimuleringsprogramma uit haar geschiedenis. Kort daarna volgde de Bank of England en nog een paar jaar later begon ook de Japanse centrale bank onder druk van de nieuwe regering obligaties en zelfs aandelen op te kopen. In 2015 ging het stimuleringsprogramma van de Bank of Japan in een hogere versnelling en kondigde ook de ECB een omstreden opkoopprogramma aan. Waar eindigt dit??

  • Uitgelicht: Marketupdate in gesprek met Edin Mujagic

    Marketupdate sprak onlangs met econoom Edin Mujagic over zijn nieuwe boek ‘Boeiend en geboeid: Een monetaire geschiedenis van Nederland sinds 1814/1816′. Voor dit boek dook Mujagic in de monetaire geschiedenis van Nederland sinds de oprichting van de Nederlandsche Bank in 1814. In het boek beschrijft hij hoe een geldsysteem op basis van verschillende lokale munten heeft plaatsgemaakt voor de gulden en hoe deze munt weer plaats heeft gemaakt voor de euro. Welke wijze lessen kunnen we trekken uit het monetaire beleid van de afgelopen tweehonderd jaar?

    Naast zijn nieuwe boek kwamen we ook te spreken over actuele thema’s als negatieve rente en monetaire financiering. Zijn dit de laatste stuiptrekkingen van een monetair systeem dat binnenkort zal vastlopen? En keren we dan weer terug naar een nieuw geldsysteem op basis van goud?




    Je hebt net de laatste hand gelegd aan een nieuw boek over de monetaire geschiedenis van Nederland. Vertel daar eens wat meer over...

    Voor het boek heb ik de monetaire geschiedenis van Nederland bestudeerd vanaf 1814. Dat is dus ongeveer tweehonderd jaar. Ik heb dit jaar als startpunt gekozen omdat er toen een aantal belangrijke dingen zijn gebeurd. Het was het jaar waarin de Nederlandsche Bank werd opgericht en er voor het eerst gulden bankbiljetten werden ingevoerd. Twee jaar later in het jaar 1816 kwam vervolgens de muntwet, waarin werd vastgelegd dat de gulden het nieuwe betaalmiddel werd en waarin de gulden gedefinieerd werd als honderd cent. Het oude systeem van verschillende lokale munten met afwijkende gewichten en wisselkoersen maakte toen plaats voor een decimaal systeem. cover-boek-resizedMet de invoering van de muntwet moesten verschillende lokale munten plaats maken voor de gulden, één universeel betaalmiddel. Dat bleek geen gemakkelijke operatie, omdat men nog vertrouwd was met het eigen geld en men eerst overtuigd moest worden dat ze niet bestolen werden door hun oude vertrouwde geld om te ruilen voor guldens. En papiergeld vertrouwde men al helemaal niet! Ook was de informatievoorziening in die tijd nog niet zo goed, waardoor het lang duurde voordat men het nieuwe geld geaccepteerd had. Wat mij opviel bij het bestuderen van deze periode is dat het heel lang geduurd heeft voordat men het papiergeld accepteerde. De centrale bank garandeerde dat het papiergeld dezelfde waarde had als de gouden en zilveren munten, maar als je de geschiedenis erop naslaat lees je dat mensen toen het liefst zo snel mogelijk hun papiergeld omwisselden voor gouden en zilveren munten. Het heeft dertig tot vijftig jaar geduurd voordat het papiergeld echt geaccepteerd werd. Dat heeft dus een generatie geduurd. Het zou nog tot 1901 duren voordat er alleen maar met guldens betaald kon worden en al het andere geld uit circulatie was verdwenen.

    Een eeuw later kwam er weer een andere munt, namelijk de euro. Hoe is dit gegaan?

    Ik ben enthousiast over het idee van een muntunie, omdat het veel voordelen biedt voor een handelsnatie als Nederland. Maar over de uitvoering ervan ben ik niet tevreden. Van het begin af aan zijn er teveel landen met verschillend monetair en fiscaal beleid aan de muntunie toegevoegd. Landen die niet voldeden aan de duidelijk omschreven criteria werden toegelaten, vaak uit nostalgische of historische reden. De Grieken mochten bijvoorbeeld meedoen omdat dat gezien wordt als de bakermat van Europa, terwijl Italië, dat op dat moment een staatsschuld van 120 procent van het bruto binnenlands product had terwijl een van de criteria was dat de staatsschuld maximaal 60 procent mocht zijn, mocht meedoen omdat zij al van begin af betrokken waren bij het proces van Europese eenwording na de Tweede Wereldoorlog.

    Maar kunnen deze economieën niet langzaam naar elkaar toe groeien binnen de muntunie?

    Voor een werkbare, houdbare muntunie heb je landen nodig die, zoals ik dat noem, dezelfde financieel-monetair-economische normen en waarde delen. Vanaf het begin was duidelijk dat daar geen sprake van was. We hadden toen al kunnen weten dat een aantal landen niet zouden passen binnen een sterke muntunie. De Nederlandsche Bank en de Bundesbank hebben voor de invoering van de euro al talloze keren gewezen op de grote fundamentele verschillen tussen de noord en zuid Europese landen. Dit was dus allemaal al bekend voordat de munt werd ingevoerd. In plaats van dat de muntunie deze verschillen kleiner zou maken werden de verschillen juist steeds groter. Ik heb gekeken naar de ontwikkeling van elf verschillende macro-economische variabelen in alle eurolanden tussen 1999 en 2008. En wat bleek? Voor 10 van de 11 variabelen werden de verschillen tussen de Noord-Europese en de Zuid-Europese economieën juist groter in plaats van kleiner na de invoering van de euro.

    Wat kan de ECB nog doen?

    De centrale bank heeft geprobeerd de economische groei en de inflatie aan te jagen door middel van extreem lage rente en quantitative easing, maar we kunnen op dit moment niet anders concluderen dan dat dit geen succesvol beleid is geweest. Dus wat doet de ECB? Meer van hetzelfde. De rente gaat nog verder omlaag en het stimuleringsprogramma is verder opgeschroefd van €60 naar €80 miljard per maand. Je hoeft niet gestudeerd te hebben om te zien dat meer van hetzelfde niet zal werken. Ook zal het bij veel mensen de vraag oproepen: Als dit monetaire beleid van extreem lage rente en QE echt zo goed werkte, waarom zijn we er dan pas na de crisis van 2008 mee begonnen en niet veel eerder? En waarom proberen we dan niet meteen veel meer monetaire verruiming en nog lagere rentes? En dan heb ik het er nog niet over dat het ECB-beleid uiterst gevaarlijke gevolgen kan hebben en zal hebben, zoals hoge inflatie en een zwakke munt. Hoe ik dat kan weten? Omdat onder meer de Nederlandse monetaire geschiedenis dat me leert.

    Zien ze dat bij de ECB dan niet?

    Als centraal bankier kun je niet accepteren dat de monetaire unie uit elkaar valt. Het bestaansrecht van de ECB hangt samen met de euro. Zou de muntunie uit elkaar vallen, dan heb je ook geen ECB meer nodig. Bij de ECB zullen ze er dus alles aan doen om tijd te rekken en de problemen naar de toekomst te verschuiven. Maar zij weten ook wel dat je dat niet eeuwig vol kunt houden. Toch gaan centrale banken hiermee door, omdat hun reputatie op het spel staat als ze toegeven dat dit beleid niet werkt of dat ander beleid nodig is; dat laatste zou impliceren dat de ECB een verkeerde inschatting heeft gemaakt. Terwijl centrale bankiers zich juist vaak als onfeilbaar beschouwen.

    Dus het lijkt erop alsof centrale banken de macht over het stuur verloren hebben...

    De ECB voert een gevaarlijk beleid door op grote schaal staatsobligaties op te kopen. Ze kunnen wel zeggen dat ze niet rechtstreeks schuldpapier kopen, maar daar komt het in feite wel op neer. Iedereen die staatsobligaties koopt weet immers dat de ECB bereid is die van je op te kopen. Het is dus wel een vorm van schuldfinanciering. En als er tien geboden zouden zijn voor centrale banken, dan zou op de eerste, tweede, derde, vierde en vijfde plaats moeten staan dat het ten strengste verboden is staatsschulden te financieren. Wat daar de gevolgen van zijn hebben we gezien in de Weimarrepubliek, Zimbabwe, Joegoslavië, Venezuela en tal van andere landen.  Wie echter de monetaire geschiedenis niet kent, vergeet dat soort wijze lessen. Tegelijk met deze ontwikkelingen zijn er plannen om contant geld te verbieden. Contant geld is voor veel mensen de enige vluchtweg die ze kunnen nemen. Als je bankbiljetten gaat verbieden hebben spaarders geen mogelijkheid meer om hun geld van de bank te halen. Maar dat is niet het enige risico van spaargeld. Een ander risico zagen we een aantal jaar geleden in Cyprus. Daar mocht je op een gegeven moment nog maar €60 per dag pinnen. Je kunt dan wel veel spaargeld hebben, op het moment dat je het nodig hebt kun je er niet bij. Zo zijn er ook veel landen waar kapitaalcontroles zijn ingevoerd, zoals een maximum op het bedrag dat je met contant geld mag betalen.

    Naast contant geld is er nog een andere vluchtweg, namelijk edelmetalen

    Dat klopt, maar je moet je realiseren dat de massa hier niet zo vertrouwd mee is. Hun eerste reactie als ze het vertrouwen in banken verliezen is dat ze hun geld van de bank willen halen en als contant geld willen bewaren. Maar als dat niet meer kan, dan zal men vanzelf goud en zilver ontdekken als alternatief voor de spaarrekening. Je kunt je wel voorstellen wat er met de goudprijs gaat gebeuren als spaarders massaal hun vermogen willen omzetten door fysiek goud te kopen. Die zal omhoog schieten, dat is de wet van vraag en aanbod.

    Wat gebeurt er als de rente weer gaat stijgen?

    Centrale banken zullen de rente kunstmatig laag proberen te houden, maar er komt een moment waarop de markt een hogere rente zal afdwingen. Als de rente weer stijgt tot het niveau van voor de crisis (ongeveer 4 á 5 procent), dan zullen de rentelasten van overheden explosief toenemen. Op dit moment betaalt de Nederlandse staat jaarlijks ongeveer €9 miljard aan rente, dat is bijna evenveel als het budget voor veiligheid of ons basisonderwijs. Zou de rente weer stijgen tot het oude niveau, dan stijgen deze lasten naar €20 miljard per jaar! Dat is evenveel als het budget voor defensie en veiligheid samen. Waar moet de regering dat geld vandaan halen? Voor andere Europese landen is het probleem nog groter. Voor Spanje worden de rentelasten drie keer zo hoog als nu, terwijl landen als Frankrijk en Italië jaarlijks €40 miljard meer aan rente moeten betalen. Waar moeten zij dat geld vandaan halen? Ik vraag me daarom sterk af of de ECB de rente wel kán verhogen.

    groei-staatsschulden-europa-2007-2015

    Schulden van Europese landen zijn de laatste jaren sterk toegenomen

    Kan de ECB de schulden niet gewoon wegstrepen?

    Als dat gebeurt worden beleggers bang. Ze willen op dat moment denk ik alleen staatsobligaties kopen tegen een veel hogere rente, vanwege het risico dat niemand ze kan garanderen dat diezelfde landen in de toekomst niet weer hun schulden gewoon zullen afschrijven. Dat zou betekenen dat de rente gaat stijgen en dat de centrale bank gedwongen wordt door te gaan met het opkopen van staatsobligaties want zoals gezegd lijkt het er steeds meer op dat de eurolanden, zwak en sterk, hogere rente niet aankunnen.

    Je maakt je al enige tijd zorgen over inflatie. Dat was ook het thema van je boek Geldmoord. Waarom is inflatie zo gevaarlijk?

    Inflatie is een verborgen belasting op spaargeld. Het raakt vooral de middenklasse, terwijl die groep juist zo belangrijk is voor de politieke en economische stabiliteit in een land. Politieke stabiliteit kan niet bestaan zonder een sterke middenklasse en inflatie is een grote bedreiging voor deze groep. Vertel mij eens: Welk land is ooit welvarender geworden door een hoge inflatie? Volgens mij is daar in de monetaire geschiedenis geen enkel voorbeeld van te vinden.

    Zie je een terugkeer naar goud?

    Als je de monetaire geschiedenis van het jaar nul tot en met nu zou zien als één dag, dan zou er van middernacht tot de volgende avond rond 23:30 sprake zijn geweest van een goudstandaard of een ander geldsysteem met een koppeling aan goud. De periodes van ongedekt papiergeld duurden nooit lang, deze vertegenwoordigen maar een half uur op deze fictieve tijdlijn van een dag. In het verleden hebben de Chinezen al eens geëxperimenteerd met ongedekt papiergeld. Dat liep uiteindelijk zo slecht af dat niemand meer iets van papiergeld wilde weten. Het heeft dan ook lang geduurd voordat men gouden en zilveren munten weer durfde los te laten. Ik weet niet hoe het geldsysteem van de toekomst eruit ziet, maar wat ik wel weet is dat het huidige geldsysteem onhoudbaar is. Dit geldstelsel is failliet, centrale banken proberen alleen nog maar tijd te rekken. In de afgelopen honderd jaar zijn er twee grote wendingen geweest in het monetaire systeem. De eerste wending was van goud naar een semi-goudstandaard na de Eerste Wereldoorlog. De tweede wending was van een semi-goudstandaard naar een fiat geldsysteem gedurende het Bretton Woods systeem. Beide wendingen duurden ruim een decennium. De eerste wending werd gekenmerkt door de Grote Depressie, de tweede door torenhoge inflatie en dito werkloosheid, stagflatie dus. De derde wending is van papiergeld naar iets anders, maar hoe dat er precies uit zal zien weet ik niet. Maar wat de geschiedenis me wél leert is dat die overgang van het ene tijdperk naar het andere lang duurt en dat het geen prettige periode is. goldbarsTrouwens, het is onzin te stellen dat de goudstandaard destijds in de jaren dertig is ingestort. De goudstandaard is niet ingestort, de goudstandaard is afgedankt door de overheden met het keynesiaanse ‘overheid-moet-economie-sturen’ handboek in de hand. Het was dus niet de  goudstandaard zelf die gefaald heeft, het is de mens geweest die besloten heeft om af te wijken van de discipline van een goudstandaard. Wist je overigens dat Nederland het laatste land was dat zijn munt loskoppelde van het goud?

    Maar welke rol kan goud dan precies gaan vervullen?

    Stel dat een groot land zoals China op een dag zegt dat ze voortaan alleen nog maar goud accepteert voor de export van haar goederen. Dan verwacht ik dat de rest vanzelf dat voorbeeld zal volgen en daarin mee zal gaan. Kan dat gebeuren? Ik denk dat het naïef is om te zeggen ‘nee, dat is absurd’. We hebben de afgelopen jaren te veel ontwikkelingen gezien die niet zo lang geleden absurd leken, om wat dan ook voor absurd te verklaren.

    Ik denk dat je goud weer een rol wilt geven in het internationale betalingsverkeer, dat je dan iets extra moet bieden. Je kunt bijvoorbeeld zeggen dat afnemers korting krijgen als ze met goud betalen. Dan hebben ze reden om over te stappen op goud. Wat denk jij?

    Dat is een goed punt. Maar het hoeft niet op te gaan. Als je goud zou krijgen in ruil voor je spullen, dan weet je in ieder geval dat er geen instelling is, in een ander land, die kunstmatig de waarde van dat goud kan uithollen of verlagen door er meer van te maken. Door het bij te drukken, zoals de Federal Reserve dat doet met de dollar en andere centrale banken met hun eigen munt.

    Wanneer wordt je nieuwe boek gelanceerd?

    edin-mujagicDe boekpresentatie vindt plaats op 13 juli 2016 in het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank in Amsterdam. Het eerste exemplaar van het boek zal om 11:00 in de portrettenzaal overhandigd worden aan Klaas Knot, president van de centrale bank. Het boek 'Boeiend en geboeid: Een monetaire geschiedenis van Nederland sinds 1814/1816' komt voor €25 in de winkels te liggen. Bestelt u het boek voor 31 juli, dan betaalt u slechts €20 en is de verzending gratis!

    Klik hier om het boek te reserveren.

    Meer informatie over boek is te vinden op de website www.monetairegeschiedenis.nl

  • BIS: “Beleid centrale banken werkt averechts”

    De groei van de wereldeconomie leunt te veel op het maken van schulden, zo waarschuwt de Bank for International Settlements (BIS) in het nieuwe jaarverslag dat afgelopen zondag naar buiten werd gebracht. In een 130 pagina’s dik rapport wijst de ‘centrale bank der centrale banken’ op de gevaren van een op schuld gebaseerde economische groei en op de ongewenste effecten van langdurige monetaire verruiming.

    “Er is bijna geen speelruimte meer in het monetaire beleid. Het is de vraag in hoeverre extra monetaire stimulering nog kan bijdragen aan groei van de reële economie, zonder ongewenste verstoringen uit te lokken”, zo schrijft Hyun Song Shin, hoofd van de research afdeling bij de BIS. “Het beleid van extreem lage rente en het opkopen van staatsobligaties – waardoor het rendement op $8 biljoen aan staatsobligaties nu negatief is – heeft de waardering van financiële activa verstoord.”




    Schuld gedreven groei

    Door schulden te stapelen heeft de wereldeconomie een lange tijd het gebrek aan productiviteitsgroei en inkomensgroei kunnen verhullen. Het gebrek aan inkomensgroei werd jarenlang opgevangen door meer schulden te maken, maar dat is volgens de BIS een groeimodel waar we zo snel mogelijk van af moeten stappen. bisDe torenhoge schulden die we maken om de economie door iedere crisis heen te loodsen maakt het volgens de BIS steeds moeilijker om de wereldeconomie op een robuuste en gebalanceerde manier te laten groeien. Schulden kunnen bijdragen aan een hogere productiviteit van de economie, maar de praktijk heeft uitgewezen dat ongecontroleerde kredietgroei juist een averechts effect kan hebben. Zo kan de economie als gevolg van een te hoge schuldenlast in een vicieuze cirkel terechtkomen, waarbij niemand meer durft te investeren en productiviteitsgroei uitblijft. Dat terwijl die productiviteitsgroei juist nodig is om de schuldenlast te dragen. Door de extreem lage rente blijven onproductieve bedrijven overeind staan en worden activaprijzen opgedreven. Daardoor daalt de productiviteit en stapelen de schulden zich verder op. Dat maakt het op termijn steeds moeilijker om de rente weer terug te brengen naar een normaal niveau, zo waarschuwt de BIS.

    rente-taylor-rule-bis

    De rente had al veel eerder verhoogd moeten worden (Bron: BIS)

    Verdienmodel banken

    Door het uitblijven van economische groei zagen centrale banken zich genoodzaakt de rente omlaag te brengen, met alle gevolgen van dien. Door de extreem lage rente is het verdienmodel van banken fundamenteel aangetast, waardoor ze nog terughoudender worden met het verstrekken van kredieten. Ook is het voor banken als gevolg van de negatieve rente veel minder lucratief geworden staatsobligaties op de balans te houden. Dat heeft grote impact, omdat banken in het verleden altijd een goede liquiditeit in de obligatiemarkt konden garanderen. Nu banken hun obligatieportefeuilles verkleinen wordt het veel moeilijker om grote hoeveelheden staatsobligaties te verhandelen.

    banken-onder-druk-bis

    Verdienmodel banken onder druk door negatieve rente (Bron: BIS)

    Volatiliteit

    Door de extreem lage rente nemen beleggers meer risico's om rendement te maken. "Onzekerheid over de hoge waarderingen, gecombineerd met onzekerheid over de groei van de wereldeconomie, zorgt voor terugkerende verkoopgolven en momenten van hoge volatiliteit", zo schrijft de BIS in haar rapport. De financiële markten zijn daardoor erg kwetsbaar geworden voor een scherpe correctie.

    negatieve-rente-obligaties-bis

    Meer dan $8 biljoen aan staatsobligaties met negatieve rente (Bron: BIS)

  • Centrale banken kopen geen staatsobligaties meer

    Centrale banken zijn sinds het uitbreken van de financiële crisis netto kopers van goud, maar nu bereiken we ook langzaam aan het punt waarop ze geen Amerikaanse staatsobligaties meer aan hun reserves willen toevoegen. De volgende grafiek via twitter laat in één oogopslag zien dat centrale banken de laatste jaren steeds minder belangstelling tonen voor het Amerikaanse schuldpapier, die gekocht worden als meest liquide vorm van dollarreserves.

    De groene lijn laat het totaal aan Amerikaanse staatsobligaties in handen van centrale banken zien, terwijl de balkjes daaronder de groei of krimp ten opzichte van een jaar geleden laten zien. We zien dat centrale banken in 2008 en 2009 nog vluchtten in dollarreserves, maar dat ze de laatste twee jaar veel minder happig zijn op het schuldpapier.

    treasury-holdings-centralbanks

    Centrale banken voegen niet meer staatsobligaties aan hun reserves toe (Bron: @Gloeschi)

  • Grafiek: Balanstotaal centrale banken sinds 2005

    De balansen van centrale banken zijn sinds het uitbreken van de financiële crisis explosief gestegen. Via twitter kwamen we de volgende grafiek tegen die we u niet willen onthouden. De Federal Reserve gaat aan kop met een balanstotaal dat inmiddels 5,5 keer zo groot is als in 2005, gevolgd door People’s Bank of China die haar balans met een factor vijf wist te vergroten. De ECB en de Bank of Japan bungelen nog onderaan, maar zijn begonnen aan een serieuze inhaalslag. Deze centrale banken kopen op grote schaal leningen op om de rente verder omlaag te drukken.

    Het is de vraag hoe dit ongekende experiment zal eindigen. Gaan centrale banken schulden van overheden wegstrepen? Of krijgen we in de toekomst echt helikoptergeld? Het is moeilijk voor te stellen dat deze ontwikkeling op de lange termijn zonder gevolgen blijft voor de waarde en koopkracht van het geld. Wat we wel weten is dat Westerse centrale banken gestopt zijn met goud te verkopen en dat landen als Rusland en China vrijwel onafgebroken goud aan hun reserves toevoegen…

    cb-balancesheets

    Ontwikkeling balanstotaal centrale banken sinds 2005 (Grafiek via @Schuldensuehner)