Marketupdate

Categorie: Economie

Economisch Nieuws

  • “Burgerinitiatief Ons Geld verdient eerlijke discussie”

    Marketupdate promoot de discussie over ons geldsysteem en moedigt daarom het initiatief van Burgerinitiatief Ons Geld aan. De volgende bijdrage is van Niels Verduijn, sympathisant van het Burgerinitiatief. Hij roept betrokken partijen op de discussie op een open manier te voeren, vrij van economische dogma’s en ongefundeerde kritiek.

    “Burgerinitiatief Ons Geld verdient eerlijke discussie”

    Door: Niels Verduijn

    Op 14 oktober 2015 was het zover. Voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis werd binnen de muren van het Parlement het geldscheppende privilege van commerciële banken ter discussie gesteld. Dit alles naar aanleiding van het Burgerinitiatief Ons Geld.

    In het eerste blok was het woord aan de initiatiefnemers van het burgerinitiatief, bestaande uit Luuk de Waal Malefijt, Martijn Jeroen van der Linden en Edgar Wortmann van de stichting Ons Geld én George van Houts, namens de theatergroep De Verleiders. In het tweede blok was het woord aan de ‘experts’. Opmerkelijk daarbij was de boeiende discussie die ontstond tussen Klaas van Egmond (Hoogleraar Geowetenschappen en SER-lid), die het volmondig opnam voor het burgerinitiatief, en een aantal overige deelnemers, die kritischer waren over de voorstellen van de initiatiefnemers.

    De initiatiefnemers kregen helaas niet de gelegenheid om te reageren op de geventileerde kritiekpunten. En dat is jammer. Er werden door een aantal critici namelijk behoorlijk wat twijfelachtige opmerkingen gemaakt:

    Financiële ongeletterdheid

    ‘’De huidige schuldenproblematiek is iets wat we met z’n allen hebben gebouwd, niet alleen de banken.’’ (Reinier Pollman, AFM) Het spits werd afgebeten door dhr. Pollman van de AFM, die stelt dat we de overmatige schuldenproblematiek met elkaar gecreëerd hebben, niet alleen de banken. Deels een terecht punt. Alhoewel je je daarbij kunt afvragen in hoeverre de gemiddelde burger zich realiseert wat er op macro-economisch niveau gebeurt wanneer men collectief geld leent bij de bank. Zo werd bijvoorbeeld het rendement in de huizensector voor het uitbreken van de kredietcrisis in stand gehouden door de instroom van nieuwe leningen. Oftewel, de instroom van nieuw geld hield het rendement in stand en er was dus een steeds bredere basis geld nodig om de boel gaande te houden. Banken creëerden dan ook maar al te graag al dit nieuwe geld. Banken verdienen inherent aan het creëren van geld. In Engeland bijvoorbeeld strijken de banken op deze manier op jaarbasis een totaalbedrag van £ 213.000.000.000 aan rente op. Tevens zijn het niet alleen de burgers die financieel ongeletterd zijn. Ook veel politici en economen ontbreekt het vaak aan feitelijke kennis over de werking van ons geldstelsel. Het Burgerinitiatief Ons Geld is er dan ook in geslaagd om een maatschappelijke, politieke en academische discussie rondom dit onderwerp van de grond te krijgen en is alleen daarom al een groot succes te noemen!

    Duurzaamheid

    Daarna was het woord aan dhr. Bezemer, die stelt dat ‘’zolang schuld en inkomen in balans zijn we decennia lang financieel duurzaam kunnen groeien’’. Een valide punt, want zolang de schulden de fysieke economie ondersteunen in de vorm van investeringen in productiecapaciteit en toekomstige innovatie, kan de fysieke economie de toenemende schuldenlast redelijk accommoderen. Ray Dalio (oprichter van s ’werelds grootste hedgefund bedrijf Bridgewater Associaties) maakte hier een briljante animatie over, genaamd ‘How Does The Economic Machine Works’ (zeker kijken!). In deze animatie laat Dalio zien dat we door het gebruik van ons kredietgeldsysteem per definitie opgaande en neergaande schuldencycli creëren. Wanneer we collectief meer gaan lenen en uitgeven dan we schulden afbetalen kan dit echter uit de hand lopen, waardoor de economie zich als geheel zal moeten deleveragen [1]. Dat betekent het afbouwen van overtollige schulden. Toch vraag ik me af wat Bezemer onder ‘financiële duurzame groei’ verstaat. Het huidige geldsysteem is namelijk alles behalve duurzaam te noemen. Met een Soeverein Geldsysteem daarentegen zouden we een steady state economy kunnen creëren. Een economie waarin groei mogelijk is, maar niet noodzakelijk.

    Geld als een sociaal construct

    ‘’Geld is een claim.’’ (Dirk Bezemer, Universitair Hoofddocent RUG) Vervolgens ontstond er een discussie tussen Bezemer en Van Egmond over de vraag wat geld nu in essentie is. Net als de meeste mainstream economen is Bezemer namelijk van mening dat geld een claim is en dit daarom alleen als zodanig in omloop kan worden gebracht. In tegenstelling tot Van Egmond, die claimt dat geld niks meer is als een sociaal construct, een middel om waarde mee uit te wisselen. Een definitie die op gelijke voet staat met die van Stephen Zarlenga (oprichter American Monetary Institute), die hier het volgende over zegt:

    ‘’Money is an instrument, a tool for handling claims and debts. The claims and debts, however, are not ‘in’ the money, but are constituted in a mutual relation between a claimant and a debtor. Money thus is not identical with claims and charges. Money is a social medium indeed. Language, for example, ‘is’ not communication, but is a tool for verbal communication. Money need not be something owed and due, it’s what we use to pay something owed and due. Money and debt are two different things, that is why we have different words for them. We pay our debt with money.”

    ‘’Ik zie er historisch geen precedent voor om geld en kredietverstrekking te scheiden.’’ clay-tabletBezemer komt echter met het tegenargument dat het fenomeen ‘geld als schuld’ al zo oud is als de Sumerische kleitabletten én dat hij er historisch gezien geen precedent voor ziet om geld en kredietverstrekking van elkaar te scheiden. Dit is simpelweg niet waar [2]. Wellicht zou Bezemer dan ook eens het historisch en antropologisch werk van Stephen Zarlenga moeten bestuderen. In zijn meer als 700 pagina’s tellende boek ‘The Lost Science Of Money’ beschrijft Zarlenga namelijk alle geldsystemen die in het verleden hebben bestaan. Wat blijkt: niet alleen hebben er in het verleden wel degelijk publieke schuldvrije geldsystemen bestaan, maar deden deze ook zeer zeker niet onder voor geldsystemen waarin de geldschepping in private handen lag. Tevens zijn argumenten zoals ‘het is altijd al zo geweest’ van weinig meerwaarde (wat voor zich spreekt).

    Economische groei

    Ook ontstond er een discussie over een uitspraak die Van Egmond maakte. Van Egmond stelt namelijk dat, wanneer je een geldsysteem hebt waarin de overheid verantwoordelijk is voor de geldschepping en waarin geld en kredietverlening van elkaar gescheiden zijn, de overheid zelfs verplicht is om geld bij te maken om op die manier de prijs constant te houden. Volgens Bezemer is dit de omgekeerde wereld. Bezemer claimt namelijk dat je éérst krediet nodig hebt wil je de productieve capaciteit van de economie vergroten. contant-geldWat hij hiermee bedoelt is dat het dus niet zo is dat economische groei een gegeven is en je daar met monetair beleid ‘achteraan kunt hollen’ door vervolgens de geldhoeveelheid te vergroten. Toch is dit niet wat de stichting Ons Geld voorstelt. Wat de leden van de stichting wel voorstellen is een hybride geldsysteem, waarin een aanzienlijk deel van de economie draait op schuldvrije tokens, maar waarin ook ruimte is voor kredietgeld, mits dit geld aangewend wordt voor productieve doeleinden. Op deze manier kan geldcreatie ingezet worden om gericht doelen in de productieve economie na te streven (in tegenstelling tot het huidige geldstelsel, waarin banken de spreekwoordelijke geldpers aanwenden voor hun eigen commerciële gewin). We kunnen op die manier een stabielere economie creëren (minder opgaande en neergaande schuldencycli), hebben lagere publieke en private schulden én de economische groei waar Bezemer naar refereert kan nog steeds ‘on-demand’ gecreëerd worden.

    Financiële bubbels

    Wat mij ook opviel gedurende de hoorzitting was de onwetendheid (of desinteresse?) rondom de voorstellen van stichting Ons Geld bij de meeste deelnemers aan het tweede blok, zowel van de kant van de banken en de wetenschap, als van de politiek. Zo bleef Bezemer vasthouden aan het idee dat in het alternatieve geldsysteem dat stichting Ons Geld voorstelt, geld nog steeds als krediet geschapen wordt, met als enig verschil dat de overheid dan de geldpers in handen heeft in plaats van de banken. Zo zegt hij dat wanneer er een volgende huizenbubbel zich voordoet, mensen zich evengoed in de schulden steken door geld te lenen bij de banken, dat de banken op hun beurt weer lenen bij de overheid. De visie hierop van stichting Ons Geld staat uitgebreid beschreven op de website. Deze visie wijkt af van het verwrongen beeld dat Bezemer hierover creëert. Dit neemt echter niet weg dat financiële bubbels onder het voorgestelde alternatieve geldsysteem nog steeds voor kunnen komen. Verschil hierbij is alleen dat mocht het mis gaan banken dan gewoon om kunnen vallen omdat risico en beloning op één lijn komen te liggen. Tevens is de kans op long term debt cycles minimaal, omdat er dan effectief anticiperend beleid kan worden gevoerd met betrekking tot een belangrijke bron van conjunctuurschommelingen, te weten de perceptie van risico bij de commerciële banken zelf met als gevolg verruiming en inkrimp van bankkrediet ‘at will’.

    Monetarisme

    ‘’Centrale banken hebben dit in de jaren 70/80 al geprobeerd, zonder succes.’’ (Jan Marc Berk, hoogleraar, divisie directeur DNB, SER-lid) Naast Bezemer bleek ook dhr. Berk van de DNB de voorstellen van stichting Ons Geld niet serieus te hebben bestudeerd. Zo stelt hij dat soortgelijke monetaire experimenten ook al in de jaren 70/80 zijn geprobeerd, zonder succes. Berk gaat er namelijk vanuit dat wat stichting Ons Geld beoogt hetzelfde is als monetarisme, wat niet het geval is.

    Hardnekkige mythes

    ‘’Historie heeft aangetoond dat het niet verstandig is om de overheid aan de geldpers te laten zitten.’’ ‘’Banken kunnen niet tot in het oneindig geld creëren.’’ Ook kwam Berk met een aantal mythes die keer op keer weer de revue passeren tijdens discussies over het geldstelsel. Bijvoorbeeld de claim dat de monetaire geschiedenis ons leert dat het niet verstandig is om de overheid aan de geldpers te laten zitten én dat in het huidige geldsysteem de centrale banken de geldhoeveelheid kunnen managen. Op de website van stichting Ons Geld zijn echter diverse publicaties te vinden die dit soort mythes met de grond gelijk maken.[3][4]

    Regulering

    Desondanks blijven veel economen hun heil zoeken in ‘betere regelgeving en meer buffers. Ondanks talloze publicaties waaruit blijkt dat het indirect aansturen van de geldhoeveelheid door monetaire instrumenten, zoals bijvoorbeeld reserve-eisen, kapitaaleisen, de rentestand of QE in veel gevallen niet werkt. Maar ook bij nieuwe beleidsmechanismes zoals bijvoorbeeld macroprudentieel toezicht is het nog maar afwachten of deze de gewenste effecten zullen vertonen. Daarnaast kun je je afvragen of nog meer regelgeving het toezicht niet complexer maakt dan het al is. Wat is bovendien nog de waarde van meer regulering in een digitaal tijdperk, waarin banken zich in toenemende mate bezighouden met schaduwbankieren en zich op die manier dus weten te onttrekken aan iedere vorm van regelgeving?

    Digitalisering van geld

    Tegelijkertijd bieden ICT en digitalisering ook de mogelijkheid om ons geldstelsel te updaten naar de 21ste eeuw. Bijvoorbeeld door een staatsmunt te introduceren die gebruikt maakt van de blockchain-technologie. Op die manier wordt monetair beleid niet alleen volledig transparant, maar kan technologie ook misbruik van de geldpers voorkomen.

    Tot slot

    onsgeld-teaserIn het huidige systeem geldsysteem creëren banken het merendeel van ons geld ‘uit het niets’. Iets wat veel mensen merkwaardig vinden. Toch heeft dit ook een functie. Namelijk het overbruggen van mismatches tussen spaarders en leners. Ik zie het huidige geldsysteem dan ook niet als iets wat inherent slecht is. Wel ben ik van mening dat het vigerende geldsysteem in zijn huidige vorm onhoudbaar is en dat een fundamenteel debat over ons geldstelsel meer dan nodig is. Het liefst ééntje zonder economische dogma’s, ongefundeerde kritiek en misinterpretaties van elkaars ideeën. Die dragen namelijk niet bij aan een zinvolle gedachtewisseling. En zonder partij te trekken voor banken die vrijspel krijgen in reguliere kranten als Volkskrant en FD. Niels Verduijn Sympathisant stichting Ons Geld Leestips:

    Verwijzingen

    1. Dalio noemt een aantal middelen die volgens hem ingezet kunnen worden om een neergaande schuldencyclus in goede banen te leiden, namelijk bezuinigingen, herstructureren van schulden, herverdeling van rijkdom en kwantitatieve verruiming. Wat hij helaas niet noemt is ‘kwantitatieve verruiming voor de mensen’, ook wel ‘helikoptergeld genoemd (= geld geproduceerd door de centrale bank dat op één of andere manier aan de bevolking ten goede komt).
    2. Bank of England (2015). Old Money, New Money. Powerpoint, CCBS Chief Economists’ Workshop. Beschikbaar op: http://www.bankofengland.co.uk/research/Documents/conferences/ah0515.pdf
    3. Berk haalt als voorbeeld de hyperinflatie in Zimbabwe en de Weimarrepubliek aan. Hier speelden echter tal van andere factoren een rol: https://biflatie.nl/artikelen/economisch/hitler-en-de-hyperinflatie-duitsland/ http://onsgeld.nu/de-echte-waarheid-over-zimbabwes-hyperinflatie/
    4. De received wisdom onder veel economen is dat commerciële banken beperkt zijn in hun geldscheppend vermogen. De minicursus Banking 101 van Positive Money toont echter aan dat dit niet op waarheid is berust.

  • Grafiek: Wanneer verhoogt de Federal Reserve de rente?

    De Federal Reserve verlaagde in 2008 de rente naar nul procent om de economie een steuntje in de rug te geven. En hoewel dat alweer zeven jaar geleden was durft de centrale bank de rente nog steeds niet te verhogen. Ze houden de rente kunstmatig laag, want de volgende grafiek van Deutsche Bank laat zien dat de markt tegen beter weten in al jaren speculeert op een normalisering van de rente. Misschien geeft deze grafiek nog wel de beste uitleg waarom de Federal Reserve waarschijnlijk ook dit jaar de rente niet zal verhogen…

    fed-rate-forecast

    Federal Reserve heeft de rente nog steeds niet verhoogd. Gaat dat ooit nog gebeuren? (Bron: Deutsche Bank, via twitter)

  • ABN Amro verwacht meer negatieve rente ECB

    Er is een grote kans dat de ECB haar depositorente met tien basispunten zal verlagen tot -0,3%, zo schrijven analisten Nick Kounis en Kim Lui van de ABN Amro bank in een nieuw rapport. Deze conclusie trekken ze op basis van de ontwikkelingen in de obligatiemarkt en de woorden die ECB-president Draghi afgelopen donderdag uitsprak tijdens het rentebesluit van de centrale bank.

    De ECB-president liet doorschemeren dat het de centrale bank vastberaden is de inflatie aan te jagen en dat een uitbreiding van het stimuleringsprogramma daarom tot de mogelijkheden behoort. De overtuiging waarmee hij sprak is volgens macro-econoom Nick Kounis en obligatie-expert Kim Lui reden om ook een verdere verlaging van de depositorente te verwachten. Dat het rentetarief dat de ECB berekent over tegoeden die commerciële banken in de Eurozone parkeren bij de centrale bank. Dat tarief is nu al negatief (banken betalen dus om reserves te mogen parkeren) op -0,2%, maar dat percentage kan volgens de analisten van de ABN nog veel verder omlaag als de ECB haar inflatiedoelstelling wil bereiken.

    Zweden

    De ECB kan daarbij lessen trekken uit het monetaire beleid van de Zweedse centrale bank. In de zomer van vorig jaar voerden zij een negatieve rente in, die gaandeweg steeds verder werd opgeschroefd tot -1,1%. En dat bleef niet zonder gevolgen, want gedurende deze periode daalde de wisselkoers van Zweedse kroon ten opzichte van een mandje van valuta met ongeveer 10%. En dat gebeurde in dezelfde periode waarin de wisselkoers van de euro sterk onder druk kwam te staan door de introductie van het stimuleringsprogramma door de ECB.

    riksbank-deposit-rate-exchange

    De wisselkoers van de Zweedse kroon afgezet tegen de negatieve rente van de centrale bank (Bron: ABN Amro)

  • Interview Mecking en Hogervorst: “Crisis is nog niet voorbij”

    Deflatie-in-aantoch-coverBegin deze maand verscheen alweer de negende druk van het boek ‘Deflatie in Aantocht’, geschreven door Eric Mecking en Elmer Hogervorst. Toen in 2005 de eerste druk van dit boek verscheen was men blijkbaar nog niet klaar voor een kritisch geluid, want het boek kreeg gemengde recensies.

    Maar het duurde niet lang voordat de historicus Eric Mecking gelijk kreeg. In 2008 brak de grootste financiële crisis uit sinds de Grote Depressie. Financiële instellingen stonden op omvallen en werden met noodgrepen van centrale banken en overheden overeind gehouden of genationaliseerd. De aandelenmarkt stortte in elkaar en de huizenprijzen begonnen te dalen. Eerst alleen in de Verenigde Staten, maar later ook in verschillende Europese landen.

    We spraken in Amsterdam met Eric Mecking en Elmer Hogervorst over de nieuwste editie van het boek Deflatie in Aantocht. Hoe komen we deze crisis weer te boven? En wat staat ons nog te wachten? En kunnen we lessen trekken uit het verleden?

    Het is alweer zeven jaar geleden dat de financiële crisis uitbrak. Waar staan we nu?

    Sinds het uitbreken van de financiële crisis in 2008 zijn de wereldwijde schulden met 40% gestegen, zo merkt Eric Mecking op. We hebben de kredietcrisis dus helemaal niet opgelost, we hebben alleen maar tijd gekocht en het probleem nog groter gemaakt. Veel van de economische groei die we nu zien is mogelijk gemaakt door goedkoop krediet en door ingrijpen van overheden en centrale banken. Centrale banken hebben banken nieuw geld gegeven in ruil voor slechte leningen en aandelenkoersen stijgen omdat spaarders door de lage rente de beurs op gaan. De huizenmarkt trekt ook weer aan, maar dat is alleen maar omdat de rente zo extreem laag is en omdat de overheid verschillende maatregelen heeft toegepast om het kopen van een huis te stimuleren.

    Dat alles heeft gezorgd voor stijgende aandelenkoersen en een herstel van de huizenprijzen in de populairste gebieden. Maar van een fundamenteel herstel van de economie is nog steeds geen sprake. De werkloosheid ligt nog steeds hoger dan voor de crisis en veel mensen zitten in deeltijdbanen, hebben nulurencontracten of werken als ZZP’er. Voor deze grote groep mensen is de economische situatie veel onzekerder geworden sinds het uitbreken van de crisis.

    Centrale banken en overheden hebben een complete ineenstorting van het financiële systeem vooralsnog weten te voorkomen. Hadden jullie dat verwacht?

    Enerzijds verbaast het ons wel, maar aan de andere kant ook niet. Centrale banken en overheden hebben ongekende maatregelen gebruikt om de bankensector overeind te houden. Zij willen natuurlijk voorkomen dat het huidige financiële systeem uit elkaar valt. Alles was er dus op ingesteld om het huidige falende systeem in stand te houden en daarvoor werden de zwaarste middelen ingezet.

    Al in 2005 voorzagen jullie dat er een grote crash zou komen. Waarop was deze verwachting gebaseerd?

    Als je goed kijkt naar het verleden zie je steeds terugkerende patronen. De aanloop naar de crisis van 2008 was voor een groot deel vergelijkbaar met de ‘Roaring Twenties’ in de Verenigde Staten, de periode waarin de economie opbloeide door een ongekend optimisme over de toekomst. In beide gevallen werd er volop met geleend geld gespeculeerd. In de jaren twintig gebeurde dat vooral met aandelen, in de aanloop naar de crisis van 2008 vooral met vastgoed.

    roaring-twentiesEn net als in de jaren twintig van de vorige eeuw was er ook aan het begin van de 21e eeuw sprake van een ongekend optimisme. Op een gegeven moment kon je in Nederland bij de bank een hypotheek krijgen van 130% ten opzichte van de waarde van het huis. En dat kon ook nog eens aflossingsvrij! De Nederlandsche Bank en de AFM stonden erbij en lieten het allemaal maar gebeuren.

    Men dacht dat de huizenprijzen alleen maar verder konden stijgen en daarom namen huiseigenaren zonder problemen een extra lening op hun huis om die nieuwe keuken, een verbouwing of zelfs een vakantie of nieuwe auto te financieren. Toen ik dat allemaal zag ben ik me pas echt zorgen gaan maken. Ik heb toen het boek ‘Deflatie in Aantocht’ geschreven om mensen te waarschuwen voor de gevolgen van dat roekeloze leengedrag.

    In het boek besteden jullie veel aandacht aan de Kondratieff cyclus...

    Als je naar de geschiedenis kijkt zie je steeds langdurige golfbewegingen in de economie. De Russische econoom Nikolai Kondratieff (1892-1946) was een van de eerste die over deze golfbeweging publiceerde. Veel later werden zijn ideeën opgepikt door de Oostenrijkse econoom Schumpeter, die de verschillende fasen van deze cyclus vergeleek met de vier seizoenen. Net zoals de natuur vier jaargetijden kent, zo kent ook de economie volgens Schumpeter verschillende fasen. Net als in de natuur kunnen die jaargetijden van de economische cyclus korter of langer duren en in kracht verschillen. Sommige jaren hebben we een strenge winter, andere jaren juist een zachte. Dat betekent ook dat de winterperiode van de Kondratieff cyclus de ene keer veel strenger is dan de andere keer. We zijn ervan overtuigd dat deze terugkerende patronen in de economie te maken hebben met het natuurlijke gedrag van mensen. Menselijke kenmerken als hebzucht en angst waren in het verleden niet anders dan nu. Daarom blijkt steeds weer dat we als collectief niet in staat te zijn van de geschiedenis te leren en daarom is er eens in de zoveel tijd sprake van een grote crisis. Vroeger had de economische cyclus een lengte van ongeveer vijftig jaar, maar omdat de gemiddelde levensverwachting is toegenomen is deze cyclus nu een paar jaar langer geworden.

    Kondratieff cycles

    Kondratieff cycli en de aandelenmarkt (1814-2009)

    Vergelijken we de Chinese beurscrash van afgelopen zomer met de beurscrash in de Verenigde Staten van 1929, dan zien we ook veel overeenkomsten. Zowel de duur als de omvang van de correctie was vergelijkbaar en ook was er in de aanloop naar beide beurscrashes het gedrag van beleggers vergelijkbaar. Net als in de jaren ’20 van de vorige eeuw werd beleggen speculeren en was het opeens hip om in aandelen te zitten. Door met geleend geld te beleggen konden de koersen naar een onhoudbaar hoog niveau stijgen en was een crash onafwendbaar. Vlak voor de beurscrash van 1929 wisten ook schoenenpoetsers welke aandelen je moest kopen. En afgelopen zomer was het in China voor heel veel mensen opeens hip om in aandelen te beleggen. Iedereen die maar een beetje geld had zat met zijn of haar telefoontje de aandelenkoersen te bekijken en te handelen. Als we iets van de geschiedenis kunnen leren is het wel dat je niet moet beleggen in iets waar de massa al in zit. De geschiedenis herhaalt zich omdat het gedrag van mensen niet verandert. Men is gedoemd fouten uit het verleden te herhalen. Dat heeft de Duitse filosoof Georg W.F. Hegel (1770-1831) al eens mooi verwoord. Hij zei ooit dat de geschiedenis ons uiteindelijk alleen maar leert dat mensen er niets van willen leren. We kunnen hem niet meer gelijk geven…

    image001

    De beurscrash in China vergeleken met de Dow Jones in 1929 en 1930

    Hebben we het dieptepunt van de crisis al bereikt?

    Sinds het voorjaar van 2009 zit de aandelenmarkt in een opwaartse trend. En zelfs over de huizenmarkt horen we de laatste tijd steeds meer positieve geluiden. Maar als we er kritisch naar kijken zien we eigenlijk maar weinig lichtpuntjes. Zoals gezegd ligt de werkloosheid nog steeds hoger dan voor de crisis en is er voor heel veel mensen minder baanzekerheid. Het herstel van de aandelenmarkt en het aantrekken van de huizenmarkt is grotendeels te verklaren door de extreem lage rente, waardoor men meer kan lenen. Volgens sommige economen klimmen we alweer uit het dal en zitten we alweer in een opgaande fase van de economie. Jaap van Duijn, een econoom die zich gespecialiseerd heeft in conjunctuur en cycli, is bijvoorbeeld van mening dat we aan de vooravond staan van een volgende opwaartse innovatiecyclus. Een innovatiecyclus waarin technologiebedrijven als Facebook, Apple, Tesla en dergelijke een belangrijke rol spelen. Dat zijn weliswaar interessante ontwikkelingen, maar desondanks blijven wij van mening dat de grote economische trend nog steeds neerwaarts is. De wereldwijde schulden nemen onhoudbare proporties aan en dat is ook de reden dat centrale banken de rente nog niet durven te verhogen. Voordat we aan de volgende bloeifase van de economie komt moeten we eerst wat doen aan die onhoudbare schulden. Lees ook:

    Wat moeten we met al die schulden doen?

    We kunnen pas uit de crisis komen als we de schuldenlast terugbrengen naar een aanvaardbaar niveau. Dat betekent dat er linksom of rechtsom verliezen geleden moeten worden. Laten we de schulddeflatie zijn gang gaan, dan wacht ons in het beste geval een lange periode van economische krimp, dalende consumentenbestedingen en een dalend welvaartsniveau. Besluiten we schulden kwijt te schelden, dan moeten spaarders direct grote verliezen incasseren. In plaats daarvan kiest men voor de route die op korte termijn de minst dramatische gevolgen heeft, namelijk die van financiële repressie. Denk aan een extreem lage of zelfs negatieve rente, het uitbannen van contant geld, bail-ins en de eventuele invoering van een spaardersheffing. Tot een bepaald niveau zullen mensen dat accepteren, maar als overheden en centrale banken daar te ver in gaan zal men vanzelf uit dit financiële systeem vluchten. Stel je eens voor dat de rente op spaargeld negatief wordt, dan haal je je geld toch weg bij de bank? De stap naar goud en zilver kopen ligt dan opeens veel meer voor de hand voor een grote groep mensen.

    Komt er een revolutie?

    Het is naïef te denken dat zoiets ons niet zal overkomen, omdat we in een Westerse beschaving leven. De geschiedenis leert ons dat het eerst heel erg slecht moet gaan, voordat er grote veranderingen komen. We zijn vandaag de dag getuige van het falen van onze verzorgingsstaat en welvaartsstaat. Politici hebben heel veel beloftes gedaan aan het volk, maar nu wordt het voor steeds meer mensen zichtbaar dat deze niet waargemaakt kunnen worden. Neem als voorbeeld ons pensioenstelsel. We dachten dat we genoeg gespaard hadden voor de oude dag, maar nu de rente zo laag is komen we opeens in de problemen. Het benodigde rendement wordt niet meer gehaald, wat betekent dat er in de toekomst minder pensioen uitgekeerd kan worden. De jongere generatie heeft al geen hoge verwachtingen meer dat er nog genoeg pensioengeld over is op het moment dat zij het nodig hebben. Ondertussen worden de rekenregels aangepast en de premies verhoogd, waarmee de indruk wordt gewekt dat de pensioenproblemen niet van structurele aard zijn en dat deze met wat kleine aanpassingen verholpen kunnen worden.

    Kan de Federal Reserve de rente verhogen?

    In 1927 moest de Fed de rente verlagen om een kapitaalvlucht uit Europa richting de Verenigde Staten af te remmen. Nu hebben we een vergelijkbare situatie met de Federal Reserve en de dollarschulden in emerging markets. Dat de Federal Reserve de rente in september niet durfde te verhogen geeft al aan dat de centrale bank machteloos staat. Eigenlijk zou ze de rente juist moeten verlagen, maar die ruimte heeft de centrale bank niet meer. Het verder verlagen van de rente is eigenlijk geen optie. Het verder uitbreiden van QE is nog wel mogelijk, maar we hebben de afgelopen jaren gezien dat deze vorm van stimulering slechts een zeer beperkte impact heeft op de reële economie. Deflatie blijft de boventoon voeren en zal volgens onze analyse ook de komende jaren een drukkend effect hebben op de prijzen.

    Fed1920

    In 1927 verlaagde de Fed juist de rente om een kapitaalstroom richting de VS af te remmen

    Biedt goud een uitweg?

    Sinds 1971 is er geen monetair anker meer. Sindsdien begon alles te ontsporen. We kregen de oliecrisis, gevolgd door een periode van zeer hoge inflatie en geldontwaarding. Het geld verliest aan waarde en het is slechts een kwestie van tijd voordat men het vertrouwen verliest in overheden en centrale banken. Het wordt steeds duidelijker dat ook zij het antwoord niet meer weten en ons niet de weg naar economische groei en voorspoed kunnen brengen. Men voelt dat er iets niet goed zit en daarom begint er al een vlucht richting tastbare zaken. Dat komt in een stroomversnelling als de financiële repressie toeneemt. De massa schuilt nog steeds in staatsobligaties, maar wat als deze niet meer veilig zijn? Dan moet men op zoek naar een andere vluchthaven. Historisch gezien kom je dan steeds weer uit bij edelmetalen. Toch verwachten wij geen terugkeer naar een goudstandaard, omdat een koppeling van geld aan goud niet vol te houden is. Dat hebben de Amerikanen in het verleden al eens geprobeerd, totdat het buitenland op een gegeven moment het vertrouwen opzegde en massaal goud begon op te vragen in ruil voor hun dollarreserves. Het buitenland was er niet gerust op dat ze ooit nog goud zouden zien, omdat de Amerikaanse overheid tegelijkertijd een kostbare oorlog in Vietnam en een uitbreiding van de verzorgingsstaat probeerde te financieren. De goudvoorraad van de VS daalde eind jaren ’60 zo snel dat de toenmalige Amerikaanse president Nixon een einde maakte aan de inwisselbaarheid van goud. Hieruit kunnen we concluderen dat er met een goudkoppeling altijd gefraudeerd en geknoeid kan worden. Dat is ook wat er door de geschiedenis heen steeds weer gebeurde, zo merkt Mecking op. Dat gebeurde met papiergeld en met het verlagen van de hoeveelheid goud en zilver in muntstukken. Er zijn meer voorbeelden van te vinden in de geschiedenis. Iedere keer als de twijfel over de waarde van het geld toeneemt, wil men het papiergeld en de tegoedbonnen inwisselen voor fysiek goud of zilver. Dat gebeurde in Frankrijk in het tijdperk van John Law en dat gebeurde in Nederland met de zilverbonnen.

    Wat is jullie verwachting voor de goudprijs?

    Elmer Hogervorst ontwikkelde een cyclisch model om de ontwikkeling van de goudprijs te simuleren. Volgens dat model zou de goudprijs in juli dit jaar een bodem bereiken, om vervolgens weer in een opwaartse cyclus te komen. Deze opwaartse beweging zal volgens hem aanhouden tot 2018, waarbij de prijs van goud meerdere keren over de kop gaan. Hogervorst merkt op dat het een parabolische beweging zal zijn, waarbij de grootste stijging gerealiseerd wordt in de allerlaatste fase van de cyclus. Ook de zilverprijs zal volgens dit model de komende jaren weer in een opwaartse trend komen.

    Kan Bitcoin vandaag de dag een rol van betekenis spelen?

    De opkomst en de populariteit van virtuele munten als Bitcoin maakt duidelijk dat er iets broeit en dat men zoekt naar alternatieven voor een falend geldsysteem. Maar we geloven niet dat men massaal zal overstappen op virtuele munten. Men zal in het extreme geval eerder kiezen voor iets dat zich in het verleden bewezen heeft, namelijk goud en zilver. Bitcoin is interessant, maar we verwachten er eerlijk gezegd niet teveel van.

    Machtsverschuiving richting Azië

    Als je verder terugkijkt in de geschiedenis zie je dat de Westerse wereld niet altijd de meest dominante wereldmacht was. Voor 1800 lag het zwaartepunt van de wereldeconomie namelijk ook al in Azië, zoals de volgende historische grafiek laat zien. China en India waren toen de grootmachten, met een gezamenlijke economie die groter was dan de helft van de wereldeconomie.

    economic-power-asia

    Economische macht verschuift terug naar Azië

    Volgens Mecking en Hogervorst is het slechts een kwestie van tijd voordat China de rol van wereldleider weer zal overnemen van de Verenigde Staten. Na de Tweede Wereldoorlog lag Europa in puin en had de VS de grootste industriële basis. De afgelopen decennia is die onder het mom van globalisering verschoven richting Azië. Dat is nu de regio waar het meeste groeipotentieel zit. Regelmatig lezen we berichten dat China haar kapitaalmarkt verder wil openstellen en dat ze haar munt wil laten opnemen in de SDR. Deze ontwikkelingen zijn niet meer tegen te houden. We gaan van een falend Bretton Woods systeem naar een systeem dat bepaald zal worden door Beijing. China heeft een beslissende rol gekregen in de hervorming van het wereldwijde monetair systeem, net zoals de Verenigde Staten na de Tweede Wereldoorlog de rol van wereldleider op zich nam.

    En hoe zien jullie de toekomst voor Europa?

    Wat ons betreft zijn er in een te korte tijd teveel landen toegevoegd aan de muntunie. Daardoor is er momenteel onvoldoende politieke en fiscale eenheid in het beleid. Historisch gezien is dat geen succesvolle combinatie gebleken. We zien nu al dat de sterke eurolanden moeten opdraaien voor de problemen van de zwakkere lidstaten van de muntunie. Deze vorm van solidariteit kent zijn grenzen. We kunnen de schulden van een land als Griekenland wel op de lange baan schuiven en een soepele terugbetalingsregeling treffen, maar we zijn het er denk ik wel over eens dat er een grote kans is dat het geld dat we aan de Grieken hebben uitgeleend helemaal niet meer terug komt. Wil het Europese project met een gemeenschappelijke munt een succes worden, dan moet er op Europees niveau een centralisering van de macht plaatsvinden. Het is nog maar de vraag of daar onder de Europese bevolking genoeg draagvlak voor te vinden is. Kijk naar de populariteit van politici die zich sterk tegen Europa keren (Wilders in Nederland, Marine Le Pen in Frankrijk). Komt er ergens in Europa een populist aan de macht, dan bestaat de kans dat het betreffende land uit de muntunie zal stappen. Erik Mecking ziet in het Europese eenwordingsproject een parallel met de geschiedenis van Nederland, namelijk met de Patriottentijd. Nadat Frankrijk in 1795 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden had veroverd ontstond er een discussie over hoe deze nieuwe Republiek bestuurd moest worden. Het land werd verdeeld in twee groepen: De Unitariërs die vonden dat de macht gecentraliseerd moest worden, terwijl de Federalisten aan de andere kant de oude machtsstructuren (van de provinciën en de steden) in stand wilden houden. Het land dreigde daardoor onbestuurbaar te worden, totdat in 1798 de knoop werd doorgehakt met een staatsgreep van achtereenvolgens de radicale en de gematigde Unitariërs. Een jaar later, in 1799, werd het oude systeem van de Zeven Provinciën opgeheven en werd de macht gecentraliseerd. De nieuwe eenheidsstaat kreeg één wet, één begroting en gelijke belastingen voor iedereen. Europa staat nu voor een soortgelijke uitdaging als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Europa mist niet alleen een fiscale, maar ook een politieke eenheid. Kijk hoe Europa worstelt met de vluchtelingencrisis. Dit probleem dreigt Europa plat te leggen, want de verwachting is dat er nog veel meer vluchtelingen naar Europa toe komen. Al deze mensen hebben onderdak nodig en op termijn moet er ook werkgelegenheid voor ze zijn. Dat verhoogt de druk op de samenleving.

    Tot slot: Wat moet je nu doen als je vermogen hebt?

    In de nieuwste druk van ons boek Deflatie in Aantocht bespreken we ons HAAST model. Dit is een soort stappenplan dat je kunt doorlopen om je financieel voor te bereiden op de economische onzekerheden die de toekomst kan brengen. De letters staan voor hypotheek, aflossen, alternatieven, sparen en troy ounce. We hoeven denk ik niet uit te leggen waar dat laatste voor staat. We hebben het model zo genoemd omdat we van mening zijn dat je als burger snel moet handelen. Belangrijk is dat je je vermogen niet alleen op papier bezit, maar dat je ook een deel moet omzetten in tastbare bezittingen. Ook is het in het deflatiescenario dat wij verwachten verstandig om je schulden af te bouwen. Wil je meer weten over ons model, lees dan de nieuwste druk van ons boek. eric-mecking Eric Mecking (1959) is historicus, schrijver, financieel economisch analist en spreker. Eric studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en schreef onder andere de boeken Het drama van 1918, Neutraal Nederland in Oorlogstijd en in samenwerking met Hogervorst het boek Goud, geld en zilver. Zie ook Alsgeldjeliefis.nl         elmer-hogervorstElmer Hogervorst (1965) adviseert vermogende particulieren, is auteur, spreker, columnist en analist. Hogervorst studeerde Nederlands recht en fiscaal recht in Amsterdam en Leiden. Hij heeft gewerkt bij belastingadvieskantoren en begeleide prijswinnaars van de Staatsloterij. Zie ook Hogervorstadvies.nl

  • Hyperinflatie: Leven als een prins in Venezuela

    Wie het nieuws op Marketupdate al wat langer volgt weet dat er in Venezuela een serieuze valutacrisis gaande is. De munteenheid van het land, de bolivar, heeft de afgelopen jaren zoveel waarde verloren dat we inmiddels kunnen spreken van hyperinflatie. De situatie is al zodanig geëscaleerd dat de centrale bank vanaf volgend jaar nieuwe bankbiljetten met een hogere nominale waarde in omloop zal brengen. Om daar een beeld bij te kunnen vormen: het grootste biljet van 100 bolivar is vandaag de dag nog niet eens 14 dollarcent waard.

    Maar wat betekent hyperinflatie voor iemand die betaald krijgt in een andere valuta? VICE News zocht het uit en gaf als experiment een bankbiljet van €100 aan een correspondent in Venezuela. Hij mocht zelf bepalen hoe hij dit fortuin ging besteden, dus hij maakte een wensenlijstje. De eerste stap was om het bankbiljet van €100 om te wisselen naar Venezolaanse bolivar. Dat gaat anno 2015 niet bij een louche handelaar op straat, maar gewoon via een berichtje op Facebook.

    Binnen de kortste keren had hij iemand gevonden om mee te ruilen. De wisselkoers op de zwarte markt was 812 bolivar per euro, dus kreeg bij voor zijn briefje van honderd euro meer dan 80.000 bolivars. In stapels van 50 en 10 bolivar ziet dat er zo uit…

    bolivars-stack

    Zoveel Venezolaanse bolivars krijg je voor honderd euro (Bron: VICE)

    Hyperinflatie: Stapels bankbiljetten

    Het lijkt erop alsof het geld rechtstreeks van de bank komt, want bij de stapels van 50 bolivar zit het plastic er nog omheen. Wel zo handig, want dan hoef je de bankbiljetten niet meer te tellen! Als je in Venezuela je euro’s of dollars aanbiedt wordt je geld niet meer geteld in biljetten, maar in stapels geld. De vraag is echter wat je met al dat geld kunt doen…

    Als eerste huurde hij een kamer waar hij een maand in kon verblijven, dat kon voor een bedrag van 9.600 bolivar per maand (€12). Het vinden van een kamer blijkt nog niet zo makkelijk te zijn, want door de waardedaling van het geld wordt de huur eigenlijk steeds goedkoper. Veel eigenaren van vastgoed laten appartementen daarom liever leeg staan dan dat ze er voor steeds minder opbrengst iemand in laten huren. Want als een huurder er eenmaal in zit krijg je hem er niet makkelijk weer uit.

    Vijfsterren hotel voor €10

    De volgende stap was een overnachting boeken in een 5-sterren hotel, met alle denkbare luxe inbegrepen. Dat grapje kostte 7.000 bolivar, een grote som geld voor de meeste mensen in Venezuela. Maar niet als je euro's of dollars hebt, want omgerekend kostte een nachtje in dit luxe hotel niet meer dan €10. Dat was ook ongeveer de prijs die hij betaalde voor een vlucht van 50 minuten richting de hoofdstad Caracas. Daar aangekomen huurde hij voor één dag zijn droomauto, een rode Cadillac convertible uit 1959. Ook dat is niet goedkoop voor de lokale bevolking, maar gelukkig was het huren van deze auto omgerekend niet duurder dan €3.

    i-lived-like-a-king-for-a-month-in-venezuela-on-100-euros-876-body-image-1444840177-size_1000Misschien dacht je dat dat goedkoop is, maar het woord krijgt een compleet nieuwe betekenis als je in Venezuela afrekent bij een benzinestation. Het land beschikt over grote olievoorraden en kan dus zeer goedkoop produceren voor de binnenlandse consumptie. Een liter octaan 95 kost minder dan 0,10 bolivar per liter, terwijl een liter diesel 0,05 bolivar kost. Dat betekent dat je de tank van een oldtimer voor omgerekend 30 eurocent kunt volgooien.

    Met een budget van honderd euro is het geen probleem om een feestje te geven in Venezuela, want een kratje bier met 34 flesjes kost je slechts 10 bolivar. Dat is omgerekend ongeveer 13 eurocent. Voor de prijs van een biertje in een kroeg in Nederland krijg je in Venezuela bijna twintig kratten bier. Met de laatste euro's die hij had bezocht hij een aantal luxe restaurants (€1,80 per keer) en de massagesalon (€2,5 per keer).

    i-lived-like-a-king-for-a-month-in-venezuela-on-100-euros-876-body-image-1444729608-size_1000

    Met het grootste bankbiljet koop je een kleine tube chocoladepasta (Bron: VICE)

    Conclusie

    Als buitenlander kun je jezelf dus voor een schijntje alle luxe permitteren, terwijl de lokale bevolking bij de supermarkt in de rij moet staan voor een schaars aanbod van de meest noodzakelijke producten. In de Weimar Republiek was dat niet anders, zoals Adam Fergusson beschrijft in zijn boek 'When Money Dies'. Slimme buitenlandse handelaren kochten voor een schijntje alle weelde op. Antieke meubels, kleden, schilderijen en piano's, maar ook complete huizenblokken, werden voor een absolute bodemprijs opgekocht door buitenlanders. Ze betaalden met datgene wat nog wel waarde had, zoals Amerikaanse dollars en goud.

    De vrees voor een hyperinflatie leeft in ons land minder sterk, om de simpele reden dat wij het zelf nooit van dichtbij ervaren hebben. Maar als er valutacrisis uitbreekt weet je dat het te laat is om goud te kopen.

  • Grafiek: Stimuleringsprogramma ECB in perspectief

    Eerder deze maand zei Vitor Constancio van de ECB nog dat de centrale bank voldoende ruimte heeft haar stimuleringsprogramma uit te breiden, omdat hun stimuleringsprogramma van €60 miljard per maand nog steeds relatief klein is in vergelijking met dat van andere centrale banken als de Federal Reserve, de Bank of England en de Bank of Japan. Ook Mario Draghi hint naar extra monetaire stimulering, want in de toelichting op het rentebesluit van afgelopen donderdag liet hij weten dat de ECB bereid is het stimuleringsprogramma uit te breiden of te verlengen.

    De ECB neemt pas in december officieel een besluit, maar de markt verwacht nu al dat die extra stimulering er gaan komen. Er wordt al gesproken over een uitbreiding van €60 naar €80 miljard per maand. Daardoor dook de euro tot beneden de $1,10 ten opzichte van de dollar en steeg de goudprijs in euro’s naar het hoogste niveau in ruim drie maanden. De volgende grafiek laat in één oogopslag zien dat de Europese centrale bank relatief lang gewacht heeft met stimulering, want de lijn begint pas sinds het begin van dit jaar weer op te lopen.

    balance-sheet-growth

    ECB heeft nog veel ruimte om stimuleringsprogramma uit te breiden (Bron: Bloomberg, via twitter)

    Voetnoot: Merk op dat het balanstotaal van de ECB in 2013 en 2014 daalde, terwijl dat van andere centrale banken steeg of gelijk bleef. Dat komt door de afwikkeling van het LTRO programma en de daling van de goudprijs. De goudvoorraad van het Eurosysteem (bijna 11.000 ton) wordt ieder kwartaal tegen marktwaarde op de balans gezet. Het balanstotaal groeide in 2011 en 2012 dus mee met de stijgende goudprijs, terwijl die in 2013 en 2014 weer in een dalende trend kwam. Om dit in het juiste perspectief te plaatsen: In september 2011 bereikte de goudvoorraad de hoogste waardering, toen stond het gelijk aan 68% van de totale reserves van de ECB.

  • Reactie Ons Geld op “Afdeling ‘geldschepping’ bestaat niet bij bank”

    Door: Martijn Jeroen van der Linden, 21 oktober 2015

    In een recent artikel bij FD stelt de heer Boonstra terecht dat commerciële banken geldscheppende instellingen zijn. Als een bank krediet verleent komt daardoor meer giraal geld in omloop. Ook merkt Boonstra op dat dit geen nieuw inzicht is. Dit klopt.

    Echter, diverse economen beweren dat veel economieboeken geld(creatie) en bankieren vaak onnauwkeurig, en zelfs onjuist beschrijven (o.a. Goodhart (1984), Turner (2013), Coe & Pettifor (2014), Werner (2014) en Turner (2015).

    Vorig jaar bevestigde ook de Bank of England dit:

    “rather than banks lending out deposits that are placed with them, the act of lending creates deposits — the reverse of the sequence typically described in textbooks” (McLeay e.a. 2014).

    Misverstanden

    Vervolgens stelt de heer Boonstra dat er veel misverstanden zijn. Ook dit klopt. Verschillende onderzoek (Cobden 2010, Dods 2014, Nietlisbach 2015) tonen aan dat financiële geletterdheid laag is in Europese landen. Zo denkt 73% van de Zwitsers ten onrechte dat de Zwitserse staat en/of centrale bank al het geld creëert en weet slechts 12% van de Britse parlementsleden dat bankleningen nieuw geld creëren, 71% denkt ten onrechte dat de overheid al het geld schept. Er zijn geen aanwijzingen dat financiële geletterdheid in Nederland en andere Europese landen hoger is.

    Dan stelt de heer Boonstra dat banken een passieve rol spelen in het geldscheppingsproces. Dit is twijfelachtig. Het klopt dat het geldschepping begint met vraag naar geld. Maar in welke mate wordt deze vraag gestimuleerd door winst maximaliserende banken? Accountmanagers bij banken worden bijvoorbeeld vaak beloond op basis van verkochte kredieten. Er is dus wel degelijk een drang om (te veel) kredieten te verstrekken.

    geld-euro

    Uit onderzoek blijkt dat er de afgelopen decennia met name geld gecreëerd is uit krediet voor niet-productieve investeringen, zoals huizen en financiële activa. De geldhoeveelheid ademde dus niet mee met de economie, zoals de heer Boonstra stelt. Inflatie in huizenprijzen en aandelenkoersen is de norm geworden. In de 21ste eeuw dwingt digitalisering ons geld, krediet en bankieren opnieuw te overdenken. In het industriële tijdperk was bankieren vrij simpel. Banken financierden kapitaalintensieve lange termijn projecten en overbrugden mismatches tussen spaarders en leners. Overheden zorgden voor regelgeving en implementeerden depositogarantiestelsels om bank runs te voorkomen. Krediet was immobiel, geld was grotendeels chartaal (cash) en bankbalansen waren simpel. De digitale revolutie heeft dit veranderd. Kredieten worden tegenwoordig op grote schaal verknipt, verpakt en verhandeld en zijn daardoor zeer mobiel. Geld is grotendeels giraal. En bankbalansen zijn complex. Bankieren is losgemaakt van afzonderlijke bankbalansen. Hierdoor wordt toezicht steeds complexer en is toezicht op bijvoorbeeld kapitaalratio’s niet langer zinvol.

    Burgerinitiatief Ons Geld

    onsgeld-teaserBurgerinitiatief Ons Geld stelt voor gebruik te maken van de mogelijkheden die ICT en digitalisering bieden en het geldsysteem en kredietsysteem van elkaar te splitsen. In het verleden hebben zowel vrije-markteconomen als meer staat-georiënteerde economen op basis van economische argumenten hetzelfde voorgesteld (o.a. Irving Fischer en Milton Friedman; zie Lainà (2015) voor historisch overzicht). In de jaren na de beurscrash van 1929 stond monetaire hervorming zelfs hoog op de politieke agenda in de Verenigde Staten. Onder andere door bestuurlijke blunders, een slecht geïnformeerd publiek en bankenlobby werd in 1933 echter gekozen voor de Glass-Steagall Act (Phillips, 1992). Wij denken dat in de 21ste eeuw door een vierde macht uitgegeven digitaal chartaal geld kansen biedt en wij zijn hierin niet alleen. De Bank of England onderzoekt momenteel central-bank issued digital currency en een mogelijke transitie van credit-based money naar token-based money. Burgerinitiatief Ons Geld pleit voor actie en stelt voor schuldvrij geld te introduceren en banken een intermediërende rol te geven. Onderzoek van onder andere Yamaguchi (2011), Benes & Kumhof (2012, 2013) en de Vries & van Egmond (2014) laat zien dat dergelijke hervorming niet alleen leidt tot grotere stabiliteit, maar ook tot een afname van publieke en private schulden en productiviteitsgroei. Bovendien kan het depositogarantiestelsel worden afgeschaft. Tot slot, de heer Boonstra merkt terecht op dat de afdeling geldschepping niet bestaat bij banken. Hierdoor is er momenteel geen coördinatie. Burgerinitiatief Ons Geld vindt dit problematisch en stelt dat coördinatie juist nodig is om prijsstabiliteit, in onze ogen een publiek goed, te realiseren. Martijn Jeroen van der Linden Onderzoeker en promovendus TU Delft/ Economie van Technologie & Informatie, mede-initiatiefnemer burgerinitiatief Ons Geld. Bron: Ons Geld

    Referenties

  • Credit Suisse verlaat Europese obligatiemarkt

    Credit Suisse verlaat Europese obligatiemarkt

    De Zwitserse bank Credit Suisse wil niet langer meedoen aan de veiling van Europese en Britse staatsobligaties, zo schrijft Bloomberg. De bank verlegt haar focus en wil daarom niet meer als ‘primary dealer’ optreden op de obligatiemarkt. Ook zou de bank te weinig verdienen aan het inkopen en doorverkopen van het schuldpapier.

    “Dit is een ingrijpende stap voor Credit Suisse en een stap terug voor de liquiditeit van de obligatiemarkt. Waarschijnlijk doet de bank dit om de kosten en hoeveelheid kapitaal in de obligatiemarkt terug te dringen. Ik hoop dat dit niet een voorbode is voor wat ons nog meer te wachten staat in de obligatiemarkt”, zo verklaarde analist Christopher Wheeler van Atlantic Equities tegenover Bloomberg.

    Alle grote banken in de wereld verkleinen hun activiteiten op de obligatiemarkt om te kunnen voldoen aan de strengere kapitaaleisen van het Basel comité. Door de financiële crisis zijn de regels waar banken aan moeten voldoen behoorlijk aangescherpt, maar dat heeft ook tot gevolg gehad dat banken minder obligaties in de boeken kunnen hebben. Zeker voor de kleinere banken is het daardoor minder interessant geworden om als primary dealer voor de obligatiemarkt op te treden.

    De volledige versie van dit artikel verscheen eerder op een partner blog.

  • Kapitaal verlaat Amerikaanse aandelenmarkt

    Sinds 2009 zijn de aandelenkoersen in de Verenigde Staten sterk gestegen, maar dat wil niet zeggen dat steeds meer beleggers hun vermogen in aandelen stoppen. Het tegendeel blijkt waar te zijn, want over de afgelopen tien jaar haalden beleggers netto juist $260 miljard weg uit de aandelenmarkt.

    In een nieuwsbrief aan beleggers schrijft Binky Chadha, analist van Deutsche Bank, over de drie grote vermogensverschuivingen van de afgelopen jaren. Dat was achtereenvolgens de kapitaalvlucht uit aandelen richting obligaties, uit opkomende terug naar ontwikkelde markten en uit de Amerikaanse aandelenmarkt richting Europese en Japanse aandelen.

    De volledige versie van dit artikel verscheen eerder op een partner blog.

    equity-flows-us

    Kapitaal stroomt al jaren weg uit Amerikaanse aandelenmarkt (Bron: Business Insider)

  • Deutsche Bank: “Centrale banken kunnen rente verder verlagen”

    Deutsche Bank: “Centrale banken kunnen rente verder verlagen”

    deutsche-bankVolgens analisten van Deutsche Bank hebben centrale banken nog voldoende speelruimte om de rente te verlagen, zelfs nu deze in veel gevallen al dicht bij de nul procent ligt. De eerste experimenten met een negatieve rente hebben volgens de bank bewezen dat de ondergens nog niet bereikt is en dat centrale banken speelruimte hebben om de rente nog verder te verlagen.

    In theorie kan een negatieve rente de economie stimuleren, omdat het daardoor goedkoper kan worden om geld te lenen. Daardoor zal in theorie de vraag naar kredieten bij huishoudens en bedrijven kunnen toenemen, waardoor de consumentenbestedingen en bedrijfsinvesteringen aantrekken. Tegelijkertijd wordt sparen minder aantrekkelijk, omdat banken de kosten van een negatieve rente zullen doorberekenen aan spaarders. Centrale banken kunnen dus de rente nog verder verlagen, maar heeft dat eigenlijk nog wel nut?

  • LIVE: Rentebesluit ECB om 14:30

    draghi-teaser-squareVanmiddag om half drie geeft ECB-president Mario Draghi vanuit Malta een toelichting op het maandelijkse rentebesluit. De verwachting is dat de rente ongewijzigd zal blijven, maar daar zal ook niet de meeste aandacht naar uitgaan. Interessanter is wat de president van de ECB te zeggen heeft over het stimuleringsprogramma van €60 miljard per maand.

    De inflatieverwachtingen zijn namelijk laag, ver beneden de doelstelling van dicht bij de 2% op jaarbasis. Dat zou betekenen dat er meer ruimte is om het stimuleringsprogramma uit te breiden en meer geld in de markt te injecteren. Nick Kounis van de ABN Amro verklaarde tegenover het FD dat zijn bank een uitbreiding van het stimuleringsprogramma verwacht. Eind dit jaar voorziet de ABN Amro een toename van het maandelijkse bedrag van €60 naar €80 miljard per maand.

    Uitbreiding stimuleringsprogramma?

    In september hintte ECB-vicepresident Vitor Constancio al op een mogelijke uitbreiding van het stimuleringsprogramma. Volgens hem is het opkoopprogramma van de ECB in internationaal perspectief nog steeds relatief klein. Ook is er volgens hem nog steeds een dreiging van een verder dalende inflatie die kan omslaan in deflatie. Deflatie is onwenselijk, omdat bestaande schulden dan afgelost moeten worden in een valuta die steeds duurder wordt. Daarmee zou voortijdig een einde komen aan de economische groei die Draghi zegt waar te nemen in Europa. Lees ook:

    Rentebesluit

    De toelichting op het rentebesluit wordt live uitgezonden via de website van de ECB. Na afloop krijgt de pers kans om vragen te stellen. Via onderstaande livestream kun je het rentebesluit volgen. Achteraf is de video terug te kijken.