Tag: centrale banken

Analyse: Goud is de wereldmunt voor centrale banken
Goudvoorraden dienen als een wereldwijde valuta waar centrale banken in noodsituaties op terug kunnen vallen, zo schreef de CIA in een vertrouwelijk rapport dat in 1956 in opdracht van de Amerikaanse regering werd geschreven. De regering wilde weten hoe de toenmalige Sovjet-Unie dacht over goud en gaf daarop het economische team van de inlichtingendienst opdracht een onderzoek te doen.

Uit dit rapport – dat in 2003 werd vrijgegeven – lezen we dat de goudvoorraad ook voor de communistische Sovjet-Unie van essentieel belang was voor de veiligheid en onafhankelijkheid van de staat. We hebben het rapport voor u vertaald, zodat u mee kunt lezen hoe de Amerikaanse inlichtingendienst zestig jaar schreef over goud. Het mag duidelijk zijn dat het edelmetaal veel meer is dan zomaar een grondstof. We danken Mortymer voor de tip!

Sovjet goudbeleid en het gebruik van goud als internationaal betaalmiddel
1. Sovjet leiders geloven dat de Sovjet-Unie goudreserves en valutareserves moet verzamelen om in staat te zijn om alle zaken uit het buitenland te kunnen kopen die noodzakelijk zijn voor de veiligheid, de grootsheid, de onoverwinnelijkheid en de onafhankelijkheid van hun socialistische land. Deze reserves functioneren als een wereldvaluta, die op de wereldmarkt omgezet kan worden in productiemiddelen en consumptiegoederen die de socialistische staat nodig heeft.
2. De specifieke toepassingen van goud in de handel van de Sovjet-Unie met het buitenland zijn als volgt: [1] om reguliere tekorten in de betalingsbalans met de landen van de vrije wereld te dekken, [2] om noodaankopen uit het buitenland te financieren als onvoorziene omstandigheden de binnenlandse economie dreigen te verstoren en [3] om goudleningen te verstrekken aan andere lidstaten van het communistische blok en aan bepaalde landen in de vrije wereld. De Sovjet-Unie gebruikt dus systematisch goud als internationaal betaalmiddel. Dat de goudverkopen van de Sovjet-Unie aan de vrije wereld gerelateerd zijn aan de handelsbalans met het buitenland blijkt uit het feit dat de substantiële handelstekorten in 1953 en de verwachtte tekorten in 1954 een piek in de goudverkopen veroorzaakten.
3. Sovjet leiders geloven dat hun goudvoorraden op een niveau gehouden moeten worden dat flexibiliteit verschaft in internationale transacties. De minimale goudreserve en de manier waarop deze berekend wordt zijn bij ons niet bekend. Er zijn sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog geen aankondigingen meer geweest van de omvang van de goudvoorraden. Echter, de goudvoorraden van de Sovjet-Unie worden momenteel geschat op ongeveer $4 miljard en groeien door de nieuwe productie met ongeveer $175 miljoen per jaar. De Sovjet-Unie is de tweede grootste goudproducent ter wereld (na Zuid-Afrika, dat in 1955 voor $550 miljoen aan goud produceerde) en dat de tweede grootste goudreserve heeft (na de Verenigde Staten, dat eind 1955 over $21,8 miljard aan goud beschikte).
4. In verhouding tot de importen van de Sovjet-Unie (ongeveer $3 miljard in 1955) is hun goudvoorraad extreem groot. De piek in goudverkopen in 1953 vertegenwoordigde minder dan 4% van hun geschatte totale voorraad. Deze reserves worden niet alleen bepaald door de routine vereisten van internationale betalingen. Voor wat betreft de transacties met het buitenland worden er door Sovjet leiders twee aanvullende redenen gesuggereerd: [1] grote reserves verzekeren het land ervan dat ze alle goederen kunnen kopen in het geval van hongersnood, ontwrichting van de industrie, economische sancties door het buitenland, natuurrampen of oorlog en [2] dat deze reserves garanderen dat de Sovjet-Unie tijdens een economische depressie in kapitalistische landen tegen de meest gunstige voorwaarden goederen kan importeren. Een derde reden die gesuggereerd wordt is dat een grote goudreserve het potentieel biedt om ondermijnende activiteiten te ondernemen alsook economische activiteit te ontplooien voor een politiek doel (bijvoorbeeld om activiteiten in de onderontwikkelde landen te financieren, om zo de commerciële markt van de vrije wereld te verstoren). Hoewel de reserves in het algemeen niet voor dit doel gebruikt zijn door het communistische blok, zijn ze daar een potentieel middel voor.
5. De interne monetaire toepassingen van de goudreserves van de Sovjet-Unie zijn bij ons niet bekend. Diegene die in de Sovjet-Unie over goud schrijven hebben hier geen opheldering over gegeven. Hoewel sommigen schrijven dat de munt van de Sovjet-Unie voor 25% gedekt wordt door goud schrijven anderen dat goud in het binnenland geen monetaire significantie heeft. Of de Sovjet-Unie haar goud nou wel of niet gedemonetiseerd heeft, de omvang van de huidige goudvoorraad geeft het land een enorme flexibiliteit ten aanzien van de internationale economische activiteiten.
Goud als politiek metaal

Dit document van de Amerikaanse inlichtingendienst laat zien dat goud in die tijd veel meer was dan zomaar een grondstof. Goud is bij uitstek een politiek metaal, dat landen bezitten om zich te beschermen tegen economische én politieke risico’s. Ook in de communistische Sovjet-Unie wist men het edelmetaal op waarde te schatten, zoals ook uit dit rapport blijkt.

Dat het geld vandaag de dag niet meer gedekt is door goud wil niet zeggen dat het edelmetaal haar functie verloren heeft. Sterker nog, sinds het uitbreken van de financiële crisis in 2008 zijn centrale banken hun goudvoorraden aan het uitbreiden. Vooral China en Rusland hebben de afgelopen jaren veel goud gekocht, uit angst voor toenemende economische en politieke risico’s. China zoekt een alternatief voor haar enorme dollarreserves, terwijl Rusland de afgelopen jaren de dreiging voelde van Westerse sancties.

Goud is de wereldmunt voor centrale banken

Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
18 januari 2017
Herwaardering goud als oplossing voor monetaire crisis?

Centrale banken kunnen hun goudvoorraden herwaarderen om het financiële systeem te herkapitaliseren. Door goud tegen een hogere waarde op de balans te zetten kan er meer geld in omloop worden gebracht, bijvoorbeeld om de staatsschulden te verlagen, de economie te stimuleren en de bankensector te herkapitaliseren.

Het klinkt als een mooie theorie, maar wist u dat deze begin jaren zeventig met succes in de praktijk werd gebracht? Marketupdate duikt in de geschiedenis en werkt uit hoe de ECB met een herwaardering van goud de economie van de Eurozone kan stimuleren.

Herwaardering goud in 1972

In mei 1972 gaf het Amerikaanse Congres goedkeuring voor een herwaardering van de Amerikaanse goudvoorraad. De officiële prijs van het edelmetaal werd verhoogd van $35 naar $38 per troy ounce, waardoor de waarde van de totale goudreserve met ongeveer $800 miljoen toenam. Het Amerikaanse ministerie van Financiën verstrekte vervolgens op basis van de hogere goudprijs nieuwe goudcertificaten aan de Federal Reserve. In ruil daarvoor kreeg ze van de centrale bank een tegoed ter waarde van eveneens ongeveer $800 miljoen. Dit tegoed werd vervolgens door de Amerikaanse overheid gebruikt als fiscale stimulering voor de economie.

Een jaar later werd deze truc herhaald. Op 24 oktober 1973 gaf het Amerikaanse Congres toestemming voor een nieuwe herwaardering van de goudreserve, ditmaal van $38 naar $42,22 per troy ounce. De waarde van de goudvoorraad nam hierdoor met ongeveer $1,2 miljard toe, waardoor de centrale bank opnieuw een tegoed van $1,2 miljard aan de overheid kon verstrekken.

De overheid kon dankzij de herwaardering van het goud meer geld uitgeven, zonder meer te moeten lenen of de belastingen te verhogen. Het nadeel van meer geld in de economie is dat het risico van inflatie op de loer ligt. Om dat risico te verkleinen besloot de Federal Reserve in de tweede helft van 1973 weer liquiditeit uit de markt te halen, door staatsobligaties van haar balans te halen en op de private markt aan te bieden. Met de verkoop van staatsobligaties haalde de centrale bank weer geld uit de markt, waardoor de plotselinge stijging van de geldhoeveelheid in circulatie gedeeltelijk teruggedraaid kon worden.

Als de rente niet meer werkt

Normaal gesproken volstaat het voor centrale banken om de rente te verhogen of te verlagen, maar vandaag de dag lijkt dit instrument door de uitzonderlijk hoge schulden op publiek én privaat niveau zo goed als uitgewerkt. Veel ruimte om de rente te verlagen is er niet meer en ook blijkt de lagere rente slechts in beperkte mate voor meer economische activiteit te zorgen. Je zou je ook af kunnen vragen hoe robuust een economisch herstel is dat volledig op schuld gedreven is.

Ook het verhogen van de rente is vandaag de dag maar beperkt mogelijk, omdat veel overheden en huishoudens zich te diep in de schulden hebben gestoken. Een hogere rentelast op de staatsschuld betekent dat overheden meer belastinginkomsten moeten heffen of minder geld moeten uitgeven. Ook dat is niet bepaald gunstig voor de economie.

Als een herwaardering van goud het monetaire gaspedaal is, dan zou je het op de markt brengen van staatsobligaties de monetaire rem kunnen noemen. Centrale banken zouden dit instrument opnieuw kunnen gebruiken voor een herkapitalisatie van een monetaire systeem dat dreigt te bezwijken onder haar schulden. In dit artikel beschrijven we hoe het monetaire systeem met goud geherkapitaliseerd kan worden.

Herkapitaliseren
Volgens de laatste cijfers heeft het Europese stelsel van centrale banken een balanstotaal van €3.672 miljard, waarvan de goudvoorraden van alle Eurolanden een waarde van €382 miljard vertegenwoordigen. Dat is de totale goudvoorraad van het Eurosysteem (ongeveer 10.800 ton), gewaardeerd tegen een goudkoers van €1.098 per troy ounce. De ECB waardeert haar goudvoorraad ieder kwartaal naar de marktwaarde, maar wat als ze het edelmetaal tegen een veel hogere waarde op de balans zet? Naar het voorbeeld van de Federal Reserve in de jaren '70 zou de ECB vandaag de dag de goudvoorraden kunnen herwaarderen naar bijvoorbeeld €3.972 per troy ounce. De totale goudvoorraad zou dan een waarde van €1.382 miljard vertegenwoordigen, dat is €1.000 miljard meer dan de huidige waarde. Dit bedrag kan de ECB verstrekken aan de overheden van alle eurolanden, vergelijkbaar met het tegoed dat de Federal Reserve in de jaren '70 verstrekte aan de Amerikaanse overheid. Dit tegoed kunnen overheden gebruiken om de economie te stimuleren. Het geld kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor investeringen in de infrastructuur, het onderwijs, gezondheidszorg en veiligheid, waardoor nieuwe werkgelegenheid wordt gecreëerd. Het geld vloeit op die manier van de overheid door naar de private sector en zal uiteindelijk bijgeschreven worden op de banktegoeden van huishoudens en bedrijven. Dat is niet alleen gunstig voor huishoudens, maar ook voor de bankensector. Meer spaartegoeden in het financiële systeem betekent dat de kapitaalratio van banken sterker wordt. En voor zover het extra geld gebruikt wordt om schulden af te lossen kan een dergelijke vorm van monetaire stimulering ook bijdragen aan 'deleveraging' van de bankbalansen. Het lijkt een win-win situatie, maar het gevaar bestaat dat deze vorm van monetaire stimulering de inflatie aanjaagt. Om dat effect tegen te gaan kan de ECB de staatsobligaties en bedrijfsobligaties die ze de afgelopen jaren gekocht heeft weer terugbrengen naar de private markt. Met de verkoop van deze schuldpapieren kan de centrale bank een gedeelte van de extra liquiditeit weer opzuigen, zodat het inflatoire effect op de economie beperkt blijft. Figuur 1 laat zien hoe een dergelijk stimuleringsprogramma uitgevoerd kan worden en wat het effect zal zijn op de balans van de centrale bank, de overheid, de private markt en de bankensector. We zien dat de ECB in dit voorbeeld €500 miljard aan nieuw geld in de economie heeft gebracht. Figuur 2 laat de geldstromen zien die het gevolg zijn van deze monetaire en fiscale operatie.

Figuur 1: Herwaardering goud in schematisch overzicht

Figuur 2: Herwaardering goud in schematisch overzicht

Monetaire en fiscale stimulering

Het verschil tussen de geldcreatie die hierboven beschreven wordt en de reguliere geldcreatie door commerciële banken is dat er nu geen rente en aflossing hoeft plaats te vinden. Het extra geld blijft permanent in de economie en is dus altijd beschikbaar, bijvoorbeeld om schulden mee af te lossen. Daarmee verlicht je de druk op een economie die nu al overladen is met schulden.

Deze vorm van monetaire verruiming lijkt in veel opzichten op helikoptergeld, met als verschil dat er met het herwaarderen van goud wel iets van waarde tegenover staat. Het nieuwe geld op de passiva zijde van de ECB balans wordt gedekt door een toename in de waarde van het goud op de activa zijde van de balans. Per saldo verandert er dus weinig aan de 'dekkingsgraad' van alle euro's die de verschillende Europese nationale banken in de loop der jaren in omloop hebben gebracht.

Het is bovendien nog maar de vraag of deze combinatie van monetair en fiscaal beleid tot hoge inflatie zal leiden. Volgens een onderzoek van Robeco dat vorig jaar gehouden werd zullen de meeste mensen het nieuwe geld op de spaarrekening parkeren of gebruiken om de hypotheekschuld af te lossen. Slechts een klein deel van de ondervraagden was van plan het geld uit te geven, wat betekent dat het prijsopdrijvende effect van al dat extra geld in de economie zeker op de korte termijn beperkt zal blijven.

De ECB zou het geld ook rechtstreeks onder de bevolking kunnen uitdelen, op voorwaarde dat het wordt gebruikt om schulden af te lossen. Daardoor verdwijnt een groot deel van het geld direct uit circulatie en wordt tevens de private schuldenlast omlaag gebracht. Dat zal zeker een stimulerend effect hebben op de economie, want als mensen minder schulden hebben zullen ze sneller geneigd zijn geld uit te geven. Op het moment dat de inflatie dreigt op te lopen kan de ECB de rente weer verhogen of staatsobligaties verkopen om liquiditeit uit de markt te halen. Figuur 3 laat dit voorbeeld schematisch zien.

Figuur 3: Directe monetaire stimulering via herwaardering goud

Staatsschuld wegstrepen?

De ECB kan met een herwaardering van goud dus nieuw geld in omloop brengen, maar je zou het model nog verder kunnen vereenvoudigen. De goudvoorraden zijn bezittingen van verschillende landen, terwijl de staatsschulden - de naam zegt het al - de schulden van landen zijn. Zou je deze niet tegen elkaar kunnen wegstrepen, nu ze beide op de balans van de centrale bank staan?

Volgens de meest recente cijfers heeft de ECB momenteel €1.265 miljard aan staatsobligaties op haar balans. Zou de ECB de waarde van de goudvoorraad €1.000 miljard hoger waarderen, dan kan ze datzelfde bedrag aan staatsobligaties wegstrepen. Dat is een enorme schuldverlichting voor overheden, waar uiteindelijk iedereen van profiteert. Men zal zich minder zorgen maken over de betaalbaarheid van de staatsschulden, waardoor het risico van staatsobligaties kleiner wordt en de rente daalt. Dat betekent dat de overheid minder belastinggeld opzij hoeft te zetten om de rente op de staatsschuld te betalen. Omdat alleen de staatsobligaties op de balans van de centrale bank worden weggestreept blijven de obligatiehouders in de private sector (pensioenfondsen, spaarders en beleggers) gespaard.

Figuur 4: Schulden wegstrepen via herwaardering goud

Kan de ECB zomaar de goudprijs verhogen?

Nu vraagt u zich natuurlijk af hoe de ECB het goud tegen een hogere waarde op de balans kan zetten. Op het moment van schrijven is de goudprijs iets meer dan €1.100 per troy ounce, veel minder dan de prijs van bijna €4.000 per troy ounce die we in dit voorbeeld gebruiken. Hoe kan de centrale bank de goudprijs naar dit niveau brengen?

Dat is in theorie heel eenvoudig. De ECB kan op een dag bekendmaken dat ze onbeperkt fysiek goud zal opkopen tegen een koers van €4.000 per troy ounce. Daardoor zullen particulieren meer sloopgoud inleveren en zullen beleggers winst nemen op hun goud. Maar er zullen ongetwijfeld ook mensen zijn de besluiten hun goud niet te verkopen, maar het simpelweg tegen de nieuwe koers te waarderen.

Centrale banken zullen hun goudvoorraden zeer waarschijnlijk ook niet verkopen, maar slechts tegen de hogere waarde op hun balans zetten. Ze kunnen een herwaardering van hun goudreserve in theorie op dezelfde manier te gelde maken als de ECB dat in dit voorbeeld doet. Centrale banken zullen een groter percentage van hun reserves in fysiek goud aanhouden, waardoor er een betere spreiding is ten opzichte van de valutareserves.

Zeer vermogende particulieren zullen waarschijnlijk ook maar in zeer beperkte mate hun goud van de hand doen. Zij kopen immers goud, sieraden en andere dure kunstobjecten om van hun 'overschot' aan geld af te komen. Zouden ze hun goud tegen de hogere koers verkopen, dan hebben ze nog meer geld dat ze niet nodig hebben.

De grote vraag is of de ECB een hogere goudprijs van €4.000 per troy ounce kan verdedigen of dat de centrale bank haar belofte om goud te kopen weer in zal moeten trekken. Om de herwaardering van goud meer kans van slagen te geven zou de ECB deze kunnen coördineren met andere belangrijke centrale banken, zoals die van de Verenigde Staten, Rusland en China. Is het tijd voor een nieuwe Bretton Woods?

Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.

12 januari 2017
Chinese centrale bank: “Daling valutareserves geen probleem”

De Chinese centrale bank maakt zich geen zorgen over de snelle daling van de valutareserves. Volgens Fan Gang, adviseur van de centrale bank, is deze ontwikkeling op de lange termijn juist goed nieuws, omdat de yuan de afgelopen jaren mogelijk wat overgewaardeerd is geraakt. In een interview met Reuters legt Gang uit dat de nieuwe kapitaalcontroles nodig zijn om snelle fluctuaties in de reserves te voorkomen.

De valutareserve van China is vorig jaar een een hoog tempo gedaald en bereikte in december het laagste niveau in zes jaar. Vanaf de piek in 2014 is de valutareserve van het land met ongeveer $1 biljoen gedaald. Deze strategiewijziging werd overigens al ruim van tevoren door de Chinese autoriteiten aangekondigd, want in mei 2014 noemde de Chinese premier Lio Keqiang de hoeveelheid buitenlandse valuta in de reserves al een ‘zware last’.

Valutareserves China dalen in rap tempo (Grafiek via Bloomberg)

Piek in valutareserves

Sinds 2014 zijn niet alleen de Chinese, maar ook de wereldwijde valutareserves gedaald. Dat gebeurde na de daling van de olieprijs, die eind 2014 door Saoedi-Arabië in gang werd gezet. De meeste centrale banken verkleinen sindsdien hun dollarreserves, omdat ze minder blootstelling willen aan de Amerikaanse munt of omdat ze meer valutareserves moeten aanspreken om een waardedaling van hun eigen munt op te vangen.

Veel opkomende markten hanteerden de afgelopen twee decennia een beleid waarbij ze hun munt kunstmatig goedkoop maakten, door de opbrengsten uit de export opnieuw uit te lenen aan de Verenigde Staten. De dollarreserves (Amerikaanse staatsobligaties) dienden vervolgens als het onderpand voor de geldcreatie in eigen land.

Door dit model hielden de opkomende economieën hun eigen munt kunstmatig goedkoop, waardoor ze veel werkgelegenheid en economische groei naar zich toe trokken. Maar nu deze landen zich meer zorgen over de waarde van de dollar zien zij hun enorme dollarreserves in toenemende mate als een risico.

Ook in China vraagt men zich af waarom ze de Amerikaanse tekorten nog langer zouden moeten financieren. Daarover zei adviseur Fan Gang het volgende:

“We hebben gesproken over de inefficiëntie van $4 biljoen aan valutareserves en over hoe belachelijk het is dat een ontwikkelende economie een ontwikkeld land financiert. Met de toevoeging van de yuan aan het valutamandje van de SDR is de Chinese munt een internationale valuta geworden, wat betekent dat China minder buitenlandse valuta hoeft aan te houden.”

Valutareserves dalen al sinds september 2014 (Grafiek van Bloomberg)

Daling Chinese yuan

De Chinese yuan is vorig jaar met 6,6% in waarde gedaald ten opzichte van de Amerikaanse dollar, de grootste waardedaling in een jaar sinds 1994. Door een kapitaalvlucht richting de dollar staat de Chinese munt onder druk, maar daar maken de Chinese autoriteiten zich nu nog geen zorgen over.

Volgens de centrale bank mag de yuan dit jaar maximaal 25% in waarde dalen tegenover de dollar. Dit aanpassingsproces kan afgeremd worden met nieuwe kapitaalcontroles en de verkoop van nog meer dollarreserves. Daarover zei Yu Yongding, voormalig adviseur van de Chinese centrale bank, het volgende. Hij verwacht dat de kapitaalvlucht en de waardedaling van de yuan ook dit jaar zal aanhouden.

“Als de yuan teveel in waarde daalt, dan kan China de kapitaalcontroles uitbreiden. We hebben een grote hoeveelheid valutareserves en we hebben een bodem gesteld op maximaal 25% waardedaling. We moeten niet bang zijn voor een depreciatie van de munt, omdat ik geloof dat deze beperkt zal zijn. we kunnen deze volledig controleren.”

10 januari 2017
Centrale banken dumpen dollarreserves in recordtempo

Centrale banken wereldwijd hebben in twaalf maanden tijd een recordhoeveelheid van $403 miljard aan dollarreserves van hun balans gehaald. Dat blijkt uit de nieuwste cijfers die het Amerikaanse ministerie van Financiën deze week heeft vrijgegeven.

Tussen september 2015 en oktober 2016 liquideerden verschillende centrale banken een deel van hun dollarreserves. De Chinese centrale bank haalde in deze periode in totaal $139,1 miljard aan Amerikaanse staatsleningen van haar balans, waardoor China niet langer de grootste financier is van de Verenigde Staten.

China heeft haar koppositie overgedragen aan Japan, dat in oktober voor in totaal $1,13 biljoen aan Amerikaanse staatsleningen op haar balans had staan. Japan deed de afgelopen twaalf maanden slechts $17,3 miljard aan Amerikaanse ‘Treasuries’ van de hand en streefde daarmee China voorbij.

Centrale banken liquideren dollarreserves in hoog tempo (Grafiek via Zero Hedge)

Centrale banken bouwen dollarreserves af

Het feit dat centrale banken wereldwijd in hoog tempo hun dollarreserves afbouwen is zeer significant. Het betekent namelijk dat de rest van de wereld minder bereid is de Amerikaanse begrotingstekorten te financieren.

Sinds het loslaten van de koppeling van de dollar aan goud hebben centrale banken wereldwijd de dollar ondersteund door deze aan te houden als monetaire reserve. Tot aan de introductie van de euro werd het dollarsysteem met name door Europese landen ondersteund, daarna nam China de taak op zich om de Amerikaanse tekorten te financieren.

Keert deze trend om en beginnen centrale banken hun dollarreserves op te maken, dan betekent het dat de Amerikaanse overheid ergens anders geld vandaan moet halen. Dat kan ze doen door in eigen land de hand op te houden bij beleggers, maar die vragen door de oplopende inflatie wellicht een veel hogere rentevergoeding.

‘Obligatiebubbel’

Sinds de verkiezing van Trump is de rente op Amerikaanse staatsleningen sterk gestegen. Dat komt omdat beleggers rekening houden met een oplopende inflatie en dat hun voorkeur daarom verschuift van obligaties richting aandelen. Sinds augustus dit jaar is de rente op een ‘Treasury’ met een looptijd van tien jaar verdubbeld tot 2,6%.

Alan Greenspan, voormalig voorzitter van de Federal Reserve, zei deze week in een interview met Bloomberg dat hij rekening houdt met het ‘leeglopen van een obligatiebubbel’ en dat het daardoor voor de Verenigde Staten moeilijker zal worden het begrotingstekorten te financieren.

17 december 2016
Golfstaten volgen renteverhoging Federal Reserve

Vlak na de renteverhoging door de Federal Reserve werd ook in Saoedi-Arabië, Koeweit en Bahrein de rente verhoogd. Veel olieproducerende landen in het Midden-Oosten hebben hun munt gekoppeld aan de dollar en proberen deze koppeling te verdedigen door het monetaire beleid van de Federal Reserve te volgen.

Eerder dit jaar kwamen deze muntkoppelingen onder druk te staan, omdat olieproducerende landen door de lage olieprijs opeens met een begrotingstekort geconfronteerd werden. Zou de lage olieprijs langer aanhouden, dan zou het voor landen als Saoedi-Arabië veel moeilijker worden om de waarde van hun eigen munt op gelijk niveau te houden als de dollar.

Olieprijs

Eind november bereikten de olieproducerende landen een akkoord over het beperken van de olieproductie, waardoor de olieprijs weer ruim boven de $50 per vat kwam. Dit akkoord kwam voor de Verenigde Staten op een zeer gunstig moment, want de Amerikaanse centrale bank wist dat een renteverhoging de dollar nog sterker zou maken en de druk op de Golfstaten zou verhogen om hun koppeling met de dollar los te laten.

Nu de olieprijs wat hoger staat hebben de Golfstaten meer beweegruimte om de renteverhoging van de Amerikaanse centrale bank te volgen en de muntkoppeling in stand te houden. De verwachting is dat de centrale banken van de Verenigde Arabische Emiraten, Oman en mogelijk ook die van Qatar binnenkort de rente zullen verhogen.

Veel Golfstaten hebben hun munt gekoppeld aan de dollar (Bron: Economist)

Saoedische riyal

In de zomer kwam de Saoedische riyal zo zwaar onder druk te staan dat de toezichthouder van het Arabische land alle beleggingsproducten verbood die het mogelijk maakten om tegen de munt te speculeren. Die zorgen zijn inmiddels naar de achtergrond verdwenen, maar ze zijn nog niet helemaal van de radar. Sterker nog, in november verklaarde de Saudische prins Alwaleed tegenover Bloomberg dat een ontkoppeling van de riyal op de langere termijn nog steeds tot de mogelijkheden behoort.

“Voor wat betreft de ontkoppeling van de dollar en de riyal. Ik denk dat die voorlopig moet blijven zoals die is. Echter, voor twee of drie jaar in de toekomst is het een mogelijkheid. Ik ben niet de gouverneur van de centrale bank, dus ik zal er niet om vragen. Het is nog te vroeg, we hebben genoeg valutareserves en genoeg capaciteit om te lenen. Dat is voldoende voor de komende drie, vier of vijf jaar. Dus de kwestie om de koppeling tussen beide valuta los te laten, daarvoor is het nog te vroeg. “

Prince Alwaleed raises the possibility that Saudi Arabia may depeg its currency https://t.co/j4UVvQDWdy pic.twitter.com/7S69yJ4p0n

— Bloomberg (@business) November 17, 2016

Valutareserves

Voordat Saoedi-Arabië haar koppeling aan de dollar loslaat zal ze misschien eerst nog een deel van haar dollarreserves willen liquideren. Het land heeft na China, Japan en Zwitserland de grootste valutareserves ter wereld. In oktober beschikte de Saudi Arabian Monetary Authority (SAMA) over omgerekend $535 miljard aan valutareserves. Sinds de daling van de olieprijs eind 2014 in gang werd gezet heeft de centrale bank al meer dan 30% van haar valutareserves verbruikt.

Valutareserves Saoedi-Arabië dalen sinds 2014 in hoog tempo (Bron: Trading Economics)

15 december 2016
Column: Gebakken peren…

Het blijft verbazingwekkend wat er allemaal naar buiten komt over hoe de politiek in de VS er werkelijk aan toe gaat. Dit is dan het land wat allerlei andere landen met veel wapengekletter binnenvalt om zogenaamd vrijheid en democratie te brengen. Kijk alleen al naar de hedendaagse situatie in Libië om te bepalen of deze operaties op menselijk gebied enigszins zinvol zijn geweest. Wat wel zinvol is geweest voor de VS, dat waren de economische belangen die op deze manier veilig gesteld werden. U heeft hier in de reguliere media destijds waarschijnlijk bijna niets over gehoord.

Al weken wordt Rusland beticht van (onder andere, niet beperkt tot) het hacken van de Democratische partij en de privé server van de Clintons om de verkiezingen te beïnvloeden. Het enige ‘bewijs’ hiervoor was het feit dat er zeer complexe technieken gebruikt zijn en dat de hacks plaatsvonden tijdens kantooruren in Rusland (waarbij de activiteiten van de hackers tijdens de lokale lunchtijd voor een uurtje stopten).

Julian Assange van Wikileaks heeft altijd ontkend dat Rusland er iets mee te maken had. Nu komen er via verschillende bronnen berichten binnen dat de inlichtingendiensten in de VS zelf verantwoordelijk zijn voor de hacks en publicatie hiervan. Een organisatie als de FBI lijkt het niet meer te kunnen aanzien dat de Clintons overal mee wegkomen. Vergeet niet dat dit e-mail schandaal de laatste is van een zeer lange lijst verdenkingen tegen de Clintons. Eerlijk gezegd vind ik het allemaal zo schokkend wat er naar buiten komt, dat ik er helemaal genoeg van heb dat de wereld blijkbaar zo in elkaar steekt. U waarschijnlijk ook. Het lijkt volgens mij nog het meeste op een zeer slecht geschreven soap.

Zinloos monetair beleid
Uit commentaren van verschillende centrale bankiers van de afgelopen tijd kunnen we de conclusie trekken dat ze eindelijk in beginnen te zien dat het gevoerde beleid contraproductief heeft gewerkt. De Bank of Japan heeft inmiddels laten weten dat ze doelstelling van 2% inflatie in 2018 met het huidige beleid niet gaan halen. Het zou dus weleens goed kunnen dat het beleid van centrale banken rigoureus omgegooid gaat worden. Dit zal ongetwijfeld gepaard gaan met de nodige schokken. Hadden we maar de moed gehad die IJsland heeft getoond. Niet alleen besloten ze bankiers celstraffen te geven in plaats van bonussen, ook verhoogden ze de rente juist in tegenstelling tot de gehele Westerse wereld. IJsland heeft inmiddels relatief veruit de sterkste economie van Europa, sinds 2009 is deze in omvang verdubbeld! In Europa zijn de economieën tijdens deze periode met 14% gegroeid, maar tijdens deze periode zijn ook de schulden enorm gestegen. We hadden moeten accepteren dat er na een periode van hoogconjunctuur altijd een periode van laagconjunctuur volgt. Dit is een historisch gegeven en het hoort er nu eenmaal bij. Sterker nog; tijdens zo’n laagconjunctuur ontstaan vanzelf weer kansen voor de volgende opleving en overleven slecht geleide bedrijven niet. Nu worden deze slecht geleide bedrijven met goedkoop geld kunstmatig in leven gehouden. De genomen maatregelen laten zich het beste typeren aan de hand van het spreekwoord "zachte heelmeesters maken stinkende wonden". De hoogte van de rente reflecteert normaal gesproken de inflatieverwachtingen en toekomstmogelijkheden. Een rente op of onder nul geeft naar mijn idee juist aan dat er geen enkel vertrouwen is in de toekomstmogelijkheden. De vraaguitval is zo groot dat er nauwelijks nog geïnvesteerd wordt, vandaar die lage rente. Deze situatie had, na een aantal moeilijke jaren, nu heel anders kunnen zijn. We zitten nu met de gebakken peren... Sander Noordhof

Deze column van Sander Noordhof verscheen afgelopen weekend op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

7 november 2016
Centrale banken sturen aan op hogere inflatie

Afgelopen vrijdag kwamen de Bank of England en de Federal Reserve vrijwel gelijktijdig met dezelfde boodschap naar buiten, namelijk dat de inflatie wel verder mag oplopen dan de doelstelling van 2% per jaar. Daarmee geven ze een helder signaal af dat ze bereid zijn meer te doen om de economie te ‘ondersteunen’.

Mark Carney, gouverneur van de Bank of England, zei in een toespraak in Nottingham dat het tijdperk van lage inflatie voorbij is. Hij verwees daarbij naar de waardedaling van het Britse pond, waardoor de prijzen zullen stijgen. Omdat de voedselprijzen hier als eerste op reageren zal dat op korte termijn al effect hebben op de inflatie, zo merkte de centraal bankier op.

Hogere inflatie accepteren

“We zijn bereid te accepteren dat de inflatie de komende jaren zal doorschieten, als we daarmee kunnen voorkomen dat de werkloosheid oploopt. Zo vangen we de klap op en zorgen we ervoor dat de economie zich zo goed mogelijk kan aanpassen”, aldus Carney.

Hij ontkent overigens dat de centrale bank aanstuurt op het verlagen van de wisselkoers. “We zijn niet onverschillig ten aanzien van de waarde van het Britse pond, maar het is niet onze taak om een wisselkoers na te streven. Het is onze taak om te streven naar een inflatiedoelstelling.”

Rente verlagen niet genoeg

Ook Janet Yellen van de Federal Reserve is van mening dat het nodig is om de inflatie op te laten lopen tot boven de twee procent. In een toespraak bij de Federal Reserve in Boston sprak ze over een uitzonderlijk zwakke vraag , waardoor het volgens haar gerechtvaardigd is om tijdelijk de inflatie op te laten lopen. De achterliggende gedachte is dat met bij een hoge inflatie minder zal sparen en meer geld zal uitgeven.

Volgens Yellen heeft de financiële crisis centrale banken gedwongen om opnieuw na te denken over hun aanpak. “Alleen de rente verlagen is niet genoeg in een wereld waar de rente al laag is”, aldus Yellen. Ze liet weten dat de inflatie eerst boven de doelstelling van twee procent moet komen, voordat de centrale bank de nadruk zal leggen op het verhogen van de rente.

Yellen streeft naar hogere inflatie

19 oktober 2016
Grenzen monetair beleid bereikt?

Begin dit jaar werd er door de Federal Reserve gecommuniceerd dat er in 2016 viermaal een renteverhoging zou gaan plaatsvinden. De communicatie van de Fed wordt als zeer belangrijk gezien, aangezien de markten dan weten waar ze aan toe zijn. Ze kunnen de renteverhogingen inprijzen, waardoor de financiële markten kunnen stabiliseren.

In december is de laatste vergadering van de Amerikaanse centrale bank en tot op heden is de rente niet één keer verhoogd. Dit zorgt voor wantrouwen tegenover de Federal Reserve, terwijl vertrouwen momenteel juist zéér belangrijk is.

De Fed is samen met de ECB en de Bank of Japan de belangrijkste centrale bank ter wereld. Alle drie hebben ze kort geleden een toelichting gegeven op hun beleid. Er was één ding wat mij daarbij bijzonder opviel. Er werd besloten geen extra stimuleringen te implementeren. In plaats daarvan vertelden de centrale banken dat individuele landen zelf moesten gaan zorgen voor fiscale stimuleringen.

Mijn mening is dat dit een verdekte boodschap is die als volgt luidt: “Wij als centrale banken hebben nu alles geprobeerd en komen geen steek verder, de grenzen van de monetaire stimulering zijn bereikt en het is tijd dat jullie je eigen problemen gaan aanpakken en oplossen. Wij weten het ook niet meer.”

Grenzen monetair beleid bereikt?

Deutsche Bank

In dat kader is de vrije val van het aandeel van Deutsche Bank ook een erg belangrijke gebeurtenis. Gisteravond werd bekend dat een aantal beleggingsfondsen heeft besloten geen gebruik meer te maken van de diensten van de bank, omdat het risico van deze bank te groot zou zijn geworden.

In principe is dit de eerste domino steen die valt… Natuurlijk kwam de CEO vanochtend met geruststellende woorden, net zoals Fortis in 2008 na een koersval met sussende woorden kwam. Ook Commerzbank, de op één na grootste bank van Duitsland, lijkt in de problemen te zijn gekomen. De bank moet duizenden banen schrappen en ging vrijdag hard onderuit op de beurs. Maar waarom is juist Deutsche Bank nou zo belangrijk?

Wel, ten eerste is de bank vele malen groter dan Lehman Brothers ten tijde van het faillissement in 2008. Lehman had geen retail afdeling, Deutsche Bank heeft dat wel. En hoewel Angela Merkel afgelopen weekend gezegd zou hebben dat de bank (tijdens een verkiezingsjaar!) onmogelijk met belastinggeld geholpen kan worden, beginnen steeds meer mensen met een faillissement rekening te houden.

Deutsche Bank heeft namelijk ook derivatencontracten uitstaan voor een waarde van 20 keer het Duitse bbp. Op het moment dat er paniek ontstaat zijn dat cijfers die niet echt helpen. Verder is de Deutsche al een hele tijd verwikkeld in allerlei schandalen: wereldwijd gaat het over zo’n 6.000 rechtszaken. De meeste daarvan gaan over gesjoemel met rentetarieven en het manipuleren van wisselkoersen. Uit de recente stresstest van de ECB komt naar voren dat Deutsche Bank, net als ABN Amro en de Société Générale, exact €3 kapitaal heeft voor elke €100 die het heeft uitstaan. En dat terwijl de meeste specialisten een verhouding van 10 op 100 voorschrijven... Het wordt een lang weekend voor de Duitse banken en haar cliënten, want op maandag blijven de banken daar gesloten. Dit zijn van die weekenden waarbij bezitters van fysiek goud zich wat minder zorgen maken dan mensen met grote sommen op de bank. Vergis u niet; een faillissement van DB zal voor een enorme chaos zorgen. De financiële en maatschappelijke gevolgen zijn dan écht niet te overzien. Sander Noordhof

Deze column van Sander Noordhof verscheen afgelopen weekend op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].

3 oktober 2016
Yellen: “Opkopen bedrijfsobligaties en aandelen is een optie”

De Federal Reserve kan in de toekomst ook aandelen en bedrijfsobligaties opkopen om de economie te ondersteunen, mocht er een tekort aan staatsobligaties ontstaan. Dat zei Fed-voorzitter Janet Yellen afgelopen donderdag tijdens een videoconferentie met een aantal bankiers in de Amerikaanse staat Kansas. Daarmee zou de centrale bank het voorbeeld volgen van de Bank of Japan en de ECB, twee centrale banken die al ervaring hebben met het opkopen van andere financiële activa dan staatsobligaties.

“Als we er op een gegeven moment achter komen dat de limiet voor wat betreft het aankopen van veilige bezittingen, zoals staatsobligaties, bereikt is, dat het dan nuttig kan zijn om te kunnen interveniëren in markten waar de prijzen een meer directe relatie hebben met de bestedingen.”

Meer stimulering

Met deze woorden laat Yellen weten dat de Federal Reserve bereid is meer te doen om de inflatie aan te jagen en de waarde van het geld verder uit te hollen. Door bedrijfsobligaties en aandelen op te kopen stijgt de waarde van deze vermogenstitels, waardoor men misschien makkelijker geld gaat uitgeven. Deze theorie werd door haar voorganger Bernanke het ‘wealth effect’ genoemd.

Dat de Federal Reserve openlijk praat over meer stimulering doet vermoeden dat de Amerikaanse economie nog steeds niet op eigen benen kan staan. De centrale bank is weliswaar gestopt met het opkopen van staatsobligaties, maar het normaliseren van de rente blijkt nog altijd een stap te ver. Dit jaar is er nog geen enkele renteverhoging doorgevoerd, terwijl de centrale bank eind vorig jaar nog vier renteverhogingen in het vooruitzicht stelde voor 2016.

Yellen: “Opkopen bedrijfsobligaties en aandelen is een optie”

Deze bijdrage is afkomstig van Hollandgold, uw adres voor fysiek goud en zilver

30 september 2016
Draghi: “Monetair beleid ECB heeft grote depressie voorkomen”

De ECB heeft met haar monetaire beleid een grote depressie in Europa weten te voorkomen, zo verklaarde ECB-president Draghi tijdens een toespraak in Berlijn. Normaal gesproken legt de centrale bank alleen verantwoording af aan het Europees Parlement, maar nu vond ze het ook nodig om in de Duitse Bundestag te reageren op de kritieken op het monetaire beleid. Dat is één keer eerder gebeurd, namelijk tijdens het hoogtepunt van de Europese schuldencrisis in 2012. Toen nam de centrale bank voor het eerst in haar geschiedenis het omstreden besluit om staatsobligaties van landen op te kopen.

“Onze maatregelen werken. Ze dragen bij aan het herstel en het creëren van banen, waarmee uiteindelijk ook de spaarders en gepensioneerden in Duitsland en de rest van de Eurozone profiteren. Maar ik begrijp dat mensen zorgen hebben, wij nemen die zorgen erg serieus”, aldus Draghi.

Steeds meer kritiek op ECB
De kritiek op het monetaire beleid komt uit verschillende hoeken. Als eerste zijn er de spaarders en gepensioneerden, die door de negatieve rente van de centrale bank vrijwel geen rendement meer maken over hun spaargeld. Een tweede punt van kritiek is dat de lage rente en het opkopen van staatsobligaties de druk op overheden heeft weggenomen om hervorming door te voeren. Ondertussen komen de banken steeds meer in moeilijkheden door de negatieve rente, omdat hun verdienmodel daardoor structureel wordt aangetast. Duitsland was vanaf het begin al groot tegenstander van het opkopen van staatsobligaties, omdat dat de geloofwaardigheid van de euro ondermijnt. Voordat de ECB begon met het opkopen van staatsobligaties stond de euro nog op $1,40 tegenover de dollar, nu is dat slechts $1,10. Ook dat is volgens Draghi niet alleen maar een nadeel, want de goedkopere munt heeft de exportpositie van Duitsland op de wereldmarkt aanzienlijk verbeterd. "In Duitsland profiteert de export van het herstel van de Eurozone. De werkloosheid is op het laagste niveau sinds de eenwording en de lonen zijn merkbaar gestegen. Ook stroomt er veel kapitaal richting de technologiebedrijven in Berlijn", aldus Draghi.
Achter gesloten deuren
De toespraak vond net als in 2012 plaats achter gesloten deuren, maar was volgens Draghi dit keer een stuk minder hectisch. Volgens de centraal bankier was er dit keer mee begrip vanuit het publiek, hij werd na afloop door sommige beleidsmakers zelfs geprezen voor zijn aanpak van de Europese schuldencrisis. Toch waren er ook zorgen, onder andere over de vraag hoe de centrale bank in de toekomst de overvloedige liquiditeit weer uit de markt gaat halen. Draghi kon de zorgen bij spaarders en pensioenfondsen over de extreem lage rente niet wegnemen. Hij verzette zich nogmaals tegen de beschuldiging dat banken door de extreem lage rente in de problemen zijn gekomen. Dat het verdienmodel van de financiële sector onder druk staat is volgens Draghi meer het gevolg van overcapaciteit, hoge kosten en veel slechte leningen dan van de lage rente. Draghi wilde geen direct commentaar leveren op vragen over Deutsche Bank.

Deze bijdrage wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor aankoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over goud kopen? Kijk dan eens op www.goudstandaard.com of neem contact op via [email protected] of bel naar +31(0)88 - 46 88 488.

29 september 2016
Centrale banken zijn bankiers voor de rijken

Het is al een tijdje duidelijk dat de markten de koers van de Fed bepalen. Dat is het geval sinds het beleid van de Fed vooral gericht werd op het verhogen van de waarde van financial assets en pas in tweede instantie gericht werd op het verbeteren van de reele economie.

Markten hebben dit keer waarschijnlijk heel weinig moeite hoeven doen de Fedbankiers te overtuigen van hun gelijk. De economische data zijn er in de VS de laatste tijd niet beter op geworden. De dienstensector laat de grootste vertraging van de groei zien sinds 2010. Die vertraging is zo mogelijk nog groter in de industriële sector. De groei van de economie over 2016 zal eerder op 1% uitkomen dan op de gehoopte 3%. De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt stellen evenmin gerust en de inkomensgroei stagneert al sinds jaar en dag. Met de consumptie, toch een peiler onder groei, dreigt het ook de verkeerde kant op te gaan. De detailhandelsverkopen over augustus lieten een min zien.

Centrale banken helpen voora de rijken

Centrale banken helpen alleen de rijken

Al deze negatieve data geven steeds vaker voedsel aan het idee, dat de meeste Amerikanen niet of amper geprofiteerd hebben van het beleid van de Fed. Sterker nog, ze zouden zelfs slachtoffer kunnen blijken van het monetaire beleid van de centrale bankiers. Een recente studie van Merrill Lynch wijst in die richting. Amerikanen hebben evenals de meeste Europeanen hun inkomen amper of niet zien groeien. Dat beetje loonsverbetering dat er was, is geen gevolg van het krachtenspel op de vrije markt maar van overheidsingrijpen.

Veel Amerikaanse staten hebben recentelijk het verplichte minimumloon verhoogd. Bedrijven als McDonald’s of Wall Mart, waar de slechtst betaalde banen te vinden zijn, zagen zich gedwongen de lonen te verhogen. Bedrijven met veel laag betaalde werknemers zijn toch al geneigd de lonen iets te verhogen, omdat het reservoir van jonge laagopgeleide werknemers begint op te drogen. Dat is echter amper een basis voor een zeer brede loonsverhoging over alle sectoren van de economie.

Obligatiehouders profiteren

Obligatiehouders kunnen geruster adem halen. De rente op een Treasury met een looptijd van 2 jaar is alweer aan het dalen. Deze Treasury is zeer gevoelig voor verwachte veranderingen in het beleid van de Fed. De yield was recentelijk opgelopen naar 0,8%. Minder dan 50% verwacht nog dat de centrale bank in december de rente zal verhogen.

Het is uiteraard niet helemaal eerlijk de Fed de groeiende ongelijkheid in de schoenen te schuiven. De pogingen van de centrale bankiers om de economie er bovenop te helpen waren oprecht. Zoals zo vaak traden er de nodige onverwachte bijverschijnselen op. Het royale monetaire beleid gaf grote bedrijven een sterke impuls om aandelen in te kopen en om te herfinancieren, om te investeren. Het beleid had eveneens als bijverschijnsel dat spaargelden van de doorsnee Amerikaan niets meer opleverden en dat pensioenfondsen steeds meer moeite hebben hun verplichtingen na te komen.

Het zou zomaar kunnen dat de levensstandaard in de VS de komende jaren gaat dalen als de huidige werkenden met pensioen gaan. Het is derhalve niet zo vreemd dat steeds meer Amerikanen de Fed als de bank voor de rijken beschouwen. Die bevoordeling van de rijken gaat ten koste van Joe Sixpack/Jan Modaal.

Binnen de Fed begint het besef door te dringen, dat het instituut snel aan geloofwaardigheid verliest bij grote delen van de Amerikaanse bevolking. Als er nieuw beleid uitgestippeld moet worden, dan zal dat waarschijnlijk niet langer automatisch goed uitpakken voor de beleggers in de S&P 500. Zo ver is het nog lang niet. Nog steeds profiteren vooral de rijken. Het zijn echter diezelfde rijken die op hun beurt steeds meer het vertrouwen in de Fed verliezen, omdat het in hun ogen toch nog slechts een kwestie van tijd is voordat de Fed de rente echt gaat verhogen. Het zijn en blijven verwarrende tijden. Overigens kun je de Fed gerust vervangen door de ECB. In dit deel van de wereld zijn de uitkomsten van het monetair beleid niet fundamenteel anders!

Cor Wijtvliet

Deze bijdrage is mogelijk gemaakt door Beurshalte

Over Beurshalte:

Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden!

Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.

28 september 2016