Tag: interview

Uitgelicht: Marketupdate in gesprek met Edin Mujagic

Marketupdate sprak onlangs met econoom Edin Mujagic over zijn nieuwe boek ‘Boeiend en geboeid: Een monetaire geschiedenis van Nederland sinds 1814/1816′. Voor dit boek dook Mujagic in de monetaire geschiedenis van Nederland sinds de oprichting van de Nederlandsche Bank in 1814. In het boek beschrijft hij hoe een geldsysteem op basis van verschillende lokale munten heeft plaatsgemaakt voor de gulden en hoe deze munt weer plaats heeft gemaakt voor de euro. Welke wijze lessen kunnen we trekken uit het monetaire beleid van de afgelopen tweehonderd jaar?

Naast zijn nieuwe boek kwamen we ook te spreken over actuele thema’s als negatieve rente en monetaire financiering. Zijn dit de laatste stuiptrekkingen van een monetair systeem dat binnenkort zal vastlopen? En keren we dan weer terug naar een nieuw geldsysteem op basis van goud?

Je hebt net de laatste hand gelegd aan een nieuw boek over de monetaire geschiedenis van Nederland. Vertel daar eens wat meer over...
Voor het boek heb ik de monetaire geschiedenis van Nederland bestudeerd vanaf 1814. Dat is dus ongeveer tweehonderd jaar. Ik heb dit jaar als startpunt gekozen omdat er toen een aantal belangrijke dingen zijn gebeurd. Het was het jaar waarin de Nederlandsche Bank werd opgericht en er voor het eerst gulden bankbiljetten werden ingevoerd. Twee jaar later in het jaar 1816 kwam vervolgens de muntwet, waarin werd vastgelegd dat de gulden het nieuwe betaalmiddel werd en waarin de gulden gedefinieerd werd als honderd cent. Het oude systeem van verschillende lokale munten met afwijkende gewichten en wisselkoersen maakte toen plaats voor een decimaal systeem. Met de invoering van de muntwet moesten verschillende lokale munten plaats maken voor de gulden, één universeel betaalmiddel. Dat bleek geen gemakkelijke operatie, omdat men nog vertrouwd was met het eigen geld en men eerst overtuigd moest worden dat ze niet bestolen werden door hun oude vertrouwde geld om te ruilen voor guldens. En papiergeld vertrouwde men al helemaal niet! Ook was de informatievoorziening in die tijd nog niet zo goed, waardoor het lang duurde voordat men het nieuwe geld geaccepteerd had. Wat mij opviel bij het bestuderen van deze periode is dat het heel lang geduurd heeft voordat men het papiergeld accepteerde. De centrale bank garandeerde dat het papiergeld dezelfde waarde had als de gouden en zilveren munten, maar als je de geschiedenis erop naslaat lees je dat mensen toen het liefst zo snel mogelijk hun papiergeld omwisselden voor gouden en zilveren munten. Het heeft dertig tot vijftig jaar geduurd voordat het papiergeld echt geaccepteerd werd. Dat heeft dus een generatie geduurd. Het zou nog tot 1901 duren voordat er alleen maar met guldens betaald kon worden en al het andere geld uit circulatie was verdwenen.
Een eeuw later kwam er weer een andere munt, namelijk de euro. Hoe is dit gegaan?
Ik ben enthousiast over het idee van een muntunie, omdat het veel voordelen biedt voor een handelsnatie als Nederland. Maar over de uitvoering ervan ben ik niet tevreden. Van het begin af aan zijn er teveel landen met verschillend monetair en fiscaal beleid aan de muntunie toegevoegd. Landen die niet voldeden aan de duidelijk omschreven criteria werden toegelaten, vaak uit nostalgische of historische reden. De Grieken mochten bijvoorbeeld meedoen omdat dat gezien wordt als de bakermat van Europa, terwijl Italië, dat op dat moment een staatsschuld van 120 procent van het bruto binnenlands product had terwijl een van de criteria was dat de staatsschuld maximaal 60 procent mocht zijn, mocht meedoen omdat zij al van begin af betrokken waren bij het proces van Europese eenwording na de Tweede Wereldoorlog.
Maar kunnen deze economieën niet langzaam naar elkaar toe groeien binnen de muntunie?
Voor een werkbare, houdbare muntunie heb je landen nodig die, zoals ik dat noem, dezelfde financieel-monetair-economische normen en waarde delen. Vanaf het begin was duidelijk dat daar geen sprake van was. We hadden toen al kunnen weten dat een aantal landen niet zouden passen binnen een sterke muntunie. De Nederlandsche Bank en de Bundesbank hebben voor de invoering van de euro al talloze keren gewezen op de grote fundamentele verschillen tussen de noord en zuid Europese landen. Dit was dus allemaal al bekend voordat de munt werd ingevoerd. In plaats van dat de muntunie deze verschillen kleiner zou maken werden de verschillen juist steeds groter. Ik heb gekeken naar de ontwikkeling van elf verschillende macro-economische variabelen in alle eurolanden tussen 1999 en 2008. En wat bleek? Voor 10 van de 11 variabelen werden de verschillen tussen de Noord-Europese en de Zuid-Europese economieën juist groter in plaats van kleiner na de invoering van de euro.
Wat kan de ECB nog doen?
De centrale bank heeft geprobeerd de economische groei en de inflatie aan te jagen door middel van extreem lage rente en quantitative easing, maar we kunnen op dit moment niet anders concluderen dan dat dit geen succesvol beleid is geweest. Dus wat doet de ECB? Meer van hetzelfde. De rente gaat nog verder omlaag en het stimuleringsprogramma is verder opgeschroefd van €60 naar €80 miljard per maand. Je hoeft niet gestudeerd te hebben om te zien dat meer van hetzelfde niet zal werken. Ook zal het bij veel mensen de vraag oproepen: Als dit monetaire beleid van extreem lage rente en QE echt zo goed werkte, waarom zijn we er dan pas na de crisis van 2008 mee begonnen en niet veel eerder? En waarom proberen we dan niet meteen veel meer monetaire verruiming en nog lagere rentes? En dan heb ik het er nog niet over dat het ECB-beleid uiterst gevaarlijke gevolgen kan hebben en zal hebben, zoals hoge inflatie en een zwakke munt. Hoe ik dat kan weten? Omdat onder meer de Nederlandse monetaire geschiedenis dat me leert.
Zien ze dat bij de ECB dan niet?
Als centraal bankier kun je niet accepteren dat de monetaire unie uit elkaar valt. Het bestaansrecht van de ECB hangt samen met de euro. Zou de muntunie uit elkaar vallen, dan heb je ook geen ECB meer nodig. Bij de ECB zullen ze er dus alles aan doen om tijd te rekken en de problemen naar de toekomst te verschuiven. Maar zij weten ook wel dat je dat niet eeuwig vol kunt houden. Toch gaan centrale banken hiermee door, omdat hun reputatie op het spel staat als ze toegeven dat dit beleid niet werkt of dat ander beleid nodig is; dat laatste zou impliceren dat de ECB een verkeerde inschatting heeft gemaakt. Terwijl centrale bankiers zich juist vaak als onfeilbaar beschouwen.
Dus het lijkt erop alsof centrale banken de macht over het stuur verloren hebben...
De ECB voert een gevaarlijk beleid door op grote schaal staatsobligaties op te kopen. Ze kunnen wel zeggen dat ze niet rechtstreeks schuldpapier kopen, maar daar komt het in feite wel op neer. Iedereen die staatsobligaties koopt weet immers dat de ECB bereid is die van je op te kopen. Het is dus wel een vorm van schuldfinanciering. En als er tien geboden zouden zijn voor centrale banken, dan zou op de eerste, tweede, derde, vierde en vijfde plaats moeten staan dat het ten strengste verboden is staatsschulden te financieren. Wat daar de gevolgen van zijn hebben we gezien in de Weimarrepubliek, Zimbabwe, Joegoslavië, Venezuela en tal van andere landen. Wie echter de monetaire geschiedenis niet kent, vergeet dat soort wijze lessen. Tegelijk met deze ontwikkelingen zijn er plannen om contant geld te verbieden. Contant geld is voor veel mensen de enige vluchtweg die ze kunnen nemen. Als je bankbiljetten gaat verbieden hebben spaarders geen mogelijkheid meer om hun geld van de bank te halen. Maar dat is niet het enige risico van spaargeld. Een ander risico zagen we een aantal jaar geleden in Cyprus. Daar mocht je op een gegeven moment nog maar €60 per dag pinnen. Je kunt dan wel veel spaargeld hebben, op het moment dat je het nodig hebt kun je er niet bij. Zo zijn er ook veel landen waar kapitaalcontroles zijn ingevoerd, zoals een maximum op het bedrag dat je met contant geld mag betalen.
Naast contant geld is er nog een andere vluchtweg, namelijk edelmetalen
Dat klopt, maar je moet je realiseren dat de massa hier niet zo vertrouwd mee is. Hun eerste reactie als ze het vertrouwen in banken verliezen is dat ze hun geld van de bank willen halen en als contant geld willen bewaren. Maar als dat niet meer kan, dan zal men vanzelf goud en zilver ontdekken als alternatief voor de spaarrekening. Je kunt je wel voorstellen wat er met de goudprijs gaat gebeuren als spaarders massaal hun vermogen willen omzetten door fysiek goud te kopen. Die zal omhoog schieten, dat is de wet van vraag en aanbod.
Wat gebeurt er als de rente weer gaat stijgen?
Centrale banken zullen de rente kunstmatig laag proberen te houden, maar er komt een moment waarop de markt een hogere rente zal afdwingen. Als de rente weer stijgt tot het niveau van voor de crisis (ongeveer 4 á 5 procent), dan zullen de rentelasten van overheden explosief toenemen. Op dit moment betaalt de Nederlandse staat jaarlijks ongeveer €9 miljard aan rente, dat is bijna evenveel als het budget voor veiligheid of ons basisonderwijs. Zou de rente weer stijgen tot het oude niveau, dan stijgen deze lasten naar €20 miljard per jaar! Dat is evenveel als het budget voor defensie en veiligheid samen. Waar moet de regering dat geld vandaan halen? Voor andere Europese landen is het probleem nog groter. Voor Spanje worden de rentelasten drie keer zo hoog als nu, terwijl landen als Frankrijk en Italië jaarlijks €40 miljard meer aan rente moeten betalen. Waar moeten zij dat geld vandaan halen? Ik vraag me daarom sterk af of de ECB de rente wel kán verhogen.

Schulden van Europese landen zijn de laatste jaren sterk toegenomen

Kan de ECB de schulden niet gewoon wegstrepen?
Als dat gebeurt worden beleggers bang. Ze willen op dat moment denk ik alleen staatsobligaties kopen tegen een veel hogere rente, vanwege het risico dat niemand ze kan garanderen dat diezelfde landen in de toekomst niet weer hun schulden gewoon zullen afschrijven. Dat zou betekenen dat de rente gaat stijgen en dat de centrale bank gedwongen wordt door te gaan met het opkopen van staatsobligaties want zoals gezegd lijkt het er steeds meer op dat de eurolanden, zwak en sterk, hogere rente niet aankunnen.
Je maakt je al enige tijd zorgen over inflatie. Dat was ook het thema van je boek Geldmoord. Waarom is inflatie zo gevaarlijk?
Inflatie is een verborgen belasting op spaargeld. Het raakt vooral de middenklasse, terwijl die groep juist zo belangrijk is voor de politieke en economische stabiliteit in een land. Politieke stabiliteit kan niet bestaan zonder een sterke middenklasse en inflatie is een grote bedreiging voor deze groep. Vertel mij eens: Welk land is ooit welvarender geworden door een hoge inflatie? Volgens mij is daar in de monetaire geschiedenis geen enkel voorbeeld van te vinden.
Zie je een terugkeer naar goud?
Als je de monetaire geschiedenis van het jaar nul tot en met nu zou zien als één dag, dan zou er van middernacht tot de volgende avond rond 23:30 sprake zijn geweest van een goudstandaard of een ander geldsysteem met een koppeling aan goud. De periodes van ongedekt papiergeld duurden nooit lang, deze vertegenwoordigen maar een half uur op deze fictieve tijdlijn van een dag. In het verleden hebben de Chinezen al eens geëxperimenteerd met ongedekt papiergeld. Dat liep uiteindelijk zo slecht af dat niemand meer iets van papiergeld wilde weten. Het heeft dan ook lang geduurd voordat men gouden en zilveren munten weer durfde los te laten. Ik weet niet hoe het geldsysteem van de toekomst eruit ziet, maar wat ik wel weet is dat het huidige geldsysteem onhoudbaar is. Dit geldstelsel is failliet, centrale banken proberen alleen nog maar tijd te rekken. In de afgelopen honderd jaar zijn er twee grote wendingen geweest in het monetaire systeem. De eerste wending was van goud naar een semi-goudstandaard na de Eerste Wereldoorlog. De tweede wending was van een semi-goudstandaard naar een fiat geldsysteem gedurende het Bretton Woods systeem. Beide wendingen duurden ruim een decennium. De eerste wending werd gekenmerkt door de Grote Depressie, de tweede door torenhoge inflatie en dito werkloosheid, stagflatie dus. De derde wending is van papiergeld naar iets anders, maar hoe dat er precies uit zal zien weet ik niet. Maar wat de geschiedenis me wél leert is dat die overgang van het ene tijdperk naar het andere lang duurt en dat het geen prettige periode is. Trouwens, het is onzin te stellen dat de goudstandaard destijds in de jaren dertig is ingestort. De goudstandaard is niet ingestort, de goudstandaard is afgedankt door de overheden met het keynesiaanse ‘overheid-moet-economie-sturen’ handboek in de hand. Het was dus niet de goudstandaard zelf die gefaald heeft, het is de mens geweest die besloten heeft om af te wijken van de discipline van een goudstandaard. Wist je overigens dat Nederland het laatste land was dat zijn munt loskoppelde van het goud?
Maar welke rol kan goud dan precies gaan vervullen?
Stel dat een groot land zoals China op een dag zegt dat ze voortaan alleen nog maar goud accepteert voor de export van haar goederen. Dan verwacht ik dat de rest vanzelf dat voorbeeld zal volgen en daarin mee zal gaan. Kan dat gebeuren? Ik denk dat het naïef is om te zeggen ‘nee, dat is absurd’. We hebben de afgelopen jaren te veel ontwikkelingen gezien die niet zo lang geleden absurd leken, om wat dan ook voor absurd te verklaren.
Ik denk dat je goud weer een rol wilt geven in het internationale betalingsverkeer, dat je dan iets extra moet bieden. Je kunt bijvoorbeeld zeggen dat afnemers korting krijgen als ze met goud betalen. Dan hebben ze reden om over te stappen op goud. Wat denk jij?
Dat is een goed punt. Maar het hoeft niet op te gaan. Als je goud zou krijgen in ruil voor je spullen, dan weet je in ieder geval dat er geen instelling is, in een ander land, die kunstmatig de waarde van dat goud kan uithollen of verlagen door er meer van te maken. Door het bij te drukken, zoals de Federal Reserve dat doet met de dollar en andere centrale banken met hun eigen munt.
Wanneer wordt je nieuwe boek gelanceerd?
De boekpresentatie vindt plaats op 13 juli 2016 in het hoofdkantoor van De Nederlandsche Bank in Amsterdam. Het eerste exemplaar van het boek zal om 11:00 in de portrettenzaal overhandigd worden aan Klaas Knot, president van de centrale bank. Het boek 'Boeiend en geboeid: Een monetaire geschiedenis van Nederland sinds 1814/1816' komt voor €25 in de winkels te liggen. Bestelt u het boek voor 31 juli, dan betaalt u slechts €20 en is de verzending gratis!
Klik hier om het boek te reserveren.

Meer informatie over boek is te vinden op de website www.monetairegeschiedenis.nl

28 juni 2016
Interview Lex Hoogduin: “Beleid centrale banken is doorgeschoten”
Marketupdate sprak met Lex Hoogduin over de negatieve rente, de onafhankelijkheid van centrale banken en de rol van goud in het monetaire systeem. Ook vroegen we hem hoe we ons geldsysteem duurzamer kunnen maken. Hebben we daarbij centrale banken eigenlijk wel nodig?

Verschillende centrale banken hanteren al een negatieve rente of overwegen dat te gaan doen. Wat vindt u van dit beleid?

Centrale banken zijn doorgeschoten door de rente onder nul te brengen. Een negatieve rente leidt op termijn tot bubbels in de economie, die pas gezien worden als het al te laat is. Met een negatieve rente stimuleer je laagproductieve economische groei, omdat er opeens allemaal investeringen gedaan worden die met een hogere rente niet rendabel zouden zijn. Dat is onwenselijk, omdat het de economische groei op de langere termijn juist kan hinderen.

Met een kunstmatig lage rente en maatregelen zoals monetaire verruiming wordt de broodnodige sanering van schulden alleen maar verder uitgesteld. Sterker nog, het lokt meer onrendabele investeringen uit. Ook worden overheden bij een extreem lage rente niet meer geprikkeld hervormingen door te voeren en de begroting op orde te brengen. Dat zien we bijvoorbeeld in Europa, waar landen vandaag de dag bijna gratis kunnen lenen.

De rente zou verhoogd moeten worden, ook al heeft dat in eerste instantie een negatieve impact op de economie. Wat we nu aan het doen zijn met negatieve rentes is het vooruitschuiven van het schuldenprobleem, zonder het echt op te lossen.

Lees ook:
- Negatieve rente: $7,8 biljoen aan niet-renderende staatsobligaties
- De geschiedenis van negatieve rente
Steeds meer centrale banken hanteren negatieve rente

Is de ECB nog wel onafhankelijk te noemen?

Als je ziet dat de ECB nu staatsobligaties van landen aan het opkopen is en de financieringskosten van overheden laag houdt, dan is het moeilijk vol te houden dat de centrale bank onafhankelijk is gebleven. Het omslagpunt was in de zomer van 2012, toen Draghi in een toespraak zij dat hij alles zou doen om de euro overeind te houden.

De ECB moest op dat moment kiezen tussen twee kwaden: De eerste optie was om niets te doen, waardoor de onrust op de financiële markten verder zou toenemen en de stabiliteit van het systeem in gevaar zou kunnen komen. De tweede optie was om een krachtige politieke uitspraak te doen, met als gevolg dat ze haar onafhankelijke positie zou kwijtraken.

Dat Draghi de tweede optie gekozen heeft laat zien hoe moeilijk het is voor een centrale bank om onafhankelijk te blijven. De ECB wilde het niet op haar geweten hebben dat de Europese schuldencrisis zou escaleren en heeft daarom op het laatste moment toch ingegrepen. Sindsdien is het van kwaad tot erger gegaan.

Lees ook:
- Lex Hoogduin: “Beleid ECB volledig in strijd met filosofie”
Waarom lijkt het huidige monetaire beleid niet te werken?

Naar mijn mening hebben centrale banken een verkeerde diagnose gesteld. Er is niet alleen en in de eerste plaats sprake van een bankencrisis, maar van een crisis in ons monetaire systeem. Daarom levert het huidige monetaire beleid niet het gewenste resultaat op. Men probeert de vraag opnieuw aan te jagen door nog meer krediet beschikbaar te stellen, terwijl dat juist de oorzaak is geweest van de crisis waar we nu in zitten. De vraaguitval waar we nu mee te maken hebben is het resultaat van een monetair systeem dat al sinds het begin van de jaren ’70 geen anker meer heeft.

Begin jaren zeventig is het al begonnen, toen goud als monetair anker werd losgelaten. Daardoor raakte de balans tussen de financiële sector en de reële economie verstoord en begon de financiële sector steeds verder te groeien. Wat volgde was een lange periode van dalende rentes en oplopende schulden. Het monetaire beleid werd in deze periode vooral ingegeven door de ontwikkelingen in de financiële sector, met als gevolg dat er te lang een veel te ruim monetair beleid gevoerd werd waarin onvoldoende oog was voor de ontwikkelingen in de reële economie.

De vraaguitval na de crisis van 2008 is voor mij het logische gevolg van de decennia aan overstimulering in de periode dat de koppeling aan goud werd losgelaten. De vraag werd toen aangejaagd omdat het makkelijker werd geld te lenen. Het groeipotentieel is hierdoor systematisch uitgehold.

Bezittingen banken als percentage van het bbp in het Verenigd Koninkrijk (Via Azizonomics)

Financiële activa zijn sinds 1980 explosief toegenomen (Bron: McKinsey, via de WSJ)

Heeft het geldsysteem een dergelijk anker nodig?
Als je de monetaire geschiedenis bestudeert, dan zie je dat er slechts een paar korte periodes zijn geweest waarin het monetaire systeem niet gedekt was door iets met intrinsieke waarde. Edin Mujagic heeft hier onderzoek naar gedaan en kwam tot de conclusie dat ongedekte geldsystemen altijd een relatief kort leven beschoren zijn. Dat komt omdat de geldhoeveelheid bij het ontbreken van een monetair anker - zoals goud - de neiging heeft veel te snel te groeien. Of een geldsysteem een monetair anker nodig heeft, daarover zijn de meningen nog steeds verdeeld. Voorstanders zijn van mening dat een geldsysteem zonder monetair anker gedoemd is vroeg of laat te ontsporen, terwijl tegenstanders van mening zijn dat het hebben van een dergelijk anker juist de economische groei belemmert. Met de komst van de moderne geldtheorie kwam er een geloof dat geld geen dekking meer nodig had en dat centrale banken in staat waren de economische groei en de inflatie onder controle te houden. Deze theorie werd door de politiek al snel omarmd, omdat het opeens mogelijk was om langdurig veel meer geld uit te geven dan er binnen kwam. Wat mij betreft is het duidelijk dat de huidige crisis het gevolg is van het feit dat het geld al een aantal decennia geen anker meer heeft.

In 1971 werd de koppeling tussen de dollar en goud losgelaten
Is dat ook de reden dat Rusland en China nu zoveel goud kopen?
Ik weet niet precies met welk doel deze landen goud kopen. Mogelijk maken deze landen zich zorgen over het dollarsysteem en willen ze om deze reden een grotere goudvoorraad aanhouden. Je kunt het zien als een vorm van diversificatie van hun reserves.
Hoe kunnen we ons geldsysteem duurzamer maken?
Een manier om het geldsysteem duurzamer te maken is om de geldgroei te beperken. De centrale bank zou een maximum kunnen opleggen aan de geldgroei, bijvoorbeeld door van banken te eisen dat ze meer reserves aanhouden. Men zou moeten onderzoeken of een dergelijke maatregelen aan full reserve banking gekoppeld kan worden, een moderne variant van het zogenoemde Chicago Plan. Een geldgroeiregel (eventueel met full reserve banking) zijn beide oplossingen waarbij er een centrale bank blijft. Full reserve banking houdt in dat banken 100% reserves aanhouden ten opzichte van de passiva die onderdeel van de geldhoeveelheid uitmaken. Het probleem van geldgroei zie ik ook niet opgelost worden in Freegold, daar zit ook geen natuurlijke rem op de hoeveelheid krediet die banken mogen verstrekken. Dat loopt binnen de kortste keren uit de hand. Een andere mogelijkheid is om de Taylorregel sterker te verankeren in het monetaire beleid van centrale banken. Deze regel houdt in dat centrale banken de nominale rente afstemmen op de inflatie. Bij een 1% hogere inflatie zou de rente meer dan een procent moeten stijgen. Dit kan meer vertrouwen in centrale banken en een grotere prijsstabiliteit opleveren. Nu hebben centrale banken nog veel vrijheid om zelf te bepalen wanneer ze de rente verhogen of verlagen.

Zijn er nog meer mogelijkheden om het geldsysteem structureel te hervormen?

We zouden meer na moeten denken over alternatieve geldsystemen, zoals privaatgeld. Denk bijvoorbeeld aan iets als bitcoin, maar dan gekoppeld aan goud. Daarmee kun je een decentraal geldsysteem opbouwen waarin je helemaal geen centrale bank meer nodig hebt. Ook kan het betalingsverkeer dan zonder tussenkomst van banken plaatsvinden. Je kunt het goud dan ook in private handen brengen. Eigenlijk zou het geld vrij moeten zijn van controle door overheden en centrale banken, maar dat is nog steeds niet gelukt. Het kenmerk van beschaving is de onafhankelijkheid van taal, wetgeving en geld. Die eerste twee hebben zich goed ontwikkeld, maar het is ons nog steeds niet gelukt om de controle over het geld weg te halen bij de staat.

Over Lex Hoogduin
Lex Hoogduin is als hoogleraar monetaire economie, complexiteit en onzekerheid verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is hij voorzitter van LCH.Clearnet, een clearing instelling gevestigd in Londen met dochterbedrijven in Parijs en New York. Hoogduin werkte ook een lange tijd bij de Nederlandsche Bank, onder andere als directielid, hoofd van de afdeling 'Onderzoek' en als hoofd van de afdeling van 'Monetair en Economisch beleid'. Van 1997 tot en met 2001 was Hoogduin adviseur van Wim Duisenberg, de eerste president van de Europese Centrale Bank (ECB). Van 2005 tot en met 2009 was hij hoofdeconoom bij Robeco. Hij heeft een eigen weblog waarop hij video's en artikelen plaatst.
9 mei 2016
Video: Lars Schall in gesprek met Ronan Manly

Lars Schall van Matterhorn Asset Management sprak met goudmarktanalist Ronan Manly over de laatste ontwikkelingen op de goudmarkt. Manly werkte de afgelopen maanden aan een uitgebreide encyclopedie van de wereldwijde goudmarkt en vertelt daarover in een bijna half uur durend gesprek. Interessante info voor iedereen die meer wil weten over de goudmarkt. Volg Ronan Manly ook op twitter.

3 mei 2016
Jim Rickards: “Goud meer liquide dan staatsobligaties”
“Goud is misschien een volatiele belegging, maar het is meer liquide dan staatsobligaties”. Dat zei Jim Rickards, auteur van het boek ‘The New Case for Gold‘, in een interview met Bloomberg. Hij verwijst naar de flashcrash in Amerikaanse staatsobligaties in oktober 2015, waarbij er op een gegeven moment geen vraag was naar het schuldpapier. “Dat is met goud nooit gebeurd.”

In het gesprek legt Rickards uit dat er ook een belangrijk verschil is tussen papiergoud en fysiek goud en dat je als belegger beter fysiek goud kunt kopen dan een aandeel in een ETF. Een aandeel wordt aan de beurs verhandeld en de beurs is ook niet altijd open, zo merkt Rickards op. Denk aan een grote crisis, een natuurramp of een technische storing of hack. Dat soort risico’s heb je niet met fysiek goud in eigen bezit.

Lees ook:
- Jim Rickards: “Goudreserves zijn als pokerchips in volgende crisis”
6 april 2016
Mervyn King: “Monetair beleid is pijnstiller, geen oplossing”

Het monetaire beleid van centrale banken levert volgens voormalig Bank of England gouverneur Mervyn King steeds minder resultaat op. In een interview met Bloomberg merkt hij op dat we nu al acht jaar bezig zijn met het verlagen van de rente en het naar voren halen van consumptie en investeringen om de economische groei te stimuleren, maar dat het gewenste resultaat nog steeds niet bereikt is.

“Het is alsof je tegen een heuvel op moet fietsen die steeds steiler wordt. Je moet steeds harder trappen om hetzelfde tempo vast te houden”, zo karakteriseerde de oud-gouverneur het monetaire beleid van centrale banken.

King: “Monetair beleid is niet de oplossing”

Mervyn King ziet monetair beleid als een soort pijnstiller voor de economie: “Het is in eerste instantie zinvol om te nemen, maar het is geen oplossing voor de lange termijn. Daarvoor moet je nauwkeurig onderzoeken wat de werkelijke symptomen en de onderliggende problemen zijn. Monetair beleid is niet de oplossing voor de problemen die we vandaag de dag hebben.”

De oud-gouverneur merkt op dat de Bank of Japan en de ECB op dit moment proberen de wisselkoers van hun munt omlaag te drukken. De meeste landen proberen hun munt goedkoper te maken en dat gaat volgens King op dit moment vooral ten koste van de dollar. Zelfs de Federal Reserve is bezorgd over de de negatieve effecten van een te sterke dollar.

Tijdens het laatste G20 overleg spraken de grootste economieën van de wereld gezamenlijk af zich te weerhouden van concurrerende devaluaties, maar daar is nog maar weinig van te merken. De ECB verlaagde onlangs de rente en breidde haar stimuleringsprogramma verder uit, terwijl de Bank of Japan het voorbeeld van Europa overneemt met de introductie van negatieve rente.

Mervyn King merkt op dat er geen makkelijke oplossing is voor de huidige financiële crisis. Volgens hem moet de oplossing gezocht worden in vrije wisselkoersen, meer vrijhandel en het verhogen van de productiviteit. King verwacht dat er nog veel discussie zal ontstaan over de rol van centrale banken, omdat hun invloed op de economie sinds het uitbreken van de crisis van 2008 sterk is toegenomen.

25 maart 2016
Nout Wellink: “ECB heeft integriteit financiële stelsel aangetast”
De ECB pleegt met haar monetaire beleid een aanslag op de integriteit van het financiële systeem. Dat zei Nout Wellink, voormalig president van de Nederlandsche Bank, in een gesprek met Willem Middelkoop voor Café Weltschmerz. Volgens Wellink rammelt het beleid van de ECB aan alle kanten en is het stimuleringsprogramma uitermate disproportioneel.

Naast het beleid van de ECB bespreken de heren ook de geopolitieke ontwikkelingen in de wereld, de opkomst van China als nieuwe economische grootmacht, de nieuwe Zijderoute en de veranderingen in het monetaire en financiële systeem. Ook geeft Wellink in de laatste tien minuten twee mooie anekdotes over goud. De video duurt ruim 53 minuten en is hieronder te bekijken. Onder de video hebben we het interview in hoofdlijnen uitgeschreven.

Over geopolitiek

“Wat ik een van de meest fascinerende dingen vindt is dat China zich aan het herhalen is. Je ziet dat de Chinezen bewust bezig zijn de oude zijderoute te herstellen. Ze steunen de opbouw van infrastructuur in landen rondom de oude zijderoute. Ze gaan daardoor een economische zone creëren van 3, 4, 5 miljard mensen. Wat ze in China zelf doen is de knooppunten van de zijderoute aansluiten op ontwikkelingsplannen in het Chinese binnenland. Dat is het strategische denken van China.

In Afrika zie je bijvoorbeeld veel Chinezen die betrokken zijn bij infrastructurele projecten. In wezen doen zij hetzelfde wat wij in het verleden gedaan hebben. En het is ook in het belang van die landen, als je de plannen ziet die ze hebben ten aanzien van de zijderoute, dan zie je dat daar inderdaad bruggen bouwen en wegen aanleggen, waardoor die landen zich ook versneld kunnen ontwikkelen.”

Middelkoop: Maar voor de Zijderoute moet je ook Rusland erbij betrekken en dat willen de Verenigde Staten niet…?

“Uiteindelijk is het beter als we allemaal met elkaar samen gaan werken. Maar dan praat je over geopolitiek en dat is niet helemaal mijn vak… Wat ik wel waarneem is dat je aan de ene kant de samenwerking ziet tussen de Russen en de Chinezen, maar dat aan de andere kant weten we ook dat de Russen niet de grootste vrienden van de Chinezen zijn. Ze kunnen elkaar nu goed gebruiken, maar je hoeft maar terug te gaan tot voor de voor de Tweede Wereldoorlog, toen de Russische vloot in de Chinese wateren lag.

Wat er eigenlijk aan het gebeuren is, en wat ik zeer betreur, is dat de Amerikanen niet aan de Aziatische investeringsbank willen meewerken. De Chinezen wilden ze er bij hebben en de Amerikaanse regering volgens mij ook, maar het Congres heeft het geblokkeerd. Nu gaat China een economisch gebied creëren dat zo groot is ze de Amerikanen in de verdere toekomst maar in betrekkelijke mate nodig hebben.

Wat je ook ziet is dat de Chinezen zich richten op Latijns-Amerika. Vanuit de Westerse kant bekeken denk ik dat het niet zo verstandig is geweest van de Amerikanen om zich hier te isoleren, want uiteindelijk is het zo dat de omvang van een economie op de lange termijn wordt bepaald door de omvang van je bevolking. Dat zijn de Chinezen op een gegeven moment vijf keer zo groot als de Amerikanen.”

Lees meer:
- Chinese investeringsbank ongekend populair
- Rusland en China bespreken samensmelting Euraziatische Unie en Silk Road
Over de rol van China in het monetaire systeem

“Het grote bezwaar van China is dat ze geen evenredig stem hebben in het monetaire stelsel, als we kijken naar het IMF dan is het nog steeds zo dat Amerika met haar veto alles kan blokkeren. China komt daar nauwelijks aan de bak.

Als je dan kijkt naar de omvang van dit land… Ik was voorzitter van de BIS in Basel, komende uit een land dat maar 1% van de wereldeconomie vertegenwoordigde. In de Raad van Bestuur van de BIS was China niet vertegenwoordigd!

Ik heb me er in die periode sterk voor gemaakt, en dat lag politiek moeilijk in de Verenigde Staten, voor een lidmaatschap van China. Uiteindelijk is dat met veel moeite gelukt. Naderhand heb ik me sterk gemaakt voor het lidmaatschap van China in het Basels comité, daar waren ze ook geen lid van.

Het is te gek voor worden dat als je in een (financieel) integrerende wereld zit je zo’n belangrijke partner niet een stem wilt geven. Daar hebben de Chinezen groot gelijk in.”

Over de SDR

“Het is onbegrijpelijk dat de VS niet aanwezig waren bij een belangrijk SDR overleg vorig jaar. Het valutamandje moet alle munten bevatten die relevant zijn voor de wereldeconomie, munten moeten vrij verhandelbaar zijn. China is stap voor stap die richting op gegaan, maar het duurde heel lang voordat ze erkenning kregen in de SDR. Voor China is het belangrijk serieus genomen te worden.

Op het moment dat de Chinese valuta in de SDR werd opgenomen had de hele wereld kunnen weten dat de Chinezen zouden ophouden met het koppelen van de munt aan de dollar. Anders ga je niet in dat mandje zitten, dat zou een beetje dom zijn. Toch kwam het voor de financiële wereld als een enorme verrassing dat ze meer flexibiliteit in de wisselkoers willen. Het hoort allemaal bij een modernere aanpak.”

Lees meer:
- IMF accepteert Chinese yuan
- Chinese yuan stijgt naar vierde plaats
Over Europa en globalisering

“Focus je op Europa, daar werd ook alles geglobaliseerd. We hebben in Europa gezien dat de financiële infrastructuur daarvoor niet aanwezig was. In Europa ontbrak de infrastructuur om het financiële systeem te beheersen. Dat hebben we uiteindelijk aangepakt met een bankenunie.

Maar zo ontbreekt op wereldschaal ook de infrastructuur om in een geglobaliseerde wereld de zaken onder controle te houden. De wereld heeft een sterkere internationale financiële autoriteit is nodig. Het grote probleem is dat je soevereiniteit moet overdragen. Dat moet je dan op mondiaal niveau gaan doen. Het IMF heeft een poging gedaan grip te krijgen op de wisselkoersen. Maar dan geef je opnieuw autoriteit op. Dit is een dilemma op elk niveau.

Zonder crisis lukt niet niet, maar met een crisis weet je niet zeker of je een duurzaam systeem creëert als er achterliggend niet het gevoel is dat het zo moest en niet dat het alleen maar afgedwongen is door een crisis.

Er zijn twee wegen: Of veel meer samenwerking, of veel minder. De weg terug is om de wereld weer op te splitsen in delen. Je ziet ook het aantal protectionistische maatregelen weer toenemen. Het meest waarschijnlijke is de middenweg, waarin we wat door rommelen en af en toe een crisis hebben.

Het grote probleem is dat grote veranderingen gedragen moeten worden. We hebben nog steeds een discussie over de euro, dat heeft van doen met het feit dat het draagvlak voor de euro is nog niet 100% is.

Je raakt steeds aan twee dingen: De overdracht van soevereiniteit en het verdelen van de lasten. Dat zijn twee belangrijke dingen waar alle Europese problemen steeds op terugvallen. Of Europa het gaat redden? Ik weet het niet, maar ik hoop van wel. Europa gaat door een buitengewoon ingewikkelde periode.

Het grootste probleem is de vluchtelingencrisis, dat is misschien onderdeel van een nog groter probleem. Uit niet gepubliceerde cijfers van de VN heb ik ramingen gehoord van een miljard vluchtelingen in 2050 die op zoek zijn naar een betere toekomst.”

Lees meer:
- Rutte waarschuwt voor uiteenvallen EU door vluchtelingencrisis
- Poetin: “Vluchtelingencrisis Europa was volledig te verwachten”
Brexit?

“Ik ben bezorgd over een Brexit, veel meer dan over de Griekse problemen. Binnenkort is het referendum. De verwachte opkomst ligt nog beneden de vijftig procent, maar er hoeft maar één ongeluk te gebeuren in de komende maanden… Dit is niet zo bedreigend voor Engelsen, die redden zich wel. Maar het is het besmettingsgevaar op het vasteland van Europa. In de vraag of Europa uit elkaar valt of niet, daarin is de Brexit een belangrijk element.”

Over de ECB

“Ik zie een ECB die heeft gezegd: We moeten koste wat koste de inflatie naar 2% brengen. Dat is een ECB die zich niet wil realiseren – of er zich niets van aantrekt – dat er vele factoren zijn die inflatie kunnen beïnvloeden. Die factoren kunnen zo sterk zijn dat als je aan die twee blijft vasthouden je een kamikazepiloot wordt. Dat je dat allemaal niet meer ziet. Uiteindelijk lukt het, maar dan zie je pas alle schade die je hebt aangericht. De ECB is disproportioneel bezig.

Wat ik vind is dat men het doel verabsoluteerd heeft. Neem als voorbeeld de Engelse centrale bank, die hebben ook een inflatietaak. Maar als het niet lukt, dan kunnen ze naderhand aan de minister van financiën uitleggen dat er bepaalde factoren waren die een rol speelden. Het doel heiligt nu alle middelen.

Maar hier is de formulering van de ECB dat het een verplichting is om het inflatiedoel te halen. Dat is onzin, het is nooit hun taak geweest om de hele wereld op te kopen!

Het kan niet waar zijn dat je door de dosis van het medicijn almaar te vergroten je een controleerbare uitkomst krijgt.”

Lees meer:
- ECB verlaagt rente, stimulering naar €80 miljard
- Nieuwsuur: Wellink bezorgd over monetaire beleid ECB
“Dan komen we aan het tweede punt: Waarom doen we dit? We willen geen deflatie, dat is het verhaal van de ECB. Dat de schuldenlast dan toeneemt is een deel van het verhaal, maar de gedachte is ook dat de consument denkt: Dan wacht ik even, want alles wordt goedkoper.

Maar deflatie in deze mate is zeer zeldzaam in de geschiedenis. We zagen het voor het laatst vóór de Tweede Wereldoorlog, in de jaren dertig. De economie heeft nu een heel andere structuur. Wat ze bij de ECB aan het doen zijn rammelt naar mijn gevoel aan alle kanten. Nog los van alle neveneffecten…

De ECB is de verkeersborden in het systeem aan het verwijderen. Benchmarks waar beleggers zich normaal aan vasthouden, zoals inschattingen van risico’s en de rentestanden die daar bij horen, dat systeem ben je in wezen aan het vernielen. Dat zie je meer en meer komen. Mensen raken hun houvast kwijt. Je bent de integriteit van het financiële stelsel aan het aantasten.

Het ‘point of no return’ komt wel erg dichtbij.

In alle jaren dat ik in de financiële wereld werk heb ik het nooit zo zichtbaar zien geworden is het verschil van standpunten tussen de BIS en de centrale banken. Claudio Borio van de BIS zei dat we fundamenteel moeten nadenken over de uitgangspunten van ons monetaire beleid.”

Lees meer:
- BIS: “Markt verliest het vertrouwen in centrale banken”
Over goud

“Goud heeft bij mij wel een voorgeschiedenis. Tijdens een van mijn colleges zij mijn professor P. B. Kreukniet met groot enthousiasme dat goud geen fluit waard was. Dat is altijd bij mij blijven hangen, het contrast tussen hoe goud in de perceptie van de mensen leefde en deze hoogleraar die zei dat we al het goud van de wereld naar een eiland in de Stille Zuidzee moeten brengen. Dat was het voorbeeld dat hij ons gaf.

In zijn voorbeeld zouden alle centrale banken hun goud daar in de kluis opslaan. En er was in die tijd geen telegraaf of telefoon of wat dan ook. En dat we dan ééns in de tien jaar gaan kijken of al dat goud er nog lag. En dan zou het goud zijn weggezonken!

Zo is mijn interesse in goud begonnen. Ik ben me gaan verdiepen in de goudpolitiek van de centrale banken. In de jaren dertig hebben wij een enorme deceptie aan centrale banken overgehouden door het feit dat we vasthielden aan het Britse pond en het goud. Wij en de Engelsen zaten allebei aan het goud gekoppeld, maar op een gegeven moment werd de directie ongerust, omdat we wel erg veel ponden in de reserves hadden. Toen is de toenmalige bankpresident Vissering naar Engeland afgereisd om van de Engelsen de verzekering te krijgen dat de koppeling aan goud heilig was en dat onze ponden dus ook volstrekt safe waren. Maar hij was de haven nog niet uit en toen ontkoppelden de Engelsen. Vanaf dat moment is er interesse bij de bank ontstaan voor goud. Dat gaat verder dan Zijlstra.”

Middelkoop: Maar waarom is dan later toch het besef ten aanzien van goud veranderd?

“Ik denk dat het uit een andere hoek kwam. Alternatieven voor goud konden grote opbrengsten opleveren. Als je het goud zou verkopen, dan kon je dat beleggen en dan zouden de opbrengsten voor de staat groter zijn.

Dit gebeurde bij de Nederlandsche Bank uit eigen overweging. Het werd zo uitgelegd dat goud een dode asset is en we zoveel konden verkopen tot we voldoende zouden overhouden voor een land als het onze. Daarom hebben we zeshonderd ton gehouden en de rest aan de samenleving verkocht.

Je kunt goud altijd als onderpand gebruiken als je als land in de problemen komt. Maar toch moet je de rendementsafweging maken, ergens moet je een grens trekken. We zijn geen beleggingsfondsen en hoeven het rendement niet te maximaliseren, maar je hebt toch de maatschappelijke verplichting je taak te vervullen met een zo goed mogelijk rendement.”
14 maart 2016
Georgette Boele: “Trend goudmarkt fundamenteel gedraaid”

Marketupdate interviewde analiste Georgette Boele van de ABN Amro naar aanleiding van haar nieuwe koersdoel voor goud. Hield ze begin december nog rekening met een verdere daling van de goudprijs naar $900, nu voorziet ze een stijging richting $1.300 per troy ounce tegen het einde van dit jaar. Marketupdate sprak met Georgette Boele over deze plotselinge koerswijziging en over de goudmarkt in het algemeen. Is dit het begin van een nieuwe bull market in goud? En waarom blijven centrale banken goud kopen?

1. Waarom heeft u het koersdoel voor goud herzien?

“Het komt wel vaker voor dat de goudprijs aan het begin van het jaar sterk stijgt, maar deze keer brak goud door het 200-daags gemiddelde en bleef de goudprijs op een hoger niveau. Deze ontwikkeling, gecombineerd met de verwachting dat de Federal Reserve de rente dit jaar waarschijnlijk niet zal verhogen en andere banken een agressiever monetair beleid zullen voeren, heeft mij doen besluiten het koersdoel voor goud te herzien naar $1.300 per troy ounce.”

2. Is de stijging van de goudprijs tijdelijk of denkt u dat er een fundamentele verandering heeft plaatsgevonden in het sentiment ten aanzien van goud?

“Ik denk dat de trend in de goudmarkt een fundamentele draai gemaakt heeft, die voor een groot gedeelte het gevolg is van de negatieve rente. Daardoor wordt goud – een belegging die geen rente oplevert – opeens een interessante belegging. We zien ook weer meer beleggers die vanwege de lage rente besluiten nu weer in goud te stappen. Technisch gezien is er overigens nog geen sprake van een kentering in de goudmarkt, die is er pas als de prijs van een troy ounce weer boven de $1.500 staat.

We waren eind vorig jaar ook op een punt gekomen waarop de goudmijnsector amper het hoofd boven water kon houden. De mijnen zijn bezig met herstructureren, waardoor het aanbod van goud onder druk komt te staan. Deze ontwikkeling is ook positief voor goud.”

3. Welke factoren zijn voor u het belangrijkste bij het bepalen van uw koersdoel voor goud?

“Waar de goudmarkt tot 2003 vooral bepaald werd door vraag en aanbod van fysiek edelmetaal (goudbaren, munten en sieraden) wordt de markt sindsdien meer en meer bepaald door beleggers en speculanten die via een groot aanbod van producten in goud kunnen beleggen. De vraag naar goud als beleggingsobject (al dan niet via afgeleide beleggingsproducten) is heel sterk gestegen ten opzichte van 2000, terwijl de vraag naar sieraden is afgenomen.

Wereldwijd zien we in de goudmarkt het marktaandeel van sieraden dalen, terwijl het marktaandeel van gouden munten en goudbaren juist toeneemt. Zelfs in China zien we deze verschuiving richting goud als beleggingsobject. We zien over het algemeen een opgaande trend in de vraag naar goud als belegging. Deze vraag is veel minder stabiel. Hierdoor heeft de vraag naar sieraden heeft dus veel minder invloed op de goudprijs dan de vraag naar goud als beleggingsobject.

Omdat goud zich meer en meer als een financiële asset is gaan gedragen reageert de goudprijs vandaag de dag veel sterker op de ontwikkeling van de rente, dollar en onzekerheid in de financiële markten. Goud is zich meer gaan gedragen als een veilige haven voor beleggers, oftewel een risk-on asset.”

4. Wat zijn de komende jaren de meest bepalende factoren voor de goudprijs?

“Het belangrijkste is uiteindelijk wat de dollar gaat doen. De afgelopen jaren is de dollar sterk gestegen en stond de goudprijs onder druk. Het dieptepunt werd in december vorig jaar bereikt, toen de goudprijs met het vooruitzicht van een geleidelijke renteverhoging in de VS richting de $1.050 per troy ounce zakte.

Momenteel zie ik weinig opwaarts potentieel voor de dollar. Over termijn is een daling van de munt waarschijnlijker. Dat is positief voor goud. Maar mijn verwachting is dat de Federal Reserve in 2017 de rente weer zal verhogen. Daarom heb ik het koersdoel voor goud voor volgend jaar op $1.300 per troy ounce laten staan.”

5. Waarom kopen centrale banken de laatste jaren zoveel goud?

“Centrale banken zoeken diversificatie en voegen daarom goud aan hun reserves toe. Maar ik zoek daar verder niet veel achter. Het goud vormt nog steeds maar een fractie van de totale reserves van centrale banken. Rusland koopt bijvoorbeeld goud op van de mijnen om de goudmijnsector van het land te ondersteunen.”

6. Tot 1971 was goud het anker van het dollarsysteem. Verwacht u dat goud in de toekomst weer een grotere rol zal vervullen in het wereldwijde monetaire systeem?

“Ik zie niet gebeuren dat landen op een gegeven moment weer zullen terugkeren naar een goudstandaard. Ook verwachting ik niet dat ze goud zullen gaan gebruiken voor internationale betalingen. China wil haar eigen munt promoten als alternatieve wereldmunt en heeft juist aansluiting gezocht bij de SDR.”

7. Onlangs werd bekend dat Iran olie in euro’s wil verhandelen. Ook lezen we de laatste jaren steeds vaker berichten dat landen hun afhankelijkheid van de dollar willen verkleinen en in andere valuta willen handelen. Dat zou niet positief zijn voor de dollar en mogelijk dus positief voor goud. Hoe ziet u dat?

“Het is niet voor het eerst dat ik zulke dingen lees. Let ook goed op de timing van dit soort nieuwsberichten. Ze komen vooral op momenten dat de dollar onder druk staat. Maar in de praktijk zien we juist dat het marktaandeel van de dollar in de wereldwijde valutareserves is toegenomen. Zowel in absolute als in relatieve zin. Het marktaandeel van de euro daarentegen daalde juist wat.”

Marktaandeel euro in totale valutareserves daalt (Bron: IMF, via Bloomberg)

8. Denkt u dat de goudprijs gemanipuleerd wordt?

“Het is opvallend dat vooral berichten over manipulatie van goud de gemoederen bezighouden. Ik lees deze berichten ook, maar ik hecht er eerlijk gezegd niet zoveel waarde aan. Het helpt mij niet in het formuleren van koersdoelen voor goud.

Ik denk dat de grote hoeveelheid berichten over manipulatie van de goudprijs kenmerkend is voor de mensen die heilig in goud geloven en die het als volledig risicovrije belegging zien.”

9. Vindt u dat spaarders er, gezien de lage rente, momenteel verstandig aan doen fysiek goud te kopen?

“Goud gedraagt zich als een risk-on asset en wordt door beleggers gezien als een aantrekkelijke investering tegenover andere beleggingen. Als je echt denkt dat het echt mis gaat met het financiële systeem, dan verdient fysiek goud de voorkeur boven afgeleide beleggingsproducten zoals ETF’s die een tegenpartij risico hebben. Mijn voorkeur gaat in dat geval uit naar gouden munten, omdat die makkelijk verhandelbaar zijn. Ook kunnen gouden munten in crisistijd tijdelijk als betaalmiddel gebruikt worden.”

Georgette Boele is coördinator van valuta en edelmetalen strategie bij het Economisch Bureau van ABN AMRO. Boele heeft zelf geen posities in goud. Klik hier voor het laatste rapport van Georgette Boele.

25 februari 2016
Medvedev: “Derde Wereldoorlog kan in Syrië beginnen”

Als bepaalde Arabische landen grondtroepen naar Syrië sturen, dan lopen we het risico van een nieuwe wereldoorlog. Dat zei de Russische premier Dmitry Medvedev in een exclusief interview met het Duitse Handelsblatt. “Alle partijen die betrokken zijn in het conflict zullen worden meegesleurd in een oorlog”, zo voegde hij eraan toe. Medvedev roept alle betrokken partijen in het conflict op aan de onderhandelingstafel te gaan zitten, om de wereld voor een nieuwe wereldwijde ramp te behoeden.

“Alle grondoperaties leiden, per definitie, tot permanente oorlogen. De Amerikanen moeten besluiten – zowel de Amerikaanse president als onze Arabische bondgenoten – of ze wel of geen permanente oorlog willen. We moeten ervoor zorgen dat we iedereen aan de onderhandelingstafel krijgen, in plaats van dat we een nieuwe wereldoorlog beginnen”, aldus de premier van Rusland.

Wapenstilstand

Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten overwegen troepen naar de regio te sturen en hebben de Verenigde Staten gevraagd de leiding te nemen in een dergelijk offensief. Maar als het aan Medvedev ligt zouden Rusland en Amerika juist de druk moeten opvoeren op de partijen die op dit moment met elkaar in gevecht zijn om tot een wapenstilstand te komen.

Medvedev verdedigde in het interview met het Handelsblatt het optreden van Rusland in dit conflict. Volgens hem hebben de luchtbombardementen door Russische gevechtsvliegtuigen voorkomen dat terroristen zich zouden verspreiden naar Europa om daar in zijn woorden “hetzelfde te doen wat ze in het verleden deden in het noorden van de Kaukasus, in Moskou en in andere Russische steden en wat ze onlangs deden in Parijs en elders in de wereld, inclusief de Verenigde Staten”.

Medvedev: “Conflict Syrie kan escaleren tot een nieuwe wereldoorlog” (Foto van Sputnik News)

Vluchtelingencrisis

De premier van Rusland uitte ook forse kritiek op de manier waarop Europa omgaat met de vluchtelingencrisis. Hij noemde de Europese aanpak “een complete mislukking en een totaal fiasco”, waarmee Europa nog meer terreuraanslagen riskeert. Volgens Medvedev was het een domme beslissing om simpelweg alle grenzen open te houden voor asielzoekers:

“Een aantal van deze mensen – en dan bedoel ik niet een paar gevaarlijke individuen of schurken, maar honderden en mogelijk zelfs duizenden – komen Europa binnen als een potentiële tijdbom. Ze zullen hun missie als robots vervullen als ze daartoe opgeroepen worden. En het is bijna onmogelijk om deze potentiële groepen van terroristen te onderscheiden in de grote stroom vluchtelingen.”

Sancties

Medvedev riep in het interview zowel Europa als de Verenigde Staten op een einde te maken aan de sancties tegen Rusland en dat de Europese Unie daarin het voortouw moet nemen…

“We wachten op onze collega’s in de EU om de eerste stap te zetten. Europa moet de moed opbrengen om toe te geven dat de economische sancties opgeheven moeten worden, omdat die niets goeds hebben opgeleverd voor zowel Europa als Rusland.”

Europa en de VS hebben de dialoog met Rusland stopgezet na de annexatie van de Krim. Volgens Medvedev riskeert het Westen daarmee de terugkeer naar de tijd van de Koude Oorlog met het IJzeren Gordijn. “We kunnen het gordijn dichtdoen en weigeren met elkaar te praten, maar ik geloof dat dat een enorme politieke vergissing zou zijn.”

Medvedev deed in het interview nogmaals de oproep aan de Westerse wereld om meer samen te werken, ook om de veiligheid in de wereld te bevorderen en terrorisme gezamenlijk te kunnen bestrijden.

12 februari 2016
Video: Paul Buitink in gesprek met Sander Boon
Paul Buitink sprak voor Café Weltschmerz met politicoloog Sander Boon over het op kredieten gebaseerde financiële systeem dat zich de afgelopen decennia heeft ontwikkeld. Boon merkt op dat centrale banken het ineenstorten van het financiële systeem wisten te voorkomen met een overvloed aan liquiditeit, maar dat daarmee de fundamentele problemen niet zijn opgelost.

Sterker nog, met het opkopen van staatsobligaties en hypotheekleningen verkleinden centrale banken het aanbod van kwalitatief goed onderpand, waardoor er een verkrapping en een afnemende liquiditeit te zien is in het financiële systeem.

Sander Boon merkt op dat de financiële markten eigenlijk al sinds 2013 niet meer geloven wat centrale bankiers zeggen. Centrale banken zeggen wel dat ze de rente gaan verhogen, maar de markt ziet dat de economische groei die daarvoor vereist is er helemaal niet is.

We hebben een aantal passages van het interview hieronder uitgeschreven. De video duurt een half uur en is absoluut de moeite waard!

Klik hier voor meer video’s van Café Weltschmerz

Deflatie of hyperinflatie?

“De afgelopen dertig tot veertig jaar is bij de dalende rente de totale schuld enorm gestegen, in Nederland hebben we dan ook nog eens een hele hoge de hypotheekschuld. Als je wereldwijd kijkt zie je dat als gevolg van die schulden er nu een heel deflatoire pool van schulden is. Het is heel moeilijk om daar uit te komen.

Het hangt er nu een beetje vanaf wat centrale banken en overheden gaan doen. In wezen is er niet zo veel verschil tussen deflatie en hyperinflatie. Onder deflatie kiest de bevolking voor de veiligheid van cash en bij hyperinflatie kiest men voor de veiligheid van fysiek goud. Een hyperinflatie gemeten in goud is eigenlijk ook gewoon deflatie, want alle prijzen dalen dan in termen van goud…

Bij sommige centrale banken, zoals in Engeland en de Verenigde Staten en binnen bepaalde wetenschappelijke economische kringen zie je wel signalen dat cash moet worden afgeschaft. Ze zeggen dan dat dat handig is, vanwege het gebruik van cash geld voor terrorisme en criminaliteit….

Er zitten veel morele argumenten onder om contant geld af te schaffen, maar eigenlijk reden is dat in een omgeving waarbij de rente negatief is mensen een prikkel hebben om in cash te sparen. Als mensen dat massaal gaan doen geeft dat een deflatoire druk op de prijzen van assets.”

Over de pensioenfondsen...
"Ik moet eerlijk zeggen dat het niveau van economisch denken in de sector van me tegenvalt. In de zin dat heel veel mensen bijvoorbeeld hun rentevisie gebaseerd hebben gebaseerd op: de rente zal wel omhoog gaan, want hij was al een hele tijd laag. Dat is geen basis van economisch denken, dat is geen logica maar een geloof. Wat zijn omstandigheden waarin die omhoog zou gaan of waarom die laag zou blijven, dan vinden ze het heel moeilijk om daarmee te spelen. Dat is overigens een van de redenen waarom wij een kwantitatieve tool hebben ontwikkeld om in scenario's te kunnen nadenken over wat je doen met je assets. Als de centrale banken eigenlijk geen controle meer hebben om de economie op de rails te krijgen, dan zul je in dit systeem dus zelf na moeten gaan denken over wat er aan de hand is."
Over het falen van de verzorgingsstaat
"Wat me op is gevallen is dat politici eigenlijk al wel honderd jaar veel meer geld willen uitgeven dan ze binnenkrijgen, daarvoor was het nodig om te kunnen lenen. En ze hebben in dat hele spel - er zijn een hoop dingen gebeurt zoals een grote depressie, de Eerste Wereldoorlog, de Tweede Wereldoorlog - staatsobligaties een steeds grotere rol gegeven in het banksysteem. En dat gaf overheden eigenlijk, in samenspraak met centraal bankiers, de mogelijkheid om obligaties liquide te houden. Daarmee konden overheden mooie dingen doen voor de mensen, gebaseerd op geleend geld. Na de Koude Oorlog en de val van de Berlijnse muur en de Sovjet-Unie zei men dat het kapitalisme gewonnen had, maar als ik nu kijk naar de ontwikkelingen in West-Europa en Amerika, dan concludeer ik eigenlijk nu na die crisis van 2008 dat eigenlijk niet zozeer het kapitalisme is gevallen, maar dat de sociaaldemocratie nu in crisis verkeert. Het op leningen gebaseerde voortbestaan van verzorgingsstaten. Dat thema wil ik in een nieuw boek graag uitdiepen, ik zie veel parallellen. Daar ben daar overigens ik niet alleen in. Als je bijvoorbeeld boeken leest van Vaclav Havel, een dissident uit Tsjecho-Slowakije, dan is dat een man die in 1978 al de parallellen heeft gezien tussen de centralistische bestuursstructuur van het Oostblok en die van het Westen. Dat is een gradueel verschil, geen fundamenteel verschil."
Systeemcrisis
"Vaclav Havel zei al: Er zijn eerst dissidenten, dan klonteren de dissidenten zij zich samen en daaromheen gaan groepen ontevreden mensen komen. Dat zijn parallelle samenlevingen en die hollen het systeem uit. Dat is ook precies wat je nu ziet gebeuren bij ons. Ze ziet grote onvrede, je ziet de flanken van de politieke partijen groeien, het midden bloedt leeg. ZZP'ers en jongeren die niet aan een pensioen willen deelnemen en die bijvoorbeeld gebruik van auto's willen delen... Je ziet overal een systeemcrisis van deze politiek economische constellatie, van deze samenwerking tussen overheden en banksysteem." Lees ook:
10 december 2015
Herman Wijffels: “Amerika wordt bestuurd door Wall Street”

Willem Middelkoop sprak voor Café Weltschmerz met Herman Wijffels over de grote veranderingen in de financiële wereld, de voortdurende economische crisis en de neergang van de Verenigde Staten als absolute wereldmacht. In al deze onderwerpen speelt de macht van Wall Street en de verwevenheid van banken met de overheid een zeer belangrijke rol.

Wijffels zegt in het interview dat de Verenigde Staten niet bestuurd wordt door de regering in Washington, maar door de grote financiële instellingen op Wall Street. Ook is hij kritisch over het buitenlandse beleid van de VS, met name in het Midden-Oosten. Steeds weer blijkt dat de interventies van de VS te herleiden zijn tot de wens om controle uit te oefenen op de oliebronnen. “De onrust in Syrië begon pas toen er met Iran overeenstemming was bereikt over een nieuwe pijpleiding”, zo constateert Wijffels.

Wijffels is ook kritisch over het buitenlandse beleid van Nederland. Daarover zegt hij het volgende in het drie kwartier durende gesprek.

“De kern van de Nederlandse buitenlandpolitiek is; eerst kijken wat Engeland en Amerika er van vinden om er achter aan te lopen. Ik vind dat we in dit land teveel met onze rug naar dit continent leven.

Ik vraag tijdens mijn lezingen wel eens aan mensen of ze denken dat die straaljagers die in Jordanië rondvliegen en bommen rond gooien, er ook geweest zouden zijn als het niet om de olie begonnen was. Onze bommen sturen daar nog meer mensen weg. We komen onszelf daarmee tegen. De Verenigde Staten staan daar zover vandaan dat zij de gevolgen niet zo direct voelen als wij.”

Over Herman Wijffels: Herman Wijffels werkte van 1981 tot en met 1999 als bestuursvoorzitter bij de Rabobank. Daarna werd hij voorzitter van de SER en was hij een aantal jaar werkzaam bij de Wereldbank. Momenteel is hij hoogleraar ‘duurzaamheid en maatschappelijke verandering’ aan de Universiteit van Utrecht.

Klik hier om je te abonneren op de Youtube pagina van Café Weltschmerz.

22 november 2015
Uitgelicht: Marketupdate in gesprek met ‘Koos Jansen’

Uw redacteur sprak onlangs met Koos Jansen, goudanalist bij BullionStar. Tijdens het eten spraken we over de Chinese goudmarkt en over de rol van goud in het monetaire systeem. En hoe kijkt hij naar de ontwikkeling van de goudprijs? Lees het gesprek met de goudanalist die in korte tijd een autoriteit werd op het gebied van edelmetalen.

Marketupdate in gesprek met ‘Koos Jansen’

De laatste keer dat we elkaar spraken publiceerde je artikelen op je eigen blog “In Gold We Trust”. Inmiddels schrijft je voor BullionStar, een grote goudhandelaar uit Singapore. Hoe ben je daar terechtgekomen?

Zoals je weet deed ik in 2013 en 2014 al veel onderzoek naar de Chinese goudmarkt. Ik was daarvoor werkzaam als geluidstechnicus, maar door lichamelijke klachten kon ik niet meer werken. Ik had daardoor opeens veel tijd om onderzoek te doen. Toen ben ik me, geïnspireerd door de financiële crisis en de commentaren van Willem Middelkoop, gaan verdiepen in de goudmarkt. Al snel kwam ik uit bij de Chinese goudmarkt, omdat daar nog maar weinig over geschreven werd.

Ik analyseerde de cijfers van de Shanghai Gold Exchange en bestudeerde daarnaast talloze publicaties van de Chinese autoriteiten over goud. Daarover besloot ik te schrijven op mijn eigen blog dat ik lanceerde in 2013. Het duurde niet lang voordat ik werd opgemerkt door de grote internationale blogs en ik in contact kwam met bronnen in China die mij verder konden helpen met inzichten over de Chinese goudmarkt.

Ik kwam tot de ontdekking dat de Chinese goudmarkt zich concentreert op de Shanghai Gold Exchange (SGE) en dat de fysieke uitlevering via deze goudbeurs een goede indicatie geeft van de totale vraag naar goud in China. Met de uitleveringen van de SGE als uitgangspunt concludeerde ik dat de jaarlijkse vraag in 2013 naar fysiek goud in China ongeveer op 2.200 ton moest liggen, terwijl de World Gold Council en andere onderzoeksbureaus de Chinese vraag naar goud op ongeveer 1.000 ton becijferden.

Mijn bevindingen werden bevestigd door Xu Luode, topman van de Shanghai Gold Exchange. Tijdens een conferentie van de LBMA in Singapore in 2014 zei hij dat de Chinese vraag naar goud in 2013 meer dan 2.000 ton groot was. Dat cijfer lag veel dichter bij mijn inschatting dan bij die van de World Gold Council.

BullionStar was aanwezig op deze LBMA conferentie en hoorde dus uit eerste hand dat ik op het goede spoor zat. Daarom wilden ze graag dat ik voor hun ging werken. Deze kans heb ik gegrepen en zo werd in goudanalist voor BullionStar.

Je interesse voor goud werd een paar jaar geleden gewekt door Willem Middelkoop. Inmiddels doe je al een paar jaar onderzoek en schrijf je voor een groot publiek. Wat heb je hiervan geleerd?

Ik ben inderdaad via Willem Middelkoop op het goudspoor terechtgekomen. Toen ik eenmaal een baan had in de goud wereld gaf hij me exposure in de media, dus ik heb veel aan hem te danken. Verder heb ik door de jaren heen verschillende blogs afgestruind en heel veel boeken gelezen over zowel goud als zilver. Een voorbeelden van wat ik heb geleerd in dit vak is het dubbel controleren van alle bronnen en heel goed nadenken of je iets daadwerkelijk snapt voordat je het opschrijft, in plaats van stellingen van andere klakkeloos overschrijven.

Het is mij opgevallen dat er in de ‘blogosphere’ heel veel dingen voor waar worden aangenomen en dat geruchten al snel als waarheid gebracht worden. Veel blogs schrijven elkaars werk over en doen vrijwel geen moeite om zich echt in de materie te verdiepen en zelf in de cijfers te duiken. Dat terwijl het vaak toch vrij gemakkelijk is om goede informatie te vinden.

Je kunt in deze wereld absoluut het verschil maken als je je eigen onderzoek doet en je de belangrijke cijfers voor het grote publiek inzichtelijk maakt. Dat heb ik gedaan met de Chinese goudmarkt en dat doe jij ook op Marketupdate. Het is heel makkelijk om alles zomaar over te nemen van andere blogs, maar lang niet alles van wat zij schrijven is even accuraat.

Wat ik de afgelopen jaren geleerd heb is dat er heel veel indianenverhalen over goud en zilver in de wereld zijn gebracht. Verhalen dat de voorraden goud en zilver binnen afzienbare tijd opraken, dat er een run komt op het goud en zilver van de COMEX en dat een ‘default’ daarom ieder moment om de hoek ligt en dat langere levertijden van zilveren munten zouden wijzen op een schaarste aan fysiek zilver. Dat is nog maar het topje van de ijsberg van alle verhalen die rondgaan op blogs, maar die zelden of nooit goed onderbouwd worden.

Laatst stuurde iemand mij door dat de Chinese centrale bank al over 20.000 ton goud beschikt, maar er werd opnieuw geen enkel bewijs van geleverd. Ik heb hier toen een stuk over geschreven om deze fabel te ontkrachten – want veel blogs hadden de mythe al overgenomen en het werd al bijna voor een feit aangenomen onder lezers. In hetzelfde straatje geef ik het voorbeeld van de repatriëring van de Duitse goudvoorraden uit de VS. Opeens gingen er geruchten rond dat de repatriëring was stopgezet, maar dat bleek helemaal niet het geval te zijn.

Deze voorbeelden geeft maar aan hoe voorzichtig je moet zijn en hoe belangrijk het is om je eigen onderzoek te doen. Probeer zelf in de cijfers te duiken en de officiële publicaties te lezen en wees kritisch naar alle verhalen die je op internet leest.

Deze zomer zijn we getuige geweest van een enorme beursrally in China, gevolg door een grote correctie die tot in Europa en de VS gevoeld werd. De Shanghai Composite is vanaf het hoogtepunt in juni met meer dan 30% gedaald. Hoe kijk je naar deze ontwikkeling? Wat mij vooral is opgevallen is dat de Chinese overheid en centrale bank heel erg ver zijn gegaan om de beursdaling tegen te houden. Er kwam een verkoopverbod op aandelen, pensioenfondsen werden gestimuleerd aandelen te kopen en de centrale bank injecteerde een paar honderd miljard in de bankensector om de verkoopdruk op de aandelenmarkt te verlagen. De Chinese autoriteiten maken zelfs jacht op 'speculanten' die de beursdaling zouden hebben aangewakkerd door negatief nieuws te verspreiden. De manier waarop China de beurscrash heeft aangepakt laat zien dat de overheid nog steeds moeite heeft om de controle uit handen te geven en de vrije markt zijn werk te laten doen. Dat is opmerkelijk, want de afgelopen jaren heeft het land juist geprobeerd haar kapitaalmarkt open te stellen voor buitenlandse investeerders. Door op deze manier in te grijpen schrik je buitenlandse investeerders juist af. Want hoe liquide zijn je aandelenposities op de Chinese beurs als je bij een grote koersdaling je aandelen niet kunt verkopen? De Chinese centrale bank heeft onlangs de yuan gedevalueerd, naar verluid om haar exportpositie te versterken. Wat vond je van dit besluit? Het heeft niet helemaal goed uitgepakt, want er is nu dusdanig veel druk op de munt komen te staan dat Chinese centrale bank veel dollars moet verkopen om de pariteit tussen renminbi en de dollar te verdedigen. Wat ze misschien beter hadden kunnen doen was de munt helemaal loslaten, vrij laten zweven. Dan was hij waarschijnlijk meer gedaald, waardoor de Chinese export weer een zetje krijgt. Tegelijkertijd bied goud het Chinese volk een bescherming van koopkracht. Maargoed, de Chinese overheid durfde dit niet aan, we gaan zien wat de toekomst brengt... De devaluatie was te klein om een merkbare impact te hebben op de concurrentiepositie van Chinese bedrijven, maar groot genoeg om nieuwe twijfel te zaaien over de kracht van de Chinese economie. Krampachtig handelen van de Chinese overheid is wat mij betreft niet de juiste koers. De afgelopen jaren zijn de prijzen van goud en zilver behoorlijk gezakt. Wat verwacht je in de toekomst van deze edelmetalen? Ik heb nog steeds hoge verwachtingen van goud. China heeft de afgelopen jaren veel goud gekocht en zal dat de komende jaren denk ik nog wel blijven doen. Het edelmetaal zal een belangrijke rol spelen in de hervorming van het monetaire systeem, omdat centrale banken veel goud op de balans hebben staan en opkomende grootmachten als China en Rusland hun positie in goud al jaren uitbreiden. Dat er vanuit een internationaal strategisch oogpunt naar goud wordt gekeken blijkt ook uit de brief die Jan Kees de Jager in 2011 naar de Tweede Kamer stuurde naar aanleiding van vragen over de Nederlandse goudvoorraad en over de grootschalige goudverkopen van Europese centrale banken in de jaren negentig. In deze brief verklaarde de Jager, toenmalig minister van Financiën, dat Nederland relatief veel goud had in verhouding tot de rest van de wereld en dat toen besloten is de goudhoeveelheid meer in lijn te brengen met andere belangrijke goudhoudende landen. Dit soort publicaties, samen met de documenten van Chinese autoriteiten, bevestigt dat de rol van goud allesbehalve is uitgespeeld in het monetaire systeem. Het edelmetaal is nog steeds ondergewaardeerd.Wat de goudprijs op korte termijn gaat doen, dat is vrijwel niet te voorspellen. Daarvoor zijn er teveel variabelen die een rol spelen. Maar op de lange termijn denk ik dat goud in waarde zal stijgen.

Koos Jansen: "Het edelmetaal zal een belangrijke rol spelen in de hervorming van het monetaire systeem"
Zilver ben ik minder fan van. Anders dan bij goud zie ik geen goede reden waarom zilver een centrale rol gaat spelen in de financiële wereld. Ik heb een paar maanden geleden wat handels gegevens van het Verenigd Koninkrijk bekeken en het leek erop dat er geen tekorten waren. Dat de premies op zilveren munten stijgen heeft te maken met de gelimiteerde productiecapaciteit van munthuizen. Ook verwacht ik niet dat zilver (en goud) zullen terugkeren als betaalmiddel. De tijd dat we gouden en zilveren munten gebruikten bij de bakker ligt achter ons. Ook een klassieke goud standaard zie ik niet zo snel gebeuren. Het feit dat centrale banken wel goud, maar geen zilver als reserve aanhouden maakt mij enthousiaster over goud. Je hebt inmiddels wereldwijd bekendheid gekregen als goudanalist. Hoe wil je jezelf de komende jaren verder ontwikkelen? Het grappige is dat ik dus helemaal geen achtergrond heb ik economie of financiële markten. Ik wil daarom meer leren over alles wat relevant is voor mijn onderzoek naar de goudmarkt, zoals de werking van futures markten, opties, repurchase agreements, swaps en dergelijke. Ook wil ik bestuderen hoe de COMEX precies werkt. Er wordt heel veel over geschreven, maar er zijn maar weinig mensen die echt weten waar het over gaat. Ook wil ik de verbanden tussen verschillende markten beter leren begrijpen en wil ik meer economische invalshoeken bestuderen. Ik heb al vele studie boeken klaar liggen. Een aantal daarvan gaan echt diep in op de materie. Ook gaat het lichamelijk weer een stuk beter. Ik kan weer lopen en fietsen en dat betekent dat ik meer naar buiten toe kan treden. Ik zou graag conferenties willen bijwonen. Ook lijkt het me erg interessant om een keer een LBMA conferentie bij te wonen en persoonlijk de mensen te spreken waar ik over schrijf. Misschien zou ik zelfs een maand of langer in Singapore willen werken bij mijn collega's van BullionStar.

4 september 2015