Marketupdate

Categorie: Economie

Economisch Nieuws

  • Marketupdate in gesprek met Herman Meester

    Marketupdate sprak onlangs met Herman Meester, docent Hebreeuws en NT2. Meester studeerde rechten en heeft zich verdiept in de economie. Daarbij heeft hij zich gespecialiseerd in de modern monetary theory (MMT), een beschrijvende economische theorie die de geldstromen volgt in de economie. We kwamen Herman Meester voor het eerst op internet tegen in een gesprek met Lex Hoogduin, waarmee onze interesse gewekt werd. Zijn alternatieve invalshoek op de economie levert ook voor onze lezers wellicht nieuwe inzichten op. In elk geval heeft zijn verhaal ons zodanig geïnspireerd dat we hem een aantal pittige vragen wilden voorleggen. Herman Meester is te volgen op twitter (@hermanovice) en heeft ook een aantal columns geschreven voor Joop.nl.

    Vragen aan Herman Meester

    1. Kun je de modern monetary theory (MMT) kort omschrijven? Modern Money Theory beschrijft het modern geldsysteem zo:
    • Alle geld is schuld;
    • De (monetair soevereine) overheid stelt een rekeneenheid vast, en heft belastingen in die eenheid;
    • De overheid creëert geld door het uit te geven, door het kopen van goederen en diensten uit de private sector;
    • Er is geen mogelijkheid dat een soevereine overheid onvrijwillig in gebreke blijft voor haar betalingsverplichtingen;
    • Het heffen van belastingen in de eigen munt is voldoende om waarde te geven aan de munt;
    • Het begrotingstekort van de overheid is het begrotingsoverschot van de private sector (binnenlands en buitenlands).
    Je kan ook zeggen dat MMT een synthese is van chartalisme, de sectorbalans van Wynne Godley en Abba Lerners Functional Finance. MMT beschrijft de monetaire operaties in detail en stelt dat je de centrale bank en het ministerie van financiën van “monetair soevereine staten” kan beschouwen als één geconsolideerde “sector overheid”. Daar krijgt MMT erg veel commentaar op, want veel mensen beschouwen de zelf-opgelegde beperkingen van de overheid als reële beperkingen. Voor monetair soevereine staten bestaan dus geen financiële beperkingen voor de hoogte van het begrotingstekort (deze overheden kunnen dus nooit zeggen dat “het geld op is”). Maar MMT beweert niet dat het overheidstekort zo hoog kan zijn als regeringen maar willen, en ook niet dat belastingen niet noodzakelijk zijn. Inflatie is goed mogelijk als de economie volledige werkgelegenheid bereikt en alle productiecapaciteit volledig benut, en de overheid dan toch zonodig meer geld wil uitgeven. MMT wil dus niet per se een Grote Overheid. Belastingen zijn een belangrijke voorwaarde om waarde te verlenen aan de munt, maar zijn niet de bron van bestedingen van de (monetair soevereine) overheid. In detail kijken naar de balansen van Financiën, van de Centrale Bank en van de macro-economische sectoren is erg belangrijk. Monetaire en fiscale operaties zijn nodeloos ingewikkeld, doordat de overheid zich allerlei beperkingen oplegt. Maar als je ze reduceert tot de essentie komt het erop neer dat overheidsuitgaven belastinggeld financieren, en niet andersom; en overheidsuitgaven financieren de aankoop van staatsschuldpapier, en niet andersom. MMT beschrijft hoe het werkt, maar heeft ook voorstellen voor een stabielere economie. Abba Lerner was student van Friedrich Hayek en John Maynard Keynes. Lerner verwierp al in de jaren 1940 het idee van 'Sound Finance' (begrotingsdiscipline) en verving dit door zijn Functional Finance. Heel in het kort: begrotingstekorten moeten net zo groot zijn als nodig is om de reële tekorten in de economie – waaronder de werkloosheid – op te lossen. Ze moeten ook net zo laag zijn (of desnoods in een overschot veranderen) als nodig is om een oververhitte economie af te koelen. 2. Je gelooft sterk in Modern Money Theory (MMT). Hoe ben je op dat spoor terecht gekomen en waarom ben je zo overtuigd van deze benadering van het monetaire systeem? Het woord geloof is wat sterk, het is goed als er altijd kritisch debat is. Ik heb o.a. Hebreeuws gestudeerd en in de oudheid was schuld al een belangrijk thema. Economie en godsdienst lopen dwars door elkaar heen. Neem bijvoorbeeld de mensenoffers in Carthago en in andere regio's. Mensen offerden soms hun eigen kinderen om schulden aan de goden “terug te betalen.” Het staat in de bijbel vol van de verwijzingen naar schuldkwijtschelding. Dat was nodig om de maatschappij niet in chaos te laten ontaarden als schulden sneller waren gegroeid dan de reële economie aankon. Jezus komt in het Onze Vader-gebed met de zin “vergeef ons onze schulden”. Waarom zou dat niet gegaan zijn over echte, financiële schulden in plaats van alleen over morele dingen? Het is niet de eerste hervormer die de elite in het Romeinse Rijk laat ombrengen om zijn privileges te beschermen. Ook Julius Caesar werd vermoord door de elite omdat hij de schulden van de bevolking aan diezelfde elite wilde saneren. Maar op het gymnasium leer je dat hij “dictatoriale neigingen” had en daarom werd vermoord. Flauwekul, want andere dictators, die veel vriendelijker waren voor de “1%” lieten ze netjes in leven. Dus de economische geschiedenis vind ik erg interessant. Michael Hudson (Super Imperialism) is zo'n historicus, die werkt aan de “MMT”-universiteit UMKC. Ook MMT kijkt naar de geschiedenis van geld om te begrijpen wat geld nou eigenlijk is. 3.Volgens de Oostenrijkse economische school is de spaardrift van de bevolking een belangrijk fundament voor nieuwe investeringen en economische groei. Dat terwijl MMT stelt dat spaardrift leidt tot onderbesteding en onvolledige benutting van het potentieel van de economie. Dat is een fundamenteel verschil. Hoe is dat volgens jou te verklaren? Volgens mij is er geen echt verschil. Voor investeringen die burgers en bedrijven uit hun eigen spaargeld (dus hun eigen neergeslagen inkomen) financieren is iedereen het eens over het belang van spaargeld. Maar spaargeld financiert geen nieuwe kredieten, als we het over de banken hebben. Als er een kredietwaardige klant is verlenen banken nieuwe kredieten, die tegelijkertijd nieuwe deposito's creëren, en zoeken ze pas achteraf naar de vereiste bankreserves. Bankgeld is endogeen, niet exogeen. In de banken creëert krediet spaargeld, niet andersom. MMT beweert dat als het netto spaargeld van de private sector onder een bepaalde grens komt, of zelfs negatief wordt, er vaak een te laag tekort of zelfs een overschot van de overheidssector tegenover staat. Als je kijkt naar de economische geschiedenis van bijv. de Verenigde Staten, dan wordt elke periode waarin de overheid een begrotingsoverschot had gevolgd door een recessie. De begrotingsoverschotten van de regering Clinton worden vaak gezien als een groot succes. Maar MMT ziet dit juist als slecht beleid: daardoor zakte de private sector in het rood, met een recessie als gevolg. 4.Volgens MMT kunnen overheden met een eigen munt en een eigen centrale bank nooit in de problemen komen, omdat er altijd meer geld in omloop gebracht kan worden. Een hoge staatsschuld of een structureel begrotingstekort is in dat geval geen enkel probleem. Toch zijn er talloze gevallen van hyperinflatie geweest waarin het geld al haar koopkracht verloor. Spreekt de praktijk de MMT theorie niet tegen? Onverstandig beleid is onverstandig beleid. Als de economie op volle toeren draait maar de overheid voert het begrotingstekort op, krijg je mogelijk hoge inflatie. Als het probleem aan de aanbodkant zit (zoals de oliecrisis in de jaren 1970) maar er wordt meer geld tegenaan gegooid en er komen geen structurele aanpassingen aan de aanbodkant, krijg je inflatie, zelfs met hoge werkloosheid. Maar hyperinflatie is toch een vrij uniek verschijnsel. Als het belastingstelsel instort, zoals in Zimbabwe, verliest geld snel elke waarde omdat mensen kunnen overstappen op stabielere valuta zoals bijv. Amerikaanse dollars. Als de reële productie instort door grote sociale conflicten, door (burger)oorlog, en ook als er hoge schulden zijn in buitenlandse valuta of goud zoals in de Weimarrepubliek, en de wisselkoers raakt in vrije val, krijg je mogelijk hyperinflatie. Het idee dat je volgens MMT nooit te hoge begrotingstekorten zou kunnen hebben is dus een karikatuur. Maar een flexibele wisselkoers, geen schulden aangaan in buitenlandse valuta, en goed een functionerend belastingstelsel zorgen voor de meeste beleidsruimte voor een soevereine overheid. Zolang de overheid de private sector niet probeert te overbieden, is hoge inflatie niet waarschijnlijk. De causale relatie tussen (hyper)inflatie en hoge overheidsuitgaven is niet automatische eenrichtingsverkeer. Hoge overheidsuitgaven kunnen ook veroorzaakt worden door hogere prijzen, i.p.v. omgekeerd. Stoppen met het indexeren van overheidsuitgaven en het verhogen van de belastingen kunnen pijnlijk maar noodzakelijk zijn om hoge inflatie te lijft te gaan – ook volgens Modern Money Theory. 5. Volgens de Oostenrijkse economische school is de overheid altijd minder productief dan de private sector. Het laten stijgen van de overheidsbestedingen is onwenselijk, omdat daarmee waarde vernietiging plaatsvindt. Wat vind je van deze argumentatie? Over de hele wereld zijn de meest succesvolle economieën allemaal gemengde economieën, waarin de overheid een grote maar niet allesoverheersende rol speelt. Je moet de overheid wel goed in de gaten houden, maar dat geldt ook voor (grote) bedrijven. Ook private bedrijven kunnen bureaucratisch, corrupt, inefficiënt en zelfs gewoon crimineel zijn. Als ze eenmaal failliet gaan is de schade al aangericht. Het probleem is dat de private sector in zijn eentje niet kan zorgen voor duurzame volledige werkgelegenheid. Als de reële economie veel ongebruikte hulpbronnen heeft (zoals nu, met vele miljoenen werklozen in heel Europa) dan is het juist waardevernietiging om deze niet in te schakelen om zo waarde toe te voegen aan de economie. En daar heb je hogere begrotingstekorten voor nodig. Blijkbaar is de private sector niet in staat om zelf die verspilling van arbeid tegen te gaan. Dat hoeft ook niet, daar kan de overheid een rol in spelen. Ik denk dat de Oostenrijkse school geld ziet als een soort “grondstof”, dus als het geld op is, moet er weer gegraven worden zodat er weer geld is. Er zit een moralistische kant in de Oostenrijkse kijk op de wereld, ik snap ook waarom dat mensen aanspreekt. Maar geld is puur krediet, een techniek om slapende rijkdommen te mobiliseren om nieuwe welvaart te maken. En geld graaf je niet uit de grond, dat creëer je op het toetsenbord. Uiteraard kunnen hogere begrotingstekorten ontstaan door belastingverlagingen in plaats van hogere overheidsuitgaven. MMT is dus op zich niet links of rechts. In zijn Modern Money Theory-introductie schrijft L. Randall Wray expliciet dat MMT goed samen kan gaan met de Oostenrijkse school en het ideaal van een zo groot mogelijke private sector en een kleine overheid (ook al kijkt hij er zelf anders tegenaan). 6. Hoe kijk je vanuit de MMT benadering naar de onconventionele monetaire stimuleringsprogramma’s van centrale banken? Denk aan QE, operation twist, LTRO? Er is veel ongerustheid over het “bijdrukken” van geld door centrale banken, maar bankreserves zijn assets, geen geld dat de economie in kan vloeien. Banken hebben ook geen reserves nodig om geld te kunnen scheppen, die regelen ze achteraf. Dus behalve een lage rente (lucht voor debiteuren), carry trade en het verlossen van de banken van slechte leningen doet het eigenlijk niets voor de economie. Wat mij betreft moeten banken niet gered worden; pure moral hazard. Het is veel efficiënter om de reële economie te redden. Dus het “cash for trash” deel van de “onconventionele” programma's is een regelrechte ramp. Slechte leningen moet je wegvagen. MMT'ers vergelijken bankreserves vaak met een betaalrekening, en staatsobligaties met een spaarrekening bij de centrale bank. De aankoop van obligaties voor reserves is dus het equivalent van een afboeking van de spaarrekening en een bijboeking van de betaalrekening; er wordt netto geen nieuw geld gecreëerd. Dat betekent niet dat “QE” ook een goed idee is, want begrotingsmaatregelen zijn nodig, in plaats van monetaire trucs die het leven van de zeepbeleconomie maar verlengen. 7. Hoe zou de economische situatie in de VS en in Europa eruit hebben gezien als centrale banken geen stimuleringsprogramma’s hadden opgestart? Tegen de lage rente kan ik niet zijn, want hoe kan een hoge rente bijdragen aan de welvaart van de productieve economie? Een hogere rente maakt de private schuldenlast zwaarder, en dan zou de schulddeflatie en dus de krimp sterker zijn. Maar het monetair beleid doet erg weinig, dus ook zonder dat waren we weinig opgeschoten. We hebben begrotingsbeleid nodig. In de Eurozone is het probleem dat landen geen eigen munt meer hebben, en dat we idiote begrotingsregels hebben afgesproken. Zelfs als we de falende banken failliet hadden laten gaan (zodat ze de staatsschulden niet hadden laten exploderen), zouden we daarna van onszelf niet het beleid mogen voeren (met begrotingstekorten ver boven de 3% om puin te ruimen) dat we moesten voeren in zo'n diepe crisis. 8. De Federal Reserve bouwt haar stimuleringsprogramma af. Wat is de volgende stap? Kan de centrale bank het stimuleringsprogramma ook weer terugdraaien? Of is dit het new normal? Je kunt niet terug in de tijd maar de aankoop van financiële assets kun je terugdraaien, door ze weer te verkopen – als iemand ze wil hebben. Warren Mosler, een drijvende kracht achter MMT is 'berucht' om zijn uitspraak: “the natural rate of interest is zero.” Hij bedoelt dat er onder normale omstandigheden, waarin de overheid een begrotingstekort heeft, automatisch overtollige bankreserves in het systeem zitten. Behalve als de centrale bank er rente over betaalt of Financiën ze laat ruilen voor staatsobligaties, is de rente over die reserves 0%. De Fed kiest er nu voor om rente te betalen over die reserves, maar dat is net als het uitgeven van obligaties een onvrijwillige keuze. Veel MMT'ers pleiten ervoor om nooit rente te betalen over risicovrije financiële assets. Maar ik denk dat de druk vanuit de pensioensector zal oplopen om de staatsrente weer op te schroeven als er weer eens een aandelenzeepbel is doorgeprikt. Het is schijnwelvaart maar mensen willen graag gefopt worden. 9. Er dreigt deflatie in de Eurozone. Is de terughoudendheid van de ECB een verstandige aanpak? Het wordt zomaar aangenomen dat centrale banken in de reële economie even de inflatie aan kunnen wakkeren, maar dat is helemaal niet zo. Geld groeit endogeen, als banken een kredietwaardige klant zien, niet omdat de rente zo laag is. Maar met de euro zijn de mogelijkheden van begrotingsbeleid erg beperkt. Als de ECB iets nuttigs wil doen zou ze veel grotere hoeveelheden overheidsschuld moeten aankopen, zodat de rente daarover tot nul daalt, en de overheidstekorten op een peil kunnen komen waarbij de werkgelegenheid echt kan toenemen. Begrotingsbeleid is het enige effectieve in een schulddeflatie/balansrecessie zoals we die hebben. Politiek nu niet haalbaar, maar dat kan misschien veranderen als Frankrijk echt dwars zou gaan liggen met het begrotingsbeleid. 10. Met de komst van een gemeenschappelijke munt hebben Europese regeringen het devaluatie instrument ingeleverd. Daardoor kunnen ‘probleemlanden’ als Spanje, Italië, Frankrijk, Portugal en Griekenland niet meer devalueren zoals ze dat in het verleden deden. Is dat naar jouw inzicht een goede of een slechte ontwikkeling? In het licht van het alternatief dat we nu zien (van de “interne devaluatie” die neerkomt op een economische depressie) is het een slechte ontwikkeling geweest. Dat hoeft het op zichzelf niet te zijn. De euro schept een paradijs voor één categorie: de exporterende bedrijven. Maar een land dat netto exporteert, exporteert ook zijn werkloosheid de grens over. Die onbalansen op zichzelf kunnen alleen niet het probleem zijn, want over de hele wereld bestaan er binnen muntunies altijd regio's met tekorten en regio's met overschotten. Ook de Verenigde Staten – vergelijkbaar met de EMU – heeft structurele 'onbalansen' tussen staten. Stel dat Californië op de betalingsbalans structurele overschotten heeft en Alabama structurele tekorten. Waarom lezen we daar nooit iets over in de krant? Omdat het niets uitmaakt, en niemand het weet. Met het begrotingsbeleid van de federale overheid wordt werkgelegenheid gecreëerd in de chronische tekortstaten (daar worden dan bijv. de nieuwe tanks van het leger in elkaar gezet, en gevangenissen of windmolenparken uit de grond gestampt – met geld van de federale overheid). Niemand klaagt erover dat “de belastingbetaler” in Texas de chronische tekorten van South Carolina financiert. Het probleem van de Eurozone zit dus niet in de betalingsbalans maar in het feit dat de lidstaten geen monetair soevereine staten meer zijn. En dat zonder dat er een sterk begrotingscentrum zoals Washington voor in de plaats is gekomen. We willen niet vooruit, en we kunnen niet achteruit, en zo zit de Eurozone met zijn wielen vast in de modder. 11. Hoe kijk je vanuit het MMT perspectief naar de extreem lage rente van centrale banken? Zijn hier positieve of negatieve externaliteiten aan verbonden. Veel economen (o.a. Oostenrijkse) geloven in de rol van de rente als de “prijs” van geld, waarbij het mechanisme van vraag en aanbod essentiële informatie overbrengt. De centrale bank zou die informatie maar verstoren met “kunstmatig” rentebeleid. Maar elke centrale bankrente boven (of onder) de 0% is eigenlijk kunstmatig, want een rentevergoeding over overheidsschuld (bankreserves, obligaties) is voor een soevereine staat helemaal vrijwillig. Als banken vrij concurreren en hun huiswerk maken staat niets ze in de weg om klanten de 'juiste' rente te rekenen. Banken lenen hun reserves niet uit aan hun klanten, dus lage rentes hebben op zichzelf geen invloed op de kredietverstrekking. Overheden die vrijwillig rente betalen over hun staatsschuld voegen netto die rentebetalingen toe aan het saldo van de private sector. In die zin bevorderen hoge rentes juist de inflatie die ze zogenaamd moeten bestrijden! Je hoort wel dat een te lage rente de oorzaak is van hypotheekgestuurde huizenzeepbellen, maar dat is te simpel. In de jaren 1960 was de rente laag, maar er werden geen zeepbellen geblazen. Deregulering, fraude, een regressief belastingstelsel, renteaftrekbaarheid, stagnerende reële lonen, zijn allemaal veel belangrijke oorzaken. Eigenlijk zou je banken gewoon moeten verbieden om de aankoop van bestaande assets zoals huizen en grond te financieren (in plaats van echte investeringen). 12. Hoe kijk je vanuit het MMT perspectief naar de klassieke goudstandaard, waarin de waarde van geld gekoppeld is aan goud en bankbiljetten inwisselbaar zijn voor goud? Het is niet noodzakelijk voor het behoud van de waarde van geld, daarvoor is een goed functionerend en eerlijk belastingstelsel genoeg. Elke claim van inwisselbaarheid van goud is een belofte waarvan je nog maar moet zien dat die gehouden wordt. De overheid beperkt er de eigen beleidsvrijheid mee. In de jaren '30 was de depressie het diepst en hardnekkigst in Nederland. Nederland bleef koppig vasthouden aan de goudstandaard. Ik zie goud nu vooral als een enorme milieuramp, kijk eens naar Suriname en hoe ze daar het oerwoud vergiftigen om dat spul tevoorschijn te halen. Een goudstandaard op alleen internationaal niveau is zinvoller, dan worden de goudstromen tussen centrale banken gestuurd door schommelingen op de betalingsbalans. Het werkt in een machtsevenwicht maar in 1971 zagen we dat een supermacht als de VS die belofte eenzijdig kan intrekken als een overschot omslaat in een tekort. De VS stond voor de keus: bezuinigen op oorlog voeren of stoppen met goud leveren voor dollars. Hoe kun je een goudstandaard afdwingen als de VS alle bommen en granaten heeft? 13. Centrale banken hebben de afgelopen jaren veel goud aan hun reserves toegevoegd. Wat is daar de gedachte achter? Ook als het voorzorg is betekent het nog niet dat een nieuwe goudstandaard er in de toekomst echt aan zit te komen. Vergelijk het met de bewapeningswedloop. Rusland, de VS en China hebben langeafstandsraketten, atoomwapens enz., maar dat betekent nog niet dat ze ermee schieten. Soms is de dreiging alleen al genoeg. De toekomst is fundamenteel onzeker. Centrale banken mogen in feite zoveel goud aantrekken als ze willen, terwijl ze voor het kopen van printers of koffiezetapparaten netjes de bonnetjes moeten inleveren. De Griekse overheid probeert te bezuinigen en de Grieken raken massaal werkloos, maar de Griekse centrale bank kocht vrolijk goud! Wat veel goudhandelaren misschien niet helemaal beseffen is dat centrale banken ook strategisch goud kunnen dumpen, als het in hun straatje past, waardoor handelaars in de problemen kunnen komen. Goudspeculanten die veel risico namen worden dan weggevaagd. 14. De ECB waardeert de goudreserve van het Eurosysteem eens per kwartaal naar de actuele marktwaarde. Op die manier kan een waardedaling van valutareserves opgevangen worden door een waardestijging van het goud. Wat vind je van dit systeem? Je moet voor niet-financiële assets op de een of andere manier een getal op de balans zetten, dus of dat marked-to-market is of niet lijkt me niet essentieel. Wat wel opvallend is, is dat bekende goudkevers zoals Willem Middelkoop het vaak hebben over de manipulatie van de goudprijzen – ongetwijfeld wordt er van alles gemanipuleerd, maar als de koersen stijgen horen we die klacht niet. Dat is niet erg consequent: als er gemanipuleerd wordt, is dat zowel omhoog als omlaag. 15. Hoe kijk je vanuit de MMT visie naar rol van goud binnen het monetaire stelsel? Geld is altijd schuld, het zijn de getallen op de 'spreadsheet' (het scorebord) van de economie. Geld is geen stof die uit de grond komt. Iedereen houdt van glimmend spul dat niet vergaat, maar ergens snap ik niet waar al die goudkoorts en boosheid richting het “fiat geld” vandaan komt. Stel, je hebt geen vertrouwen in fiat geld, en je koopt goud. Dat kan gewoon! Wat voegt het toe als de overheid je belooft om een bepaalde hoeveelheid goud per zoveel euro of dollar te geven? De fundamentele onzekerheid blijft, want je weet dat beloften kunnen worden gebroken. Achter de goudkoorts zit de illusie dat bezitters van een zak “fiat geld” een soort grondrecht hebben op het behoud van de reële waarde van dat geld. De maatschappij, de economie ontwikkelt zich in een bepaalde richting, de welvaart neemt toe, de bevolking groeit – maar toch moet je voor $100 uit 2014 net zoveel kunnen kopen als voor $100 uit 1914? Veel van wat nu te koop is bestond in 1914 niet eens, en omgekeerd. Het idee dat er een vorm van bezit bestaat met een gegarandeerde waarde past niet in een dynamische wereld. Geld moet rollen en geïnvesteerd worden voor productieve doelen zodat de mensheid er wat aan heeft. Stel, je hebt een mooie dure viool uit 1717, en er is een gebrek aan violen zodat de marktwaarde van je viool de lucht in schiet. Je bent – op papier – miljonair. Maar dan worden er opeens veel nieuwe, goede vioolbouwers opgeleid die geweldige nieuwe violen bouwen. Goede kans dat je viool minder waard wordt omdat er nu ruime keus aan alternatieven bestaat. Ga je dan protesteren tegen de vioolinflatie, omdat er zoveel mooie nieuwe violen bijkomen? 16. Velen voorspellen een crash van de dollar, bijvoorbeeld in de vorm van een devaluatie of in de vorm van hyperinflatie. Wat vind je daarvan? De Verenigde Staten leven als economie al decennia op veel te grote voet. Niet zozeer door de netto import van consumptiegoederen, maar meer door het Amerikaanse leger dat wereldwijd in honderden bases in tientallen landen aanwezig is, en gefinancierd wordt met fiat dollars. Veel van de rest van de wereld wil van die dominantie af, maar ziet erg op tegen de instabiliteit die het gevolg kan zijn van een echte “crash” van de dollar. Dus er is zoveel onzekerheid dat je onmogelijk een duidelijke voorspelling kan doen. Je moet dus vooral kijken naar het Amerikaanse leger. Zolang de VS nog overal “satellietstaten” heeft waarvan de overheid goed naar Washington luistert, en die blijven de Amerikaanse legerbases overal van voorzien, zie ik geen gevaar voor de status van de dollar. Maar aan elk privilege komt een eind. Misschien komt dat in stroomversnelling wanneer China van overschotland omslaat naar tekortland, zodat de Chinese munt een belangrijke reservemunt kan worden. 17. Wat vind je van Bitcoin? De techniek is interessant, als betaalmiddel (hoe schimmig ook) is het altijd goed als de banken concurrentie krijgen. Banken moeten gewoon netjes concurreren zodat hun diensten niet te duur zijn. Het is ook tekenend dat de afkeer van de banken zo groot is dat iets als Bitcoin zoveel stof doet opwaaien. Maar het is nog onbetrouwbaarder dan de banken en de waarde ervan is 0 als het gaat om waardeopslag. Leuk voor speculanten maar als ik dan moet kiezen, geef mij dan maar goud...

  • Saoedi-Arabië lanceert staatsfonds

    Saoedi-Arabië lanceert een nieuwe staatsfonds dat de verantwoordelijkheid zal dragen over de enorme valutareserves van het land, zo meldt Arabianbusiness. Het grootste olieproducerende land ter wereld heeft naar schatting $700 miljard aan reserves opgebouwd met de export van olie, reserves die volgens experts voor het grootste deel worden aangehouden in de vorm van Amerikaans schuldpapier. Het is nog onduidelijk of het staatsfonds, dat het beheer over de reserves overneemt van de centrale bank, ook een andere beleggingsstrategie zal hanteren. Andere olieproducerende landen in de regio hebben de laatste jaren aanzienlijke investeringen gedaan in vastgoed, met name in Europa.

    Het staatsfonds heeft de taak gekregen de financiële stabiliteit van het Koninkrijk te beschermen. Ieder jaar groeit de spaarpot van Saoedi-Arabië als gevolg van de aanhoudend hoge olieprijs. De afgelopen drie jaar was het overschot op de begroting ongeveer $232 miljard.

    Saoedi-Arabie heeft een overschot aan dollars

    Saoedi-Arabië heeft een overschot aan dollars

  • Grafiek: De verloren generatie

    Er lijkt een nieuwe crisisgeneratie te ontstaan van jongeren die wel een opleiding hebben, maar die geen goede baan kunnen vinden. In Europa ligt het werkloosheidspercentage onder jongeren volgens cijfers van Eurostat twee keer zo hoog als onder de totale beroepsbevolking en ook in de VS is de werkloosheid onder jongeren relatief hoog. Niet alleen het vinden van werk verslechtert de vermogenspositie van de jongere generatie, maar ook steeds hogere studieschulden. Uit een onderzoek van Pew Charitable Trusts blijkt dat slechts twee op de drie huishoudens van de ‘Generatie X’ minder vermogen heeft opgebouwd dan hun ouders op dezelfde leeftijd.

    De volgende grafiek illustreert de zwakke positie van de jonge generatie op de arbeidsmarkt. Sinds het uitbreken van de financiële crisis zijn er veel meer banen bij gekomen voor de oudere dan voor de jongere generatie.

    Participatiegraad onder jongeren daalt snel

    Participatiegraad onder jongeren daalt snel (Bron: Bianco Research, via Zero Hedge)

  • Meer Britten in de schulden

    Uit een onderzoek van Money Advice Trust (MAT) blijkt dat steeds meer Britten vast komen te zitten in de schulden, zo schrijft de BBC. De liefdadigheidsinstelling heeft het afgelopen jaar naar eigen zeggen 150.000 mensen met schuldproblemen geholpen, een stijging van 140% ten opzichte van 2007. Veel mensen durven niet voor hun schuldenprobleem uit te komen, waardoor het werkelijke probleem misschien veel groter is dan over het algemeen wordt aangenomen.

    Volgens Joanna Elson, directrice van MAT, is de voortdurende erosie van het bedrag dat mensen maandelijks overhouden de bron van veel problemen. Terwijl de vaste maandlasten steeds hoger worden blijven de inkomens gelijk, waardoor er aan het eind van de maand steeds minder geld overblijft. Vanuit die positie wordt het heel lastig om uit de schulden te komen, zelfs als het een relatief kleine schuld is van een paar duizend pond.

    Kleine schulden problematisch

    "We horen dat steeds meer mensen een schuldprobleem hebben dat kleiner is dan £5000. Als er weinig ruimte overblijft in het huishoudbudget lijkt het bijna onmogelijk te worden een kleine schuld af te lossen. Plannen van de Britse regering om het minimuminkomen te verhogen zijn een stap in de goede richting, maar er kan meer gedaan worden", zo concludeert Elson. Er ontstaat volgens de BBC een nieuwe generatie mensen met schulden die zeer kwetsbaar zijn. Uit een onderzoek van BBC North dat eind mei gehouden werd onder duizend respondenten bleek dat 69% van de Britse volwassenen met schulden geen hulp zoekt met managen van deze schulden.

    Steeds meer Britten met kleine en hardnekkige schuldproblemen

    Steeds meer Britten met kleine en hardnekkige schuldproblemen (Afbeelding via Yourmoney)

  • Infographic: De financiële geschiedenis van Nederland vanaf 1600

    Altijd al willen weten wanneer de eerste aandelen in Nederland werden verhandeld? Wanneer eerdere financiële crashes plaats vonden waar Nederland last van had? Wanneer Nederland de gouden standaard los liet? Of wanneer instanties als het CPB, CBS of De Nederlandsche Bank werden opgericht?

    De website EconomieDocu.nl bestaat één jaar en heeft speciaal voor deze gelegenheid een infographic over de Financiële Historie van Nederland gemaakt. Naast de infographic is er ook een interactieve tijdlijn van de Financiële historie van Nederland. Hier zijn nog wat extra belangrijke data, extra links aan toegevoegd en videofragmenten te bekijken.

    De financiële historie van Nederland

    De financiële historie van Nederland (Bron: Economiedocu)

  • Gazprom stapt over van dollar naar de euro

    Gazprom heeft met haar klanten afspraken gemaakt om gas in euro’s in plaats van dollars af te rekenen, zo meldt Itar-Tass. Volgens Alexander Dyukov, topman van het bedrijf, hebben negen op de tien klanten met het voorstel van Gazprom ingestemd.

    “Aanvullende overeenkomsten van Gazprom die het mogelijk maken met euro’s in plaats van dollars te betalen worden nu ondertekend. Met Wit-Rusland is een overeenkomst bereikt om gas af te rekenen in roebels”, aldus Dyukov.

    Eerder schreven we op Marketupdate al dat de klanten van Gazprom in Azië bereid zijn te betalen met de euro in plaats van met dollars. Met een aantal klanten heeft Gazprom de afspraak gemaakt om de aardgas af te rekenen in Chinese yuan, zo schrijft Itar-Tass.

    Van dollar naar euro en yuan

    “Het zogenoemde plan B is al gedeeltelijk uitgewerkt. Met sommige handelspartners is al overeenstemming bereikt over omschakeling van dollarcontracten naar euro’s en yuan. We overwegen nog de mogelijkheid om contracten om te zetten naar Russische roebels”, zo verklaarde de topman van Gazprom tijdens het International Economic Forum in Sint Petersburg.

    Gazprom wil gas afrekenen met de euro en de yuan

    Gazprom wil gas afrekenen met de euro en de yuan

  • ECB lanceert TLTRO, wat is het?

    De ECB verlaagde gisteren niet alleen de rente naar een ongekend laag niveau, ook kondigde ze een nieuw stimuleringsprogramma genaamd Targeted Long Term Refinancing Operation (TLTRO) aan. Dit nieuwe stimuleringsprogramma is in feite een light versie van de twee LTRO rondes die eind 2011 en begin 2012 gelanceerd werden door de Europese Centrale Bank. Voordat we dieper ingaan op het nieuwe TLTRO programma blikken we eerst even terug op de eerste LTRO stimuleringsronde…

    Waarvoor diende LTRO?

    Destijds kregen banken via LTRO voor een periode van drie jaar beschikking over extra liquiditeit van de centrale bank. In ruil voor die liquiditeit moesten banken onderpand inbrengen bij de ECB, zoals staatsobligaties van verschillende Europese landen. De ECB stelde commerciële banken op deze manier in staat 'slechte' obligaties van de balans te halen, in ruil voor nieuwe reserves. Het doel van LTRO was het garanderen van liquiditeit binnen het banksysteem. Dat was nodig vanwege toenemend wantrouwen tussen banken in die tijd, waardoor banken onderling én aan particulieren minder bereid waren geld uit te lenen. Het was op het hoogtepunt van de Europese schuldencrisis, toen de ECB besloot de LTRO bazooka van de plank te halen. In twee stimuleringsrondes (december 2011 en februari 2012) werd er in totaal meer dan €1.000 miljard (!) aan liquiditeit verstrekt aan banken. Het LTRO programma was omstreden, omdat het volgens critici een indirecte vorm van overheidssteun was. Sommigen vreesden dat het op de balans plaatsen van staatsobligaties van 'zwakke' Eurolanden de rente zou drukken, waardoor overheden van zwakke Eurolanden weer goedkoper zouden kunnen lenen. Na de eerste ronde van LTRO daalde inderdaad de rente op staatsobligaties van de perifere Eurolanden, maar na de tweede ronde van februari 2012 was het effect alweer uitgewerkt.

    Is LTRO hetzelfde als QE?

    Nee. Het stimuleringsprogramma van de ECB heeft een vastgestelde looptijd, waarbinnen alle stimulering ook weer afgewikkeld dient te worden. Binnen het QE programma is er geen mechanisme ingebouwd om de overtollige reserves uit het banksysteem te zuigen. Nu is de Federal Reserve wel begonnen met de afbouw van haar opkoopprogramma, maar dat is nog niet hetzelfde als het terugdraaien van de stimulering. Ook het nieuwe TLTRO programma kent een bepaalde looptijd waarbinnen banken de leningen moeten aflossen. De volgende grafiek laat zien wat het effect van LTRO en van QE is op de overtollige reserves in respectievelijk het Europese en Amerikaanse banksysteem.

    Reserves bij banken in de Eurozone en in de VS

    Reserves bij banken in de Eurozone en in de VS (Bron: Soberlook)

    In 2013 begon de afwikkeling van de LTRO leningen

    In 2013 begon de afwikkeling van de LTRO leningen (Bron: Soberlook)

    Maar wat is nou TLTRO?

    Het TLTRO programma dat de ECB gisteren aankondigde moet banken aansporen meer kredieten te verstrekken aan zowel bedrijven als huishoudens. De omvang van dit nieuwe stimuleringsprogramma is naar schatting €400 miljard, minder dan de helft van het LTRO programma. Banken kunnen zich in twee rondes inschrijven voor de goedkope leningen, de eerste in september en de tweede in december. De leningen hebben gedurende de looptijd een vaste rente, namelijk het actuele rentetarief van de ECB plus een spread van 10 basispunten. Daarmee verschilt Targeted LTRO van het originele LTRO programma, waarbij de rente volledig gebaseerd was op het rentetarief van de ECB. Tussentijds worden de banken diverse malen in de gelegenheid gesteld de leningen van de ECB af te lossen. Het stimuleringsprogramma heeft een looptijd van vier jaar, wat betekent dat alle leningen die in september afgesloten worden in september 2018 afgelost moeten worden. Onder Targeted LTRO kunnen Europese banken tot 7% van hun uitstaande kredietportefeuille binnen de Eurozone tegen een aantrekkelijke rente lenen bij de ECB. Deze kredieten mogen uitsluitend verstrekt worden aan de private sector. Hypotheekleningen zijn niet toegestaan, omdat dergelijke niet-productieve leningen alleen een onwenselijk prijsopdrijvend effect hebben op de huizenmarkt. Ook mogen banken de middelen van TLTRO niet gebruiken om staatsobligaties te kopen. Dat zou een vorm van overheidsfinanciering zijn en dat mag de ECB niet doen. Met Targeted LTRO kunnen banken zich dus inschrijven voor leningen met een vaste lage rente, een aantrekkelijk aanbod voor banken die verwachten dat de ECB de rente binnen nu en vier jaar weer zal verhogen. Die goedkope leningen moeten de economie een stimulans geven en de deflatoire druk in de Eurozone verlichten. De negatieve rente van -0,1% op overtollige reserves bij de centrale bank moet commerciële banken aansporen reserves onderling uit te lenen en de reserves bij de centrale bank tot een minimum te beperken. Bronnen: ECB en Berenberg Lees ook:

  • Wat betekent de renteverlaging van de ECB?

    De ECB verlaagde vanmiddag de rente van 0,25% naar 0,15%, een daling van tien basispunten. De depositorente ging met dezelfde hoeveelheid omlaag, deze daalde van 0% naar -0,1%. Analisten hielden al rekening met een verlaging van de rente, omdat de euro relatief sterk blijft en de inflatie in de Eurozone steeds verder daalt. Maar wat voor effect kan deze kleine doch langverwachte rentestap teweeg brengen?

    • Lagere wisselkoers: Door de rente te verlagen wordt het voor vermogende beleggingsfondsen minder aantrekkelijk euro's aan te houden. Die kunnen geneigd zijn een deel van hun reserves in euro's om te zetten naar reserves in een andere valuta. Dit kan bijvoorbeeld de wisselkoers tussen de euro en de dollar omlaag brengen. Direct na het rentebesluit zagen we de wisselkoers dalen van $1,361 naar $1,357. Een zwakkere euro is gunstig voor onze exportpositie, maar tegelijkertijd worden onze importen uit landen buiten de eurozone duurder.
    • Hogere aandelenkoersen: Een lage rente maakt het minder aantrekkelijk om cash aan te houden. Tegelijkertijd wordt het voor bedrijven nog goedkoper om geld te lenen, wat zich in de marge vertaalt naar een betere winstmarge. Als gevolg hiervan stijgt de waardering van aandelen meestal na een daling van de rente. Dit effect is doorgaans niet meteen na de rentedaling zichtbaar, maar zal pas na enige tijd doorwerken in aandelenkoersen.
    • Lagere spaarrente: De verlaging van de rente door de ECB betekent dat banken goedkoper aan geld kunnen komen en dus minder vergoeding zullen geven op geld dat spaarders naar de bank brengen. Op de middellange termijn vertaalt een lager rentetarief van de centrale bank zich in een verlaging van de spaarrente. Het is een kwestie van tijd voordat de bank u hierover zal informeren.
    • Lagere hypotheekrente: In een goed functionerend bankensysteem met voldoende concurrentie zorgt een renteverlaging van de centrale bank voor een lagere hypotheekrente. Banken kunnen immers goedkoper geld lenen en zullen dat voordeel op termijn doorberekenen aan de klant. Sinds het begin van de crisis is de hypotheekrente aanzienlijk gedaald, wat voornamelijk te danken is aan de renteverlaging van de centrale bank. Dit betekent lagere maandlasten voor iedereen met een hypotheek.
    • Stijging goudprijs: Een lagere rente op cash maakt het aantrekkelijker om goud aan te houden. Goud levert geen cashflow op, maar als de rente op banktegoeden ook afneemt worden de 'opportunity costs' om goud aan te houden steeds lager. Het mislopen van 1% rente is natuurlijk minder vervelend dan het mislopen van 5% rente, zeker als u over veel spaargeld beschikt. Kort na het rentebesluit van de ECB liet de goudprijs een stijging zien. Omgekeerd geldt dat een stijgende rente de goudprijs zwaar onder druk kan zetten, zie bijvoorbeeld de periode van 1980 tot en met 1985, toen de Federal Reserve de rente aanzienlijk verhoogde om het vertrouwen van de markt in de dollar terug te winnen.

    Welke gevolgen heeft de verlaging van de rente door de ECB?

    Welke gevolgen heeft de verlaging van de rente door de ECB?

  • Live: ECB verlaagt de rente naar 0,15%

    Update: De ECB heeft de rente verlaagd naar 0,15%. De depositorente voor banken wordt negatief, want deze daalt van 0% naar -0,1%.

    Zal de ECB de rente verlagen? Dat is de vraag waar de financiële markten al enige tijd op broeden. Het verlossende antwoord komt vanmiddag, zodra ECB-president Draghi een toelichting geeft van het rentebesluit. Bijna alle analisten (95%) verwacht een rentedaling van 15 basispunten naar een niveau van 0,1%. Op dit moment is de rente waar banken geld tegen kunnen lenen 0,25%. Om het inflatoire effect van een nog lagere rente op te vangen zal de ECB naar verwachting ook overgaan tot een negatieve depositorente. Dat is de rente die de ECB berekent aan commerciële banken die reserves bij de centrale bank geparkeerd hebben. Bij de laagste renteverlaging werd dit rentetarief al naar 0% gebracht. Peter Praet van de centrale bank suggereerde in november al dat een negatieve rente tot de mogelijkheden behoort.

    Negatieve rente

    Een negatieve rente zou betekenen dat banken geld moeten betalen over deze reserves, wat in theorie een deflatoir effect heeft op de geldhoeveelheid. Men suggereert dat een negatieve depositorente de banken aanspoort meer geld uit te lenen, maar daar is in de praktijk nauwelijks sprake van. Banken spreken de reserves pas aan wanneer crediteuren besluiten banktegoed om te zetten in contant geld. Ook dalen de reserves van banken als de ECB haar LTRO programma afwikkelt en schuldpapier terugbrengt naar de commerciële banken. Pas dan verdwijnen die reserves weer uit het banksysteem, niet door het verstrekken van nieuwe kredieten die in girale vorm binnen het banksysteem circuleren.

    Vanaf 14:30 begint de livestream van de persconferentie vanuit het ECB hoofdkantoor in Frankfurt. Aansluitend op de toelichting van het rentebesluit zal de internationale pers vragen stellen.

    [polldaddy poll=8102827]

  • Tien vragen aan Koos Jansen

    Marketupdate legde Koos Jansen van In Gold We Trust tien vragen voor over de meest recente ontwikkelingen in de goudmarkt. Koos Jansen kreeg internationale bekendheid met de publicatie van cijfers over de Chinese goudmarkt. Ook bracht hij in kaart hoe fysiek goud in grote hoeveelheden van ‘West’ naar ‘Oost’ verhuist via Zwitserland.

    Koos Jansen schrijft op zijn blog uitsluitend in het Engels, waardoor zijn bekendheid in de rest van de wereld misschien nog wel groter is dan in Nederland. Toch timmert hij ook in Nederland aan de weg. Zo werd hij samen met Willem Middelkoop uitgenodigd voor een vraaggesprek bij het Goud & Zilver Event van Edelmetaal-info. Koos Jansen is te volgen op twitter en via Facebook, waar hij dagelijks updates plaatst.

    Tien vragen aan Koos Jansen

    1. De goudprijs bereikte deze week het laagste niveau in vier maanden tijd. Zilver staat op de laagste koers sinds de zomer van 2010. Waarom dalen de prijzen van beide edelmetalen weer?

    Er zijn vele factoren die daar en rol in spelen. Enerzijds denk ik dat goud in een "natuurlijke correctie" zit. Anderzijds denk ik dat in de huidige goud markt de prijs van goud weinig te maken heeft met vraag en aanbod naar fysiek goud, de prijs wordt voornamelijk in papiermarkten bepaald.

    Daarbij komt dat het sentiment in China in april en mei was gezakt. De Chinezen hebben tegen de bodemprijzen van het afgelopen jaar immens veel fysiek goud opgekocht, het lijkt alsof ze nu even de kat uit de boom kijken. De vraag uit India heeft ook onder druk gestaan door import heffingen die in 2013 werden ingevoerd. Indiërs hebben ook de nationale verkiezingen in mei afgewacht omdat de uitkomst hiervan van invloed kon zijn op de goudprijs. Van Modi, die zojuist heeft gewonnen, werd verwacht dat hij de importheffingen zou terugdraaien, dit zal de komende tijd moeten blijken.

    2. De cijfers van het Hong Kong Census and Statistics Department laten zien dat China de laatste maanden steeds minder goud importeert via Hong Kong. Komen die cijfers overeen met jouw bronnen?

    Ja. Wat betreft Chinese goud import van Hong Kong kijk ik ook naar de cijfers van het Hong Kong Census and Statistics Department. De net goud export van Hong Kong naar China komt vooralsnog overeen met de vraag naar goud op de Shanghai Gold Exchange.

    3. China importeert ook rechtstreeks goud via Shanghai en Shenzhen. Binnenkort zal er ook goud via Beijing het land binnen komen. Hoe relevant zijn de cijfers over goudimport via Hong Kong dan nog? En heb je een idee hoeveel goud er via andere kanalen China binnen komt?

    De cijfers van Hong Kong zullen steeds minder relevant worden omdat China inderdaad meer direct zal importeren via Shenzhen, Shanghai, Beijing, etc. Als de "SGE international board" wordt gelanceerd zal de Shanghai FTZ de rol van Hong Kong overnemen, namelijk een depot voor goud voordat het China mainland in gaat, of naar andere Aziatische landen word verscheept. Aan de hand van "SGE withdrawals" zullen we hopelijk kunnen blijven inschatten hoeveel er in totaal wordt geïmporteerd in China wordt voor "non-government demand" (hoeveel de PBOC opkoopt heb ik geen kijk op). Dit zal afhangen van hoe de SGE zijn cijfers gaat publiceren als de "international board" in werking is.

    4. Wat is volgens jou de reden voor het verdwijnen van de premie op goud in China?

    Ik denk dat veel "bullion banks" iets te voorbarig goud naar Hong Kong hadden getransporteerd om in te spelen op de vraag uit China (waar de laatste maanden veel goud verkocht kon worden tegen een premium). Toen de vraag uit China in Maart zakte was er een overschot. Waarschijnlijk was het rendabeler voor de banken om het tegen een kleine discount in Shanghai te verkopen dan opnieuw verschepen.

    5. De Shanghai Gold Exchange kreeg onlangs van de centrale bank toestemming voor de lancering van een wereldwijd handelsplatform voor goud. Verwacht je dat deze ontwikkeling impact zal hebben op de wereldwijde goudmarkt? Zo ja, op welke manier? Zo nee, waarom niet?

    Dat denk ik wel. De ontwikkeling van de Chinese fysieke en papieren goudmarkt zal doorgaan. Uiteindelijk zal Shanghai het overnemen van London als goud handels centrum. De prijs zal in China bepaald worden.

    6. De goud fixing staat ter discussie, omdat banken daarmee mogelijk de prijs konden manipuleren. Wat is jouw mening hierover?

    Het is duidelijk dat de London fix zeer gevoelig is voor manipulatie. De participerende banken hebben invloed op de prijs maar hebben tevens eigen posities open staan. We lezen in de mainstream media steeds meer over misbruik van de fixing door de banken. De voorzitter van de SGE, Xu Luode, heeft onlangs ook zijn twijfels uitgesproken over de fix. De huidige situatie is onhoudbaar, het einde van de zilver fix is een voorbode.

    7. Een van de grootste trends in de goudmarkt in 2013 was de verschuiving van goud van Londen, via Zwitserland naar Azië. Deze trend heb je met je blog goed in kaart gebracht. Zal deze trend in 2014 voortgezet worden? En welke betekenis heeft dat voor de goudmarkt?

    Ik weet niet of deze trend zal worden voortgezet, dat zal afhangen van de vraag uit China en hoeveel "floating supply" er nog in het Westen is. Als het goud "op" is in het Westen is er mijns inziens nog een paar honderd ton floating supply in Hong kong. Vanaf begin 2013 heeft Hong Kong veel netto geïmporteerd, een gedeelte hiervan is naar China (en misschien naar India) gesmokkeld, maar er is nog veel in voorraad mocht de Chinese vraag weer stijgen. Het zal interessant zijn om te zien wanneer Hong Kong netto gaat exporteren.

    Goud transacties via Hong Kong

    Goud transacties via Hong Kong (Bron: In Gold We Trust)

    8. Wat zijn landen als Rusland en China denk je van plan met al dat goud dat ze de laatste jaren verzamelen?

    Rusland en China zijn zich aan het indekken voor het post US-dollar tijdperk; iets waar beide landen (en vele andere landen in Azië) hard naartoe werken. Al is het met name in het belang van China dat de overgang van het dollar systeem naar een volgende monetaire orde gradueel verloopt. China heeft nog immense dollar reserves en hun eigen munt is nog niet volledig converteerbaar.

    Hoe de aanstaande monetaire orde precies in elkaar zal steken en wat de rol van goud daarin zal worden weet ik niet. Ik hou op dit moment nog rekening met alle scenario's. Ik ben er wel van overtuigd dat het huidige systeem in haar laatste termijn is aangekomen.

    9. Welke conclusie trek je uit de verlenging van het Central Bank Gold Agreement? Wat betekent deze intentieverklaring volgens jou?

    Dit zegt mij dat Europese centrale banken ook wel inzien dat goud weer een plek krijgt in het monetaire systeem (waar dat nu nog niet het geval is). De fiat-standaard heeft jammerlijk gefaald, het is te hopen dat onze beleidsmakers dit doorzien. Helaas ben ik hier niet van overtuigd, ze zullen zo lang mogelijk de ellende voor zich uitschuiven.

    10. Verwacht je een terugkeer naar een geldsysteem waarin geld weer gekoppeld wordt aan goud?

    Ik verwacht niet dat goud op korte termijn een vaste prijs in een nationale valuta zal krijgen.

  • Marketupdate lezers willen terug naar de gulden?

    We moeten eerlijk zeggen dat we enigszins verbaasd waren over de uitslag van de poll van afgelopen week. Twee derde van de Marketupdate lezers gaf namelijk aan terug te willen naar de gulden. Slechts 26% liet weten de euro te willen houden, terwijl 6% nog geen oordeel kon vormen ten aanzien van deze peiling. Slechts 101 mensen namen de moeite om een keuze te maken. Ondanks dat lage aantal spreken de resultaten voor zich. Hoewel Marketupdate probeert de voordelen van de euro goed over het voetlicht te brengen heerst er bij de lezers een overwegend negatief beeld over de euro. Althans, negatiever dan het beeld dat men nog heeft van de gulden…

    Kieskompas hield eerder een soortgelijke enquête, waaruit bleek dat driekwart van de respondenten de euro wenst te houden.

    terug-naar-de-gulden