Iran wil de handelsrelatie met Europa versterken nu de internationale sancties zijn opgeheven. Afgelopen vrijdag sloot National Iranian Oil al een deal met het Griekse Hellenic Petroleum voor de levering van aardolie, waarmee de eerste verkoop van Iraanse olie in Europa sinds het opheffen van de sancties een feit is. Het contract heeft een lange termijn en begint per direct. Ook werden er afspraken gemaakt over de €500 tot €600 miljoen aan openstaande rekeningen die Griekenland niet kon betalen vanwege de economische sancties tegen de Iraanse bankensector.
De samenwerking tussen Iran en Europa beperkt zich niet alleen tot de levering van olie. De Iraanse president Rouhani geeft leiding aan een delegatie van 120 zakenmensen en ministers die deze week een bezoek brengen aan Rome, Parijs en het Vaticaan. Met dit bezoek probeert Iran de handelsrelatie te herstellen die door de sancties en door de oplopende spanningen in het Midden-Oosten niet bepaald verbeterd is. In de delegatie die Iran naar Europa stuurt zijn niet alleen de olie- en gasindustrie vertegenwoordigd, maar ook sectoren als de bouw, landbouw en toerisme.
“Dit is een heel belangrijk bezoek. Het is tijd om deze bladzijde om te slaan en om op verschillende onderwerpen de deur te openen voor samenwerking”, zo verklaarde een Iraanse diplomaat tegenover Reuters. Eerst moet de vertrouwensrelatie versterkt worden, voordat er nieuwe handelsrelaties opgezet kunnen worden tussen het 80 miljoen inwoners tellende Iran en belangrijke Europese landen als Italië en Frankrijk.
Olie in euro?
Afgelopen zondag maakte Iran bekend nieuwe vliegtuigen te kopen van Airbus. In eerste instantie wil het land acht A380 jumbojets kopen. Op de langere termijn zou het Perzische land van plan zijn een totaal van honderd vliegtuigen bij de Franse vliegtuigbouwer af te nemen. Ook Italië denkt de komende jaren meer goederen te kunnen exporteren naar Iran. Was dat het afgelopen jaar naar schatting €1,56 miljard, de komende vier jaar neemt dat bedrag naar verwachting met €3 miljard toe tot ongeveer €4,5 miljard.
Als Iran en Europa meer gaan samenwerken zou het een logische stap zijn de olie met euro’s in plaats van dollars af te rekenen. We kunnen hier nog geen harde bewijzen voor vinden, maar het feit dat Iran prioriteit geeft aan de Europese afzetmarkt maakt dat wel aannemelijk. Dat Iran niet langer om dollars vraagt blijkt ook uit het feit dat Iran sinds kort de olie in roepies afrekent voor de Indiase markt.
De daling van de olieprijs tot onder de $30 per vat is potentieel een grote bedreiging voor de status van de Amerikaanse dollar als wereldreservemunt. Blijft de olieprijs nog lang laag, dan wordt het voor landen veel gemakkelijker over te schakelen naar een andere munt om de olie in af te rekenen. Maar hoe gaat dat in zijn werk? Een analyse…
Oliedollar
Om dit onderwerp goed te bespreken blikken we eerst even terug in de tijd. Na het loslaten van de koppeling tussen de dollar en goud was er geen anker meer dat de dollar waarde gaf. De dollar was niet langer garantie op levering van goud, een probleem dat door Kissinger heel slim opgelost door in 1973 een deal te sluiten met Saoedi-Arabië. Olie zou voortaan uitsluitend in dollars afgerekend worden, waarmee alle dollarreserves die centrale banken in de loop der tijd verzameld hadden een nieuwe functie kregen. Ze waren niet langer een claim op goud, maar op een overvloedige voorraad olie uit het Midden-Oosten.
Alle landen die olie importeren hadden vanaf dat moment dollars nodig om olie te kunnen kopen, waardoor wereldwijd de vraag naar dollars werd veiliggesteld. En omdat de wereldeconomie zo afhankelijk is van olie was het niets minder dan logisch dat men ook andere grondstoffen in dollars zouden afrekenen.
Neem als voorbeeld een land dat koper en graan exporteert en olie importeert. Als zij weten dat de olie alleen in dollars betaald kan worden, dan zou de meest logische reactie zijn om dollars te vragen voor de goederen die ze aan het buitenland verkopen (in dit voorbeeld koper en graan). En omdat deze situatie hetzelfde was voor alle olie-importerende landen en omdat olie een relatief grote kostenpost is duurde het niet lang voordat alle grondstoffen wereldwijd in de Amerikaanse dollar werden afgerekend.
Dit systeem zorgde voor een aanhoudende vraag naar dollars, waardoor de waarde van de munt kunstmatig hoog gehouden werd. Dit geeft een bevoorrechte positie aan de Verenigde Staten, omdat zij als enige in staat zijn dollars te creëren. Dit monopolie is al verschillende keren aangevallen, denk aan de oliecrisis van 1973, maar ook aan pogingen van Irak en Libië om olie in een een andere munteenheid te verhandelen.
Daling olieprijs
Terug naar de ontwikkelingen van vandaag de dag. De olieprijs zakte deze week onder de $30 per vat, terwijl in de zomer van 2014 nog meer dan $100 betaald werd voor een vat olie. Waarom blijft een land als Rusland een recordhoeveelheid olie oppompen, terwijl hun gemiddelde kostprijs hoger ligt dan de prijs waarvoor de olie op dit moment verhandeld wordt? En waarom zijn landen als Saoedi-Arabië en Rusland zo vastberaden hun productie verder op te schroeven, terwijl de opbrengst per vat als een baksteen naar beneden gaat?
Opvallend is dat Saoedi-Arabië de laatste tijd meer toenadering tot Rusland zoekt om de verstandhouding te verbeteren, terwijl het land in het verleden juist goede relaties onderhield met de Verenigde Staten. Staan we aan de vooravond van grote veranderingen?
Van dollar naar euro?
Een mogelijk scenario is dat deze twee olieproducerende landen een transitie voorbereiden van de dollar naar de euro als wereldwijde handelsmunt. Die stap wordt makkelijker gemaakt bij een lage olieprijs, omdat de rest van de wereld dan minder dollarreserves aan hoeft te houden. En dat is ook precies wat we in 2015 voor het eerst sinds in decennia zagen gebeuren.
Een zeer lage olieprijs zorgt voor minder vraag naar dollars, waardoor landen meer beweegruimte krijgen om de import van olie in een andere munt af te rekenen. Zo levert Iran inmiddels olie aan India in ruil voor roepies en ondernemen zowel China als Rusland initiatieven om olie in hun eigen munt te verhandelen.
Wereldwijde valutareserves dollar (Grafiek van Bloomberg)
Alternatief
Toen de dollar in 1971 werd losgekoppeld van goud en toen een paar jaar later de oliecrisis uitbrak was er geen alternatieve wereldmunt voor de dollar. Inmiddels is die er wel, want de euro is uitgegroeid tot een munt die door meer dan 300 miljoen mensen gebruikt wordt en die het vertrouwen van de markt heeft gekregen door de evenwichtige betalingsbalans en de productiviteit van de Eurozone als geheel.
Zou de euro de rol van wereldwijde handelsmunt kunnen overnemen? De zegen van Rusland hebben ze! Wat denkt u?
Kan de lage olieprijs de transitie naar de euro als wereldhandelsmunt versnellen?
Saoedi-Arabië heeft de olieprijs voor het Noordwesten van Europa met $0,60 per vat verlaagd. De Zuid-Europese landen rond de Middellandse Zee krijgen $0,20 korting op de prijs van een vat ruwe olie. Met deze prijsverlaging probeert Saoedi-Arabië haar marktaandeel te verdedigen, nu Iran weer olie mag verkopen op de Europese markt.
In het verleden exporteerde Iran ook al olie naar onder meer Italië en Spanje, maar door de Westerse sancties om het nucleaire programma van Iran was dat jarenlang niet meer mogelijk. Vanaf volgende maand worden de sancties opgeheven en kan het Perzische land weer olie naar Europa exporteren, waarmee de strijd om marktaandeel een nieuwe fase in zal gaan. Met de nieuwe prijsverlaging probeert Saoedi-Arabië haar afzetmarkt veilig te stellen.
Olieprijs onder druk
Experts verwachten dat de olieprijs wereldwijd verder zal dalen of tenminste op het huidige niveau zal blijven, omdat Iran net als Saoedi-Arabië beschikt over enorme voorraden goedkoop te produceren olie. Voor het olie-embargo leverde Iran 13% van de binnenlandse vraag van Italië en 16% van de binnenlandse vraag in Spanje. Om deze afzetmarkt terug te winnen moet Iran met een beter aanbod komen dan Saoedi-Arabië, wat betekent dat er een serieuze prijzenoorlog kan ontstaan tussen de twee oliegiganten.
Hamid Hosseini, directeur van de Iraanse unie van olie-exporterende bedrijven, liet in een verklaring tegenover de Wall Street Journal weten niet onder de indruk te zijn van de prijsverlaging. Hij had er meer van verwacht, omdat Iran naar zijn oordeel onder meer gunstige voorwaarden olie kan leveren aan Europa dan Saoedi-Arabië.
Olie in euro
De terugkomst van Iran op de wereldwijde oliemarkt kan een interessante dynamiek teweeg brengen. Het land heeft op zijn zachtst gezegd geen positieve handelsrelatie met de Verenigde Staten. Begin 2002 werd het land door de toenmalige Amerikaanse president George W. Bush bestempeld als onderdeel van de ‘as van het kwaad’, terwijl de voormalige Iraanse president Ahmadinejad zijn behoorlijk impopulair maakte bij de Amerikanen door in een toespraak voor de Verenigde Naties de holocaust te ontkennen.
Iran kan haar olie als wapen inzetten tegen de petrodollar, bijvoorbeeld door met Europa afspraken te maken over de levering van olie in euro’s. Het zou niet voor het eerst zijn dat Iran olie in euro’s afrekent, want India rekent de olie al af in deze valuta.
‘De nieuwe euro: is er een oplossing, of spat de EU uiteen?’ Onder deze titel was er begin oktober een interessante bijeenkomst in Felix Meritis over The Matheo Solution (TMS), georganiseerd door Follow the Money (FTM), waar de vaak door ons aangehaalde Jean Wanningen zijn zeer gewaardeerde blogs schrijft over met name de euro en de EU.
Gespreksleider was Eric Smit van FTM die eerst op ontspannen manier ingenieur, jurist en euro-researcher André ten Dam interviewde, de bedenker van TMS. Daarna volgde een zeer levendige forumdiscussie over TMS met beide heren en de vooraanstaande economie-professoren Arnoud Boot en Lex Hoogduin. In de zaal zaten bekende gezichten, zoals Arend Jan Boekestijn, Ewald Engelen, Jean Wanningen, Marcel van Silfhout en Kees de Lange. Maar ook de rest van het publiek leek te beschikken over een bovengemiddelde kennis van zaken, waardoor ook door de vele vragen uit de zaal de discussie op niveau bleef.
Ten Dam was goed op dreef en sprak opvallend ontspannen en bij tijden humoristisch. Smit slaagde er lange tijd in om het allemaal ook voor minder deskundig publiek begrijpelijk te houden en de discussie tot de hoofdlijnen te beperken, maar de heren professoren waren uiteindelijk toch te moeilijk in toom te houden, waardoor de avond niet tot een heldere uitkomst leidde. Het was jammer dat beiden vooralsnog weinig leken te zien in TMS maar dit slecht beargumenteerden. Daarom probeerde het publiek hen met goede vragen tot een helderder stellingname te bewegen. Helaas tevergeefs, pas in de gesprekken na afloop werd mij een en ander duidelijk.
Wat is The Matheo Solution?
Door: Theo Wolters
Om landen met enorme verschillen in cultuur en productiviteit binnen één muntunie te kunnen handhaven, moet er flexibiliteit ingebouwd worden in de vorm van de mogelijkheid van onderlinge monetaire (externe) devaluatie en revaluatie. Dit in tegenstelling tot de interne devaluatie (die neerkomt op continue loonsverlaging) die sinds 2010 enorme economische en sociale ellende veroorzaakt in Zuid Europa.
Bij TMS komt er in elk soeverein euroland weer een eigen munt voor alle contracten, lonen en prijzen, maar wordt er nog steeds betaald met de euro, via een wisselkoers. Zoals u ook in London of Oost-Europa overal met euro’s kunt betalen terwijl de prijzen in ponden, zloty’s en litas etc. worden/werden berekend. In TMS is de nieuwe gulden dus alleen nog maar een rekeneenheid, betalen blijft in alle eurolanden gebeuren met één en dezelfde euro.
Bij TMS blijven dus de voordelen van de huidige euro bestaan, zoals overal kunnen betalen met één munt en het voortbestaan van de gemeenschappelijke Europese markt. Maar daarnaast biedt TMS het voordeel dat onder bepaalde voorwaarden landen met een onhoudbare economische achterstand, zoals op dit moment Griekenland, Italië en Portugal, hun ‘valuta’ kunnen devalueren. Die landen worden daardoor in één klap weer concurrerend en kunnen daardoor snel en op eigen kracht economisch herstellen. Terwijl toch één munt (de euro als enig gemeenschappelijk betaalmiddel) en één gemeenschappelijke markt blijven bestaan en geen enorm politiek gezichtsverlies wordt geleden. Ook betekent TMS het einde van de enorme transferbedragen van noord naar zuid.
Dat TMS in financieel-economische kringen inmiddels een eigen plaats verworven heeft blijkt uit het feit dat hij is opgenomen in de De Financiële Begrippenlijst.
Arnoud Boot: de euro is geen bindmiddel maar splijtzwam
Boot had bij alle issues eigenlijk een tweeslachtige benadering. Hij beaamde de analyse van Ten Dam over het failliet van de euro, vond dat die op onvoorstelbaar naïeve manier ingevoerd is, en stelde dat die de gemeenschappelijke markt steeds meer bedreigt. Ook acht hij deelname aan de euro beslist niet onomkeerbaar, en ziet hij het aantal deelnemende landen over langere tijd zeker niet als constant.
Hij zag geen toekomst voor een politieke unie met structurele transferbetalingen van de sterkere naar de zwakkere landen, omdat daar geen democratisch draagvlak voor is. Maar ook een terugkeer naar eigen munten achtte hij te riskant, met een veel te groot risico op chaos met onvoorspelbare gevolgen. Hij pleitte voor een veel meer gedisciplineerde houding van de regeringen van de zwakke landen, maar snapte ook dat dat cultureel eigenlijk niet binnen een generatie mogelijk is. Toch pleitte hij voor het verlichten van de lasten voor Griekenland om de bevolking mee te krijgen in de noodzakelijke hervormingen.
Allemaal erg tegenstrijdig en onduidelijk dus. Eigenlijk hoopte hij op een pappen en nathouden situatie waarbij we het redden tot de volgende generatie wél voldoende Europees denkt om in een groter verband op te kunnen gaan. Maar hij omarmde The Matheo Solution nog niet. Hij vond dat de euro in TMS alleen nog maar een symbolische rol speelt, en zag er daarom het nut niet van in. Boot is verder beducht voor het effect op kapitaalstromen.
TMS als gereedschap
Hieruit blijkt een tekort aan inzicht in The Matheo Solution. Die moet je namelijk niet zien als een star principe, maar meer als een gereedschap. Hij maakt flexibiliteit mogelijk maar schrijft niet voor hoe die moet worden ingevuld.
Beide professoren deden het voorkomen alsof na invoering van TMS elk land zelf zomaar naar eigen inzicht kan gaan devalueren. Dan is er inderdaad geen principieel verschil meer met het opheffen van de muntunie.
Maar de voorkeursversie van TMS die Ten Dam heeft uitgewerkt maakt een devaluatie volledig afhankelijk van toestemming van een centraal Europees orgaan, en dat zal een devaluatie alleen maar toestaan onder bepaalde voorwaarden en op basis van objectieve economische fundamentals. Net zoals er op dit moment voorwaarden zitten aan hulpprogramma’s. Zie hier voor een grondige uitleg over TMS in de voorkeursversie van Ten Dam.
Er is ook een andere invulling mogelijk: wanneer bijvoorbeeld Frankrijk in ernstige problemen komt (en dat is mijns inziens niet óf maar wanneer) en bij Duitsland aanklopt voor enorme bedragen, wordt (volgens Arjo Klamer) een Duitse exit waarschijnlijk en ontploft de muntunie. Om dat te voorkomen zou in één weekend TMS kunnen worden ingevoerd, waarna de zwakke landen een eenmalige devaluatie mogen uitvoeren, om de acute crisis te bezweren. Dat is ook een vorm van TMS, maar onder andere voorwaarden.
Hoe TMS na deze invoering verder wordt ingevuld hangt af van de dynamiek die vervolgens in Europa ontstaat: die kan leiden tot méér Europa, dus strakkere economische, sociale en financiële discipline, of tot minder Europa, met steeds meer soevereine vrijheid om een eigen monetair beleid te voeren met door elk land zelf gekozen wisselkoers- en rentebeleid. TMS kan dus zowel uitmonden in een federale staat als in een volledige terugkeer naar de eigen munten en het opheffen van de euro. Als het aan Ten Dam ligt wordt het een stapje terug naar boven beschreven voorkeursversie, dus met ook in de toekomst wanneer noodzakelijk een devaluatie of revaluatie. Alles is mogelijk binnen TMS. Dit bracht Ten Dam wel naar voren maar kwam helaas niet genoeg uit de verf.
TMS met gereguleerde devaluaties
Ik zelf zie wel wat in een vorm van TMS waarbij de onderlinge verschillen in productiviteit, groei en gedisciplineerd overheidsbeleid per land voor meerdere jaren vastgelegd worden in jaarlijkse devaluatiepercentages. Dit stabiliseert het aanpassingsproces en voorkomt de nadelen van te grote uitslagen met telkens crisissituaties rond devaluaties.
Bij een dergelijke per land te bepalen devaluatie- of revaluatievoet weten de bedrijven waar ze aan toe zijn bij hun export en investeringsbeslissingen. Maar ook ziet de bevolking duidelijker wat de gevolgen zijn van het te slappe overheidsbeleid, en zal men meer geneigd zijn om mee te gaan in hervormingen om daarmee van de devaluaties af te komen. Het verlagen van dit jaarlijkse percentage is natuurlijk een erg goed signaal over de groei van de economie en zal meteen de aan dat land berekende rente op de kapitaalmarkt verlagen. Ook dit is een incentive voor gezond overheidsbeleid.
Uiteraard heeft ook deze versie nadelen, onder andere in de vorm van kapitaalvlucht, maar een pijnloze oplossing is er nu eenmaal niet. Daarbij: die kapitaalvlucht is er nu natuurlijk ook als je niks aan de crisis doet: geen enkele Griek, Spanjaard of Portugees met wat kapitaal heeft dat nog in het eigen land staan.
Arnoud Boot, Lex Hoogduin en André ten Dam in debat over de eurocrisis
Lex Hoogduin: er zit geen weeffout in de euro
Er is verder ook geen politieke unie nodig om de euro te stabiliseren, en ook de permanente noord-zuid transferunie, die volgens velen onvermijdelijk is bij een muntunie met daarin landen met verschillende productiviteit, is nergens voor nodig. De professor leek in een totale staat van denial te verkeren: er is op zich helemaal geen probleem met de euro!
Dat zelfs in de VS met een politieke unie en een bijna volmaakte optimal currency area nog steeds zeer grote en permanente transfers noodzakelijk zijn is hem blijkbaar ontgaan.
Hij bleef hameren op economische discipline van de overheden als de panacee voor alles, wat Smit terecht samenvatte als “alle Europeanen moeten volgens u dus gewoon Duitsers worden!”. Als er iemand onder de “B” van Arjo Klamer valt is het Hoogduin wel… Had Boot nog enig besef van het doorslaggevende belang van de bestaande cultuurverschillen, Hoogduin zag er geen been in die per direct radicaal uit te roeien.
TMS als oplossing is volgens Hoogduin erger dan de kwaal: die neemt de druk weg voor de zwakke landen om te hervormen. Ten Dam repliceerde hierop dat praktijkvoorbeelden uit de jaren 90 van monetaire devaluaties in Zuid-Amerika en Azië deze stelling van Hoogduin weerleggen. Die tonen aan dat de devaluaties van de desbetreffende nationale munten resulteerden in duurzaam herstel van economie, werkgelegenheid en overheidsfinanciën.
Bij lang doorvragen bleek na afloop dat Hoogduin wel degelijk een zeer duidelijk standpunt had: hij wil gewoon terug naar het Verdrag van Maastricht, met harde (Duitse!) afspraken over economisch beleid, een terugkeer naar de knetterharde no bail-out regels, en afschaffing van de Quantitative Easing maatregelen die inmiddels ingevoerd zijn om de euro te redden. Hij verafschuwde de “We’ll do everyting necessary to save the euro” (de ultieme bail-out garantie) van Draghi.
Vreemd genoeg noemde Hoogduin zijn voorkeur het voortzetten van de status quo, alsof het Verdrag van Maastricht nog in werking is. Maar de status quo is niet dat men zich niet goed aan de regels van Maastricht houdt, zoals Hoogduin suggereert: de huidige EU heeft onder Draghi een volstrekt tegengesteld regelmechnisme ingevoerd van juist gegarandeerde bail-out, en is druk bezig daar een federaal financieel stelsel omheen te bouwen. Maastricht bestaat allang niet meer.
Hoe ver moet je van de Europese werkelijkheid af staan om ook met droge ogen de mogelijkheid te opperen dat de Brusselse elite de in 15 jaar kleine stiekeme stapjes veroverde voortgang richting de door hen gewenste federale Europese staat ooit terug zou draaien? Dat gaat never nooit gebeuren.
The Matheo Solution heeft ook pijnpunten en ontmoet ook weerstand, maar vergeleken bij de Maastrichtse utopie van Hoogduin is dat echt peanuts. Op het moment wil geen enkele Brusselse politicus over TMS of andere alternatieven van de euro praten, ook praktisch geen enkele Nederlandse partij (behalve de PVV en SP), maar wanneer de zaak op ploffen staat (en wederom: dat is geen kwestie van óf maar wanneer!) is TMS de enige uitweg voor de politici die én hun gezicht redt én de weg naar een federale staat open laat.
Conclusie
Tot mijn verbazing kwam het pleidooi van beide professoren erop neer dat ze niet vooruit (federale staat) en niet achteruit (terug naar eigen munten) wilden of konden en daarmee kozen voor volhouden van de huidige situatie. Terwijl ik dacht dat we inmiddels wel kunnen vaststellen dat die echt volstrekt onhoudbaar is. Wat Boot eigenlijk ook met zoveel woorden toegaf.
Zie hieromtrent ook De Euro-Solution-Matrix van economisch researcher Harry Geels, het dit aanmodder-scenario als allerslechtse optie..
De Euro Solution Matrix
En juist omdat ik het met Boot en Hoogduin eens ben dat de federale staat de komende decennia geen haalbare kaart is, en een opbreken van de euro leidt tot een chaos die zo onvoorspelbaar is dat niemand die op zijn geweten wil hebben, is een ordentelijke invoer van The Matheo Solution in mijn ogen overduidelijk de enige nu bekende oplossing. Ook al zijn er daarbij kanttekeningen te plaatsen, TMS biedt in de kern een goede economische oplossing, en is ook politiek acceptabel omdat hij een complete afgang van de EUlite en een ontploffen van de eurozone kan voorkomen.
Jammer dat we van de professoren niet gehoord hebben wat ze hierop te zeggen hebben. Het zou een uitstekend resultaat van deze boeiende avond zijn als de heren professoren hierdoor toch nog eens goed over een realistische uitweg uit de euro-crisis gaan nadenken.
Dit artikel verscheen op 3 oktober 2015 op Climategate.
Afgelopen woensdag was ik aanwezig bij een lezing van Edin Mujagic over het succes van de niet-eurolanden. Na afloop volgde een levendige discussie waarbij ingenieur Theo Wolters uitleg gaf over de Matheo Solution. Dit is een alternatief model waarbij de euro blijft bestaan als de Europese munteenheid, maar waarin landen de ruimte krijgen om hun munt te devalueren of te revalueren. Door deze aanpassingen gecoördineerd door te voeren voorkom je de chaos van het uiteenvallen van de muntunie en geef je de zwakkere landen de ruimte om hun economie weer opnieuw op te starten.
Met toestemming van Theo Wolters publiceren we op Marketupdate twee artikelen die eerder verschenen zijn op Climategate. We beginnen met een inleiding van het kernprobleem van de Europese Muntunie.
Het kernprobleem van de Europese muntunie
Door: Theo Wolters
Moet de Europeaan plichtsgetrouw tot zijn 67e jaar 40 uur in de week hard werken, in de hoop een mooi huis te kunnen kopen en een fraaie nieuwe auto? Maar niet te vroeg, want hij dient toch eerst een appeltje voor de dorst op te bouwen? Dus kan hij maar beter pas na zijn pensionering over de wereld gaan reizen, als beloning voor 50 jaar hard werken? En zijn kinderen een paar ton nalaten, als hij die niet nodig heeft gehad tijdens zijn brave, productieve leven?
Of moet hij dagelijks een lange siësta nemen, ’s avonds op een terrasje genieten van de intredende koelte, met familie of vrienden en een glas goede wijn, terend op een staatsbaantje van een familielid dat niet echt veel om het lijf heeft, en een zeer bescheiden eigen inkomen uit zijn tomatenkasje? Moet hij bijtijds met pensioen op zijn 55e om nog ruim van zijn oude dag te kunnen genieten? Waarbij een flinke auto, een mooi huis in een goede buurt, reizen naar China, en een flinke nalatenschap niet binnen bereik komen?
Iedereen herkent hierin natuurlijk de wat aangescherpte cultuurverschillen tussen noord en zuid Europa.
De vraag wat de Europeaan moet willen is uiteraard een verkeerde. Want dat mag die Europeaan natuurlijk gewoon zelf weten, zult u zeggen. Daarbij: er is veel te zeggen voor beide levenswijzen, maar de tweede lijkt toch meer met “leven” te maken hebben dan de eerste. Wie zijn wij om die keuze voor anderen te maken?!
Maar dat idee over een vrije keuze is een grote misvatting. Binnen de Eurozone leggen de Noord-Europese landen op dit moment dwingend hun levenswijze op aan de zuidelijke landen. Met voorspelbaar dramatische gevolgen.
Valuta als instrument: externe devaluatie
Tot de komst van de euro stond het elk land vrij om zijn eigen ontwikkelingstempo te kiezen. Aangezien de productiviteit in het noorden steevast sterker steeg dan in het zuiden, en de producten hier dus goedkoper werden, werden de zuidelijke producten voortdurend minder concurrerend en liep de economie daar vast.
In dat geval werd gewoon de zuidelijke munt gedevalueerd, en waren de producten voor het buitenland opeens weer een stuk goedkoper, waardoor de economie opbloeide. Op hetzelfde moment werden wel de buitenlandse producten in dat land duurder, en de spaartegoeden en pensioenen internationaal gezien minder waard, maar dat is de prijs voor de lagere productiviteit die voortkomt uit het prettigere leven. Prima keuze als je dat wilt.
Deze zogenaamde externe devaluatie wordt beperkt gevoeld door de burgers omdat prijzen en lonen ongemerkt met hetzelfde percentage dalen. Hij heeft ook weinig gevolgen voor de koopkracht. Maar voor de exportpositie werkt het fantastisch, dus bloeit de economie snel op.
De Euro als vernietigend machtsmiddel: interne devaluatie
Sinds de komst van de Euro is deze optie van tafel.
Voor landen die het niet lukt om de noordelijke productiviteit bij te benen, resteert er binnen de Eurozone bij gebrek aan de optie om de munt te devalueren, alleen nog het mechanisme van de interne devaluatie om de concurrentiepositie te herstellen.
Interne devaluatie is geen gecontroleerde ingreep door de overheid, maar een mechanisme dat ontstaat door het gebrek aan concurrentievermogen. Daarbij dalen onder druk van de ontstane crisis de lonen, en op enig moment ook sommige huren en prijzen, in een chaotisch en oncontroleerbaar proces.
Het grote verschil met de externe devaluatie is dat bij interne devaluatie sterk de nadruk ligt op het verlagen van de lonen en daarmee het herstellen van de internationale concurrentiepositie.
Voor wie in de harde marktwerking gelooft zullen dan de huren en de prijzen ook volgen, maar in de praktijk duurt dat jaren. In tegenstelling tot de relatief pijnloze externe devaluatie gaat de interne devaluatie dus gepaard met een drastische koopkrachtdaling, die desastreus is voor de binnenlandse economie. Maar ook enorme sociale gevolgen heeft: hele bevolkingsgroepen die zich redelijk wisten te redden, raken opeens aan de bedelstaf. De middenstand gaat failliet, de woningmarkt stort in, de bouw komt tot stilstand, de werkloosheid vliegt omhoog.
Ik neem aan dat u wel eens naar het nieuws kijkt: dit is exact wat op dit moment in Zuid-Europa gebeurt.
Dit proces van interne devaluatie sleept zich continu voort, zolang de productiviteit van een Euro-land achter blijft bij die van ons. Oplevingen zijn schijn, en zullen tijdelijk blijken te zijn. Dit resulteert in een eindeloze crisis, die voor de bevolking voelt als een uitzichtloze teloorgang.
De huidige crisis in de zuidelijke landen is dus geen dramatische en onvoorspelbare tegenvaller, maar gewoon het mechanisme van interne devaluatie dat de voorstanders van de one-size -fits-all Euro als gewenst zien!
Met de eenheids-Euro vernietigen de noordelijke Europese landen niet alleen de economie en de werkgelegenheid van de zuidelijke landen, maar uiteindelijk ook – en dat is kennelijk de inherente bedoeling – de zuidelijke cultuur. Door het massaal pompen van belastinggeld van de noordelijke naar de zuidelijke landen wordt dit nog een beetje verdoezeld, maar dat lost niets op. De rampzalige gevolgen van de Euro zijn niet langer te ontkennen.
Een ingebakken cultuur heeft vele generaties nodig om te veranderen. De nadrukkelijke eis aan de zuidelijke landen om per direct ons overheidsmodel over te nemen en ons productiviteitsniveau bij te gaan houden is even irreëel als ridicuul. Toch houden de pro-Europese partijen hier keihard aan vast. Ook onze eigen VVD-top eist gewoon permanente interne devaluatie van de zuidelijke landen, tot die hun lesje geleerd hebben.
Hoe naïef, asociaal en onmenselijk kun je zijn.
Hoe nemen we de spanningen tussen Duitsland en Griekenland weg?
Resumé
Door de invoer van één munt in de hele Eurozone is het relatief pijnloze instrument van de externe devaluatie vervangen door het rampzalige mechanisme van de interne devaluatie, dat op dit moment de zuidelijke economieën vernietigt. De aanstichters hiervan eisen van de zuidelijke landen dat ze onze productiviteit en onze op een sterk arbeidsethos gebaseerde cultuur overnemen, en zolang ze dat niet doen worden ze gestraft met een permanente crisis.
In zijn blog over Portugal geeft Jean Wanningen inzicht in de dramatische situatie in de landen die we aan het “redden” zijn.
De oplossing?
Steeds meer economen die geen banden met het Brusselse circuit en de politieke elite hebben, zijn het inmiddels met ons eens: de one-size-fits-all Euro is een ramp voor Europa en is niet langer houdbaar. Het meest uitgesproken daarover in de media is Frits Bolkestein, nota bene zelf medeschuldig aan de invoering ervan. Een feit waar hij overduidelijk (Buitenhof 4 mei, 13e minuut) flink moeite mee heeft, wat zijn openlijke draai alleen maar meer betekenis geeft.
Er worden in Euro-kritische kringen meerdere oplossingen geopperd waarbij weer verschillende munten worden ingevoerd, in zones, en al dan niet parallel aan de Euro, waardoor externe devaluatie weer mogelijk wordt.
Maar die zijn geen van allen snel in te voeren en op langere termijn houdbaar, behalve The Matheo Solution (TMS), die op climategate.nl al drie jaar geleden aan u werd gepresenteerd.
TMS handhaaft de Euro als enige betaalmiddel in de Eurozone en dus blijft één handelszone bestaan, maar maakt wel externe devaluatie mogelijk. Zo wordt een muntunie mogelijk met daarin landen met verschillende cultuur en dus verschillend groeitempo. Een muntunie die deze optie niet heeft is in Europa niet in stand te houden.
Inmiddels is er een brede beweging van experts die deze denkrichting delen. Dat is hoopvol: vier jaar lang discussiëren en medestanders winnen, en niemand die een fout in je redenering blootlegt, dat is een enorme opsteker voor de bedenker van TMS, ingenieur en jurist André ten Dam.
De afloop
Toch is niemand in onze groep optimistisch. De politieke elite heeft te kennen gegeven dat ze geen enkel alternatief voor de euro wenst te overwegen: er is maar één weg en dat is de Euro, en daar moet alles voor wijken.
Wij vrezen dat dit hen menens is: ze storten liever (zuid-) Europa in een onvermijdelijke diepe permanente crisis dan hun dwaze droom los te laten.
Voor de meer kwaadaardigen onder hen is die crisis overigens stiekem juist het machtsmiddel waarmee ze een federale Europese staat hopen af te dwingen, als enige uitweg uit de door henzelf veroorzaakte ellende. Ze hebben elkaar aangepraat dat dat gaat werken en nog goed is voor Europa ook. Ook al moet daarvoor de bevolking voortdurend schandelijk voorgelogen worden over hun ware bedoelingen en hun genadeloze werkwijze, en nodeloos door een uiterst pijnlijke jarenlange crisis gejaagd worden.
De geschiedenisboeken zullen over hen weinig vriendelijks te melden hebben.
Dit artikel verscheen op 6 mei 2014 op Climategate.
In dit interview legt Yanis Varoufakis uit waarom het beleid van de Trojka in het geval van Griekenland contra-productief werkt. Hij vergelijkt de crisis in Europa met de jaren dertig van de vorige eeuw, waarbij de grote deflatoire crisis vooraf werd gegaan door een aantal jaren van ongekende voorspoed.
Nu Griekenland gevangen zit in de Eurozone kan ze niet meer devalueren, wat betekent dat ze is aangewezen op een interne devaluatie. Daardoor worden de schulden in euro’s nog moeilijker terug te betalen en komt Griekenland alleen maar verder in de problemen. Dat is niet in het belang van Griekenland, maar ook niet in het belang van de schuldeisers, aldus Varoufakis.
Varoufakis trekt de vergelijking met de goudstandaard van de jaren dertig van de vorige eeuw. Pas toen de goudkoppeling werd losgelaten en de Verenigde Staten hun dollar devalueerden tegenover goud kwam de economie weer op gang. Een interessante video!
Finland had zich nooit bij de euro moeten aansluiten, zo maakte de minister van Buitenlandse Zaken Timo Soini, deze week bekend. De economische crisis is hard aangekomen in het meest noordelijk gelegen Euroland, onder andere door de neergang van elektronicagigant Nokia en door de krimpende papierindustrie. Het land wil graag devalueren, maar dat is door de gemeenschappelijke munt niet mogelijk.
Zonder de mogelijkheid de munt te devalueren zit er voor Finland weinig anders op dan intern te devalueren, dat wil zeggen de loonkosten omlaag te brengen. De regering heeft becijferd dat deze gemiddeld met 15% omlaag moeten om de economie weer concurrerend te maken ten opzichte van belangrijke handelspartners als Zweden en Duitsland.
De Finse economie krimpt nu al drie jaar op rij en de verwachting is dat er ook dit jaar met een min afgesloten zal worden. Als dat zo doorgaat is Finland in 2017 de zwakste economie van de Europese Unie met een groei die slechts de helft is van die van Griekenland.
Devaluatie versus loonverlaging
Het omlaag brengen van de lonen is op zichzelf niet veel anders dan een devaluatie. In het ene geval krijg je minder salaris binnen, in het andere geval krijg je salaris met minder koopkracht. Maar het grote verschil tussen een devaluatie van de munt en het omlaag brengen van de lonen is dat in het laatste geval de reële schulden toenemen. De schulden in euro worden dan nog duurder, omdat het afbetalen ervan een groter deel van je inkomsten opeist.
Uit recente peilingen blijkt dat de meeste Finnen geen zin hebben in het proces om de muntunie te verlaten en een eigen munt in te voeren. Maar tegelijkertijd blijkt er een aanzienlijke groep Finnen te zijn die denkt beter af te zijn als ze de muntunie verlaten.
Lees ook:
De euro bestaat nu 17 jaar. Dat is lang genoeg om een volledige economische cyclus mee te maken. Dus kunnen we de rekening opmaken: hoe gaat het nu met de eurozone en, ter vergelijking, hoe gaat het met de vergelijkbare landen die geen euro-landen zijn? Wat kunnen we daarvan leren?
Het zijn thema’s die econoom Edin Mujagic volgende week zal bespreken in een lezing voor het Forum voor Democratie. Deze lezing vindt plaats op 23 december aan de Herengracht 74 in Amsterdam. De lezing duurt van 18:00 tot 20:00 en de entree is slechts €5.
Over Edin Mujagic: Edin Mujagic (1977) is bestuurslid van het Forum voor Democratie. Hij heeft economie gestudeerd aan de Universiteit van Tilburg, is macro-econoom gespecialiseerd in centrale banken, publicist en spreker. Daarnaast is hij het jongste lid ooit van de Monetaire Kring (een discussieforum van hoge ambtenaren, centrale bankiers en academici). Hij schreef onder meer ’10 Jaar euro: biografie van een jonge wereldmunt’, ‘Geldmoord: hoe de centrale banken ons geld vernietigen’ en: ‘Een monetaire historie van Nederlands sinds 1814’ (verschijnt in 2016).
Op zich lijken de kaarten op de internationale valutamarkten voor 2016 al aardig geschud. Enkele grote thema’s zijn min of meer onbetwist. De US dollar zal versterken, valuta’s van de opkomende markten blijven zwak en de Chinese renminbi zal aan waarde inboeten. Een heel wat moeilijker te beantwoorden vraag is uiteraard wanneer dat allemaal staat te gebeuren en in welke mate. Over die vragen is veel minder eensgezindheid.
Vooral over de eerste helft van 2016 heerst de nodige ongerustheid. Die zal waarschijnlijk erg onder invloed staan van de beslissing van de Federal Reserve later deze maand, waardoor het beleid van beide centrale banken diametraal ten opzichte van elkaar kan komen te staan. Natuurlijk, de effecten van beide beslissingen heeft de markt al grotendeels in geprijsd. Dat wil weer niet zeggen, dat het alsnog mis kan gaan. Het loskoppelen van de Zwitserse franc van de euro, maar ook de devaluatie van de renminbi heeft afgelopen jaar voor onverwachte volatiliteit gezorgd. Die ervaringen uit 2015 kleuren de verwachtingen voor 2016.
Valutamarkt in 2016
Volgens sommigen hebben de gebeurtenissen in 2015 geleerd dat de huidige valutamarkten anders functioneren, dat prijzen en transacties anders tot stand komen. Dat komt, zo denken ze, omdat door de nieuwe regelgeving de liquiditeit verminderd is. Daardoor is de risico appreciatie veranderd en verminderd. Ja, de dollar gaat in 2016 naar pariteit met de euro, maar daar kan men toch een heel groot voorbehoud bij maken. De Fed lijkt toch wel bevreesd voor de mogelijke negatieve gevolgen van een te sterke dollar. Dat heeft in ieder geval JP Morgan ertoe verleid haar verwachtingen voor de euro in 2016 te laten oplopen naar $ 1,16. Volgens die bank is de Amerikaanse economie wel gezond, maar is daarmee feitelijk alles wel gezegd. Als de groei ook maar een kwartaal tegenvalt, kan de Fed zomaar besluiten om de cyclus van kleine rentestappen in 2016 vroegtijdig te stoppen.
Volgens Morgan Stanley zal het monetaire beleid van centrale banken ook in 2016 de valutamarkten blijven domineren. Meer nog dan in 2015 zullen de beperkingen van dat beleid aan het licht komen. De ECB heeft het geluk, dat de verlenging van haar verruimingsbeleid geschiedt tegen de achtergrond van een geleidelijk verbeterende economie. Pech is weer wel, dat door de agressieve verruiming de euro de funding currency wordt voor de zogeheten carry trades. Als door ongelukjes op de internationale financiële markten de risico aversie plotseling toeneemt, dan kan aan deze funding zomaar een einde komen. Het gevolg kan dan een duurdere euro zijn.
Japan
Het monetair beleid zal ook de waarde van de yen in 2016 bepalen. Die kan zakken naar ¥ 130 in de dollar zonder dat de BoJ het beleid verder verruimt. Het is vooral de opstelling van de Japanse centrale bank die een verdere verzwakking bevordert. De uitzondering op de regel is opnieuw JP Morgan. Daar geloven ze helemaal niets van een verdere verzwakking van de Yen. Het tegendeel zal eerder gebeuren. Dat laatste zal in ieder geval niet met de Chinese renminbi gebeuren. Die zal verder verzwakken. Daar zal de PoBC geen rol van betekenis in spelen.
De verzwakking is in zoverre een probleem, dat het een uitstroom van kapitaal tot gevolg zal hebben en dat kan een toch al verzwakkende economie verder onder druk zetten. Dat achten strategen een onmiskenbaar risico voor 2016. Een zwakker China tenslotte kan het voorziene voorzichtige herstel in de opkomende markten opnieuw onderuit halen. Dat kan zeker het geval zijn voor die landen, die veel commodities produceren. Voorspellen is zo moeilijk, juist omdat het de toekomst betreft. Dat geldt zeker voor valuta waarvan het gedrag zich ook op de korte termijn moeilijk laat voorspellen!
Cor Wijtvliet
Hoofdredacteur Beurshalte.nl
Over Beurshalte:
Dagelijks publiceert Beurshalte nieuwsbrieven en columns van leden van de redactie en van gastauteurs over de wereld van beleggen en alles wat ermee samenhangt. Daarnaast publiceert beurshalte wekelijks een nieuwsbrief met unieke inhoud over relevante beleggingsthema’s. Belangstellende lezers kunnen een gratis abonnement nemen. Als u geïnteresseerd bent, kunt u zich hier aanmelden!
Als gevolg van het rentebesluit van de ECB steeg de euro gisteren met 3,7% ten opzichte van de dollar, een beweging die normaal slechts eens in de tien jaar voorkomt. Stond de munt donderdag rond het middaguur nog op een wisselkoers van $1,055, in de avond was dat al opgelopen tot $1,095. Beleggers anticipeerden op een uitbreiding van het QE programma van €60 miljard per maand, maar dat kwam er niet. Wel werd de duur van het programma verlengd tot begin 2017. Ook viel de rentestap van -0,2% naar -0,3% procent tegen, want de markten gingen uit van een daling (stijging?) van de depositorente naar -0,4%.
De volgende grafiek laat zien hoe uitzonderlijk groot de koersstijging van de euro was. Elk lijntje vertegenwoordigt het koersverloop van één dag en de zwarte lijn laat zien wat de EUR/USD gisteren deed. Deze grafiek vonden we op de twitter feed van Eric Scott Hunsader van Nanex.
Door de stijging van de euro ging de AEX-index gisteren met bijna 5% onderuit, terwijl de goudprijs in euro met ongeveer 2,5% daalde. Niet alleen beleggers hebben zich vergist met de euro, ook Goldman Sachs maakte een uitglijder. De bank vertelde haar klanten dat de euro als gevolg van het rentebesluit met 3% zou gaan dalen. Niet dus…
Goldman Sachs zei dat de euro zou gaan dalen. Hadden ze daar zelf ook naar gehandeld?
De euro draait als een blad aan de boom door rentebesluit
De goudprijs in euro’s is vandaag met 1,7% gezakt door de waardestijging van de euro. De financiële markten hielden rekening met meer stimulering door de ECB en hadden daar al op voorgesorteerd door euro’s te verkopen. Dat zagen we ook terug in de wisselkoers, want die zakte de afgelopen twee maanden van $1,13 naar $1,05. De euro was ‘oververkocht’, om in de terminologie van beleggers te spreken. Daardoor zien we nu een ommekeer en een krachtig herstel van de euro ten opzichte van de dollar.
Een ‘duurdere’ euro betekent dat je minder euro’s nodig hebt om dezelfde hoeveelheid goud te kopen. Daarom staat de goudprijs in euro opeens zoveel lager. Op het moment van schrijven is de prijs van een kilo €31.415, terwijl een troy ounce voor €977 verhandeld wordt. De prijsdaling is volledig te verklaren door het wisselkoerseffect, want in dollars staat goud op het moment van schrijven op +0,10%.
Goudprijs in euro zakt door wisselkoerseffect (Bron: Goldprice)
De samenwerking tussen Iran en Europa beperkt zich niet alleen tot de levering van olie. De Iraanse president Rouhani geeft leiding aan een delegatie van 120 zakenmensen en ministers die deze week een bezoek brengen aan Rome, Parijs en het Vaticaan. Met dit bezoek probeert Iran de handelsrelatie te herstellen die door de sancties en door de oplopende spanningen in het Midden-Oosten niet bepaald verbeterd is. In de delegatie die Iran naar Europa stuurt zijn niet alleen de olie- en gasindustrie vertegenwoordigd, maar ook sectoren als de bouw, landbouw en toerisme.
