Marketupdate

Blog

  • Ruim 80% export goud uit Zwitserland bestemd voor Azië

    Zwitserland heeft in maart bruto ruim 223  ton goud geëxporteerd, zo blijkt uit de nieuwste handelsgegevens van de douane. Van die export ging verreweg het grootste gedeelte richting Azië, want als we alle landen uit deze regio samenvoegen komen we op een totaal van ruim 180 ton goud.

    De grootste afnemers van goud in Azië waren India (72,48 ton), China (46,4 ton), Hong Kong (29,8 ton), Singapore (27,63 ton), Thailand (8,58 ton) en Maleisië (2,7 ton). Deze landen importeren vrijwel iedere maand goud uit Zwitserland, zoals de volgende grafiek van Lighthouse Asset Management op baiss van de Zwitserse exportgegevens laat zien.

    swiss-gold-exports-march2015

    Zwitserland exporteerde in maart ruim 220 ton goud, waarvan een groot deel naar Azië

    (Bron: Swiss Customs Administration, Lighthouse Asset Management)

    Exportlanden kopen goud

    Zoals deze grafiek laat zien heeft de export van goud richting Azië na de zomer weer een grote vlucht genomen. Meer dan vier op de vijf goudstaven die de kluizen in Zwitserland verlaat gaat richting het Midden-Oosten of het Verre Oosten. Export richting andere werelddelen vertegenwoordigt maar een klein gedeelte van de totale export. Rusland haalt weinig goud uit Zwitserland, want dit land koopt vooral de binnenlandse goudproductie op.

    Waar komt dat goud vandaan?

    Misschien vraagt u zich af waar al dat goud vandaan komt. Zwitserland fungeert als een belangrijk knooppunt voor de wereldwijde goudmarkt en kent dus ook tal van leveranciers die iedere maand goudstaven aanleveren. Normaal gesproken zijn dat vooral de goud producerende landen, maar de laatste jaren komt er eveneens veel goud uit het Verenigd Koninkrijk. En met veel bedoelen we tientallen tonnen per maand. Dit goud komt waarschijnlijk uit de grote kluizen in het financiële hart van Londen. De volgende grafiek laat zien waar het goud vandaan komt dat Zwitserland richting het Verre Oosten exporteert.

    In maart waren de grootste leveranciers van goud aan Zwitserland het Verenigd Koninkrijk (96,9 ton), Argentinië (54,6 ton), de Verenigde Staten (16,78 ton), Chili (18,29 ton), Turkije (15,6 ton), Oezbekistan (10 ton), Peru (7,98 ton) en Zuid-Afrika (7,95 ton). Het feit dat het Verenigd Koninkrijk het meeste goud aanlevert geeft aan de productie van goud producerende landen nu al niet meer voldoende is om de vraag naar het edelmetaal te stillen.

    swiss-gold-imports-march-region

    Leveranciers van goud aan Zwitserland zijn meer verspreid

    (Bron: Swiss Customs Administration, Lighthouse Asset Management)

  • Goudprijs fixing krijgt meer deelnemers

    Nog drie banken staan in de rij om deel te nemen aan de nieuwe goudprijs fixing, zo schrijft The Bullion Desk op basis van een goed geïnformeerde bron die anoniem wenst te blijven. Welke drie banken dat zijn wil de bron niet onthullen. Mogelijk gaat het om Aziatische banken die eerder al belangstelling hadden getoond om zich bij de nieuwe elektronische goudprijs fixing te voegen.

    Eerder sloten de banken JP Morgan, Scotiabank, HSBC, Société Générale, UBS, Barclays en Goldman Sachs zich al aan bij de elektronische goudprijs fixing, die op 20 maart officieel werd ingevoerd. Met de drie nieuwe deelnemers zou het totaal aantal deelnemers op tien uitkomen, een verdubbeling van het aantal banken dat betrokken was bij de historische Londen Gold Fixing.

    Chinese banken

    Verschillende Chinese banken hadden op de dag van de lancering van het nieuwe platform nog niet al het papierwerk rond om deel te mogen nemen aan de fixing. De Industrial and Commercial Bank of China (ICBC) is volgens velen een kandidaat voor deelname, omdat deze bank al actief is in de goudmarkt en omdat ze zich qua omvang kan meten met de grootste banken van de wereld. Chinese banken willen meer zeggenschap krijgen in de totstandkoming van de wereldmarktprijs voor goud.

    goldbars-ubs

    Drie banken melden zich aan voor deelname goudprijs fixing

  • Japan heeft weer meeste Amerikaanse staatsobligaties

    Japan heeft voor het eerst sinds het uitbreken van de financiële crisis China ingehaald als grootste buitenlandse bezitter van Amerikaanse staatsobligaties. Uit de nieuwste TIC-data van de Amerikaanse centrale bank blijkt dat zowel Japan als China in de maand februari Amerikaanse staatsobligaties verkochten, maar dat China er veel meer van de hand deed dan Japan.

    Op dit moment heeft Japan iets meer dan $1.224 miljard op de balans staan, terwijl China iets minder dan $1.224 miljard heeft liggen. Voor Japan is dat een reductie van $14,2 miljard ten opzichte van een maand eerder, voor China gaat het om een vermindering van $15,4 miljard.

    China liet eind 2013 weten dat ze haar valutareserves niet verder wilde uitbreiden. Rond die tijd bereikte haar portefeuille aan Amerikaanse Treasuries een recordomvang van $1.316 miljard. Sinds december 2012, toen de nieuwe Japanse regering onder leiding van Shinzo Abe het monetaire beleid volledig omgooide, heeft Japan haar positie in Amerikaanse staatsobligaties met $113,2 miljard weten uit te breiden. Door de goedkopere yen kreeg de Ter vergelijking: China heeft sindsdien netto slechts $3,3 miljard aan haar Treasuries aan haar reserve toegevoegd.

    Samen bezitten deze twee landen ongeveer 40% van alle Amerikaanse staatsobligaties die in handen zijn van het buitenland. Het bijgevoegde taartdiagram laat zien welke landen de meeste Amerikaanse staatsobligaties aanhouden.

    obligaties-buitenland

    Buitenlandse posities in Amerikaanse staatsobligaties

  • Brits bergingsschip haalt zilverschat van de zeebodem

    Een Brits bergingsteam heeft een grote hoeveelheid zilveren munten weten terug te halen uit een Brits schip dat tijdens de Tweede Wereldoorlog tot zinken werd gebracht. Het schip, de SS City of Cairo, was in 1942 met ongeveer 300 passagiers en een lading van 100 ton aan zilveren munten onderweg van Bombay naar Engeland toen het werd aangevallen door een Duitse onderzeeër.

    Het schip werd geraakt door een torpedo en begin langzaam te zinken. Bijna alle opvarenden wisten toen nog van het schip af te komen, maar de lading van 2.000 kisten vol met zilveren munten was niet meer te redden. Het zilver vertegenwoordigde toen al een grote waarde, want vandaag de dag zou het zilver nog steeds een kleine €50 miljoen waard zijn.

    Een lange tijd werd gedacht dat de kostbare lading nooit meer teruggevonden zou worden, maar een internationaal team van oceanografen en bergingswerkers wist met behulp van zeer geavanceerde sonarsystemen en robots het schip op een diepte van 5.150 meter te lokaliseren. Binnen twee uur werd het schip al gevonden, in tweeën gebroken en gedeeltelijk bedekt door enkele meters aan zeebodem.

    coin-treasure3

    Veel zilveren munten teruggehaald uit scheepswrak

    coin-treasure2

    De zilveren munten waren afkomstig uit India

    coin-treasure

  • Vakantiestop Marketupdate

    In verband met vakantie van onze hoofdredacteur verschijnen er deze week en volgende week minder nieuwsartikelen op Marketupdate dan u van ons gewend bent. Ook bevat de nieuwsbrief van aanstaande vrijdag geen Weekendeditie. Vanaf begin mei kunnen we u weer dagelijks op de hoogte houden van de laatste belangrijke economische ontwikkelingen!

    Voor de geïnteresseerden: Frank verblijft in Italië en maakt daar zijn fietskilometers in de bergen.

    comomeer

    Comomeer

  • “Pensioenfondsen Zwitserland binnen tien jaar bankroet”

    Zwitserse pensioenfondsen zijn binnen tien jaar bankroet, tenzij er op korte termijn radicale hervormingen aan het pensioenstelsel doorgevoerd worden. De druk op het Zwitserse pensioenstelsel – dat ongeveer 800 miljard francs aan vermogen beheert – is de afgelopen jaren sterk toegenomen door de negatieve rente op grote vermogens en de dalende rente op Zwitserse staatsleningen. Daar komt nog eens bij dat de bevolking steeds ouder wordt, wat betekent dat er meer premie uitgekeerd moet worden.

    Volgens Martin Eling, professor economie aan de universiteit van St. Gallen, komen pensioenfondsen in 2030 ongeveer 55 miljard Zwitserse franc tekort als er niets aan het huidige pensioenstelsel veranderd wordt. De uitbetaling van de pensioenen werd voor het laatst herzien in 2003, toen de gemiddelde levensverwachting lager lag dan nu. Dat een een probleem dat op de lange termijn extra druk op de pensioenfondsen legt om meer rendement te maken. “Dit is geen houdbare situatie. Als we nog tien jaar op deze manier doorgaan zijn de pensioenfondsen bankroet en moeten de bedrijven die er aan meebetalen opdraaien voor de verliezen”, zo verklaarde Eling tegenover de Financial Times.

    Rente

    De renteverlaging die de Zwitserse centrale bank in januari doorvoerde drijft de pensioenfondsen tot wanhoop. Banken begonnen kosten in rekening te brengen voor de tegoeden van pensioenfondsen, kosten die de fondsen proberen te ontwijken door fysieke stapels bankbiljetten in kluizen op te slaan. Een ander Zwitsers fonds is naar verluid al begonnen met het verstrekken van hypotheken aan gepensioneerden, omdat dat meer rendement oplevert dan het aanhouden van cash. Een ander pensioenfonds probeert rendement te maken door leningen te verstrekken aan ziekenhuispatiënten. Door de extreem lage rente op staatsobligaties zoeken veel pensioenfondsen alternatieven voor staatsobligaties. Zo lenen ze bijvoorbeeld geld uit voor de ontwikkeling van vastgoed en infrastructuur. De CFO van Credit Suisse David Mathers zei in februari dat de bank eind 2015 een tegenvaller van 500 miljoen franc kan verwachten als gevolg van de ongunstige renteontwikkeling voor het bedrijfspensioenfonds. Volgens Jerome Cosandey, econoom van de Zwitserse denktank Avenir Suisse, halen pensioenfondsen bij de huidige lage rente niet genoeg rendement om de uitkeringen te betalen. Daardoor teren ze in op reserves die ze nodig hebben om rendement te maken. Er zijn al voorstellen om de pensioenpremies te verhogen, maar die ingreep gaat volgens kenners nog niet ver genoeg. Dat terwijl de Zwitsers zich nu al verzet tegen het idee dat ze meer moeten gaan betalen voor hun pensioen. De Zwitserse centrale bank verlaagde begin dit jaar de rente om een kapitaalvlucht richting de Zwitserse franc en een snelle waardestijging van de munt af te remmen. Tegelijkertijd besloot de centrale bank het valutaplafond van de franc tegenover de euro op te heffen, waardoor de Zwitserse franc sterk in waarde steeg.

    swiss-gov-bond-yield-interest

    Rood: Rentetarief Swiss National Bank / Blauw: Rente op Zwitserse 10-jaars staatsobligaties (Bron: SNB)

  • Rusland voegt 30 ton goud aan reserves toe

    Deze bijdrage is afkomstig van Hollandgold.

    De centrale bank van Rusland heeft in maart 30 ton goud aan haar reserves toegevoegd, de grootste maandelijkse aankoop sinds september vorig jaar. De eerste twee maanden van dit jaar besloot de centrale bank nog even te wachten met goud kopen, maar met de toevoeging van 30 ton goud is duidelijk geworden dat Rusland nog steeds meer goud wil hebben.

    In de laatste negen maanden van vorig jaar heeft het land onafgebroken edelmetaal aan de reserves toegevoegd. Cijfers van de World Gold Council bevestigden dat Rusland vorig jaar van alle landen met afstand het meeste goud gekocht heeft.

    Diversificatie

    De totale goudreserve van Rusland groeide door deze aankoop naar 1.238 metrische ton, waarmee het land op de vijfde plaats komt van landen met de grootste goudvoorraden. De Bank of Russia blijft goud kopen ter diversificatie van de valutareserves en ter versterking van de roebel, zo verklaarde de centrale bank gouverneur Elvira Nabiullina. Dat Rusland ondanks de crisis en de waardedaling van de roebel edelmetaal blijft kopen is een zeer positief signaal voor de goudmarkt, zo verklaarde analist David Jollie van Mitsui & Co. Precious Metals tegenover Bloomberg. Gemeten in roebels stond de goudprijs eerder dit jaar op een winst van meer dan 20%, maar door het herstel van de Russische munt is de prijs van een troy ounce goud in Rusland weer terug op het niveau van begin dit jaar.

    russian-gold-reserves-tonnes

    Rusland koopt al jaren goud bij

    Nieuwe strategie

    De centrale bank van Rusland besloot in 2005 haar monetaire beleid volledig om te gooien. Na jaren van goud verkopen kwam de centrale bank terug op de markt als koper van goud. In een tijdsbestek van amper tien jaar heeft het land haar goudreserve weten uit te breiden van minder dan 300 naar meer dan 1.200 ton, een verviervoudiging. Op het balanstotaal is de positie in goud nog sterker toegenomen, omdat de centrale bank sinds 2006 haar edelmetaal naar de marktprijs waardeert. Eerder werd een (veel lagere) historische goudkoers gehanteerd. Het aandeel goud in de totale reserves van Rusland stijgt door deze nieuwe aankoop naar 13 procent van het totaal. Volgens de World Gold Council zullen centrale banken wereldwijd dit jaar netto tenminste 400 ton goud aan hun reserves toevoegen, wat gelijk staat aan ongeveer 10% van het jaarlijkse aanbod van het edelmetaal.

    central-bank-purchases-wgc

    Rusland was in 2014 de grootste koper van goud

  • VN: Grote hoeveelheid goud en zilver belandt op vuilnisbelt

    Deze bijdrage is afkomstig van Goudstandaard.

    Volgens een onderzoek van de universiteit van de Verenigde Naties is er vorig jaar wereldwijd 1.000 ton zilver en 300 ton goud in de vorm van elektronisch afval op vuilnisbelten terechtgekomen. Deze twee edelmetalen worden vanwege hun goede elektrische geleiding gebruikt in tal van elektrische apparaten. Met de juiste installaties kunnen vrijwel alle metalen uit het afval gerecycled worden, maar dat gebeurt in heel veel landen nog niet.

    Vorig jaar werd er volgens het onderzoek wereldwijd bijna 42 miljoen ton aan elektronisch afval gedumpt, afval met een potentiële waarde van $50 miljard. Alleen al het goud dat jaarlijks ‘gedumpt’ wordt vertegenwoordigt meer dan 10% van de totale jaarlijkse productie van goudmijnen.

    Het meeste elektronische afval wordt geproduceerd door de Verenigde Staten en China, maar omgerekend naar het aantal inwoners is de afvalproductie van Europeanen het grootst. Noorwegen spant de kroon, zij gooien jaarlijks meer dan 28 kilogram per persoon aan elektronisch afval weg. Het minste afval wordt geproduceerd door Afrikaanse landen, gemiddeld 1,7 kilogram per persoon per jaar.

    “Elektronisch afval vertegenwoordigt wereldwijd een waardevolle ‘urban mine’ – een potentieel reservoir aan herwinbare materialen”, zo verklaarde David Malone van de Verenigde Naties naar aanleiding van het rapport.

    ewaste2Schadelijke metalen

    Naast de waardevolle edelmetalen bevat het elektronische afval ook materialen die schadelijk zijn voor het milieu, zoals 4.400 ton aan stoffen die de ozonlaag aantasten en 2,2 miljoen ton aan lood dat het grondwater en de bodem verontreinigt. Vorig jaar werd er naar schatting al 42 miljoen ton aan zogeheten ‘e-waste’ weggegooid en volgens de onderzoekers die dit rapport opstelden groeit die hoeveelheid met naar schatting 2 miljoen ton per jaar. De toename is het gevolg van stijgende verkopen van gadgets en een steeds kortere economische en technische levensduur van apparaten.

    Weinig recycling

    Het rapport stelt dat slechts 16 procent van al het elektronische afval in de wereld op een zorgvuldige manier wordt verwerkt en gerecycled. De rest belandt samen met ander afval op de vuilnisbelt. Dat terwijl een Britse organisatie genaamd ‘Wrap’ beweert dat tot 23 procent van alle elektronica die op de vuilnisbelt nog functioneel was of met een simpele reparatie functioneel gemaakt kon worden. Veel elektronisch afval werd de afgelopen jaren naar Afrikaanse landen geëxporteerd, waar meestal geen infrastructuur aanwezig is om het elektronische afval te verwerken. Een bedrijf dat zich gespecialiseerd heeft in de recycling van edelmetalen uit elektronisch afval is het Belgische Umicore. Bij Goudstandaard kunt u deze Umicore goudbaren kopen in afmetingen van 5 gram tot 1 kilogram. Bron: The Independent Zie ook:

  • Market Update (21 april 2015)

    Griekse overheid heeft bijna geen geld meer om salarissen te betalen, maar dat is volgens ECB geen reden voor een ‘Grexit’. Verder in het nieuws: Venezuela krijgt een noodlening van $5 miljard van China, centrale bank van Mexico maakt zich zorgen over het klimaat van extreem lage rentes, Rusland koopt 30 ton goud bij en Chinezen beginnen met verbeteren van handelsroutes naar Europa en Rusland.

    Heeft u nieuwstips? Stuur ze door naar [email protected] of stuur een bericht op twitter!

    Market Update (21 april 2015)

    Nederlandse media
    • Herstel huizenmarkt zet door (Telegraaf)
    • 'ECB krijgt genoeg van steun aan Griekse banken' (Telegraaf)
    • Griekse overheden moeten cash overmaken naar centrale bank (FD)
    Kredietcrisis
    • Major Chinese Developer Says It Can’t Pay Dollar Debts (Bloomberg)
    • Venezuela receives new $5 billion loan from China (Reuters)
    • Mexico’s Carstens Worries Recovery Too Reliant on Unsustainably Low Rates (Wall Street Journal)
    Valutacrisis
    • ECB's Constancio - default no reason to quit euro as Greece cash pinch worsens (Reuters)
    • Most Mt Gox Bitcoins Were Gone by May 2013, Report Claims (Coindesk)
    • US Dollar as Reserve Currency – Credibility Inflation (Bullionstar)
    Geopolitiek
    • Russia Specialist David Kerans: The West Is Trying to Drive a Wedge Between Russia and Eastern Europe (Russia-Insider)
    BRICS
    • China's Silk Road Fund makes first investment in Pakistan's hydropower project (Xinhuanet)
    • 1st China-Russia railway bridge to be launched in 2016 (BRICS Post)
    • Putin, Saudi King Agree to Deepen Regional and International Coordination (Sputnik News)
    • Russia, China to set up joint venture capital fund of $ 200 million (Itar-Tass)
    Goud
    • The Mystery of China’s Gold Stash May Soon Be Solved (Bloomberg)
    • Russia Returns to Gold With Biggest Purchases in Six Months (Bloomberg)
    • Gold imports may rise 89 pc to 100 tonnes in April: GJF (Business Standard)

    Grafiek/Cartoon van de dag

    Private schuld is de olifant in de kamer

    correlation-asset-classes

    Correlatie tussen financiële activa wordt steeds sterker

    china-gold-hoard

    Hoeveel goud heeft China?

  • Wat als Griekenland zonder geld komt te zitten?

    De ECB houdt rekening met een scenario waarin Griekenland zonder geld komt te zitten en een tweede munteenheid moet invoeren om ambtenaren te kunnen betalen. Dat schrijft Reuters op basis van goed ingevoerde bronnen. Met de komst van de euro heeft Griekenland haar monetaire beleid uit handen gegeven, waardoor ze net als een normaal huishouden letterlijk zonder geld kan komen te zitten. In mei moet het land ongeveer €1 miljard aflossen aan het IMF en binnen de ECB groeien de twijfels of Griekenland wel in staat is die schuldenlast te financieren.

    Griekenland heeft keer op keer benadrukt dat ze bereid is alle schulden te betalen, maar volgens de ECB is daarmee niet gezegd dat het de Grieken ook werkelijk zal lukken. Een woordvoerder van de centrale bank gaf aan niet te willen speculeren over de scenario’s die zich in Griekenland kunnen ontvouwen. De staatskas is bijna leeg en er is niet genoeg geld aanwezig om tegelijkertijd de ambtenarensalarissen en pensioenen te betalen en de schulden af te lossen.

    Een tijdelijke oplossing voor Griekenland is om een complementair geldsysteem op te zetten naast de euro. Zo kan het land euro’s betalen aan internationale schuldeisers en een nieuw soort schuldbewijzen in omloop brengen om de ambtenaren mee te betalen.

    De volledige versie van dit artikel verscheen eerder op een partner blog.

    greece-liquidity-trap

    Liquiditeitscrisis kan Griekenland dwingen een tweede munt in te voeren

  • James Grant over de crisis en centrale banken

    Afgelopen zondag was financieel historicus James Grant te gast bij Buitenhof. Hij behoorde tot de minderheid die de grote financiële crisis van 2008 zag aankomen en waarschuwde zijn lezers via zijn nieuwsbrief ‘The Interest Rate Observer’. Volgens hem schuilt er een groot gevaar in ons huidige financiële systeem, omdat het geen degelijk fundament meer heeft. Het geld dat we vandaag de dag gebruiken heeft geen referentiepunt meer, zoals dat voor 1971 wel het geval was onder het Bretton Woods systeem. De dollar was toen nog gekoppeld aan goud, waardoor de munt altijd een zekere waarde had. Daarvoor was er een goudstandaard, waarin een bepaalde hoeveelheid geld gelijk stond aan een bepaald gewicht in goud.

    Rente

    Vandaag de dag ontbreekt die waardestandaard, met als gevolg dat het financiële systeem compleet uit de hand gelopen is. In plaats van een vrije marktrente, die tot stand komt door vraag en aanbod, bepaalt een groep centrale banken vandaag de dag wat de rente is. Dat leidt volgens Grant tot verkeerde prikkels en verkeerd gedrag. Door de extreem lage rente nemen mensen teveel risico met geleend geld. Stijgende huizenprijzen en aandelenkoersen zijn volgens hem voorbeelden van het verstorende effect dat centrale banken hebben op de economie. Ook in de aanloop naar de grote crisis van 2008 zag James Grant zorgwekkende signalen in de economie. Iedereen kon heel gemakkelijk kredieten krijgen voor van alles en nog wat, zonder dat daar strenge voorwaarden aan verbonden waren.

    Kapitalisme

    James Grant zei in Buitenhof dat ons huidige economische systeem niet meer kapitalistisch te noemen is. Winsten worden geprivatiseerd, terwijl de verliezen worden gesocialiseerd. Door monetaire verruiming van centrale banken worden de verliezen onder het tapijt geveegd, maar daarmee zijn ze niet verdwenen. James Grant pleit voor een economie waarin meer zaken aan de vrije markt worden overgelaten en de macht van centrale bankiers wordt ingeperkt. Ook moeten de risico's van het omvallen van banken terug bij de stakeholders van de bank neergelegd worden (spaarders, obligatiehouders, aandeelhouders) en niet bij de belastingbetaler. Pas als deze structuren weer hersteld worden kan de markt normaal functioneren en zal men weer in staat zijn een goede inschatting te maken van de risico's. "Als ik moet kiezen tussen een dirigistisch systeem gerund door niet gekozen oud-hoogleraren, of een gedecentraliseerd, door de markt aangestuurd, individualistisch systeem, dan kies ik voor het laatste", zo verklaarde James Grant. "Centrale banken hebben mensen in een roes gebracht en wijsgemaakt dat alles er rooskleurig uitziet, maar het ziet er niet zo rooskleurig uit", zo voegde hij eraan toe. Volgens Grant moeten we stoppen met overheidsmanipulatie van rentetarieven en aandelenkoersen om een gezond evenwicht in de economie terug te brengen.

    Griekenland

    Volgens Grant is Griekenland niet in staat al haar schulden te betalen. Linksom of rechtsom moet er volgens hem verlies worden genomen en het lijkt het meest waarschijnlijk dat andere Eurolanden die het krediet verstrekt hebben op de blaren moeten zitten. Frankrijk heeft €70 miljard aan de Grieken uitgeleend, Italië ongeveer €60 miljard. We moeten er serieus rekening mee houden dat dat geld niet terug komt, zo stelt de financieel historicus. Het wordt pas echt gevaarlijk als Griekenland besluit uit de Eurozone te stappen. In dat geval kunnen ook andere landen, zoals bijvoorbeeld Spanje, besluiten uit de euro te stappen. De gevolgen voor de financiële markten zijn dan niet te overzien, net zoals de val van Lehman Brothers veel meer schade berokkende dan men dacht.