Tag: zilverprijs

Goud en zilver report (Week 18)

De goudprijs daalde de afgelopen week van €941,84 naar €936,91 per troy ounce, een verlies van 0,52%. De zilverprijs zakte van €458,44 naar €451,81 per kilogram, een min van 1,45%. Het zijn relatief kleine bewegingen, maar op dagbasis is de volatiliteit van beide edelmetalen vrij hoog. Op donderdagmiddag werd een dieptepunt bereikt en stond de goudprijs net iets boven de €922 per troy ounce, een niveau dat we sinds eind januari niet meer gezien hebben.

De zilverprijs bereikte deze week ook een dieptepunt. Op donderdagmiddag werd een kilo zilver op een gegeven moment verhandeld voor iets meer dan €437 per kilogram, het laagste niveau in vier jaar tijd. Waarom zilver veel verder wegzakt dan goud is moeilijk te zeggen. Feit is dat goud vooral een monetair en zilver vooral een industrieel metaal is. De industriële vraag naar zilver is de afgelopen jaren niet verder toegenomen, terwijl de productie van de zilvermijnen ieder jaar werd opgeschroefd. Dat leidt tot een overschot in de markt dat een neerwaartse druk geeft op de zilverprijs.

In dollars zakte de goudprijs de afgelopen week van $1.303,08 naar $1.300,15 per troy ounce, een daling van 0,22%. De zilverprijs in dollars daalde van $19,74 naar $19,50 per troy ounce, een verlies van 1,22%. De kleinere prijsdaling in dollars weerspiegelt een verzwakking van de dollar tegenover de euro. De wisselkoers steeg van 1,3836 naar 1,3871 dollar per euro, een verandering van 0,25%.

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

"Zilverprijs zal dit jaar stabiliseren"
Volgens de CPM Group zal de zilverprijs dit jaar stabiliseren, zo werd deze week duidelijk gemaakt tijdens de presentatie van het nieuwe CPM Silver Yearbook 2014. Hoewel het sentiment in de zilvermarkt op dit moment zeer negatief is zien analisten van de CPM Group geen grote prijsdaling voor dit jaar. Sterker nog, ze verwachten dat de prijs dit jaar terug zal keren naar $20,44 per troy ounce. De CPM Group baseert haar uitspraak op de verwachting dat beleggers dit jaar opnieuw veel fysiek zilver kopen. De investeringsvraag (zilverbaren, zilveren munten en ETF's) zal naar schatting uitkomen op 86,9 miljoen troy ounce. "Deze aankopen moeten een verdere prijsdaling van zilver voorkomen", zo maken analisten van de CPM Group duidelijk tijdens de presentatie van het nieuwste Silver Yearbook. Volgens de CPM Group ging de zilverprijs vorig jaar door een combinatie van factoren hard onderuit. Meer beleggers verloren de overtuiging dat zilver ooit weer naar de recordniveaus van 2011 zou stijgen. Daarnaast werd zilver door het aantrekken van de aandelenmarkt en de vastgoedmarkt al een minder interessant beleggingsobject gezien. In het eerste kwartaal van dit jaar groeide het volume zilver in ETF's desondanks met 10,8%. Beleggers blijven zilver kopen, maar het is de vraag of dat voldoende is om het groeiende aanbod bij te houden. Als zilvermijnen hun productie kunnen opschroeven en de industrie niet meer zilver nodig heeft groeit het jaarlijkse overschot. Een prijsdaling is dan het gevolg.
Tekort platina en palladium
Volgens Thomson Reuters GFMS zullen de prijzen van zowel platina als palladium dit jaar aantrekken, als gevolg van een onbalans tussen vraag en aanbod. Door stakingen in Zuid-Afrikaanse mijnen loopt de productie van zowel platina als palladium achter op schema, waardoor tekorten dreigen. Op korte termijn kan men terugvallen op voorraden, maar als de stakingen aanhouden kan dat de prijs van beide edelmetalen verder opdrijven. Wat ook meespeelt zijn de sancties tegen Rusland, de grootste producent van palladium. Als Rusland om wat voor reden dan ook besluit de aanvoer van palladium naar de wereldmarkt te verstoren, dan zal dat een prijsopdrijvend effect hebben. In haar nieuwste Platinum & Palladium Survey 2014 geeft het GFMS een koersdoel van $1.700 per troy ounce voor platina en $940 per troy ounce voor palladium. Ter vergelijking: op het moment van schrijven kosten platina en palladium respectievelijk $1.433 en $808 per troy ounce. In tegenstelling tot goud en zilver bleven de prijzen van platina en palladium het afgelopen jaar op peil. Of dat nou voornamelijk toe te schrijven valt aan tekorten of aan een toenemende belangstelling bij beleggers, dat valt moeilijk te zeggen. Een nieuwe platina-ETF in Zuid-Afrika dat vorig jaar gelanceerd werd is tot op heden zeer succesvol.

Stakingen in de mijnen zorgen voor tekorten aan platina en palladium (Bron: GFMS)
Of het GFMS gelijk krijgt, dat weten we pas aan het einde van het jaar. Er zijn uiteraard geen garanties dat de verwachtingen van het GFMS waarheid worden. Beleggers die platina of palladium overwegen moeten zich goed verdiepen in de fundamenten van deze markt. Omdat beide edelmetalen vooral in de auto-industrie worden gebruikt zijn ze zeer cyclisch. Zo zakte de platinaprijs in 2008 van $2.300 naar minder dan $800 per troy ounce, een verlies van 65%. Ter vergelijking: de goudprijs zakte in dat crisisjaar van een piek van $1.000 naar een dieptepunt van $750 per troy ounce, een daling van 'slechts' 25%.
Goud gaat via Zwitserland naar Azië
Wie de goudmarkt goed volgt is inmiddels op de hoogte van de verschuiving van goud van 'West' naar 'Oost'. Niet alleen anekdotische verhalen, maar ook de officiële cijfers laten dat zien. De Zwitserse douane heeft op haar website openbaarheid gegeven van alle goudtransacties in het eerste kwartaal van 2014. Deze cijfers laten zien dat Zwitserland als doorvoerland voornamelijk goud ontvang uit het Verenigd Koninkrijk en de VS en dat het goud voor het grootste deel wordt geëxporteerd richting Hong Kong, India, China en Singapore.

Goud verhuist via Zwitserland naar Azië

4 mei 2014
Goud en zilver report (Week 17)

De goudprijs steeg de afgelopen week van €937,60 naar €941,84 per troy ounce, een kleine plus van 0,45%. De zilverprijs steeg van €457,18 naar €458,44, een bijna verwaarloosbare winst van 0,28%. In dollars steeg de prijs van goud van $1.295,56 naar $1.303,08 (+0,058%) en de prijs van zilver van $19,65 naar $19,74 (+0,46%) per troy ounce. De euro/dollar wisselkoers steeg van $1,3812 naar $1,3834 (+0,16%).

Volatiliteit

Hoewel de prijzen van beide edelmetalen netto nauwelijks van hun plaats kwamen was het verloop gedurende de week een stuk grilliger. Kort na de opening van de handel op maandag doken goud en zilver een procent onderuit en op donderdagmiddag gebeurde hetzelfde. De daling van donderdag werd echter vrij snel gevolgd door een minstens zo krachtige koersstijging, die de prijs van zilver weer terug bracht naar de slotkoers van een week eerder. Vrijdag wist goud nog een kleine winst te pakken, terwijl zilver stabiliseerde.

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

Er waren geen macro-economische cijfers die vooraf gingen aan de plotselinge prijsstijging van donderdag. Wel was er op dat moment nieuws uit Oekraïne. Russische troepen waren aan de grens met Oekraïne begonnen aan militaire oefeningen. In de wereld van flitshandel is het goed mogelijk dat dit nieuws een kortstondige vlucht richting 'goud' ontketend heeft. We schrijven goud tussen haakjes, omdat de goudprijs wordt vastgesteld op een markt waar zelden fysiek edelmetaal wordt opgevraagd.

Piketty's Gold?
Begin deze week verscheen er een in artikel in de New York Sun, gebaseerd op een passage uit het nieuwe boek 'Capital' van professor Thomas Piketty. Piketty laat in zijn boek een grafiek zien van de inkomensongelijkheid in de Verenigde Staten en Europa, een grafiek die terug gaat tot het jaar 1900. Wat opvalt is dat er in 1971 een einde kwam aan een veertig jaar lange trend van dalende inkomensongelijkheid. Sindsdien heeft de top 10% veel meer geprofiteerd dan de rest van de bevolking. Vandaag de dag is de inkomensongelijkheid in de VS op het hoogste niveau in tenminste 110 jaar tijd. Wat veroorzaakt de plotselinge toename in inkomensongelijkheid? En waarom gebeurde dat in Europa in veel mindere mate? Piketty stelt dat de trendbreuk samenvalt met de ontkoppeling van het dollarsysteem aan goud, waarmee het tijdperk van vrijwel onbeperkte dollarcreatie was aangebroken. Wat volgde was een lange periode van dalende rente, financiële innovaties en een opeenvolging van bubbels en crises. Volgens Piketty heeft het tijdperk vanaf 1971 tot en met het heden vooral veel goeds gebracht voor mensen die optimaal gebruik wisten te maken van dit financiële systeem. De grote massa ging er op achteruit, wat ook te zien is aan de werkgelegenheid. Was in de periode van 1947 tot 1971 gemiddeld 4,7% van de Amerikanen werkloos, sinds 1971 lag het gemiddelde op 6,4%. De volgende grafiek geeft veel stof tot nadenken. Als de ontkoppeling van goud daadwerkelijk het verschil maakte, hoe moet een toekomstig geldsysteem er dan uitzien dat de inkomensongelijkheid weer kan verkleinen?

Inkomensongelijkheid VS nam toe na de ontkoppeling van de dollar aan goud

CIBC gaat goud verkopen
In veel Westerse landen is het goudloket van de bank al lang opgedoekt. Wilde je in goud beleggen, dan moest je maar een beleggersrekening openen en daar aandelen van een goud-ETF in stoppen. Of je opende een goudrekening, waarvan je ook zeker wist dat je nooit fysiek goud te zien zou krijgen. De Canadese bank CIBC breekt anno 2014 met deze trend door het goudloket opnieuw te openen. Bij de bankfilialen van CIBC en op deze website kan iedereen vanaf nu fysiek goud aanschaffen. Het assortiment is beperkt tot de gouden Maple Leaf, de zilveren Maple leaf en diverse goudbaren en zilverbaren.

De CIBC bank opent een loket voor fysiek goud en zilver (Bron: Newswire.ca)

Rusland viert annexatie Krim met herdenkingsmunt
Een Russisch bedrijf probeert letterlijk munt te slaan uit de ontwikkelingen in Oekraïne, door 500 zilveren herdenkingsmunten van 1 kilogram te produceren. Op de voorkant van deze munt staat het portret van Poetin groot afgebeeld, terwijl op de achterkant de Krim en het Russische symbool van de tweekoppige adelaar te zien is. Meer over deze bijzondere munt leest u op de nieuwspagina van Goudstandaard.

Nieuwe herdenkingsmunt ter viering van de annexatie van de Krim

27 april 2014
Goud en zilver report (Week 16)

De goudprijs daalde de afgelopen week van €949,59 naar €937,60 per troy ounce, een verlies van 1,26%. Ook zilver werd de afgelopen week weer wat goedkoper, de prijs van het grijze metaal zakte van €462,86 naar €457,18 per kilogram. Omgerekend is dat een daling van 1,23%.

Door een zware verkoopgolf ging de goudprijs op dinsdag met meer dan 2,5% onderuit. Op een gegeven moment werd er voor een half miljard aan goud aangeboden op de termijnmarkt, een order die de markt niet direct kon verteren. Om extreme volatiliteit in de markt te voorkomen werd de handel in papiergoud voor een duur van tien seconden stilgelegd. Het is geen nieuws meer voor beleggers die de goudkoersen al langer volgen, want dit soort onderbrekingen komen met enige regelmaat voor. De goudprijs kan altijd omlaag worden gemanipuleerd, omdat er geen rem zit op de hoeveelheid goud die handelaren op papier kunnen beloven…

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)
In dollars gingen de prijzen van goud en zilver ook onderuit. De goudkoers daalde van $1.318,30 naar $1.295,56 per troy ounce (-1,72%), terwijl de zilverkoers van $19,99 naar $19,65 per troy ounce (-1,7%) zakte. Het grotere verlies in dollars weerspiegelt een sterkere dollar. De EUR/USD wisselkoers zakte van $1,3886 naar $1,381, een bescheiden daling van 0,5%. De euro blijft relatief sterk, ook als we dat in historisch opzicht bekijken. Opvallend is dat de euro sinds de zomer van 2012 alleen maar in waarde is gestegen ten opzichte van de dollar. Het omslagpunt kwam eind juli 2012, het moment waarop ECB-president Draghi kenbaar maakte dat hij "alles zou doen om de euro te redden". In de volgende grafiek van Yahoo Finance is dat omslagpunt goed te zien.

De euro is alleen maar sterker geworden na de belofte van Draghi uit 2012 (Bron: Yahoo Finance)

WGC en Thomson Reuters GFMS
Vanwege het paasweekend werd er vrijdag niet gehandeld in edelmetalen. Gelukkig kregen beleggers de afgelopen week wel veel nieuws te verteren. Zowel de World Gold Council (WGC) als Thomson Reuters GFMS brachten deze week dikke rapporten uit over de fysieke goudmarkt. De WGC richtte zich specifiek op de Chinese goudmarkt en behandelt in een 64 pagina's tellend rapport de geschiedenis en de cijfers van de Chinese goudmarkt. Uit het rapport komt naar voren dat inmiddels 26% van het jaarlijks publiek verhandelde goud richting China gaat. In 2007 werd China al de grootste producent van goud, maar nu is ze ook met afstand de grootste afnemer van fysiek goud op de wereldmarkt. De WGC verwacht dat de Chinese goudmarkt in omvang zal blijven toenemen, omdat Chinezen het bezit van fysiek goud beschouwen als een goede manier om spaarvermogen te beschermen tegen valutarisico. En terwijl men in de Westerse wereld de voorkeur geeft aan gouden munten en goudbaren, kiezen de Chinezen overwegend voor sieraden. Vooral 24 karaat goud blijkt populair te zijn. Het rapport van Thomson Reuters is twee keer zo dik, maar beschrijft de wereldwijde goudmarkt. In hun Gold Survey 2014 blikken ze terug op het afgelopen jaar, waarin een recordhoeveelheid fysiek goud verhandeld werd. Ondanks (of juist dankzij) de prijsdaling steeg de vraag naar gouden sieraden met ruim 18% en werd er ruim 31% meer gewicht aan goudbaren verhandeld. Marketupdate maakte een uitgebreide samenvatting van de Gold Survey 2014. Uit het rapport haalden we onder meer de volgende grafiek, die de goudprijs naast de dollarindex plaatst.

Grafiek: Goudprijs versus dollarindex

Palladium in de lift
De afgelopen week bereikte de prijs van een troy ounce palladium het hoogste niveau sinds 2011. Het edelmetaal, dat voornamelijk gebruikt wordt in de auto-industrie, geniet de laatste maanden veel belangstelling bij beleggers. De markt anticipeert op krapte in het aanbod van palladium, omdat er aan de aanbodzijde van de markt wat verstoringen zijn. In Zuid-Afrika zijn er begin dit jaar al veel stakingen geweest in de mijnbouwsector. Daar bovenop komt extra onzekerheid over het aanbod van palladium uit Rusland. Beleggers verwachten dat sancties tegen Rusland invloed zullen hebben op het aanbod van palladium, waardoor de prijs zal stijgen. Kijken we naar het koersverloop van palladium over de afgelopen jaren, dan zien we dat dit metaal het in de schaduw van goud en zilver veel beter gedaan heeft. Daarmee is niet gezegd dat palladium een betere keus is dan goud. De prijs van het ene metaal wordt met name gedreven door de industriële vraag, terwijl de prijs van het andere metaal door politieke factoren gestuurd wordt.

De prijs van palladium bleef de afgelopen jaren op peil (Bron: (Palladiumprice.org)

20 april 2014
Goud en zilver report (Week 15)

Het is de laatste weken bijzonder rustig in de goudmarkt. Op geopolitiek, financieel en economisch vlak zijn er weinig significante ontwikkelingen gaande die de goudmarkt richting kunnen geven. De goudprijs bleef dan ook dicht bij huis, net als de zilverkoers. Afgelopen vrijdag sloot de goudmarkt op een koers van €949,59 per troy ounce, een daling van 0,2% ten opzichte van de prijs van €951,50 van vorige week vrijdag. De zilverprijs daalde in een week tijd van €468,52 naar €462,86 per kilo, een bescheiden verlies van 1,21%.

In de Eurozone is goud even betaalbaar als vorige week, wat voor een groot deel te danken is aan de sterke euro. De wisselkoers sloot afgelopen vrijdag op $1,3886 tegenover de euro, een stijging van 1,18% ten opzichte van de slotkoers van $1,3724 per euro van vorige week.

Als gevolg van het verzwakken van de dollar stijgt de goudkoers in deze valuta met 1,12%, van $1.303,66 naar $1.318,30 per troy ounce. De zilverprijs bleef bijna onveranderd in dollars (+0,1%). In een week tijd steeg de koers van $19,97 naar $19,99 per troy ounce.

Vergeleken met het begin van dit jaar staat goud in euro’s op een winst van 8,5%. Zilver doet het wat minder goed met een winst van 1,5% year-to-date. In dollars is het rendement op de edelmetalen sinds het begin van dit jaar iets beter als gevolg van het aansterken van de euro.

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

Goudhandel in Dubai neemt toe
De economische groei in Aziatische landen zorgt voor een toenemende vraag naar fysiek goud. India vormt al langer een belangrijke afzetmarkt voor goud, maar de laatste jaren neemt ook in andere Aziatische markten de vraag naar goud toe. Dat merken ze ook in Dubai, een belangrijk knooppunt in de internationale goudmarkt. Afgelopen jaar werd er 2.250 ton goud verhandeld in het Dubai Multi Commodities Centre (DMCC), een stijging van 73% ten opzichte van 2012. Deze ontwikkeling past in de trend van goud dat van West naar Oost verschuift.
Nieuwe beurs voor goud in Singapore
Op het blog van Koos Jansen lezen we dat er in Singapore een nieuwe beurs voor goud gelanceerd is, namelijk Allocated Bullion Solutions (ABS). Deze beurs richt zich naar eigen zeggen op vermogensbeheerders, maar ook op banken en brokers die goud als beleggingsobject willen aanbieden aan klanten. Het fysieke goud wordt aangeboden in de vorm van goudbaren van 1 kilogram en 400 troy ounce en in de vorm van gouden munten. Volgens de World Gold Council was de investeringsvraag van goud het afgelopen jaar ongeveer 1.600 ton, een stijging van 15% ten opzichte van 2012. ABS wil een graantje mee pikken van deze groeiende markt en is van mening dat er in Singapore ruimte is voor een nieuwe beurs.

13 april 2014
Goud en zilver report (Week 14)

De goudprijs steeg de afgelopen week van €941,82 naar €951,50 per troy ounce, een winst van 1,03% De zilverprijs steeg van €463,45 naar €468,52 per kilogram, een winst van 1,09%. Het was opnieuw een rustige week, ook in de markt voor fysiek goud en zilver.

In dollars steeg de goudprijs van $1.295,31 naar $1.303,66 per troy ounce, een winst van 0,64%. De zilverprijs steeg van $19,83 naar $19,97 per troy ounce, een plus van 0,7%. De lagere winst in dollars laat zien dat de Amerikaanse munt weer iets is aangesterkt tegenover de euro. De wisselkoers daalde met 0,28% naar 1,3703 dollar tegenover de euro.

Even leek het erop dat de goudprijs weer aan een nieuwe opmars zou beginnen, maar in de tweede helft van maart werd een groot deel van de winst weer ongedaan gemaakt. In twee weken zakte de prijs van een kilo goud van meer dan €32.000 naar minder dan €30.000. Beleggers worden weer afwachtend en kunnen vooralsnog geen richting kiezen.

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

Banencijfer geeft goudprijs impuls
De publicatie van het Amerikaanse banencijfer op vrijdag gaf een kleine impuls aan de prijzen van beide edelmetalen. De banengroei van 192.000 week niet veel af van de verwachting (200.000), maar het werkloosheidspercentage ging tegen de verwachting in niet verder omlaag. Die bleef gelijk op 6,7%. Na publicatie van het banencijfer brak de goudprijs door de $1.300 per troy ounce en kwam de zilverprijs weer boven de $20. Afgezien daarvan gebeurde er de afgelopen week vrij weinig in de markt.
Nederlands oorlogsgoud komt niet terug
De Volkskrant schreef zaterdag een interessant artikel over het Nederlandse oorlogsgoed. Tijdens de bezetting van Nederland haalden de Duitsers 150 ton goud weg uit de Nederlandse goudkluis, goud dat aan de Zwitsers werd doorverkocht in ruil voor sterke valuta. Met de opbrengst kochten de Duitsers goederen voor de oorlogsindustrie. Na de oorlog kreeg Nederland slechts de helft van dit gestolen goud terug. De resterende 70 ton, die met de huidige goudprijs ene waarde van circa €2 miljard heeft, krijgen we niet meer terug. Uiteraard is dat goud er nog wel, maar in 2000 besloot het toenmalige Nederlandse kabinet dat goud niet meer te claimen. Dit besluit werd om onduidelijke reden niet naar buiten gebracht. Het kwam weer aan het licht toen CDA'er Eddy van Hijum Kamervragen stelde aan minister Dijsselbloem van Financiën over dit goud. De Zwitsers beroepen zich op een vlak na de oorlog gesloten verdrag. Zwitserland betaalde toen 250 miljoen frank voor het herstel van Europa, met als voorwaarde dat ze gevrijwaard zou blijven van toekomstige claims op het 'oorlogsgoud'. Roel Janssen publiceerde onlangs een boek over het gestolen Nederlandse goud, getiteld "Fout Goud".

Fout Goud door Roel Janssen

Premie goud Shanghai
Afgelopen maandag schreef Bloomberg dat de premie op goud in Shanghai was gezakt naar het laagste niveau in anderhalf jaar tijd. Voorheen betaalde men in China een premie op goud ten opzichte van de wereldmarktprijs, maar daar is nu een einde aan gekomen. Volgens Bloomberg heeft dat te maken met een afnemende vraag naar goud en met arbitrage vanuit buurlanden. Als die het goud met winst kunnen exporteren naar China zullen ze dat net zo lang blijven doen, totdat de premie verdwenen is. Dat punt zou nu bereikt zijn. China importeerde in de eerste twee maanden van dit jaar meer goud dan in dezelfde periode van vorig jaar. Deze cijfers suggereren dat de vraag naar goud - hoewel die misschien iets gedaald is - nog steeds zeer groot is.

China blijft veel goud kopen

6 april 2014
Natixis: Zilver kan in 2015 naar $10 per troy ounce

Analisten Nic Brown en Bernard Dahdah van Natixis schetsen in het nieuwste grondstoffenrapport van de bank een somber scenario voor zilverbeleggers. In het basis scenario gaan ze uit van een prijs van $18,60 per troy ounce voor dit jaar en $15 per troy ounce in 2015, maar het is ook mogelijk dat de prijs nog verder onderuit gaat. De analisten zien een neerwaarts prijsrisico als beleggers zilver-ETF’s in de verkoop doen.

Productiekosten
Brown en Dahdah wijzen erop dat het verschil tussen de marktprijs en de productiekosten voor zilver nog steeds veel groter is dan voor goud, waardoor er voor zilver een veel groter neerwaarts prijsrisico is. De all-in sustaining costs (AISC) voor de productie van een troy ounce goud ligt ongeveer op $1.100, terwijl de actuele goudprijs net iets onder de $1.300 ligt. Voor zilver schatten de twee analisten de kostprijs op slechts $7 per troy ounce, terwijl de wereldwijde marktprijs net onder de $20 per troy ounce ligt. De twee analisten schrijven in het grondstoffenrapport dat exchange-traded funds gezamenlijk over 19.700 ton zilver beschikken, bijna 80% van de totale wereldwijde productie van zilvermijnen in 2012. Als de vlucht uit ETF's - zoals we die vorig jaar zagen bij goud - zich dit jaar voordoet bij zilver, dan kan de prijs scherp omlaag gaan. Deze nieuwe bron van aanbod kan de zilverprijs dit jaar omlaag brengen tot $15 per troy ounce. Volgend jaar kan de prijs in dat geval verder dalen tot $10 per troy ounce.
Beleggers blijven zilver kopen
De grote vraag is hoe waarschijnlijk het is dat beleggers de zilver-ETF's dit jaar massaal de rug toe zullen keren. Vorig jaar daalde de zilverprijs met 38%, maar bleef de totale voorraad fysiek zilver in exchange-traded funds op peil. Ook verkocht de US Mint vorig jaar een recordhoeveelheid zilveren munten, wat blijk geeft van een vrij positief sentiment onder zilverbeleggers. Het geduld van beleggers die de afgelopen jaren zilver hebben gekocht wordt behoorlijk op de proef gesteld. Vorig jaar werd de prijsdaling nog aangegrepen als een mooie gelegenheid om zilver te kopen, maar zal men daar nog steeds zo over denken als de prijs dit jaar opnieuw daalt? Dat is de grote vraag waar niemand het antwoord op heeft. De afgelopen jaren was het aanbod van zilver uit mijnen en uit recycling gecombineerd veel groter dan de industriële vraag. Beleggers kopen ieder jaar het verschil tussen de industriële vraag en het totale wereldwijde aanbod op. Is de vraag naar fysiek zilver groot, dan drijft dat de prijs op, maar als de vraag terugvalt kan de prijs ook snel zakken. Zilver is daarom een vrij speculatieve belegging.
Positief
Naast het sombere scenario dat hierboven geschetst wordt heeft Natixis ook een positief scenario voor zilver op papier gezet. Als de geopolitieke situatie in de wereld minder stabiel wordt en de economische vooruitzichten verslechteren kan de vraag naar zilver juist toenemen. In dat geval kan de zilverprijs dit jaar naar $28 en volgend jaar naar $37 per troy ounce stijgen. Het zijn twee uitersten die Natixis bank voorspiegelt, maar welk scenario acht u het meest waarschijnlijk?

Natixis houdt rekening met een zilverprijs van $10 in 2015

1 april 2014
Goud en zilver report (Week 13)

De goudprijs zakte de afgelopen week van €967,32 naar €941,82, een verlies van 2,64%. Zilver werd ook weer wat goedkoper, de prijs voor een kilo zakte van €473,58 naar €463,45. Dat is een daling van 2,14% ten opzichte van een week geleden.

In dollars zakte de goudprijs van $1.334,36 naar $1.295,31 (-2,93%), terwijl weer onder de $20 per troy ounce dook. Afgelopen vrijdag stond er een koers van $19,83 op de borden, een daling van 2,41% ten opzichte van de prijs van $20,32 van een week eerder.

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

Federal Reserve
In de afgelopen twee weken is de goudprijs met bijna $100 omlaag gegaan, voornamelijk doe toedoen van de Amerikaanse centrale bank. Janet Yellen liet weten dat het stimuleringsprogramma nog dit jaar volledig wordt afgebouwd en dat we in de loop van 2015 weer rekening moeten houden met een mogelijke stijging van de rente. Uiteraard maakt de Federal Reserve geen harde beloftes, maar op de goudmarkt wordt het effect van minder monetaire stimulering al in de prijs verwerkt. In haar kielzog neemt goud ook zilver mee omlaag. de prijs van het grijze metaal staat op het moment van schrijven slechts 2% hoger dan het niveau van begin dit jaar. Ter vergelijking: goud staat dit jaar zowel in euro's als in dollars op een winst van 7,6%.
Sterke euro
Ondanks de plannen van Yellen om monetaire stimulering af te bouwen wint de dollar nauwelijks terrein ten opzichte van de euro. De wisselkoers zakte in een week tijd van 1,3782 naar 1,3752, een kleine daling van 0,22%. Jens Weidmann van de Bundesbank wist de euro onlangs wat omlaag te krijgen, door de woorden 'negatieve rente' in de mond te nemen. De ECB denkt na over een negatieve rente voor reserves die Europese banken bij de centrale bank parkeren, indien de inflatie nog verder zakt. De Eurozone kruipt langzaam richting deflatie, maar volgens Weidmann is er nog geen sprake van een neerwaartse spiraal. "De Eurozone bevindt zich nog niet in een neerwaartse spiraal van dalende prijzen, wat normaal gesproken de definitie is van deflatie", zo verklaarde Weidmann tegenover Reuters. Weidmann waarschuwde wel voor de gevolgen van een langdurig lage rente: "Bedrijven kunnen gewend raken aan de huidige lage rente, wat een risico kan betekenen voor de financiële stabiliteit".
Rusland koopt opnieuw goud
De afgelopen week werd bekend dat de Russische centrale bank in februari opnieuw goud aan haar reserves heeft toegevoegd, namelijk 7,24 ton. De centrale bank bezit overwegend valutareserves (bijna $500 miljard, omgerekend naar dollars), maar heeft door jarenlang goud te kopen ook een substantiële goudreserve opgebouwd. Gewaardeerd tegen de actuele goudprijs vormt de Russische voorraad van 1042 ton ongeveer 9% van de totale reserves.

Goudhandelaren meest negatief sinds 2009
Ondanks de kleine herstelrally die goud begin dit jaar gemaakt heeft zijn handelaren vrij negatief over het gele metaal. De verwachting dat de Federal Reserve de stimulering gaat afbouwen en volgend jaar de rente gaat verhogen is voor veel handelaren reden om minder positief te zijn over goud. Volgens Bloomberg is het sentiment onder de goudhandelaren het meest negatief sinds 2009. Een rondvraag leerde dat 16 handelaren volgende week een prijsdaling verwachten, terwijl slechts vijf handelaren positief zijn en één handelaar een neutrale positie inneemt.
Georgette Boele, grondstoffenanalist van de ABN Amro, verklaarde tegenover Bloomberg dat goud minder aantrekkelijk is in een omgeving met een stijgende rente en een lage inflatie. Het wordt dan minder aantrekkelijk goud te bezitten, omdat het gele metaal geen rente oplevert.

Lezers Marketupdate positief over goud

Terwijl het sentiment onder goudhandelaren volgens Bloomberg uitzonderlijk laag staan is het sentiment onder de Marketupdate lezers juist erg positief. Onlangs hielden een een enquête op onze website met de vraag of dit een goed moment was om goud te kopen. De prijs klom op dat moment richting de $1.400 per troy ounce. Van de 143 mensen die de moeite namen om een keuze te maken gaf 44% aan dat het een goed moment was om in te stappen, terwijl de goudprijs toen bijna $100 hoger stond dan nu. Nog eens 36% gaf aan goud te kopen, ongeacht de prijsontwikkeling. Slechts 12% zag de hoogste goudprijs in zes maanden tijd als een goed moment om een deel te verkopen. Ook opvallend, van alle Marketupdate lezers die de enquête invulden koopt slechts 8% geen goud.

Veel Marketupdate lezers kopen goud, ongeacht de prijsontwikkeling

Goud-ETF's beginnen aan een comeback?
Door de stijging van de goudprijs neemt ook de belangstelling voor goud-ETF's toe. Volgens analisten van Barclays hebben deze beleggingsinstrumenten gezamenlijk 9,6 ton aan goud binnengehaald in maart. Het grootste exchange-traded fund voor goud (GLD) zag in februari ook al een beperkte instroom van goud. Opvallend is dat er bij een daling van de goudprijs veel meer fysiek goud uit de ETF's gehaald wordt dan wat erbij komt bij een stijgende goudprijs. Beleggers die aandelen in een ETF kopen hebben alleen indirect invloed op de goudprijs. Pas als de waarde van de aandelen hoger is dan de intrinsieke waarde van het fysieke goud zullen zogeheten bullion banks fysiek goud naar het ETF brengen in ruil voor nieuwe aandelen. De goudprijs wordt vastgesteld op de Comex, waar vrijwel uitsluitend claimbewijzen op goud verhandeld worden. Vraag en aanbod van deze contracten bepaalt waar de goudprijs heen gaat, terwijl aankopen van fysiek goud en van aandelen van goud-ETF's alleen indirect invloed uit kan oefenen op de goudprijs.
Goudprijs stijgt, maar het brengt weinig goud in ETF's

30 maart 2014
Goud en zilver report (Week 12)

De goudprijs daalde de afgelopen week van €994,60 naar €967,32 per troy ounce (-2,74%), terwijl de prijs van een kilo zilver zakte van €495,41 naar €473,58 per kilo (-4,41%). In dollars zakte de goudprijs van $1.383,31 naar $1.334,36 per troy ounce (-3,54%) en ging de zilverkoers onderuit van $21,44 naar $20,32 per troy ounce (-5,22%). Beide edelmetalen werden begin deze week al in de verkoop gedaan, nadat duidelijk werd dat de inwoners van de Krim zich in grote meerderheid wilden aansluiten bij Rusland. Ook de uitspraken van Janet Yellen wisten de prijzen van goud en zilver onder druk te zetten.

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

Referendum
Hoe onrechtmatig het referendum ook mag zijn, het volk heeft haar voorkeur luid en duidelijk uitgesproken. De uitslag van het referendum bracht Europa en de VS niet in een positie om harde taal uit te slaan naar Rusland. Het bleef beperkt tot sancties die de Russen niet op andere gedachten zullen brengen. De wederzijdse afhankelijkheid van Rusland en Europa maakt het voor beide partijen moeilijk zware economische straffen op te leggen. Het wordt een heus schaakspel en Europa noch de VS kan het zich permitteren een misstap te maken die tot escalatie leidt.
Tapering
Woensdag maakte Janet Yellen bekend dat de Federal Reserve het stimuleringsprogramma, dat we kennen als quantitative easing (QE), opnieuw met $10 miljard af naar $55 miljard per maand afbouwt. Gedurende het jaar wil de Amerikaanse centrale bank het stimuleringsprogramma in stapjes van $10 miljard volledig afbouwen, zodat er begin volgend jaar helemaal geen staatsobligaties en hypotheekleningen meer opgekocht worden. Halverwege 2015 zou zelfs de rente weer wat omhoog kunnen, als we de prognoses van de centrale bank volgen. Of de Federal Reserve haar balanstotaal daarna ook weer kan verkleinen valt te betwijfelen. Op de financiële markten daalden de prijzen van goud en zilver en ging de wisselkoers tussen de euro en de dollar omlaag. Bereikte de euro begin deze week nog een niveau van $1,3940, eind van de week stond er $1,3796 op de borden. In een week tijd werd de euro dus 1% zwakker ten opzichte van de dollar.

De euro wordt iets goedkoper door uitspraken Yellen (Bron: Yahoo Finance)

Jeugd koopt goud
Zaterdag konden we op de voorpagina van de Telegraaf lezen dat met name jongeren steeds vaker goud kopen. Deze doelgroep heeft steeds minder vertrouwen in de pensioenen en heeft door de extreem lage rente steeds meer reden om goud te kopen. Volgens Jaap Raijmans, directeur van Goudstandaard, kiezen jonge mensen die wat spaargeld hebben er steeds vaker voor om een deel daarvan om te zetten in fysiek goud. Het hele artikelen is te lezen in de Telegraaf en een korte versie van het artikel is online te vinden.

23 maart 2014
Goud en Zilver report (Week 10)

De prijs van goud steeg afgelopen week van €961,01 naar €965,90 per troy ounce, een bescheiden winst van 0,51%. De prijs van zilver ging daarentegen omlaag, van €494,37 naar €485,06 per kilo. Omgerekend is dat een verlies van 1,88% ten opzichte van een week geleden.

In dollars steeg de goudkoers van $1.326,3 naar $1.339,94 per troy ounce, een plus van 1,03%. De zilverprijs daalde in een week tijd van $21,23 naar $20,93 per troy ounce, een min van 1,41%. De volgende grafieken laten het koersverloop van de afgelopen week zien. Daaruit is op te maken dat er de afgelopen week vrij weinig beweging zat in de prijs van de edelmetalen.

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

Goud/zilver ratio terug bij af
De laatste twee weken presteert goud weer wat beter dan zilver. Was de goud/zilver ratio op 19 februari nog 60,5, afgelopen vrijdag stond deze op 64. Dat is overigens dezelfde ratio als een maand geleden. De volgende grafiek laat het merkwaardige verloop van de goud/zilver ratio over de afgelopen dertig dagen zien.

Goud/zilver ratio is weer terug bij af (Bron: Goldprice.org)

Euro op hoogste niveau sinds oktober 2011
Afgelopen vrijdag bereikte de euro de hoogste wisselkoers ten opzichte van de dollar in ruim twee jaar tijd. Op een gegeven moment passeerden we de $1,39 tegenover €1, een wisselkoers die we sinds oktober 2011 niet meer gezien hebben. Volgens Bloomberg is de hoge wisselkoers te verklaren door een kleiner risico op deflatie en door positieve macro-economische cijfers uit de Eurozone. Woensdag kwam er een beter dan verwachte cijfers over de economische groei in de Eurozone en vrijdag maakte Eurostat bekend dat het overschot op de lopende rekening opnieuw was gestegen in de 28 landen van de EU. Het overschot kwam uit op €47,9 miljard.
Onderzoek manipulatie goudprijs
De fixing van de goudprijs blijft de gemoederen bezighouden. De Amerikaan Kevin Maher, een trader die opties en futures goud verhandelde, startte een rechtszaak tegen de vijf banken die de afgelopen jaren een zetel hadden in de dagelijkse 'Londen fix' van goud. Hij staat niet alleen in deze rechtszaak, want hij vertegenwoordigt tegelijkertijd ook de belangen van andere handelaren die zich benadeeld voelen door de banken (Société Générale, Deutsche Bank, Barclays, Bank of Nova Scotia en HSBC). De rechtszaak gaat over de prijsvorming van het gele edelmetaal op de Comex sinds 2004. Eind februari schreven we op Marketupdate over een nieuw onderzoek, waaruit zou blijken dat de prijs tussen 2010 en 2013 mogelijk de helft van de tijd gemanipuleerd werd. Voor meer berichtgeving over manipulatie van de goudprijs verwijzen we u graag naar ons nieuwe dossier, waar alle artikelen over dit onderwerp sinds 2011 gebundeld hebben.
Overzicht: Alle goudstaven uit Fort Knox
Begin deze week verscheen de volledige lijst van goudstaven uit Fort Knox op twitter. Victor the Cleaner plaatste een link naar een ruim 1.200 pagina's (!!) tellend document, waarop de serienummers van alle baren in Fort Knox staan. Deze goudstaven vormen een groot deel van de officiële Amerikaanse goudreserve en liggen al tientallen jaren opgeslagen in het zwaar bewaakte Fort Knox. Het bestaan van deze goudvoorraad wordt door sommigen betwijfeld, omdat de Amerikaanse regering al tijden geen onafhankelijke externe controle heeft laten uitvoeren op de goudreserve in Fort Knox. De geheimzinnigheid voedt de speculatie dat het metaal er misschien helemaal niet ligt, of dat wat er ligt op papier al verkocht of uitgeleend is.
Wanna know what's in Fort Knox? Here is the inventory (bar list): http://t.co/nlzg6DBQlV (someone pointed Warren James to these docs) — Victor The Cleaner (@VictorCleaner) March 4, 2014
De lijst van baren laat zien dat er heel veel goudstaven met een lage zuiverheid in Fort Knox liggen. Het grootste deel heeft een goudgehalte van ongeveer 90%, wat bijna overeenkomt met de zuiverheid van de gouden munten die nog tot 1933 in circulatie waren. Veel van die munten zijn destijds rechtstreeks naar de smelt gegaan en omgevormd tot grote goudstaven. Een optelsom van alle goudstaven in Fort Knox leert ons dat de gemiddelde zuiverheid van de goudstaven 91,36% is, hoewel er ook een paar goudstaven tussen zitten die slechts voor 40 of 50 procent uit goud bestaan. Critici stellen vraagtekens bij deze lijst. Zo lang er geen externe controle van de fysieke goudvoorraad gehouden kan worden zullen we nooit weten of deze lijst authentiek is. Wie door de lijst van goudstaven wil grasduinen, hier is de PDF. Voor meer informatie verwijzen we naar dit artikel van Bron Suchecki, goudanalist bij de Perth Mint.

9 maart 2014
Goud en zilver report (Week 9)

De goudprijs daalde afgelopen week van €964,05 naar €961,01 per troy ounce, een minimaal verlies van 0,32%. Vorige week bleef de goudprijs ook al vrijwel onveranderd, toen werd er op weekbasis een winst van slechts 0,1% gerapporteerd. De prijs van zilver wist het niveau van afgelopen vrijdag niet vast te houden. Afgelopen week daalde de koers van €511,39 naar €494,37 per kilo. Wist zilver vorige week nog een winst van 1,41% te behalen, de afgelopen week ging er weer 3,33% van de prijs af. Door de prijsontwikkeling van de afgelopen week staat de goud/zilver ratio nu op 61,5.

In dollars waren de veranderingen ongeveer gelijk. De goudprijs steeg van $1.324,48 naar $1.326,30 per troy ounce (+0,14%) en de zilverprijs zakte van $21,85 naar $21,23 per troy ounce (-2,84%). Deze percentages laten zien dat de euro opnieuw sterker is geworden ten opzichte van de dollar. De EUR/USD wisselkoers steeg de afgelopen week van 1,3721 naar 1,3805 (+0,61%).

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

China blijft veel goud importeren

We beginnen zo langzamerhand in herhaling te vallen met Chinese importcijfers, maar tegelijkertijd mogen we niet onderschatten hoe belangrijk deze ontwikkeling is in de goudmarkt. China importeerde in 2013 aanzienlijk meer edelmetaal dan in 2012 en dit jaar blijven de Chinezen opnieuw vastberaden goud kopen. In januari kwam de netto import via Hong Kong uit op 83,6 ton, aanzienlijk meer dan in dezelfde maand van vorig jaar. Het blijft overigens een raadsel hoeveel goud de Chinese centrale bank koopt, want daar hebben we nog steeds geen actuele cijfers van. De officiële reserve (data uit 2009) is 1054 ton.

"Fixing goudprijs wordt al tien jaar gemanipuleerd"

Bloomberg publiceerde afgelopen vrijdag een uitgebreid artikel over mogelijke manipulatie van de goudprijs fixing. Rosa Abrantes-Metz (Stern School of Business) en Albert Metz (Moody's Investor Service) schrijven in een voorlopige versie van hun onderzoek naar de goudprijs fixing dat ze inderdaad ongebruikelijke handelspatronen hebben waargenomen tijdens de dagelijkse PM fixing.

Bloomberg heeft het artikel - dat op het moment van schrijven nog niet gepubliceerd is - al kunnen bestuderen. Ze lichten de volgende passage eruit (vrij vertaald): "De structuur van de benchmark is zeker gevoelig voor manipulatie. De empirische gegevens wijzen op kunstmatige prijsvorming". De financiële toezichthouders in Groot-Brittannië en in Duitsland doen momenteel onderzoek naar deze fixing. Op Marketupdate schrijven we al sinds 2011 over de mogelijke (waarschijnlijke) manipulatie van de goudprijs, zie ook ons dossier over dit onderwerp.

Uitstroom van goud uit GLD gestopt?

Het grootste goud-ETF ter wereld (GLD) zag in februari voor het eerst in meer dan een jaar weer een maandelijkse instroom van goud, zo schreef Reuters eerder deze week. Vorig jaar werden er nog honderden tonnen goud onttrokken aan het GLD, een trend die gelijk liep met de daling van de goudprijs. Dit jaar kwam de prijs van goud goed uit de startblokken, met als resultaat een toenemende belangstelling voor de aandelen van dit ETF.

Als beleggers bereid zijn een hogere prijs te betalen voor de aandelen GLD ontstaat er een premie ten opzichte van de goudprijs. Diverse grote banken (authorized participants) reageren op deze ontwikkeling door fysiek goud naar het GLD fonds te brengen. Daarmee kunnen ze vervolgens nieuwe aandelen GLD op de markt brengen. Het verschil tussen de koers van een aandeel GLD en de spotprijs van goud is dan winst voor de bank.

We hebben een nieuwe grafiek in elkaar gedraaid die de maandelijkse in- en uitstroom van goud van het GLD in beeld brengt. In februari was er sprake van een netto instroom van 10,5 ton.

GLD ziet weer een instroom van goud

2 maart 2014
Goud en Zilver report (Week 8)

De goudprijs bleef afgelopen week netto vrijwel onveranderd. De prijs steeg van €963,09 naar €964,05 per troy ounce, een winst van 0,1%. Zilver deed het de afgelopen week beter, de prijs van dit edelmetaal steeg met 1,41% van €504,11 naar €511,39 per kilo. Beide edelmetalen nemen een adempauze na de krachtige rally van vorige week en weten het hoogste niveau in drie maanden tijd vast te houden.

In dollars steeg de goudprijs van $1.318,79 naar $1.324,48 per troy ounce, een plus van 0,43%. De zilverprijs steeg van $21,48 naar $21,85 per troy ounce, een winst van 1,72%. De hogere percentages in dollars laten zien dat de dollar weer wat verzwakt is tegenover de euro. De wisselkoers steeg in een week tijd van $1,3679 naar $1,3741 (+0,45%). De wisselkoers blijft ondanks de tapering van de Federal Reserve relatief hoog, wat mogelijk te verklaren is door het terughoudende beleid van de ECB.

Goudprijs in euro per troy ounce (Bron: Goudstandaard)

Zilverprijs in euro per kilogram (Bron: Goudstandaard)

Euro blijft sterk
De centrale bank van de Eurozone wil ondanks de dreiging van deflatie nog niet interveniëren. Door een afnemende inflatie(verwachting) wordt de waarde van de euro op de valutamarkt hoger ingeschat. Het zit het IMF overduidelijk dwars dat de ECB niet meedoet aan het monetair stimuleren (balans ECB krimpt al enige tijd), want deze week bepleitte IMF topvrouw La Garde opnieuw een soepeler monetair beleid bij de Europese Centrale Bank. De woorden van het IMF worden gehoord, maar de ECB lijkt haar strategie er geheel niet op aan te passen.
Goud en zilver boven 200DMA
Technisch analisten die de prijzen van goud en zilver in de gaten houden hebben ongetwijfeld gezien dat we weer boven het 200-daags gemiddelde staan. Begin vorig jaar doken de prijzen van beide edelmetalen al onder deze belangrijke trendlijn. Dat de prijzen de afgelopen week stand hebben gehouden is een zeer positief teken voor de edelmetalen. De volgende grafieken van Kitco laten de prijsontwikkeling van goud en zilver over de afgelopen vijf jaar zien.

Goudprijs en het 200-daags gemiddelde

Zilverprijs en het 200-daags gemiddelde

"Ambitieus maar realistisch beleid"
Tijdens de G20 top in Sydney hebben verschillende ministers van Financiën hun intentie uitgesproken om de wereldeconomie de komende vijf jaar weer harder te laten groeien. Er wordt ons maar liefst 2% bovenop de normale economische groei voorgespiegeld. Om die doelstelling te halen moet er in de komende vijf jaar in totaal voor omgerekend €1.500 miljard in de economie gepompt worden. Een nieuwe ronde van stimulering die volgens de Australische minister van Financiën Joe Hockey tientallen miljoenen banen moet opleveren. Iedereen weet inmiddels dat de arbeidsmarkt het grootste knelpunt is sinds het uitbreken van de crisis. De aandelenkoersen zijn alweer hersteld, maar zo lang de werkloosheid op een verhoogd niveau blijft kan er geen duurzame economische groei ontstaan. De grote vraag is natuurlijk of het opnieuw stimuleren van de economie met nog meer schulden wel de oplossing is voor het probleem. Keer op keer graven we ons dieper in de schulden, in een poging de economie weer aan te zwengelen. Dat gaat goed zo lang elke dollar schuld een positieve bijdrage levert aan het bbp, maar dat punt zijn we al voorbij. In de Verenigde Staten hebben de stimuleringen van de overheid welgeteld $1 economische groei opgeleverd voor iedere $31 aan investeringen. Het is geen duurzaam groeimodel, maar het is wel de weg met de minste weerstand. De volgende grafiek verscheen afgelopen vrijdag al in de Marketupdate Weekendeditie.

$31 aan overheidsstimulering levert slechts $1 aan extra GDP op (Bron: STA Wealth Management)

23 februari 2014