Het is alweer 15 jaar geleden, dat de Muur viel. Dat veroorzaakte een kettingreactie in Oost-Europa. Het Warschaupact werd opgeheven, de Sovjet Unie desintegreerde en West Europa trakteerde zichzelf op het vredesdividend. De nadrukkelijke bemoeienis van Poetin met zijn buurlanden en in het bijzonder Oekraïne was dan ook een wreed ontwaken.

Het Westen ziet zich nu gesteld voor de opgave de territoriale ambitie van Rusland in te tomen zonder dat land volledig van zich te vervreemden. Er spelen wereldwijd immers genoeg kwesties, waarbij de hulp van Poetin zeer gewenst is. Gelukkig heeft geen van beide zijden veel te winnen bij een opnieuw oplaaien van de Koude Oorlog. Er zijn dus mogelijkheden voor een vergelijk. Daar komt nog bij, dat het Rusland van Poetin los van alle bravoure en tromgeroffel een land in neergang is. Bovendien kun je grote vragen stellen bij zijn huidige strategie om de steven naar het oosten te wenden, in concreto naar China. Rusland loopt daarmee een reële kans om de goedkope toeleverancier van energie te worden, terwijl het zich afsnijdt van Westerse investeringen en knowhow. Op termijn is dat een onverstandige werkwijze.

Rusland isoleren?

Het isoleren van Rusland en het aan zijn lot van neergang overlaten kunnen bovendien onvoorziene consequenties hebben. De geschiedenis biedt hier voldoende leerzame voorbeelden van. Het zomaar uiteenvallen van het Oostenrijks-Hongaars Keizerrijk vertroebelde de inter-Europese verhoudingen tijdens het interbellum. Er zijn met andere woorden voldoende motieven om tot een werkbare verhouding te komen, zodat Rusland meer aandacht aan zijn binnenlandse ontwikkeling kan en gaat besteden.

De problemen zijn groot. Zo is het land wel heel erg afhankelijk geworden van de productie van olie en gas. Energie vormt meer dan twee derde van de export van het land, het is goed voor 20% van het bruto nationaal product en maakt de helft van het overheidsinkomen uit. De Russische economie is erg inefficiënt en een groeiende institutionele corruptie verandert daar weinig aan. Eerder is het omgekeerde het geval. Corruptie en een gebrekkige juridische structuur vormen geen goede basis voor het aantrekken van investeringen. Corruptie zorgt er bovendien voor, dat een haperende gezondheidszorg eerder verslechtert dan verbetert.

Het land dreigt bovendien af te stevenen op een demografische ramp. Het geboortecijfer tuimelt naar beneden, terwijl de gemiddelde leeftijd van de Russische man amper boven 65 jaar uitstijgt. Zoals de zaken er nu voorstaan, zal de bevolking de komende decennia met ongeveer 25 miljoen in aantal dalen.

Dan sluimeren er onder de oppervlakte nog steeds etnische tegenstellingen. Niet-Russen vormen 20% van de bevolking van de Russische Federatie en hebben 30% van de oppervlakte ervan in bezit.

Een en ander wil weer niet zeggen, dat de situatie hopeloos en reddeloos is. Het land ontbeert het niet aan talent of aan grondstoffen. Maar er moet wel een wil en overtuiging groeien om echt te hervormen en moderniseren. Een man als de vroegere president Dimitri Medvedev was daarvan goed doordrongen. Hij heeft plannen gesmeed om te moderniseren, maar tot dusverre is de uitvoering ervan vastgelopen in een stroperige bureaucratie en een alsmaar uitdijende corruptie. Onder Poetin is elke aanzet tot modernisering gesmoord. Het land vertoont sindsdien zijn vertrouwde historische karaktertrekken. Het voorziet voor zichzelf een prominente plaats in de wereldgeschiedenis en eist die ook op. Het worstelt bovendien met zijn historische identiteit. Wil het land aansluiten bij de Europese traditie en beschaving of glorieert het liever zijn Slavische herkomst.

Omdat Poetin geen lange termijnvisie heeft, speelt hij in op eveneens traditionele onlustgevoelens. Er is altijd weer de externe dreiging voor moedertje Rusland. Het beste antwoord op deze dreiging is de aanval en het liefst gericht op die partijen die zwak lijken en zijn. Daarmee tast hij welbewust of onbewust de internationale status quo aan. Aan mogelijkheden ontbreekt het Poetin niet om deze destabiliserende rol te spelen. Hij heeft de beschikking over kernwapens, meer dan voldoende olie en gas en beschikt over een bewezen cyber technologie. Rusland grenst bovendien aan een immer twijfelend Europa, dat gevoelig is voor chantage.

Het zal dus niet meevallen om een strategie te ontwikkelen, die enerzijds de Russische beer temt, maar die anderzijds Poetin en de zijnen succesvol uitnodigt deel te nemen aan het oplossen van internationale problemen.

Cor Wijtvliet

BELANGRIJK:

• Opmerkingen en vragen kunt u richten aan: [email protected]
• Bezoek ook de website van Cor Wijtvliet en lees meer door hem geschreven artikelen
• U kunt Cor Wijtvliet boeken voor een inspirerende spreekbeurt. Laat u verrassen!
• Ontvangt u het Journaal niet rechtstreeks? Abonneert u zich dan hier!