De bijeenkomst van de Europese Centrale Bank (ECB) in Frankfurt aankomende donderdag kan wel eens een belangrijk eventrisico worden voor de valutamarkten. De algemene teneur van de verklaring op de ECB-bijeenkomst in juli – en van de persconferentie van Draghi – was nogal ‘dovish’. Draghi benadrukte dat beleidsmakers ‘vasthoudend’ moeten blijven en ‘geduldig’ moeten zijn met de bestaande stimuleringsmaatregelen. Wel erkende hij dat de huidige economische groei nog niet tot een sterkere dynamiek van de inflatie heeft geleid.
Valutahandelaren hielden zich liever vast aan zijn opmerking dat het opkoopprogramma ‘in de herfst’ besproken zal worden. Dit wakkerde speculatie aan dat Draghi de bijeenkomst in september gaat gebruiken om een geleidelijke afbouw van de activa-aankopen aan te kondigen. De hoeveelheid activa die de centrale bank koopt, zou daarbij gereduceerd worden tot onder het huidige niveau van €60 miljard per maand.
De economische condities in de eurozone lijken te vragen om een discussie over een stringenter beleid. In het tweede kwartaal groeide de economie van de eurozone op jaarbasis het snelst sinds 2011. De werkloosheid bleef in juli gelijk en is nu op het laagste punt sinds februari 2009; dit zou een voedingsbodem moeten worden voor sterkere groei. De nominale inflatie sprong in augustus onverwacht van 1,3% naar 1,5% jaar-op-jaar: het hoogste niveau sinds april (figuur 1). Toch bleef de kerninflatie, die de volatiele componenten agrarische producten en energie buiten beschouwing laat en door de ECB nauwlettend in de gaten wordt gehouden, onveranderd op slechts 1,2%.
Figuur 1: Inflatie en kerninflatie Eurozone
Ondanks de duidelijke verbetering van de economische condities in de eurozone blijft de Raad van Bestuur benadrukken dat een soepel monetair beleid gehandhaafd moet worden. In zijn laatste verslag stelt de Raad dat een convergentie van de inflatie naar het doel “slechts geleidelijk zal komen en afhankelijk zal blijven van een substantiële mate van monetaire accommodatie”.
Ook Draghi zelf was eind augustus nogal voorzichtig toen hij sprak vanaf de conferentie in Jackson Hole, Wyoming. Wij zien duidelijk dat de beleidsmakers in de eurozone geen directe haast hebben om het beleid aan te passen. We zeggen het al een paar maanden: volgens ons zou een duurzamer herstel van de kerninflatie nodig zijn richting het ECB-doel ‘dichtbij, maar onder de 2%’, voordat de bank zal aankondigen dat er een geleidelijke afbouw van het opkoopprogramma aankomt.
Beleidsmakers zullen zeker ook de recente sterkte van de euro wantrouwen. Er wordt nu steeds meer gespeculeerd dat Draghi een opmerking zal maken over de sterkte van de gemeenschappelijke munt, in een poging om de reactie van de markt te kalmeren en de recente appreciatie af te toppen. De euro maakt in 2017 tot nu toe opvallend veel indruk, met een appreciatie van bijna 15% voor dit jaar en een korte doorbraak van het psychologische niveau van 1,20 ten opzichte van de Amerikaanse dollar, voor het eerst sinds januari 2015 (zie figuur 2). Er was ook een vrij dramatische kentering in de positionering van euro shorts. De ECB heeft al eerder gezinspeeld op haar voorkeur voor een zwakkere munt. Het zou ons niet verbazen als Draghi tijdens zijn bijeenkomst op een of andere manier naar de wisselkoers verwijst.
Figuur 2: Euro naar hoogste niveau tegenover dollar sinds 2015
Wij denken dat er een aanzienlijke kans is dat de Europese Centrale Bank de markt op de bijeenkomst donderdag teleurstelt. De inflatie is nog steeds lager dan beoogd en de euro staat naar recente maatstaven hoog. Dit betekent dat we een iets voorzichtigere verklaring verwachten, die de deur op een kier laat voor een meer significante beleidsmededeling op de bijeenkomst van oktober of december.
Naar onze mening overheerst het neerwaartse risico voor de euro. Als Draghi helemaal niets laat doorschemeren over een mogelijke afbouw van de stimuleringsmaatregelen, dan kan dit tot een behoorlijke sell-off in de gemeenschappelijke munt leiden. Vooral omdat de markt de lat na de bijeenkomst in juli heel hoog heeft gelegd.
Door: Enrique Díaz-Álvarez (Ebury)
Enrique Diaz-Alvarez is chief risk officer en staat aan het hoofd van het analistenteam van Ebury in New York. Vanwege zijn gedrevenheid, passie en gedegen kennis, wordt Enrique door Bloomberg erkend als een van de meest accurate voorspellers van de marktbewegingen.
Over Ebury:
Ebury maakt internationale markten toegankelijker met valutadiensten op maat en flexibel handelskrediet voor ondernemingen. Ebury werkt samen met ruim 12.000 organisaties en verricht 12 miljard euro aan valutatransacties in 140 verschillende valuta. Het bedrijf heeft kantoren in het Verenigd Koninkrijk, Nederland, Spanje en Polen. De speerpunten van Ebury:
Financiële diensten die normaal zijn voorbehouden aan grote multinationals
Financiering van uw aankopen
Marktkennis en valutadiensten op maat
Ons netwerk van liquidity providers en intermediaire banken
Het begint erop te lijken dat Donald Trump de president van de zwakke dollar wordt. Deze munt zakt steeds verder weg tegenover een mandje van zijn concurrenten. Sinds het begin van het jaar heeft de dollar tien procent aan waarde ingeboet. De voornaamste oorzaak van de teloorgang is de opmars van de euro.
Hoe nu verder? Om die vraag te beantwoorden is eerst een verklaring nodig voor de huidige zwakte. Er zijn uiteraard meer verklaringen dan slecht een. De eerste is uiteraard het huidig monetair beleid. De Fed ziet voorlopig geen opleving van de inflatie. Daar volgt uit dat de yield op de treasury niet ver omhoog zal kruipen waardoor er weinig geld naar de VS zal stromen. Daarmee valt de basis weg onder een mogelijke waardestijging van de dollar.
ECB bouwt stimulering af?
De tweede verklaring is zoals gezegd de opmars van de euro. Opvallend daarbij is dat de valutamarkt vooruit lopen op de obligatiemarkt. Zaken gaan steeds beter op het oude continent, met al gevolg dat centrale bankiers zich steeds nadrukkelijker uitlaten over het huidig monetair beleid. Handelaren denken daar het hunne van en concluderen dat de ECB zich voorbereidt op een geleidelijke afbouw van het huidige verruimingsprogramma. Een meerderheid gelooft dat zulks al in september kan aanvangen. Mocht dat niet gebeuren, dan dreigt een grote teleurstelling met als gevolg dat de euro in de uitverkoop gaat.
Een laatste verklaring voor de verzwakkende dollar is het teleurstellende optreden van de huidige president van de Verenigde Staten. Donald Trump is er tot dusverre niet in geslaagd om zelfs maar één belangrijke verkiezingsbelofte in te lossen. De meest flagrante mislukking was zijn poging Obamacare te herroepen. Het waren zijn eigen Republikeinse medestanders die een spaak in het wiel staken. Daarmee lijkt het beleid om de gezondheidszorg in de VS te hervormen definitief op een dood spoor beland. Dat wekt twijfel of de president er wel in zal slagen om zijn bredere agenda voor het revitaliseren van de Amerikaanse economie kan doorvoeren.
Euforie over de Amerikaanse dollar weer verdwenen (Bron: Bloomberg)
Euforie over dollar verdwenen
Verwachtingen in de markt waren hoog na de verkiezingen. De dollar won snel aan waarde door het vooruitzicht van de broodnodige belastinghervormingen. Er zou bijvoorbeeld eindelijk beleid gemaakt worden om de bedrijfswinsten gestald in het buitenland terug te halen. Het zicht daarop wordt steeds minder en dat heeft een negatieve impact op de valuta. Sterker nog, de huidige beperkt fiscale aanpassingen zullen de tekorten eerder doen toenemen dan omgekeerd. Het resultaat is dan niet een versterking van de dollar maar een verdere verzwakking.
Een ander zorgelijk aspect voor de dollar vormen de geldstromen. De afgelopen drie à vier jaar is er veel geld de Verenigde Staten binnen gestroomd. Zeker $1,5 biljoen aan kapitaal ging van China richting de Verenigde Staten. Ongeveer eenzelfde bedrag is vanuit Europa gearriveerd. Maar de economie in Europa trekt aan en met de verkiezing van Emmanuel Macron lijkt de politieke stabiliteit toegenomen. Dat kan voldoende motivatie zijn om geldstromen vanuit de VS naar Europa in gang te zetten. Dat lijkt des te waarschijnlijker als de ECB in september inderdaad besluit te gaan afbouwen. Daardoor zal de yield op obligaties omhoog gaan en dat maakt Europa aantrekkelijker!
De dollar begon zijn opmars eind 2014, toen Draghi begon te praten over een mogelijk opkoopprogramma. In die dagen was de euro ongeveer 20% meer waard dan de dollar. Nu lijkt een ommekeer van dit scenario in de maak!
Disclaimer: Bovenstaand artikel is geen professioneel beleggingsadvies en het is ook geen uitnodiging om te gaan beleggen. Beleggen brengt kosten en risico’s met zich mee. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Het artikel is louter de persoonlijke mening van de auteur.
De vier meest prominente centrale banken in de wereld hebben op dit moment al een vijfde deel van de totale staatsschuld van hun eigen overheid in handen, zo meldt de Financial Times. De Federal Reserve, ECB, Bank of Japan en Bank of England hebben sinds het uitbreken van de financiële crisis op grote schaal staatsobligaties opgekocht, met als doel de financiële markten te kalmeren en de rente verder omlaag te brengen.
Deze vier centrale banken – plus de centrale banken van Zweden en Zwitserland – hebben gezamenlijk ongeveer $15 biljoen aan bezittingen op hun balans staan, waarvan $9 biljoen in de vorm van staatsobligaties van hun eigen land. Dat is omgerekend bijna 20% van de totale staatsschuld van $46 biljoen die deze landen hebben.
Balanstotaal centrale banken is afgelopen tien jaar explosief gestegen (Bron: Credit Suisse)
Balansen centrale banken bestaan voor groot deel uit staatsobligaties (Bron: Credit Suisse)
Centrale banken als laatste redmiddel
De ECB heeft met $4,9 biljoen het grootste balanstotaal van alle centrale banken, waarvan bijna $2 biljoen uit staatsobligaties bestaat. De balans van de Federal Reserve is door verschillende rondes van monetaire verruiming opgezwollen tot een totaal van $4,47 biljoen, waarvan ongeveer 50% uit Amerikaanse staatsobligaties en nog eens 40% uit hypotheekleningen bestaat. Ook Japan heeft de spreekwoordelijke geldpers de laatste jaren in een hogere versnelling gezet, want hun balanstotaal is met $4,53 biljoen nu al groter dan dat van de Federal Reserve. En daarvan bestaat zelfs 85% uit staatsobligaties.
Het opkopen van staatsobligaties was ooit bedoeld als een tijdelijke maatregel om de financiële markten tot kalmeren te brengen, maar het instrument werkte zo goed dat alle grote centrale banken er verslaafd aan zijn geraakt. De grote vraag is hoe we nu verder moeten, want vroeg of laat zullen centrale banken hun monetaire beleid moeten normaliseren om te voorkomen dat de inflatie uit de hand loopt. Toen de Federal Reserve in 2013 haar stimuleringsprogramma afbouwde ging dat gepaard met meer volatiliteit op de financiële markten. Vooral opkomende economieën kwamen toen onder druk te staan, omdat deze erg kwetsbaar bleken voor een waardestijging van de dollar.
Volgende week staat de jaarlijkse bijeenkomst van Jackson Hole op de agenda, waar centrale bankiers en vooraanstaande economen overleg zullen voeren over de stand van de wereldeconomie en het gewenste monetaire beleid. Volgens de laatste berichtgeving zal de ECB hier geen grote beleidsverandering aankondigen.
Het opkoopprogramma van de Europese Centrale Bank is in strijd met het verbod op monetaire financiering en valt buiten het mandaat van de centrale bank, zo oordeelt het Duitse hooggerechtshof. In het persbericht dat vandaag naar buiten werd gebracht staat dat het Europese stelsel van centrale banken met het opkopen van staatsobligaties in overtreding is van Artikel 123 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap.
“Met het lanceren van het opkoopprogramma voor staatsobligaties overtreed het Europese systeem van centrale banken (ESCB) het verbod op monetaire financiering. Daarom meent de aanklager dat de Duitse Bundesbank niet zou mogen deelnemen aan het opkoopprogramma en dat de Duitse regering verplicht is stappen te ondernemen tegen dit programma.”
De ECB voert het argument aan dat haar opkoopprogramma niet in strijd is met het verbod op monetaire financiering van overheidstekorten, omdat ze uitsluitend staatsobligaties opkoopt via de secundaire markt. Dat betekent dat centrale banken niet rechtstreeks geld uitlenen aan overheden, maar alleen schuldpapier opkopen van andere beleggers. Dat argument hield bij het Duitse hooggerechtshof geen stand, omdat die oordeelt dat de markt van tevoren al weet hoeveel obligaties er maandelijks opgekocht worden en daarop kunnen anticiperen.
Disproportioneel en onwettig
Het Duitse hooggerechtshof oordeelt dat het opkoopprogramma van de ECB disproportioneel is ten opzichte van het beoogde doel en dat een goede onderbouwing voor de voortzetting van dit programma ontbreekt. Daar komt bij dat het nog steeds weinig duidelijkheid is over hoe de ECB en de nationale centrale banken de verliezen moeten verdelen in het geval de waarde van het opgekochte schuldpapier daalt of in het geval een land haar schuldverplichting niet nakomt. In een ongunstig scenario zou dat kunnen betekenen dat de centrale bank geld nodig heeft van de overheid en dat daardoor de begroting van de Eurolanden onder druk komt te staan.
De uitspraak van het Duitse hooggerechtshof laat niets aan duidelijkheid over, maar het is de vraag of er maatregelen zullen volgen. De kritiek op het stimuleringsprogramma van de ECB is bekend, maar er wordt tot op de dag van vandaag geen gehoor aan gegeven. De centrale bank heeft weliswaar besloten het opkoopprogramma terug te schroeven naar €60 miljard per maand, maar van een snelle afbouw is nog zeker geen sprake. Het is de vraag hoe de politiek en de centrale bank hierop zullen reageren.
Opkoopprogramma ECB
In maart 2015 begon de ECB met het opkopen van staatsobligaties van Eurolanden, met als doel de inflatie aan te jagen en de rente verder omlaag te brengen. Later werd het opkoopprogramma opgeschaald van €60 naar €80 miljard en begon de centrale bank naast staatsobligaties ook bedrijfsobligaties op te kopen.
Volgens Draghi heeft dit stimuleringsprogramma miljoenen nieuwe banen opgeleverd, maar critici waarschuwen dat het bij overheden de prikkel wegneemt om hervormingen door te voeren. Ook is er veel kritiek geweest op het besluit om ook bedrijfsobligaties op te kopen, omdat deze maatregel de grote bedrijven financieel bevoordeelt ten opzichte van het midden- en kleinbedrijf.
Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
De overheden van alle Eurolanden hebben sinds 2008 in totaal bijna €1 biljoen aan rente bespaard dankzij de extreem lage rente en het opkoopprogramma van de ECB, zo concludeert de Duitse Bundesbank. Volgens de Duitse centrale bank hebben overheden de afgelopen jaren enorm geprofiteerd van de lage rente, met besparingen die in sommige landen zijn opgelopen tot in totaal 10% van het bbp.
De grootste profiteur van het ruime monetaire beleid van de Europese Centrale Bank is Italië. Dit land wist in de periode van 2008 tot en met 2016 dankzij de extreem lage rente een totale besparing van meer dan 10% van het bbp te realiseren. Ook Nederland, Oostenrijk en Frankrijk profiteerden aanzienlijk van het rentebeleid van de ECB.
Handelt ECB in strijd met mandaat?
Uit de berekeningen van de Bundesbank kunnen we concluderen dat de ECB met haar monetaire beleid inderdaad overheden heeft geholpen, wat eigenlijk in strijd is met het mandaat waarmee de centrale bank is opgericht. Met het opkopen van staatsobligaties en het kunstmatig verlagen van de rente heeft de ECB indirect haar ‘no bail-out’ clausule geschonden.
De Bundesbank waarschuwt overheden om op tijd orde op zaken te zetten en reserveringen te maken voor het geval de rente weer gaat stijgen. De kans is groot dat de ECB later dit jaar haar stimuleringsprogramma zal afbouwen. Als dat gebeurt zal de obligatiemarkt waarschijnlijk weer meer onderscheid maken tussen de kredietwaardigheid van de verschillende Eurolanden.
Overheden hebben €1 biljoen aan rente bespaard dankzij beleid ECB (Grafiek via Bloomberg)
De ECB maakt vanmiddag om 14:00 haar rentebesluit bekend en zal een half uur later een toelichting geven tijdens de persconferentie. De financiële markten hopen dat ECB-president Draghi meer duidelijkheid zal geven over de afbouw van het stimuleringsprogramma.
Een paar weken geleden suggereerde hij tijdens een bijeenkomst in het Portugese Sintra dat de ECB bereid is het omstreden stimuleringsprogramma af te bouwen. Daardoor groeide het vertrouwen in de euro en steeg de waarde van de gemeenschappelijke munt naar het hoogste niveau ten opzichte van de dollar in meer dan een jaar tijd.
Hogere rente
Tegelijkertijd met de euro steeg ook de rente op verschillende Europese staatsobligaties. Zo steeg de rente op Duitse staatsleningen met een looptijd van 10 jaar tot 0,60%, terwijl die een jaar eerder nog tegen een negatieve rente verhandeld werden. Een hogere rente op Europees schuldpapier maakt het voor beleggers aantrekkelijker om vermogen in de euro aan te houden, waardoor de munt in waarde stijgt tegenover de dollar.
Beleggers hebben hoge verwachtingen van het rentebesluit van Draghi. Stelt hij de afbouw van het stimuleringsprogramma toch weer uit, dan kan dat een daling van de euro en van de rente teweeg brengen. In theorie zijn deze factoren positief voor de goudprijs, al bleek de renteverhoging van de Federal Reserve begin dit jaar ook een gunstig effect te hebben op de prijs van het edelmetaal.
De ECB zal waarschijnlijk in september meer duidelijkheid geven over het afbouw van haar stimuleringsprogramma, zo schrijft de Wall Street Journal op basis van verschillende bronnen bij de centrale bank. Toch zal het nog tot begin volgend jaar duren voordat de ECB daadwerkelijk begint met het terugschroeven van het opkoopprogramma.
Beleggers kijken uit naar eind augustus, wanneer verschillende centrale bankiers elkaar ontmoeten in het Amerikaanse Jackson Hole. Ook ECB-president Draghi zal hier een toespraak houden, waar hij mogelijk meer informatie zal prijsgeven over het monetaire beleid van de centrale bank. De laatste keer dat Draghi deze bijeenkomst bijwoonde was drie jaar geleden, toen het opkoopprogramma nog moest beginnen.
Op 7 september, twee weken na de bijeenkomst in Jackson Hole, staat een nieuw rentebesluit van de ECB op de agenda. Volgens econoom Nick Kounis van de ABN Amro zal dat naar alle waarschijnlijkheid het moment zijn waarop de centrale bank haar eigen variant van ‘tapering’ zal aankondigen.
Stimuleringsprogramma
In juni liet Draghi voor het eerst doorschemeren dat hij open staat voor het afbouwen van het stimuleringsprogramma, dat bestaat uit het opkopen van staatsobligaties en bedrijfsobligaties. Eerder stond de president van de centrale bank nog achter het opkoopprogramma, omdat de inflatie nog steeds beneden de doelstelling van 2% lag.
Sinds het begin van het stimuleringsprogramma heeft de ECB voor meer dan €1.600 miljard aan schuldpapier opgekocht, waardoor de financieringskosten van overheden en grote bedrijven verder omlaag gingen. Tot de zomer van vorig jaar, toen de rente een absoluut dieptepunt bereikte. Sindsdien loopt de rente weer op, omdat beleggers rekening houden met een tijdperk waarin centrale banken de rente weer verhogen.
Dit artikel wordt u aangeboden door Goudstandaard, uw adres voor de aankoop en verzekerde opslag van edelmetalen. Wilt u goud kopen? Neem dan contact op door te mailen naar [email protected] of door te bellen naar +31(0)88-4688488.
Volgens monetair econoom Lex Hoogduin heeft het monetaire beleid van de ECB op verschillende manieren gefaald. Het opkopen van staatsobligaties door de centrale bank was een verkapte vorm van een bail-out voor overheden, terwijl dat in strijd is met de afspraken die bij de oprichting van de ECB gemaakt zijn.
Lex Hoogduin merkt ook op dat het ELA noodfonds van de ECB, dat bedoeld is om solvabele banken van liquiditeit te voorzien, inmiddels een soort permanente financiering is geworden. Zo maakt de Griekse bankensector al jaren voor enkele tientallen miljarden euro’s gebruik van dit fonds, terwijl dat helemaal niet de bedoeling is. Maar in plaats van deze banken aan te pakken worden de regels van het noodfonds versoepeld, zodat verschillende zwakke banken overeind gehouden kunnen worden.
Van prijsstabiliteit naar inflatie
Toen de ECB werd opgericht was er één duidelijk mandaat, namelijk prijsstabiliteit. Maar met het verstrijken van de jaren werd ook deze definitie opeens anders uitgelegd. De doelstelling is niet langer om de inflatie beneden de 2% te houden, maar juist om die 2% inflatie te halen. En zo lang die nieuwe doelstelling niet gehaald is lijkt het gebruik van alle monetaire instrumenten gerechtvaardigd, zo concludeert Hoogduin.
Dat de grenzen van het monetaire beleid steeds verder worden verschoven blijkt ook wel uit het feit dat de ECB de prijsontwikkeling vandaag de dag afleest aan de zogeheten ‘kerninflatie’. Dit inflatiecijfer is doorgaans nog lager, omdat de kosten van voedsel en energie hierin zijn weggelaten. Daardoor kan de centrale bank haar monetaire beleid nog verder oprekken.
De ECB loopt de laatste maanden tegen de grenzen van haar eigen stimuleringsprogramma aan, want uit de meest recente data van de centrale bank blijkt dat er de laatste maanden al minder Duitse, Nederlandse en Finse staatsobligaties worden opgekocht.
De centrale bank hanteert normaal gesproken een verdeelsleutel om te bepalen hoeveel staatsobligaties ze van alle eurolanden opkoopt, maar door een schaarste aan schuldpapier koopt de centrale bank al enige tijd te weinig staatsobligaties van Finland (sinds 6 maanden), Duitsland (sinds 3 maanden) en Nederland (sinds 2 maanden).
ECB koopt nu al minder staatsobligaties van Duitsland, Nederland en Finland (Bron: Bloomberg, via Holger Schaepitz)
ECB loopt tegen grens aan
ABN Amro schrijft in een toelichting dat de ECB niet meer dan 33% van de nieuwe obligaties van landen mag opkopen en dat die limiet in de hierboven genoemde landen al bereikt is. Om toch het quotum van €60 miljard per maand te halen koopt de centrale bank nu extra schuldpapier op van andere landen als Oostenrijk, België, Frankrijk en Italië.
Het is de vraag hoe de ECB dit probleem gaat oplossen. Ze kan natuurlijk meer obligaties van andere landen blijven kopen, maar op een gegeven moment zal daar ook het maximum van 33% bereikt worden. Is dat de reden waarom de centrale bank later dit jaar haar opkoopprogramma wil afbouwen?
Meer dan €1.600 miljard
Sinds het begin van het stimuleringsprogramma in maart 2015 heeft de ECB samen met alle nationale centrale banken in de Eurozone al meer dan €1.600 miljard aan staatsobligaties opgekocht. Door staatsobligaties op te kopen bleef de rente laag, zodat het voor bedrijven en consumenten aantrekkelijker werd om meer te lenen.
Toch lijkt het tijdperk van extreem lage rente voorbij, want sinds de verkiezing van Trump zijn de rentes op 10-jaars leningen van de Verenigde Staten, Duitsland en Japan weer sterk toegenomen. Beleggers anticiperen op de verwachting van een hogere inflatie en een minder ruim monetair beleid door centrale banken.
Rente op staatsobligaties loopt alweer op (Via Holger Schaepitz)
Volgens Draghi is het streven naar een beetje inflatie niet slecht, omdat het de schuldenaren bevoordeelt ten opzichte van de spaarders. Op die manier levert de centrale bank naar eigen zeggen een bijdrage aan het verkleinen van de vermogensongelijkheid. Hij deed deze uitspraken bij de Universiteit van Lissabon, waar hij verschillende vragen van studenten beantwoordde. Onder de video staan de belangrijkste vragen uitgewerkt.
Waarom is de ECB niet tegelijkertijd met de Fed begonnen met QE?
Dit is geen makkelijke vraag om te beantwoorden. Mijn antwoord is daarom wat langer dan we allebei zouden willen.
Er zijn veel verschillen tussen de VS en de Eurozone en in de manier waarop de crisis zich in verschillende delen van de wereld ontwikkelde. Eind 2007 begon de sub-prime crisis. De ECB en de Fed reageerden toen op dezelfde manier, namelijk met een sterke uitbreiding van de beschikbare liquiditeit. Maar we ontdekten al snel dat dat nog maar het begin van de crisis was. Een jaar lang gebeurde er niks, totdat in 2009 de grote bail-outs kwamen in de VS en we realiseerden dat de giftige leningen ook veel banken in Europa hadden besmet.
De val van Lehman Brothers was een keerpunt. De VS is anders dan de Eurozone in de zin dat de financiering grotendeels marktgebaseerd is. De Eurozone is een bank-gebaseerde economie, waar 80% van de financiering via banken gaat. In de VS is dat slechts 30%. Dit is het eerste grote verschil tussen beide situaties.
De Fed bracht de rente naar nul en begon met QE, omdat er geen andere instrumenten meer over waren. De negatieve effecten bleven zich in die tijd ontwikkelen in de VS. In de Eurozone gebeurde wat anders. De toename van onzekerheid raakte overheden die niet voorbereid waren. Die werden gekenmerkt door hoge schuldniveaus, weinig hervormingen, zwakke budgetten… zo veranderde de crisis in een crisis in staatsobligaties.
In 2010 gebeurde er iets wat alles veranderde. We waren gewend dat staatsobligaties risicovrij waren. Alle andere theorieën waren op deze aanname gebaseerd. In 2010 bleken staatsobligaties opeens niet meer risicovrij, waardoor het hele plaatje van risico’s veranderde in de Eurozone. Veel van onze banken hadden veel staatsobligaties op hun balans, waardoor de crisis evolueerde in een bankencrisis. Daarom begon de ECB in 2010 met een gereduceerde versie van QE, namelijk het SMP programma. Daarmee probeerden we de obligatiemarkt te ondersteunen om die grote veranderingen in rente en obligatiekoersen op te vangen.
In 2011 daalde de liquiditeit in het bankwezen substantieel, waardoor de ECB besloot LTRO te starten. Dat was onbeperkte liquiditeit voor banken tegen een zeer gunstige condities en voor een ongekend lange termijn van vier jaar. Iedereen dacht dat daarmee de banken voldoende ondersteund waren en dat daarmee grootschalige falen van banken voorkomen kon worden.
Dat werkte ook een paar maanden, maar toen kwam de obligatiecrisis over en begonnen we met OMT. Dat programma had in omvang veel groter kunnen zijn, maar dat was het niet omdat de markt had ingezien dat er niet langer een risico bestond dat de euro zou omvallen. Toen verbeterden de marktomstandigheden substantieel. Sindsdien zijn er 2 miljoen nieuwe banen gecreëerd in de Eurozone. Het herstel was op dat moment al begonnen, langzaam maar constant.
Toen die bankencrisis was gaan liggen en de fragmentatie in Europa verminderde zagen we een nieuw risico van deflatie. En dat is waarom de ECB net als de Fed begon met QE. De les is dat beide instituten op verschillende manieren reageerden op verschillende omstandigheden.
Bij de Federal Reserve – in een marktgebaseerde economie – greep men in via de open markt, namelijk met het opkopen van staatsobligaties en het verstrekken van liquiditeit of met het verkopen van staatsobligaties en het terughalen van liquiditeit. Bij de ECB – actief in een bankgebaseerde economie – ging dat via de banken. Beide instituten hebben gedurende de crisis hun beleid veranderd. De Fed schakelde meer over op herfinancieringen, terwijl de ECB begon met het opkopen van obligaties. De ECB introduceerde daarnaast ook een ander instrument, namelijk negatieve rente. Daar moet ik het voor dit moment bij laten…
Kan inkomensongelijkheid een bedreiging vormen voor de financiële stabiliteit?
Door globalisering en wereldwijde concurrentie en verspreiding van technologie is er ongekend veel welvaart gecreëerd, maar tegelijkertijd is er ook een grote groep mensen die niet (voldoende) profiteert van deze verbeteringen. Deze mensen delen niet mee, kunnen bijvoorbeeld geen auto of huis kopen. Dat is inderdaad niet goed voor de financiële stabiliteit en de samenleving.
Wat kan de ECB daaraan doen? Volgens Draghi is het goed om een beetje inflatie na te streven, omdat dat gunstiger is voor de schuldenaren dan voor de spaarders. Daarmee wordt de ongelijkheid verzacht. Daar komt bij dat de jonge generatie vaak de schuldenaren zijn, terwijl de oudere generatie over het algemeen besparingen hebben.
De belangrijkste veroorzaker van ongelijkheid is werkloosheid. Juist dat is belangrijk om aan te pakken, bijvoorbeeld met investeringen in onderwijs en technologische kennis. Maar het is niet de taak voor mij als gouverneur van de centrale banken om te beslissen welk beleid men zou moeten voeren.
Doet de ECB voldoende om te voorkomen dat baantjes naar elkaar toegespeeld worden?
Centrale banken hebben vertrouwen nodig en om dat vertrouwen te winnen moeten ze duidelijk communiceren en verantwoording afleggen. Daar hebben alle centrale banken verbetering in aangebracht, niet alleen de ECB. Tot midden jaren negentig veranderde de Federal Reserve de rente zonder daar iemand over te informeren. Mensen moesten daar via de markt maar achter zien te komen.
De ECB is van begin af aan al opgezet vanuit het idee van transparantie. Denk aan de persconferenties na elk rentebesluit, interviews, verhoren en onderzoeken. We gaan door met deze traditie en breiden dit zelfs uit. Ook deze bijeenkomst bijvoorbeeld, alles wordt uitgezonden. Dat is allemaal heel transparant.
Voor wat betreft belangenverstrengeling. Sinds 2015 geven we inzicht in wat we bespreken. Mijn dagboeken en de ontmoetingen die wij hebben worden ook met enige regelmatig gepubliceerd. Ook wijzen we heel veel uitnodigingen af, omdat die van buitenaf gezien kunnen worden als een vorm van belangenverstrengeling of die afwijken van datgene wat mensen van een centrale bank verwachten. Ik denk dus dat we het oké doen, al kan het natuurlijk altijd beter. We leren van kritiek en passen onze procedures aan als we vinden dat de kritiek terecht is.
Maakt de lage rente het voor millennials niet onmogelijk vermogen op te bouwen?
Als eerste is het de vraag over welke millennials het gaat. Diegene die dankzij het beleid van de ECB een baan hebben kunnen vinden zullen waarschijnlijk blij zijn met dit beleid. Er zijn ook millennials die geld sparen of die ouders hebben die geld hebben.
Ik heb het al vaak gezegd en zal het nog eens herhalen, besparingen komen van groei. Als er geen groei is zijn er ook geen besparingen. De rente moet op dit moment wel laag zijn om groei te krijgen. Wanneer die groei eenmaal komt en de inflatie richting de doelstelling gaat zal de rente ook toenemen en krijgen spaarders hun rendement. Maar als we de rente op het verkeerde moment verhogen krijgen we een recessie en daar wordt niemand beter van. Spaarders en schuldenaren niet.
Millennials zijn vaak nog te jong om een huis te kopen, maar voor de iets oudere groep is de lage rente gunstig voor de hypotheek. We moeten dus geduldig zijn, de rente zal op termijn wel weer herstellen.
Zie je de lage productiviteitsgroei van de laatste jaren als een korte termijn fenomeen of een langere trend?
Dat is een lastige vraag waar veel verschillende visies op zijn. De cyclische daling van de economische productiviteit begon al ruim voor de grote financiële crisis. Tijdens de crisis daalde de kredietverlening en de investeringen en daalden ook de verwachtingen ten aanzien van de economische groei. Maar ook belangrijk voor productiviteitsgroei is een optimale verspreiding van nieuwe technologieën.
Gaat de ECB meer investeren in fintech?
De ECB ondersteunt fintech. We zijn het afgelopen anderhalf jaar met verschillende projecten begonnen. De meest recente is instant payment, een technologie waarmee iedereen 24 uur per dag en 365 dagen per jaar direct betalingen kan doen. Ook ondersteunen we de distributed ledger technologie, een zeer belangrijke ontwikkeling waarmee je informatie op decentrale manier kunt opslaan.
We besteden hier om verschillende redenen veel aandacht aan. Ten eerste omdat ze het financiële systeem kunnen versterken tegen cyberaanvallen. De andere reden is dat cybermisdaad een grote dreiging is voor financiële stabiliteit en dat toezichthouders hier meer en meer op zullen gaan inspelen. Daar is tijdens de laatste G7 top ook veel over gesproken.
De afgelopen tien jaar heeft Portugal bijna €10 miljard aan bail-outs verstrekt. Wat is er de laatste jaren gedaan om te voorkomen dat er weer belastinggeld naar banken gaat?
In het verleden werd er inderdaad belastinggeld gebruikt om aandeelhouders, obligatiehouders en spaarders van banken te compenseren. In reactie op deze ontwikkeling heeft de Europese Unie de Banking Resolution aangenomen, waarmee het veel moeilijker is geworden om voor een bail-out in aanmerking te komen.
Als er weer een nieuwe bankencrisis komt zal eerst worden gekeken naar de bail-in van aandeelhouders en bepaalde categorieën van obligatiehouders. Als dat niet genoeg is zal dat worden aangevuld met een speciaal fonds. Het doel van de bail-in is dat het gebruik van belastinggeld wordt geminimaliseerd, maar dat tegelijkertijd ook wordt voorkomen dat activiteiten van banken worden stopgezet, met alle verliezen die daaruit voortkomen.
Het is nog te vroeg om te zeggen dat er niet meer belastinggeld naar het redden van banken gaat. Banken moeten nu meer middelen opzij zetten om toekomstige verliezen op te vangen.
Hoe kan de ECB beleid voeren als de lidstaten allemaal in een andere fase van de economische cyclus zitten en om die reden allemaal misschien een ander beleid nodig hebben?
We hebben niet allemaal verschillende landen, maar één Eurozone. Ons beleid is voor de hele Eurozone. Om een meer inhoudelijk antwoord te geven, laat mij eens de vergelijking maken met de Verenigde Staten. In de VS heb je verschillende staten die allemaal op verschillende snelheden werken. Dat veroorzaakt misschien onbalans, maar dat wordt verzacht via de landelijke begroting. Er zijn dus geldstromen tussen verschillende delen van de Verenigde Staten om te compenseren voor mogelijke onbalans van een verschillende snelheid.
De Eurozone is geen transferunie, dat is wat het Verdrag van Maastricht ook zegt. Wij hebben dus geen federaal budget. Wel hebben we andere manieren om te compenseren voor landen die op verschillende snelheden werken. Dat is waarom convergentie in de Eurozone essentieel is. Ik denk dat we daarin grote vooruitgang hebben geboekt sinds het verdrag van Maastricht.
Cijfers op dat gebied lieten onlangs zien dat de mate van divergentie tussen landen, gemeten als de toegevoegde waarde per land, op een historisch dieptepunt staat. Die verschillen staan op het laagste niveau sinds 1997. Dat betekent dat inspanningen richting convergentie geleverd worden.
Ook op het gebied van beleid is er convergentie, zoals het doorvoeren van hervormingen en het overeenstemmen van beleid dat bewezen heeft het beste te werken. Dat is erg belangrijk voor de weerbaarheid van de monetaire unie. Convergentie is een van de twee pilaren waarop de monetaire unie gebouwd is. De andere pilaar is vertrouwen. Wat we op dit moment doen is convergentie versterken en het vertrouwen repareren en versterken.
Afgelopen zondag was ik aanwezig bij het symposium van Burgerinitiatief Ons Geld. Het was een stralende zondagochtend en het beloofde ook nog eens een zeer warme dag te worden. Ik verwachtte daarom ook niet meer dan enkele tientallen mensen tegen te komen, want wie gaat er nou op zo’n prachtige zondagochtend in een theater zitten luisteren naar iets ingewikkelds als het hervormen van ons geldsysteem?
Helemaal verkeerd gedacht, want de zaal bleek grotendeels uitverkocht te zijn. Een paar honderd man! Het lijkt er dus op dat het onderwerp van geldcreatie echt begint te leven bij een grotere groep mensen, een goede ontwikkeling. Geld is tenslotte iets van ons allemaal, iets waarvan we verwachten dat het er altijd is en waar we bijna blind op moeten kunnen vertrouwen. Dan werkt ons geld tenslotte het best.
Het feit dat zoveel mensen kwamen opdagen is aan de ene kant een goed teken (bewustwording), maar aan de andere kant ook weer niet. Zou ons geldsysteem helemaal perfect werken, dan zouden we er immers helemaal niet meer bij stilstaan. Dan hadden we op die betreffende zondagochtend tijd besteed aan familie, vrienden, hobby’s en dergelijke.
Ons Geld
Het symposium begon met een verhaal van Luuk de Waal Malefijt, de oprichter van Stichting Ons Geld. Ook hij raakte gegrepen door de financiële crisis en begon zich te verdiepen in de werking van ons geldsysteem. In de uithoeken van het internet vond hij documentaires en video’s over de geschiedenis van geld, de werking van ‘fractional reserve banking’ en de geleidelijke evolutie van geld op basis van goud en zilver naar geld dat op vertrouwen gebaseerd is.
Een feest van herkenning, want dat is ongeveer dezelfde weg die ik aflegde met het bestuderen van het geldsysteem. Dezelfde fascinatie voor dit onderwerp verklaart waarom ik nu deze column aan het schrijven ben.
Luuk de Waal Malefijt wilde deze kennis niet voor zichzelf houden en richtte in 2012 een stichting op om het onderwerp van geldcreatie bij een groter publiek onder de aandacht te brengen. En met succes, want in 2016 kwam er zelfs een debat over geldcreatie in de Tweede Kamer!
Hoe nu verder?
Allemaal leuk en aardig natuurlijk, maar de grote vraag is nu hoe we het geldsysteem dat we hebben verder kunnen perfectioneren. Volgens Burgerinitiatief Ons Geld ligt die oplossing in een nieuw soort geld, die als een virtuele munt in omloop moet worden gebracht. Schuldenvrij geld, dat permanent circuleert en dat ook buiten commerciële banken om tussen individuen en bedrijven verhandeld kan worden. Dat nieuwe geld moet door een nieuwe onafhankelijke monetaire autoriteit in omloop worden gebracht, waarmee de geldscheppende functie van banken komt te vervallen en geld weer een publieke zaak wordt.
Het alternatief dat door Burgerinitiatief Ons Geld wordt aangedragen is interessant, maar ik heb er zo mijn vraagtekens bij of ons geldsysteem daar beter door zal werken. Het voorstel van Ons Geld geeft veel meer macht aan de overheid om te bepalen hoeveel geld er in omloop moet zijn, terwijl de ervaring ons leert dat we de overheid geen toegang moeten verlenen tot de geldpers!
Euro is zo slecht nog niet
Misschien zijn we ons er niet voldoende van bewust, maar naar mijn idee hebben we in Europa het doel van een onafhankelijke monetaire autoriteit al gerealiseerd. De euro is namelijk de allereerste valuta ter wereld die is losgekoppeld van de natiestaat én van goud. Waarom is dat belangrijk? Omdat het verleden heeft uitgewezen dat de meeste geldsystemen uit elkaar vielen door misbruik van de geldpers of door een gebrek aan goud tegen de afgesproken vaste wisselkoers..
De euro is om verschillende redenen een zeer degelijke valuta. Niet alleen omdat zoveel mensen hem dagelijks gebruiken, maar ook omdat het geld precies doet wat je ervan mag verwachten. En mocht het vertrouwen in de euro onder druk komen te staan, dan is het goed om je als burger te realiseren dat alle bankbiljetten in je portemonnee indirect ondersteund worden door de goudvoorraden van de lidstaten. Een gouden fundament, daarvoor hoef je alleen maar op de balans van de ECB te kijken…
Alle eurobiljetten in omloop worden indirect gedekt door goud (Bron: ECB)
Ander geldsysteem?
Natuurlijk zijn er problemen in de Eurozone. Hoge staatsschulden in een aantal zuidelijke landen, de exorbitante private schuldenberg in sommige andere landen, de honderden miljarden aan slechte leningen op de Europese bankbalansen en het zogeheten “too big to fail” probleem, waardoor onrendabele banken overeind gehouden worden.
Veel uitdagingen dus, maar ik heb er nog steeds vertrouwen in dat we deze één voor een kunnen aanpakken binnen een geldsysteem wat in de basis goed werkt. Staatsobligaties en bankobligaties moeten weer risicodragend kapitaal worden en de garanties voor spaartegoeden moeten geleidelijk afgebouwd worden. Ook moet er denk ik een infrastructuur gebouwd worden om het betalingsverkeer sneller en minder kwetsbaar te maken voor het wegvallen van een grote bank. Het lijkt erop alsof de ECB daar al volop mee bezig is.
Natuurlijk kost dat allemaal veel tijd en geld, maar dat is op zichzelf denk ik geen reden om ons hele geldsysteem overhoop te gooien en in te ruilen voor iets dat nog niet in detail is uitgewerkt en waar ongetwijfeld ook veel nadelen aan kleven. Ik denk dat het verstandiger is om binnen het huidige systeem aan verbeteringen te werken, waardoor de euro een nog betere munt wordt.
Geld moet rollen
Mijn visie ten aanzien van geld is misschien wel te vatten met de uitspraak “geld moet rollen”. Geld is het beste in haar functie als betaalmiddel en rekenmiddel en ik gebruik het daarom ook alleen als zodanig.
Het feit dat de spaarrente zo laag is komt natuurlijk ook doordat de meeste mensen nog steeds hun spaargeld op de bankrekening laten staan. Daardoor is er veel meer aanbod van geld dan dat er vraag naar is, waardoor de rente (de prijs van geld) daalt.
Ik geef Mario Draghi dan ook volledig gelijk toen hij eerder dit jaar zei dat spaarders alternatieven hebben en verder moeten kijken dan alleen hun spaarrekening. Is het niet toevallig dat fysiek goud tegelijk met de introductie van de euro in alle eurolanden werd vrijgesteld van btw om het bezit van goud te bevorderen? Dat is stof om over na te denken.
Deze column van Frank Knopers verscheen eerder op Goudstandaard. Goudstandaard is gespecialiseerd in de verkoop en opslag van fysiek edelmetaal. Wilt u meer informatie over beleggen in edelmetalen? Bel ons op +31(0)88 46 88 488 of mail naar [email protected].
Over Ebury:
