Duitsland en Rusland hebben in het geheim afspraken gemaakt over de bouw van een nieuwe Nord Stream gasleiding door de Oostzee, waarmee het transport van aardgas richting Duitsland op termijn verdubbeld kan worden. Dat blijkt uit documenten die het Kremlin deze week gepubliceerd heeft. De bouw van een nieuwe pijpleiding is opvallend, omdat Europese landen in het ‘Third Energy Package’ gezamenlijk besloten hebben dat Rusland geen nieuwe gasleidingen meer mag bouwen op Europees grondgebied.
Toen Rusland de Krim binnenviel was de consensus in Europa dat wij voor onze energievoorziening minder afhankelijk moesten worden van Rusland. Oost-Europese landen zijn dan minder makkelijk te chanteren door Rusland, dat bijvoorbeeld kan besluiten de gaskraan dicht te draaien. Maar Duitsland vaart een eigen koers en besloot dat het ook in het belang van Europa is om de samenwerking met Rusland op energiegebied te intensiveren.
Nord Stream 2
In juli besloot het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken samen met een aantal bedrijven uit de energiesector die betrokken zijn bij het nieuwe Nord Stream project dat het beter was om het publiek niet te informeren over de bouw van de nieuwe gasleiding. Dat zou gevoelig liggen vanwege de situatie in Oekraïne op dat moment.
De bestaaande Nord Stream heeft een capaciteit van 55 miljard kubieke meter gas per jaar en met de aanleg van de tweede Nord Stream gasleiding wordt de transportcapaciteit verdubbeld tot 110 miljard kubieke meter gas per jaar. Dat is vergelijkbaar met de consumptie van een land als het Verenigd Koninkrijk.
Eind oktober sprak de Duitse minister van Energie Sigmar Gabriel in Moskou met de Russische president Poetin over de tweede Nord Stream gasleiding. Tijdens dit gesprek verzekerde Duitsland ervan dat de bouw van de gasleiding voortgezet kon worden, ondanks dat dat in strijd was met het Europese standpunt ten aanzien van het energiebeleid. De volgende vertrouwelijke notulen werd deze week gepubliceerd door het Kremlin:
Mr. Miller [plaatsvervangend directeur van Gazprom] en Matthias Warnig [CEO van het Nord Stream project] zullen het Nord Stream 2 project voortzetten. Dit is in onze belang, maar niet alleen in het belang van Duitsland. Het is een zeer interessant project, ook voorbij de Duitse grenzen.
Het is zeer belangrijk dat dit project onder de competentie van de Duitse autoriteiten blijft, voor zover dat mogelijk is. Als dat lukt blijven de mogelijkheden voor inmenging van buitenaf beperkt. En we zitten in een goede onderhandelingspositie over deze kwestie.
Om de politieke inmenging te beperken moeten we – en je weet dat dit niet slechts een formaliteit is – een oplossing vinden voor de rol van Oekraïne als transitland vanaf 2019. Daar zijn technische redenen voor. Je weet dat het Oekraïense gastransport niet in een goede staat verkeert. En natuurlijk speelt ook de financiële en politieke situatie in Oekraïne een rol, en daarmee de doorvoer van gas.
Alles in beschouwing nemend geloof ik dat we de situatie aan kunnen. Het belangrijkste is dat de Duitse instanties de controle over het project kunnen bewaren. Zo verkleinen we de mogelijke politieke inmenging in dit project.
Duitsland als doorvoerhaven voor Russisch gas
Uit deze notulen komen een aantal interessante inzichten naar voren. De Nord Stream 2 blijkt niet alleen te voorzien in de energiebehoefte van Duitsland, maar ook die van andere Europese landen. Dat betekent dat Duitsland een soort doorvoerland wordt voor Russisch aardgas, een rol die op dit moment door Oekraïne vervuld wordt. De politieke en economische instabiliteit van Oekraïne speelt Duitsland als alternatieve doorvoerhaven voor Russisch aardgas in de kaart.
Ook voor Rusland is de Nord Stream 2 van groot strategisch belang. Rusland exporteert weliswaar steeds meer aardgas naar China, maar die afzetmarkt is veel minder stabiel dan de Europese. Rusland heeft de Europese afzetmarkt nodig om de Siberische gasvelden optimaal te benutten. De assistentie van Duitsland bij de ontwikkeling van de nieuwe gasleiding door de Oostzee wordt door de Russen zeer gewaardeerd.
Belangrijk zijn ook de laatste twee paragrafen, waarin Gabriel uitlegt dat het project in handen van Duitse bedrijven komt. Zo houdt Duitsland controle over het project dat lijnrecht tegen de Europese koers in gaat. De laatste nieuwsberichten over de Nord Stream 2 bevestigen dat het project een Duits-Russisch onderonsje is. Op 12 november kondigde het Russische Gazprom aan dat haar aandeel in het project van 51 naar 50 procent is teruggebracht, twee weken na de ontmoeting tussen Gabriel en Poetin. De kans is groot dat Gazprom in de nabije toekomst een groter aandeel in het project verkoopt aan Duitse energiebedrijven, zodat het lijkt alsof Gazprom slechts één van de vele investeerders is en niet meer de controlerende partij die de meeste aandelen in handen heeft.
Europa en Rusland als strategische partners?
Het is opmerkelijk dat het Kremlin dit vertrouwelijke gesprek over de Nord Stream 2 openbaar heeft gemaakt. Een mogelijke uitleg is dat Rusland de druk op Duitsland wil opvoeren om te breken met de koers van de EU en de NAVO. Het is een interessant schaakspel, want vorig jaar sloeg Europa nog een harde toon uit naar Poetin voor de annexatie van de Krim.
Duitsland zoekt op het gebied van energie samenwerking met Poetin, terwijl Frankrijk op militair gebied met Rusland wil samenwerken in de strijd tegen ISIS. Het is dan ook niet vreemd dat er vanuit Europa meer en meer kritiek geuit wordt op de sancties.
Lees ook:
Met de Nord Stream 2 kan Duitsland de rol van Oekraïne overnemen (Afbeelding van Gazprom)
